InfoHub Logo

Qatysýshylar:

Indıra – jas qyz
Baqytkúl – qyzdyń sheshesi
Saıatbek – qyzdyń ákesi
Serjan – jas jigit

Qalanyń ortasyndaǵy úsh qabatty eńseli aq úıdiń aýlasyndaǵy tapshannyń ústinde Indıra men sheshesi shúıirkelesip otyr. Indıranyń qolynda kitap, sheshesi saýsaqtarynyń úshimen betine krem jaǵyp, sylanyp-sıpanyp qoıady.

INDIRA (sheshesine jaqyndap): — Mam... mam...

BAQYTKÚL: — Áý, janym!

INDIRA (erkelep): — Mam.. birdene aıtsam...

BAQYTKÚL: — Ne? Aıt!.. Aıta ǵoı!.. Qulaǵym sende!..

INDIRA: Mam... mam... men bir jigitti jaqsy kóred! Sony...

BAQYTKÚL (úrpıip): — Ne? Qudaı—aý, kim ol? Qandaı jigit?

INDIRA: — Ol sondaı jaqsy jigit. Aqyldy. Taza júred, ádemi kıined. Aýyldyn balasy dep aıtpaısyn!

BAQYTKÚL: — Aýyldyń balasy deımisiń?!

INDIRA: Iá, aýyldyn... chaban balasy. Biraq...

BAQYTKÚL: — Ne, biraq?.. Jeter!.. Bolmaıdy!

INDIRA: — Nege bolmaıdy?

BAQYTKÚL: — Bolmaıdy degen soń, bolmaıdy! Qoıshymen quda bolar jaıym joq!

INDIRA: — Mam... Papam ylǵıda bolashaq kúıeýdın baılygyna, basqasyna kyzyk pa, eń bastysy adamgershılıgı jogary adam bolsyn dep aıtyp otyrady ǵoı! Adamyna qara, aqyl – parasatyna qara deıdi ǵoı!.. Saǵan baılyq joldas emes, adam joldas bolad deıdi goı. Bızdın baılyǵymyz bir saǵan jetedi deıdi ǵoı!.. Postaıanno... Tak govarát, ty sama je znaesh...

BAQYTKÚL (shaptyǵyp): — Baılyǵymyz da, basqasy da bir saǵan jetetini jetedi. Biraq... Sen bizdiń jalǵyz qyzymyzsyń... sony oıla... el – jurt bar, aǵaıyn – týys bar, ne aıtamyz, uıat emes pe?! Saıatbektiń jalǵyz qyzy baı tappaǵandaı, malshynyń balasyna tıipti dep ósek qylmaı ma?! Dosqa kúlki, dushpanǵa taba bolar jaıym joq! Jora – joldastarǵa qalaı qaraımyz?! Betim—aı! (Betin shymshıdy). Qalanyń jigitteri quryp qalǵandaı! O nesi – eı! Almatydan baı tabylmaı qaldy ma, túge?! Ákeńniń abyroıyn oılasańshy! Ózińniń bolashaǵyńdy oılasańshy!

Osy kezde úıden qyzdyń ákesi shyǵady.

SAIATBEK: — Ne boldy—eı, saǵan?! Aýlany basyńa kóterip!..

BAQYTKÚL: — Myna qyzyń da... Qoıshynyń balasyna baıǵa shyǵam deıdi... Osynyń bárine kináli sensiń!... Adam deıdi, adamgershilik deıdi. Ne qalanyń adamdary adam emes pe eken? Qalanyń jigitteriniń adamgershiligi joq dep kim aıtty. Anaý Sákeńniń balasy kimnen kem. Túr dese, túri, boı dese, boıy bar. Sákeńniń ózi she?.. Mınıstrdiń orynbasary bolsa da, qandaı qarapaıym. Ózin-ózi ustaýy qandaı! Shirkin, syrbazdyń syrbazy ǵoı, bizdiń Sákeń... (kúıeýine qarap). Al sen bolsań, adam, adamgershilik dep qyzyńnyń basyn bostan – bosqa qatyra ber me!..

SAIATBEK: — Aqyl aıtýǵa da bolmaı ma, ne?!. Men jamanshylyq oılaıdy deısiń be! Sen de qaıdaǵyny shatyp – butyp... Basyn qatyratyndaı ne aıtyppyn. Adam bolsyn, durys adamǵa jolyqsyn degennen basqa...

BAQYTKÚL: — Adam bolsyn... durys adam... Sonda ne, Sákeń adam emes pe?!.

SAIATBEK: — Nemene sandyraqtap tursyń. Sákeńniń buǵan qatysy qansha?..

BAQYTKÚL: — Bile bilseń, biz quda bolatyn adam sol Sákeń. Sákeń...

SAIATBEK: — Óı, sen de bir...

BAQYTKÚL: — Nemene, qolyńdy silteısiń. Qazir ne, seniń zamanyń deısiń be?! Baılyqqa da, qyzmetke de kimniń arqasynda qolyń jetti ózińniń! Oılansańshy, bir ýaq... Árberden soń meniń ákemniń arqasy emes pe, seniń osylaı shalqyp júrgeniń! Al ana ómir boıy oıyńnan ketpeıtin ǵashyǵyń Gúlmıraǵa úılenseń, kórer em kim bop júrgenińdi!.. Qońyz terip keter me ediń, kim bilsin! (saıqaldana myr – myrs etip mıyǵynan kúledi). Óziń túse almaı qalǵan balshyqqa qyzyńdy batyrǵyń keledi ǵoı, á!.. Solaı ma?!. Oǵan jol bere qoımaspyn! Men tiri turǵanda... Tap, bar ǵoı!..

SAIATBEK (sál – pál oılanyp turyp qalady da): — Kózińe jyn kóringendeı, ne boldy—eı sonsha shaptyǵyp?!.

BAQYTKÚL: — Kereń bop qalǵansyń ba?!. Aıtyp turmyn ǵoı, myna qyzyń qoıshynyń balasyna baıǵa shyǵam deıdi. Sen malshymen quda bolasyń! Quıryq – baýyr jeısiń!

SAIATBEK (Indıraǵa qarap): — Qyzym, qyzym—aý! Jaqsylap oılaný kerek!..

INDIRA: — Pap... óziń emes pe, bolashaq jaryn adamgershiligi kóp adam bolsyn degen. Men sol adam tapqan sıaqtym. Pap... pap... ótinem sizden... Mejdý proshım, Serikbol agany men de jaqsy kóred, ol kisi jaksy. Biraq, Jorany bilesiz ǵoı!

BAQYTKÚL: — E, nesi bar eken? Kózi soqyr ma, qoly sholaq pa?.. Obrozovannyı, qalanyń jigiti.

INDIRA: — Oı, nesin aıta beresı, ózin de bilesin ǵoı, onyn kandaı ekenin!.. Mashına men... pershatkideı aıyrbastaıt! Sol ma onyn jaksysy. Ol barıp týrgan nahal!.. Aqyl az onda!.. Men ony jek kóred. Ekeýmiz postoıanno...

BAQYTKÚL: — Boldy... boldy... Semá bolǵan soń, bárin qoıady ǵoı! Ómir boıy sóıtip júre berer deımisiń! Qoıar! Zato, baılyǵy... Sákeńniń baılyǵyn aıtsańshy! Qos – qostan úı, úı bolǵanda qandaı!... Qos – qostan mashına... mashına...

INDIRA: — Baılyǵy ne kerek, ýly akymak bolsa!.. Akmak!..

BAQYTKÚL: — Sen qanshyq qoıasyń ba joq pa? Men báribir qoıshymen quda bolmaımyn! Ólip qalsań da!..

SAIATBEK: — Baqytkúl, nemenege órekpı beresiń?! Áýeli balany kóreıik, tanysaıyq ta. Sonan soń aqylǵa salyp kórermiz... Al Joranyń...

BAQYTKÚL: — E, nesi bar eken?!. Sákeńmen quda bolsań...

SAIATBEK: — Áı, Sákeńniń jóni bir basqa, Al Jorany qoıshy—eı!.. Nesine qaıtalaı beresiń, boldy emes pe?!. Tap bir jaý shaýyp jatqandaı, sonsha aptyǵyp ne kórindi saǵan!.. Kórermiz! Bárimiz de aýyldan shyqtyq...

BAQYTKÚL: — Neni kóresiń?!. Kóretin dáneńesi de joq! Biz qalalyq bolǵaly qaı zaman?! Ári sen bildeı bir korporasıanyń basshysy emessiń be? Saǵan báribir me, sonda?

SAIATBEK: — Eı, sen de... sóz uǵýshy ma ediń!

BAQYTKÚL: — Men emes, sen ǵoı, sóz uqpaı turǵan...

SAIATBEK: — Men úshin qyzymnyń baqyty bárinen qymbat!

BAQYTKÚL: — Sen nemene sonda...

SAIATBEK: — Sózdi kóbeıtpe!.. Teńin tapsa boldy emes pe?!. Odan basqa saǵan ne kerek!

BAQYTKÚL: — Teń teńimen, tezek qabymen degen bar!.. Sony da bilmeısiń be?!.

SAIATBEK (kózin alarta, daýysyn kóterip): — Jeter endi! Doǵarasyń ba, joq pa?

BAQYTKÚL: — Qoıshymen quda bolyp jetisersiń!.. Jetisken ekenbiz!.. Oıbaı—aý, oıbaı!..

Baqytkúl doldana shyǵyp ketedi.

INDIRA (erkelep): — Pap... Ol jaqsy jigit! Sımpatıchnyı, ýmnyı... Porádochnyı.

SAIATBEK: — Ózińe unasa, óziń unatsań boldy da, botam!.. Sen baqytty bolsań, bizge odan basqa ne kerek deısiń, janym! Kóreıik, tanysaıyq!.. Biliseıik!.. Óziń de jaqsylap oılan, janym. Basqa nárselerden qatelesýge bolar, al ómirlik jar tańdaýda qatelikke jol berýge bolmaıdy! Óıtkeni, baǵyń da, soryń da sonda, janym! Ómirde men de kóp qatelikter jiberdim!..

INDIRA: — Ol ne?

SAIATBEK: — Jaı — ásheıin... sen jalǵyzsyń!.. Osynyń bári seniń shesheńniń kesiri... Ulym bolsa... Keıde... Áı... qazaqtyń... keıbir sózderi—aı!...

INDIRA: — Kazaktın sózderı...

SAIATBEK: — Iá, ata – babalarymyz qandaı danyshpan bolǵan! Bárin de bir—aq aýyz sózben aıtyp ketken ǵoı!..

INDIRA: — Pap... menı nege kazaksha okıtpadynyz? Kazaktın sózderın kóp túsinbeıd. Kazaksha dýrys sóıleı almaıtynga uıalam.

SAIATBEK: — Áli—aq úırenip ketesiń! Uıalmaı sóıleı ber. Ol kezde zaman basqa edi ǵoı, janym. Mańaıda qazaq mektebi joq bolatyn. Onyń ústine oryssha bilseń, jerde qalmaıtynsyń! Seniń bolashaǵyńdy oılaǵannan orys mektebine berip edim... Qateleskenimdi kesh te bolsa ózim de sezip júrmin! Keıde senen orystyq minezderdi baıqap qalam. Degenmen, boıyńa shamam kelgenshe qazaqylyqtyń dánin sebýge tyrystym. Ylǵı da, úıde qazaqsha sóıleńder dep aıtyp otyratyn edim ǵoı! Sózime onsha qulaq aspaýshy edińder! Endi kelip... (Qalta telefony shyldyrlaıdy). Aa... Jaqsy... jaqsy... Men qazir baramyn!.. (qyzyna qarap). Qoı, jaraıdy, janym, men kettim, jınalystan keshigip baramyn! Oılan, qyzym, ábden oılan. Óziń de endi bala emessiń ǵoı! Erteń ókinip, opynbaıtyndaı bolǵaısyń! Eń bastysy ózińe unasa boldy. Qalǵany birtindep qalypqa keler. Biz emes, óziń turasyń ǵoı! Degenmen, qoıshynyń balasy eken. Ábden oılan, janym. Biz de kóreıik, tanysaıyq... Bir ýaq abyroıdy da oılaǵan durys, qyzym!.. El bar, jurt bar degendeı... Endi óziń...

INDIRA: — Oı, pap...

SAIATBEK: — Qyzym, keıin... taǵy áńgimelesermiz... Men keshigip baram... Jaqsy ... keıin taǵy...

Ákesi qyzynyń mańdaıynan ıiskeıdi de, asyǵa basyp, shyǵyp ketedi. Sálden soń qaqpanyń qońyraýy shyldyrlaıdy. Indıra júgirip baryp esik ashady. Qolyna gúl shoqtaryn ustaǵan Serjan kiredi.

SERJAN: — Qalyń qalaı?

INDIRA: — Salem!

SERJAN: — Kóńil – kúıiń qalaı?

INDIRA: — Jaman emes! Bári jaksy.

SERJAN: — Ne jańalyq?

INDIRA: — Esh janalyk jok.

SERJAN: — Oo... o... Qazaqsha kópkórim sóıleıtin bolypsyń ǵoı!

INDIRA: — Kak... kak... Popkorm deısiń be? Popkorm sıaqty sóıleım be.

SERJAN: — Popkorm sóıleýshi me edi, ne?

INDIRA: — Endi óziń ǵoı!..

SERJAN: — Popkorm emes, kópkórim deımin. Qazaqsha jaqsy bilip qalypsyń degenim ǵoı!

INDIRA: — Aa... aa... Senin arqanda kopkorm sóıleım!

SERJAN: — Jaraıdy! Osyndaı qasıetteriń ǵoı... Qylyqty qyzsyń—aý!.. Áıtpese bar ǵoı, qalanyń qyzdaryn onsha jaqtyra qoımaýshy edim.

INDIRA: — Men de aýyl jigıtın... Esińde me, ekeýmizdiń ýrısıp qalǵanımız. Men plakat etip edim ǵoı! Sen maǵan mángýrt dedin.

SERJAN: — Endi óziń ǵoı, mámbet degen. Ylǵı oryssha sóıleıtinsiń. Soǵan ózimnen-ózim yza bolatynmyn. Sony aıtyp edim, óziń ǵoı, shamdanyp, dáýkestenip shyǵa kelgen.

INDIRA: — Sol aıtqandaryn úlken oı saldy! Sen menın ómirge degen kózqarasty ózgerttin! Shyn aıtam! Sol úshin de ózim baryp keshirim sýradım goı!

SERJAN: — Sonan keıin ǵoı, seni bir túrli jaqsy kórip qalǵanym. Ómir qyzyq qoı!.. Áıtpese...

INDIRA: — Baıqaısyń ba, Serjan, senimen tanysqannan beri men kazaksha sóıleıtin boldym.

SERJAN: — Óte jaqsy!..

INDIRA: — Men seni alǵashynda múlde oryssha bilmeıtin shyǵar dep oılaýshy edim! Oryssha jaksı ýrsadı ekensın. Chıstyı oryssha ýrsasyn!..

SERJAN: — Men de seni bir aýyz qazaqsha bilmeıtin shyǵar dep oılaıtynmyn!..

INDIRA: — Al bylaı... vobshe... oryssha sóılemeısın, ıá! Orystardyn ózine kazaksha sóıleısın! «O, kolhoz!» dep, bız kúletinbiz. Orystarga kazaksha sóıleý kyzyk. Birak senı olar bárı túsınedı, ıá.

SERJAN: — Ózimiz ǵoı, óbektep shyǵa keletin. Áıtpese, olardyń bári biledi, bolmasa túsinedi. Ózbekter eshýaqytta bir – birimen oryssha sóılespeıdi. Qaıta orysqa ózbekshe gápiredi. Tipti Táshkende dúken satýshylarynyń ózi oryssha sóıleseń jaýap bermeıdi. Ózbekshe sóılemeseń de, qazaqsha sóıle deıdi. Mine, olarda ulttyq namys qandaı!.. Al biz bolsaq, ózimizben-ózimiz oryssha sóılesemiz! Sony jetistik sanaımyz, maqtan tutamyz! Qadyr aǵamyz aıtpaqshy, ózge tildiń bárin bilseń de, óz tilińdi qurmetteý kerek qoı! Aǵylshynsha bulbuldaı saırasań, kánekı!.. Biraq...

INDIRA: — Sen agylshynsha da jaqsy biledi ekensın ǵoı! Seni... bar ǵoı... agylshynsha biledi dep múlde oılamappyn! Aýylda júrip kalaı úırengensın?

SERJAN: — Nıet bolsa, bárin úırenýge bolady. Aıtyp turmyn ǵoı, bárin bil! Tek qazaqpen qazaqtyń oryssha shúldirleskenin túsinbeımin. Qaraptan qarap turyp zyǵyrdanym qaınaıdy. Masqara emes pe? Namys qaıda? Óz tilimiz joqtaı! Bile bilseń qazaq tili álemdegi eń baı tilderdiń biri.

INDIRA: Bilem! Algash osyndaı kasıetterin jek kórdim, keıin osy qasıetterin úshin jaqsy kórıp kettım goı. Mámbet dep oılaýshy edık, mámbet sen emes, mángýrt biz ekenbiz ǵoı! (kúlimsireıdi).

SERJAN: — Qoıshy, onyń bárin eske túsire berip qaıtemiz, kórgen tústeı ótti de ketti ǵoı!.. Odan da daıyndal, áıtpese, spektaklden qalyp qoıyp júrermiz.

INDIRA: — Jaksy. Men kazır...

Osy kezde úıden Baqytkúl shyǵyp qalady. Ol Indıra men Serjannyń sózderin tyńdap turǵan syńaıly. Jigitti bastan – aıaq alakózdene sholyp ótedi de, myqynyn taıanyp tura qalady.

SERJAN (kóre salyp): — Sálemetsiz be?

BAQYTKÚL (Serjanǵa qarap): — Búgin úıge qonaqtar kelmek. Indıra eshqaıda bara almaıdy.

SERJAN(sasqalaqtap): — Ondaı bolsa... jaraıdy...Ózim-aq...

BAQYTKÚL (kekesinmen): — Sóıtkeniń durys!..

SERJAN (sheginshektep): — Jaqsy onda... ( shyǵyp ketedi).

INDIRA: — Mam... nege... Men ony jaqsy kórem ǵoı!.. Siz bárin...

BAQYTKÚL: — Ne boldy!.. Qaıta jaqsy...

INDIRA: — Mam... biz bir – birimizdi jaqsy kóremiz. Nege túsinbeısiz?!. Biz báribir...

BAQYTKÚL: — Atańnyń basy...

INDIRA: — Mam... mam... ( sóıleı almaı, qystyǵyp úıge kirip ketedi).

BAQYTKÚL (japadan jalǵyz, ózine ózi): — Áı, ózi bir túr – tulǵasy kelisken bala eken!.. Ústindegi kıimi de... Áı, biraq, qoıshynyń balasy ǵoı... Múmkin... á.. álde...

(Ózimen-ózi ishteı kúbirlesip turyp qalady).

Sońy

---