InfoHub Logo

Sabaqtyń taqyryby: Júrek qan tamyr júıesiniń aýrýlary.
Sabaqtyń maqsaty: Oqýshylardyń óz betimen bilimin tolyqtyryp, oılaý qabiletterin damytý. Pánge degen kóz – qarasyn, bilimge degen qushtarlyqtaryn, adamgershilik qaǵıdalaryn boıyna sińirý.
Kórnekilikter: « Júrektiń qurylysy», «Qan aınalym júıesi», sıgnometr, fenendoskop syzbanusqalary.

Sabaqtyń barysy: Uıymdastyrý kezeńi.
Jańa sabaq túsindirý.
Pysyqtaý.
Úıge tapsyrma berý.
Epıgraf. Qan aınalady júrektiń ámirimen,
Qan tildesedi júrek degen táńirimen.
Aq tústi móldir jáne qyzyldanyp,
Adamǵa kúsh beredi pármenimen.
İ bilim deńgeıin kórsetý kezeńi, ıaǵnı tirek – syzba nusqalardy 3 – oqýshyǵa taratý.

1) Qannyń qyzmeti
Qan
↓
Tirshilik kózi
Dene qorǵanysy
Qorektendirý qyzmeti
Dene t turaqtylyǵyn saqtaıdy
23 sekýndta 1 – ret aınalady
Gýmoraldi retteýshi
Gormondardy tasymaldaýshy
O2 jetkizip, SO2 tazartady
Qyzyl tústi suıyqtyq
Múshelerdi baılanystýshy

2) Imýnıtet
↓----------------------------------------------------------------↓
Jasandy ----------------------------------------------- Tabıǵı
Belsendi ----- Enjar -------------------------------- Týa ------ Júre

Qan aınalym músheleri
Júrek ------------ Kók tamyr
Kók tamyr
↓
Arterıa
Vena
Kapıllár

İİ Kezeń. Minezimizdi qanymyzdan bilý. Ózińdi tanyp bil!
Shyǵarmashylyq jumys
İ top qany. Bul topqa jatatyn adamdar yrymshyldyqqa qarsy, jigerli, tabandy, ázil – syqaqqa beıim, ómirdegi qubylystarǵa kózin ashyp qaraıtyn, aıqyndyqty unatatyn bolyp keledi.
İİ top – sezimtal, sál nárseden kóńili qalǵysh, syrttaı qaraǵanda ustamdy ári baısaldy bolyp kóringenimen, júıkesi juqalaý. Ózine – ózi talap qoıǵysh, óz is – áreketterin muqıat baqylap otyrady.
İİİ top – senimshil, ózin qorshaǵan ortaǵa sezikpen qaraıdy, sary ýaıymǵa jıi salynady. Biraq sabasyna tez túsip, bolǵan jaıtty tez esinen shyǵarady.
İV top – kózdegen maqsatyna jetýge jan – tánin aıamaıdy, basqa adamdardy óz maqsatyna paıdalanýǵa sheber, mahabbat máselesinde shydamsyz, ári tabansyz.

İİİ kezeń. Venn dıagramsy.
● Erıtrosıtter:
Qannyń 1mm³ kóleminde 4, 5 – 5 mln erıtrosıt bolady. Tegershik pishindi ıadrosyz, gennen jáne globınnen turatyn qannyń qyzyl túıirshigi. O2 SO2 tasymaldaıdy. 120 kún tirshilik etedi
● Ortaq belgiler
Qan kletkalary súıek kemiginde túzeledi.
● Leıkosıtter:
Qannyń 1mm³ kóleminde 4 – myń leıkosıtter bolady. Ameba pishindi. Iadrosy bar, qannyń aq túıirshigi mıkrobtardy joıyp, qorǵanyshtyq qyzmet atqarady. 12 – 15 kún tirshilik etedi.

İÚ. Sýretter qan aınalymy sheńberin kórsetip, anyqtama bere otyryp, mazmunyń suraý.
Ú. Jańa sabaq meńgerý kezeńi.
1. Jumbaq.
Jandy motor synbaıdy,
Kúni – túni tynbaıdy.
Keıde onyń júrisin,
Dárigerler tyńdaıdy.
(Júrek – serdse)

Taram – taram bir ǵalam,
Aqysh – uıqysh shyrmalǵan.
Tolǵan aǵys toqtasa,
Joǵalady birge adam.
(qan tamyry – krovenosnyı sosýd)

Qan qysymynan bolatyn aýrýlar.
Gıpertonıa --------Infarkt ------------------------Insýlt ----------------Gıpotonıa
kóterilýi -------Óli júrek bulshyq etteri ------Mıǵa qan quıylý -------Tómendeýi

Mektebimizdiń meıirbıkesi Raqymjanova Ú. K. búgingi sabaq qonaǵymyz, qan qysymy ólsheý quralymen tanystyryp, bir oqýshynyń qan qysymyn ólshep tekserý.
Qan ketkendi alǵashqy kómek túrlerimen tanystyrý. Mysaly: Ata – babamyz qandy kıiz kúıdirip basý.
Qan aýrýlary:
Qan azdyq (anemıa) Aq qan – qanda leıkosıtterdiń shamadan tys kóbeıýi
1. Temirdiń jetispeýi
2. Qansyraý
3. Tamaqtan temirdi sińire almaý.

Júrek – qan tamyry júıesi aýrýlarynan qaýpin týdyratyn faktorlar.
1. Júıke júıesiniń zoryǵýy.
2. Az qımyldaý.
3. Durys tamaqtanbaǵanda.
4. Alkogól jáne nıkotınniń áseri.
5. Gıgıenalyq talaptardy saqtamaǵanda.

Aldyn alý sharalary:
1. Jeke bas gıgıenasyn, kún tártibin saqtaý.
2. Tıimdi tamaqtaný.
3. Zıandy ádetterden aýlaq bolý.
4. Deneni shynyqtyrý.

«Aqsha joǵaltsań – eshteńe de joǵaltpaǵanyń, ýaqyt joǵaltsań kóp nárseni joǵaltqanyń, densaýlyǵyńdy joǵaltsań – bárin joǵaltqanyń» - demekshi oqýshylardyń óz densaýlyqtaryna nemquraıly qaramaýyn, birinshi baılyq – densaýlyq ekenin umytpaıyq.
Úıge tapsyrma berý: §35 123 – 125 better
Baǵalaý.