InfoHub Logo

Ózi alǵash ret depýtattyqqa usynylǵan jınalystan Záýre úıine alaburtyp erekshe sezimmen oraldy. Asyǵa kútip otyrǵan anasy esikten kire-aq janyna jetip kelip, aınalasyn ájim torlap, nury toza bastaǵan kózderin syǵyraıta betine úńildi. "Qalaı boldy? Qınalǵan joqsyń ba? Bári de jaqsy ótti me, kúnim?" Ana janarynan osy suraqty únsiz oqyǵan Záýre ózinen boıy áldeqaıda alasaryp qalǵan, dúnıedegi ózine eń jaqyn adamyn tuńǵysh ret balalyqtan ózge bir ystyq sezimmen qushaǵyna tartty. «abyrjyma, anashym. Bári de jaqsy ótti." degeni edi bul. Sony únsiz uǵyp, kóńili jaılanǵan ári aldynda turǵan mynaý jalǵyz perzentinen osy sát óziniń endigi tiregin tanyǵandaı bolyp shúkirshilik etken Manar da endi qyzynyń qushaǵyna balasha ene berdi...

Soǵystan keıingi jyldar bolatyn. Ol kezde ákesiz bala da az emes edi ǵoı. Munyń ákesi soǵystan aman-esen oralsa da, sol bir daýyldy jyldardan keıingi kóp jetimniń qataryna ózi de qosylyp ketti. Jetimdiginiń eń ókinishtisi de, eń qasirettisi de osy ekenin Záýre es bile uqty. Biraq amal ne?! Óziniń qasy men qabaǵyna ǵana qarap, basqa baqyt izdemegen ana jaıy da endi munyń kókiregin ýdaı ashytatyn halge jetken. Onyń da ózinen ózge eshkimi joq ekendigin oılaǵanda qabyrǵasy qaıysady-aq. Taǵy da amal qaısy?

Onyń ınstıtýt bitirip, munaı ónerkásibińde jumys isteı bastaǵanyna da eki-úsh jyldyń júzi ótken. Endigi bar qolynan kelgeni — osy bir aıaýly adam ómir boıy ózin qalaı álpeshtep ósirse, ony da solaısha aıalap ótý. Záýre qazir óziniń osy oıyn. Oıyn ǵana emes mindetin de óteý kezeńi bastaldy dep esepteıtin. Álgindegi bir balalyqtan aryla túsken qalpy da sonyń áserinen dep bildi.

 Qalıla telefon soqty, — degen anasy ekeýi jınalys áńgimesin túgese bere.

Qalıla oblys ortalyǵynda turatyn Záýreniń dos qyzy. Kezinde ekeýiniń shesheleri jumystas bolǵan. Sodan beri úı ishterimen jaqsy aralasyp turady.

 Ne aıtady?

Sheshesi aldymen sózimdi qalaı qabyldar ekensiń degendeı buǵan zer sala qarap ótti.

— Aısha pensıaǵa shyǵypty. Osynda qydyryp kelip qaıtqaly otyr eken, — dep bir qoıdy.

Sóz maqamyna qarap, Záýre sheshesiniń aıtaıyn degen negizgi sózi bul emes ekenin bilip otyr. Onyń úıine Qalılanyń sheshesiniń kelip júrgeni bir bul emes. Ózderi munaıshylar qalasyna kóship kelgennen beri de osy úıden talaı ret dám tatqan.

— Kelsin. Seniń taldaryńnyń túbin qopsytyp, baqshańa kómektesedi, — dedi bul da jaımen sózdiń artyn baǵyp.

Manar endi qyzynan eshteńeni jasyryp qala almaıtynyn sezdi de, áńgimeniń toq eterine kóshti.

— Ótkende óziń aıtyp keletin qyzdy Qalıla da kóripti. Tipti senen aýmaıdy deıdi...

Sheshesi myna sońǵy jańalyǵyn aıta bastaǵannan aýzyna apara bergen kesesin kilt kidirtken Záýre, sóz aıaqtalar aıaqtalmasta ony laq etkizip, ústel ústine qoıa saldy da, ornynan ushyp turdy. Júgirip baryp telefon qulaǵyna jarmasqan. — Alo! Alo! Aǵa, Sizsiz be? Ortalyqqa júremin dep otyr edińiz ǵoı? Meni de ala ketińizshi. Bir jumys bolyp. Jaqsy.

Manar alǵashynda onyń oıyna ne kelgenin túsingen joq.

— Nemene? Jol júresiń be? — dedi sasyp.

— Dúkennen bir zattar qaraıyn dep edim. Bizdiń bastyq búgin sol jaqqa júredi eken, sony paıdalanyp jetip qalaıyn...

Záýre kesede qalǵan shaıyn asyǵys urttaı salyp, túpki bólmege bettegen. Manar qyzynyń syr shashqysy kelmeı turǵanyn sezdi.

— Oıyńdaǵyny nege búgesiń?! — Daýsy báseń shyqqanymen, salmaqty. — Tastap ketken ákeńniń qyzdaryna taba bolǵaly bara jatqan joqsyń ba, áıteýir, — İshinde buǵyp jatqan ókpe áserinen aýzynan eriksiz shyǵyp ketken myna sózdi ózi de aıtarmyn-aý dep oılamasa kerek. Áldene izdegendeı búgejektep ketti. Qyzy da ústinen sypyra bergen halatyn orta jolda ustap qalǵan kúıi jalt buryldy. Sheshesiniń buryn ózi ańǵarmaǵan dármensiz kúıin kórip, qaıta burylyp ketken. Biraq kóńiline kelgen sózdi irkip qala almaıtyn ádetimen:

— Tastasa tastaǵan shyǵar. Al kimniń kinásinen tastaǵanyn men bilmeımin, — dep saldy.

Manardyń kózinen ystyq jas burq etken.

— Múmkin men kináli shyǵarmyn. Múmkin ekeýmizden de bolǵan shyǵar. Endi ony dáleldeı alarmysyń?! Bul dúnıede joq adamdy kústanalap men ne deıin?!

Sheshesiniń kóz jasy janyna batqan qyz shydamady. Tez baryp qushaqtaı alǵan.

— Keshirshi, mama! Keshirshi meni! — deı beredi qaıtalap. Ákesiniń o dúnıelik bolyp ketkenin osy arada tuńǵysh ret estip tursa da, mán bergisi kelmedi. — Tyńdashy, men shynymdy aıtaıyn, — degen aqyry kóńilin aýlap.

— Sóılesip júrgen bir jigit bar dep edim ǵoı, sol týǵan kúnine shaqyrǵan. Al búgin ketip qalyp, ana uqsas qyzdyń jaıyn bilgim kelgeni de ras. Onyń qandaı kinási bar, mama?! Óziń oılashy...

— Seni durys túsinse jaqsy ǵoı. Saǵyń synsa, qaıtesiń? — Manar bul joly qyzyna kóz jasyn kórsetýden ımengen joq. Asyǵys kıine bastaǵan onyń janyna kelip eńirep jylap, búktetile otyryp qaldy...

* * *

Ózge týystan jurdaı, anasynan da jalǵyz Záýre kishkentaıynan-aq kópshil edi. Aınalasynda ý-shýdyń kóp bolǵanyn unatatyn. Ózine eshteńe qalmasa da, qolynda baryn dostarynan aıamaıtyn. Olardyń atyna kir keltirmeý úshin ólgen-tirilgenine qaramaıtyn.

...Birde bulardyń klasynyń oqýshylaryna dalaǵa ákelip tógile salǵan kómirdi otyn saqtaıtyn saraıǵa tasý tapsyrylady. Altynshy klass oqıtyn es bilip qalǵan balalar jumysty ózderi de bitiredi ǵoı dep, muǵalimderi ketip qalsa kerek. Baqsha daqyldarynyń pisken kezi eken. Bular jumysqa endi kirisken ýaqytta balalardyń bireýi aýylǵa qarbyz ákelip satqaly jatqanyn habarlaıdy da, bári sol jaqqa qaraı josyla jóneledi. "Muǵalim ursady", — degen eskertpege eleńdegenmen, qarbyzdyń til úıirer tátti dámine elitken olar qoldaryn bir silteıdi. Sózin tyńdata almaǵan klaskom jylarman halge kelse de, tistenip óz aıtqanynan qaıtpaıdy. Eki-úsh saǵattan keıin kelgen muǵalim bet-aýzy kómir men terden aıǵyz-aıǵyz bolǵan jalǵyz Záýreni kóredi...

Jas organızmge shamadan tys salmaq túsip, bir jerine zaqym kelmedi me dep qoryqqan muǵalimi ony áreń qoıdyryp, anasyna alyp barady. Muǵalimnen beter qoryqqan anasy dárigerge júgiredi. Olardyń qorqynyshtary da beker emes edi, sodan balanyń óne boıy qozǵaltpaı on kún jatyp qalady. Sońynan onyń nege óıtkenin suraǵan anasyna: "Kómir tasylyp bitse, ketip qalǵandary úshin balalarǵa muǵalim uryspaıtyn shyǵar dedim", — degeni bar.

Qarshadaı qyzynyń dostary, shynynda da, ol kezde bulardyń jalǵyzdyǵyn bildirtpeıtin. Endi olardy qaıdan tabasyń?! Anda-sanda bireýi balasyn kóterip, bireýi sońdarynan ertip, kirip shyqsa, soǵan da máz. Kóbin aıynda-jylynda bir kórse kóredi, kórmese ol da joq.

— Qashan turmysqa shyǵasyń? — Manar qyzyna alǵashynda ımene qoıatyn bul suraǵyn keıingi kezderi urysyp ta qoıýshy edi. Biraq qyzynyń júris-turysynan ózgeris baıqalar emes. Tipti keıde sheshesine:

— Menen qutyla almaı júrsiń be? Múmkin meni uzatyp jiberip, ózińniń de kúıeýge shyǵatyn oıyń bar shyǵar, — dep, ózine qarsy shabýyl bastaıtyn. Kele-kele anasynyń ázil kótererdeı shamasynyń joq ekenin kórip, olaı sóıleýdiń jón emesin uqty.

— Shyǵamyn ǵoı, nesine asyǵam? — deıdi endi, — aldy-artyma qaramaı bireýge baryp alyp, sonan soń sen sekildenip, eki jyldan soń bópemdi qushaqtap, qaıtyp kelsem, nesi abyroı...

Qyzy osylaı degende, Manar ernin tisteıdi. Sonan soń ol kúngi áńgime de aıaqtalady. Jasy jıyrma besten asyp bara jatqan shaǵynda kúıeýge shyq dep jik-japar bolady, ol kele-kele buǵan da kóndige bastaǵan qalypqa kóshken.

Bir kúni qyzy oıda joq túste joq bir áńgime shyǵardy.

— Sen qyzyqsyń, mama. Sonsha jyl boıy bir maǵan qarap otyra bergenshe, nege bireý taýyp almadyń? Eger men turmysqa shyǵyp ketsem, jalǵyz qalamyn-aý dep qoryqpadyń ba? Al meniń jaıymdy oılaǵan ekensiń, ony nege tolyq oılamadyń?

— Neni oılamappyn? — dedi sheshesi julyp alǵandaı. Tiksinip qalǵan. Biraq qyzy úndeı qoımaǵannan keıin taǵy da, — seni ósirdim. Eshkimnen kem bolǵan joqsyń. Joǵary bilim aldyń. Endi turmysqa shyq dep qudaıdyń zaryn qylyp otyrmyn. Ózińe laıyq adam tapsań, bir úı bolyp keter ediń. Men nemere súıer edim. Jasaýyńdy da eshkimdikinen kem qylmas edim. Endi ne iste deısiń maǵan?! — Eshteńege túsine qoımaǵan ana júzinen ashý taby da jylt ete ketti. Záýre ony tereńge jibergisi kelmedi:

— Onyń bárin bilemin, — dedi baıyppen, — tek bilmeıtinim, meniń bir de bir týysym joq. Meniń eshkimim joq. Men senen basqa esh janǵa erkeleı almaımyn. Eshkimniń esiginen ruqsatsyz kire almaımyn. Bir kúni sen de ólip qalsań, ne isteımin?! Mynaý dúnıede meniń bir de bir janashyrym qalǵan joq degen sóz emes pe bul?! Bárin oılaǵanda, meniń jasaýyma deıin oılaǵanda, osyny nege oılamadyń?! Nege óıttiń, mamataı?! — Qyzy kózinen yrshyp ketken jas monshaǵyn saýsaǵymen ilip tastap, ornynan turyp ketti. Bul Manardyń óz perzentiniń suraǵyna tuńǵysh ret jaýap bere almaı qınalǵan sáti. Keýdesin ýdaı ashytqan ókinish salmaǵynan eseńgiregendeı kúı keship, sol kúni uzaq ýaqytqa ózine ózi kele alǵan joq.

"Kúıeýge nege tımedim eken?! Eń bolmasa balalar úıinen de osyǵan bir serik tabylar edi ǵoı. Ómir boıy soqa basym otyrǵannan kimge paıda tústi?! Jalǵyz qyzǵa qarap, sonyń ǵana qamy úshin, sol eshteńeden kende bolmasynshy dep júrip qana qartaıǵanda bundaı sózdi estımin dep kim oılapty?!" Endi oıy osylaı oıysyp, basy qatyp júrgen Manarǵa bir habar jetti. Záýresi oblys ortalyǵyna baryp júrip, ózinen aýmaıtyn bir qyzdy kórgenin aıtyp keldi. Múmkin jaı ǵana uqsas shyǵar. Ondaılar az ba? Adamǵa adam uqsaı bermeı me? Áıteýir, bala joǵaltpaǵany ózine aıan. Biraq buǵan emes, ákesine tartqan qyzynyń sol ákeden týǵan sińlisi emesin kim bilipti?! Al olaı ekeni ras bolsa, týys izdep zaryǵyp júrgen qyzyn onymen nege tabystyrmasqa?! Mine, Manardy eleń etkizgen osy oı edi. Qalılanyń telefonnan esh maqsatsyz aıtyla salǵan áńgimesi kókireginde júrgen osy oıyna taǵy qozǵaý salǵan. İshteı bir tujyrymǵa kelgen soń osy jaıdy qyzymen keń otyryp sóılesýge nıet etti. Biraq bári bulaısha aıaq astynan shuǵyl betburys alady dep kútpegen. Sóıtip Záýre ortalyqqa júrip ketti.

* * *

Bular munaıshylar qalasyna alǵash kóship kelgen kúnderdiń birinde áńgimelesip turǵan úsh-tórt qurylysshy áıeldiń janyna óte berip Záýre ózi týraly olardyń: "Smotrı, kakaıa prıatnaıa kazashka?!" degenderin estip qalǵany bar. Ózińniń jurtqa unamdy kórinetinińdi bilgen qandaı jaqsy?! Úıge balasha qýanyp kelip, estigenin anasyna jetkizgen. Manar da qyzyn jańa kórgendeı súısine qarap turyp:

 Kishkentaı qazaǵym meniń? Sen ákeń sıaqtysyń, — degen-di.

Oblys ortalyǵynyń bir shetinen salynyp jatqan jańa úılerdiń arasynan ózderine kerektisin izdep júrip, Záýre sol kezdi esine aldy. Buǵan uqsas jas qyzdyń statısıka basqarmasynda isteıtin tanys áıeldermen birge júrgenin kórip, Qalıla onyń jaıyn kezdeısoq bilipti. Kórshi oblystan ózderi jýyrda ǵana kóship kelgen kórinedi. Úılengen aǵasy bar eken. Ózi mektepti byltyr bitiripti. Sheshelerimen birge turady deıdi. Ákeleri qaıtys bolypty. Sońǵy derek munyń túpki oıyn taǵy da rastaı túskendeı kórindi.

— Saǵan qajettigin bilsem, surastyra túser edim. Al mamańa saǵan tipti uqsas bolǵan soń aıta salǵanmyn. — Munaıshylar qalasynan túndeletip jetken qurbysyna aıtqany osy. — Statısıka basqarmasynda meniń bir klastasym isteıdi. Avtobýsty bir jerden kútemiz ǵoı. Janyndaǵy qyzdy kórip, qaı jaqtyń balasysyń degenmin. Sóıtip áńgimelesip kettik...

Birazdan soń ekeýi Qalılanyń ózi aıtqan tanys kelinshegine soǵyp, uqsas qyzdyń adresin alǵan. Mine, olar aqyry bes qabatty uzyn úıdiń tórtinshi kire berisiniń aldyna keldi. Mańdaıshadaǵy sıfrlarǵa qarap, izdegen páterleriniń qaıda ekenin de ońaı taýyp alǵan. Biraq qalaı barady? Kimbiz dep barady? Kesheden beri alyp ushqan kóńil endi saıabyrsyp qalǵandaı. Kesheden bergi batyldyq endi birtindep kemirilip bara jatqan sıaqty.

Kún — demalys. Áli saǵat ta toǵyz bola qoımapty. Uıyqtap jatýlary da múmkin-aý. Olar osy bir syltaýmen kóńilderin demdep, esik aldyndaǵy oryndyqqa jaıǵasty.

— Meniń osylar kóship kelgen aýylda turǵanym ras qoı. Sol jerde týystarym qalǵan. Ákemniń ekinshi áıelinen týǵan sińlilerim bar deıdi. Solardy izdep júrmin, — dep Záýre bir kezde berik toqtamǵa kelgendeı, ornynan bekem kóterildi. "Shyny da sol emes pe? Basqa ne deýge bolady? Týysym dep moıyndamasa, ony kórermiz". Osy oımen Qalıla da basyn ızeı qostaǵanyn bildirip, turýǵa yńǵaılandy.

Dál osy kezde kireberisten bir dabyr estildi. Shamasy bireýler dalaǵa shyǵyp kele jatyr. Eki qyz áldekimdi kútip otyrǵan raı tanyta qaıtadan otyra qalysty. Kóp uzamaı úsh-tórt jasar bala kórindi. Sońyndaǵylarǵa áldeneni byldyrlaı sóılep keledi. Qolynda úrilgen qoltyraýyny bar. Teńizge jınalǵandar-aý dep oılady bular. Bala aldarynan júgirip ótken. Sońynan ákesi shyqty. Bir qolynda tamaq salynǵan bolý kerek, úlkendeý dorba. Bir qoltyǵynda — jeńil-jelpi tósenishter, áldeqandaı bir áýendi ysqyra ándetip, erkin shyǵyp kele jatqan ol esik aldyndaǵy beıtanys qyzdardy kórip, onysyn qoıa qoıdy. Biraq sol júrisinen tanbaı, sonadaıǵa baryp qalǵan ulynyń sońynan jónele berdi.

Kireberistegi shý áli bitpegen. Taǵy bireýlerdiń kele jatqany bilindi. Osy mezet Záýre qurbysyna:

— Qyzdyń aty kim eken? — dep sybyr etti.

Qalıla ıyǵyn qıqań etkizdi. Sálden soń aldarynan shyǵa kelgen tanys beıneni kórip, muny ıyǵynan qaǵyp qalǵan. Jańa ǵana ótip ketken jigittiń sońynan qarap turǵan Záýre endi beri qaraı jalt buryldy. Sonadaı jerde kele jatqan qyz ózine kóz almaı qarap kele jatyr eken. Janynda, jeńgesi bolý kerek, jas kelinshek bar. Bularǵa qarap aıańdaı bergen qyzdan ol tez ozyp ketti. Uzap bara jatqan balasy men kúıeýiniń sońynan asyqqany kórinip tur.

— Salamatsyzdar ma? — Qyz júz tanys Qalılany kórip, sál jymıyp amandasty. Záýre onyń betinde sırek shashylǵan bolymsyz sekpildi bul joly anyq kórgen. Osy sát onyń óz týysy ekenin kúmáni de qalmady. Áldene deýge oqtaldy. Sol mezet edáýir uzap ketken jas kelinshektiń daýsy sańq etti:

— Záýresh! Záýresh deımin, júrseńshi...

Kútpegen jerde óz esiminiń atalǵany áser etti me, álde kókireginen shyqqaly turǵan eń qasterli sózine bóget jasaǵanǵa ma, Záýreniń jan-dúnıesi alasapyran bolyp qobaljyp ketti.

— Qazir qýyp jetemin ǵoı, júre ber. — Bul kishkentaı Záýreniń jaýaby edi. — Bireýdi kútip otyrsyzdar ma? — dedi ol sonan soń bularǵa qarap. Ózin izdep kelip otyr-aý degen oıy joq ekeni kámil. Áldene deýge oqtala bergen Qalılanyń aldyn orap ketken qurbysy:

— Iá, aınalaıyn. Bir joldastardy kútip otyr edik, — dep, jaýap berip úlgirdi. Sonan soń sende bizdiń jumysymyz joq degen kisishe, — Qalıla-aý, biz osy jerde nege otyrmyz? Júr, aıaldamadan baryp kúteıik, — dep, qurbysyn jeteleı jóneldi. — Saý bolyńyz.

Ózine arnalǵan qoshtasý sózin estise de, áldenege alańdaǵan qyz sol ornynda az ýaqyt oılanyp turyp qaldy. Sálden soń ǵana eshteńege túsinbegendeı, basyn qıqań etkizip, týystarynyń sońynan júgire jóneldi. Ol bul sátte endi az kúnnen keıin ózi aınymaı uqsaǵan sonaý túsiniksiz jannyń sońynan munaıshylar qalasyna sapar shegetinin sezgen joq Ózi bir kezde ańdaýsyz joǵaltyp alǵan, tuńǵysh perzentinen aýmaıtyn ekinshi qyzyna ákesiniń sonyń atyn qoıǵanynan da, eki Záýrege jaıyp salatyn eki ana júregine tereń kómilgen talaı syrlar jatqanynan da habarsyz edi. Biz sol jyrlardyń syrtqa shyǵýyna, týysqan baýyrlardyń bir-birimen qaltqysyz tabysýyna tilektes edik, birte-birte solaı bolaryna da kózimiz jetken. Óıtkeni júrekter qashan da týystyqtyń ystyq qushaǵyna yntyq qaltqysyz mahabbatyna sýsaýly ǵoı. Týystyq degen onyń zárý sýsyny emes pe...

---