InfoHub Logo

Asqan aqyl-parasatymen qol astyndaǵy qalyń eldi aýzyna qaratyp, sútteı uıytyp otyrǵan Alashabyr hannyń (bet álpetindegi qara daqtaryna qarap jurt osylaı atap ketken) ordasy tań azannan beri abyr-sabyr kúıde. Qalanyń qaq tórinde ornalasqan eńseli han saraıynyń syrty qandaı aıbatty kórinse, ishi de sondaı aıbarly. Syrttaı qaraǵan adamǵa búgin erekshe susty qalyp tanytqandaı.

Kúıdirilgen qyzyl qyshtan ásemdelip soǵylǵan saraı ishindegi altyn taqta qısaıa otyrǵan hannyń ashań júzi qara barqyndanyp ketken. Óńi synyq. Sheke tamyrlary bileýlenip, qas-qabaǵy jıyryla túsken. Álsin-álsin dúrdek erinderi dirildep, shıyrylǵan jińishke qara murty jybyr-jybyr etedi. Qantalaǵan qos janary saraı ishindegilerdiń qımyl-qozǵalysyn qalt jiberer emes: «Jerge kirip ketse de, qyzymdy alyp qashqan sumyraıdy taptyryp, óz qolymmen baqyrtyp baýyzdamaı, kóńilim jaı tappas. Áıtpese, bul jáıttiń jeti atamyzdan beri han taǵyna ıelik etip kele jatqan bizdiń áýlettiń súıegine óshpesteı tańba bolyp jabysary haq. Ishten shyqqan shubar jylan seniń de sazaıyńdy tartqyzarmyn, bálem!»

Aýyr oılar eńsesin ezip, basyn shyrmaýyqtaı shyrmaǵan saıyn jaraly jolbaryssha kúdireıe túsedi. Oıy on saqta, taǵatsyzdana elegizip otyrǵan hannyń kóz aldyna erketotaı qyzynyń erkeleı til qatqan súıkimdi kelbeti elestep, tula-boıy titirkenip ketti: «Tiri me eken ózi?! Áı, biraq, bulaı dostyń kúıinishine, dushpannyń tabasyna qaldyryp, abyroı-bedelimizdi aırandaı tókkenshe, jer basyp júrmegeni jaqsy edi. Jo..joq... Aljasqan basym ne oılap ketti, ózi?!..» Ol oınaqshyǵan otty janarymen jaǵalaı jaıǵasqan bek-sultandarǵa yzǵar shasha qarady: «Syrttaı múláıimsı qalǵandaryńmen ishterińnen saq-saq kúlip, syqsıyp otyrsyńdar-aý!.. Bilem... men bárin de bilem... Kimniń ishinde ne ulyp jatqanyn!..»

Saraı ishindegilerdi kózimen baqylap otyrǵan qaharly han shoqsha saqaldy, qýshıǵan qara shalǵa kóziniń astymen sustıa qarady: «Araǵa sóz júgirtip, bireýdi-bireýge aıdap salyp, óziń túk bilmegendeı tympıyp júretinińmen, bárin búldiretin sen ekenińdi bilemin. Oraıyńdy taýyp, ómirem qaptyrmasam, tynysh uıyqtata qoımassyń, kári qaqbas!..»

Han oıyn aıaqtaı almady. Saraı esigi aıqara ashylyp, órkeýde Eserbaı batyr janyna ertken qos nókerimen qolyna kisen salynǵan jas jigit pen qyzy Aıkúnimdi alyp kirdi. Aldyǵa sýyrylyp shyǵyp, óńmendeı basyp kele jatqan Eserbaı batyr han taǵyna taqaı bere kók naıza ustaǵan oń qolyn keýdesine aparyp, mańǵazdana tize búkti:

— Qudireti kúshti han ıem, tapsyrmańyz oryndaldy. Qarataýdaǵy úńgirge tyǵylǵan jerlerinen ustadyq...

Han onyń sózine onsha qulaq aspady, lám-mım dep til de qatpady. Keń tynystady da, bosaǵadan attaı bere qan-sólsiz sólbireıip turyp qalǵan qyzyna kóz tastady. «Saraı mańynda erkek kindikti quryp qalǵandaı, jaman-jáýtikpen kóńil qosyp, jalǵyz attynyń sońynan ergeniń qalaı, qulynym?! Mundaǵy úlde men búldeden bas tartyp, aıdaladaǵy taý-tasty kezgen paqyrdyń eteginen ustaǵannan ne paıda tabam dep oıladyń?! Qolyńnan qaqpaı, mańdaıyńnan shertpeı-aq ósirip edim. Sondaǵy kórsetken qyzyq-rahatyń osy ma?!»

Hannyń basy aınalyp, kózi qaraýytty. Boıyndaǵy ystyq qany shapshyp basyna shyqty. Oınaqshyǵan otty janary qashqyn jigitke qadaldy. Basyna pushpaq bórik, ústine maýyty shekpen kıgen onyń bet-álpetinen eshqandaı qaımyǵyp, qamyqqandyq baıqalmaıdy. Demin ishine tartyp, ún-túnsiz bedireıe qalǵan: «Bezireıe qalýyn qarashy, jaman nemeniń! Imanyńdy úıire ber, silimtik. Tekeshe baqyrtyp, óz qolymmen baýyzdamasam».

Tomaǵasyn sypyryp tastaǵan qyrandaı qomdana túsip, ornynan shıraq kóterilgen yzaly han belindegi bolat qanjardy qynynan sýyryp aldy:

— Barymtashy «batyr», aýzyńa qan quıylar aldynda aıtar aryz-ýájiń bolsa, aıtyp qal!

Ókinish ózegin órtep, óz ernin ózi tistelep turǵan jas jigit tosylyp-tosyrqaǵan joq:

— Qashyp ketpeıtinime kóńiliń senbese de, kóziń jetetin shyǵar. Aldymen qolymdy bosat. Ǵashyq júregimdi jegideı jegen arman-muńymdy dombyram aıtyp bersin! — dedi muńly janaryn tike qadap.

Myrs etip mıyǵynan kúlgen han esik aýzynda kirpik qaqpaı qasqaıyp turǵan jasaýylǵa qarap, ıek qaqty.

— Sheshińder qolyn, armanda ketpesin!..

Han ámiri eki etilmedi. Buǵaýdan qoly bosaǵan jigit arqasyna asynǵan úkili dombyrasyn alyp, qulaq kúıin keltirdi de, qaǵyp-qaǵyp jiberdi. Sol-aq eken, dombyra kómeıinen aýyr kúrsingen adamnyń daýsy estilgendeı boldy da, ile-shala kúmbirlegen qońyr únge ulasty...

Birte-birte kúıshiniń dombyra shertisi kúsheıip, saraı ishinde sezim arbaıtyn sıqyrly áýen qalyqtady. Oıyn aýlap, boıyn baýrap bara jatqan áýezdi sazǵa eltigen Alashabyr han qolyndaǵy qanjaryn qynyna salyp, taǵyna sylq etip otyra ketti.

Egiz ishekten tógilgen syrly saryndar perne basqan saıyn qyryq qubylyp, janyn tebirentti. Kóldiń shýylyn, jeldiń ýilin, qamystyń sýsylyn, torǵaıdyń shyrylyn, qarǵanyń qarqylyn qulaǵyna ákeldi. Kóz aldyna qanattaryn sabalaǵan qos aqqýdyń kól betinde qalyqtaı júzgeni, kók júzinde sańqyldaı ushqany elestedi. Kenet, myltyqtyń shańq etken daýsy shyqqandaı boldy da, eki kózi jumýly, kúı yrǵaǵymen terbetilip otyrǵan han selk ete tústi. Sol mezet syńarynan aırylǵan jalǵyz aqqýdyń syńsyǵan úni jetti qulaǵyna. «Bul ne ózi, shynymen dombyranyń úni me!? Netken ǵajap!»

Qatýly qabaq bir túıilip, bir jazyldy.

Shabyttana shıyrshyq atqan kúıshiniń dombyra qaǵysy odan saıyn jıilep, bir sát saraı ishin muńdy áýen kernedi. Lyqsı tógilgen qaıǵyly saryndar arasynan jas qyzdyń orny tolmas ókinishpen óksigen zarly daýysy qulaǵyna jetkende hannyń júregi lúpildeı soǵyp, tóbe-quıqasy shymyrlady: «Mynaý meniń Aıkúnimniń daýysy ǵoı!.. Shyldyrlaǵan sholpy da, syńǵyrlaǵan syrǵa da sonyki. Iá, ıá... Bári... bári...»

Bir ýaqytta kúńirene kúmbirlegen dombyrasynyń ústińgi ishegin tyrs etkizip úzip jibergen kúıshi bosap ketken astyńǵy ishekti sabalap otyryp qaldy. Jalǵyz ishekti qansha urǵylasa da, tarsyldaǵan, shańqyldaǵan, shıqyldaǵan maǵynasyz dybystardan basqa, jartymdy eshteńe shyǵar emes...

Osy kezde janarynan taramdalyp aqqan ystyq jas saqalyn jýǵan kárli han sezim selin toqtata almady. Ornynan sylbyr kóterilip, kúıshi jigitke jaqyndap kelip, sabyrly únmen salqyn ǵana til qatty:

— Qyzymdy alyp qashyp, han basymdy masqaralaǵanyń ras. Biraq sen jalǵyz-aq adamnyń, ıaǵnı, meniń ǵana aldymda kinálisiń. Al, kúı — búkil qazaqtyń rýhanı azyǵy. Seniń ólimińdi moınyma júktesem, saýyqshyl qalyń elimniń aldynda kúnáhar bolarym haq. Sol úshin qyzymdy da, ómirińdi de qıdym. Mahabbattaryń baıandy bolyp, myna kúńirengen Dombyra — Ómirde qos ishekteı shertile berińder, qaraqtarym!...

Kesimdi sózin aıtyp, kesek minez tanytqan kemeńger han júgirip kelip qushaǵyna engen qyzynyń mańdaıynan ıiskep, baýyryna qysty.

Baǵanadan beri bastaryn tómen salǵan kúıi tunjyraǵan qalyp tanytyp, ishterinen tynyp otyrǵan bek-sultandardyń da júzderinde jylylyq lebi esip, ózara qaýqyldasa bastady...

---