InfoHub Logo

Islam dinindegi jıhad uǵymy — Islam dini týraly sóz qozǵalǵanda, oıǵa oralatyn uǵymdardyń biri. Onyń aıasy óte aýqymdy bolǵandyqtan, adamdar ony túrlishe túsinip, mánin san-saqqa júgirtetini kóptep kezdesedi. Negizinde, «jıhad» sóziniń arab tilinde «belgili bir nátıjege, maqsatqa jetý úshin qaırat jumsaý, ynta-jiger tanytý, tyrysý, kúresý» degen maǵynalary bar.

Keıde adamdar jıhadtyń maǵynasyn shektep, ony «qarý alyp soǵysý» dep birjaqty túsinedi. Alaıda, onyń únemi osy mazmundy ǵana bildirmeıtinin sharıǵat mamandary naqty derektermen dáleldegen. Quranda «jıhad» sózi 35 jerde keledi de, tórt jerde ǵana tikeleı «soǵys» máninde jumsalǵan.

Quran kitabynda soǵystyń maǵynasyn bildiretin «harb», «mýharabá», «maǵraka», «qıtal» syndy arnaıy termınder belgilengen. Degenmen jıhad sóziniń mazmunynda «soǵys» degen mán de bolǵandyqtan, kópshilik jıhad degende tikeleı soǵysty túsinedi.

Musylman ǵulamalarynyń anyqtaýyna kóz júgirter bolsaq, jıhad -Jaratýshy Ieni tanýǵa jol ashý degendi bildiredi. Iaǵnı saýatsyzdyq, áleýmettik jaǵdaıdyń tómendigi, erik-oıǵa, sanaǵa jasalǵan shekteýlermen kúresti meńzeıdi. Islam sharıǵatynda Jaratýshynyń razylyǵyn tabý baǵytynda jasalǵan árbir is-áreket «jıhad» sanalady. Máselen, qıyndyqtaryna qaramaı kún saıyn turaqty túrde bes ýaqyt namaz oqý, aptap ystyqta oraza ustaý, bolmashy sebeptermen ajyrasý, týylǵan náresteni dalaǵa laqtyryp ketý, ımannan beıhabar ǵumyr keshý sıaqty qoǵamdaǵy adamdyq atyna qaıshy keıbir kertartpa keleńsizdikterdi túzetý úshin atqarylǵan úlkendi-kishili amaldar osy jıhad uǵymynyń aıasyna kiredi.

Jıhad — eń áýeli adamnyń ózin túzetýi. İshki dúnıesi men júregin tazartýy. Óz bolmysyn qyzǵanshaqtyq, qanaǵatsyzdyq, sabyrsyzdyq, jalqaýlyq, tákapparlyq sekildi kúlli jaman qasıetterden aryltyp, olardyń ornyn kórkem qasıettermen toltyrý.

Muhammed paıǵambar birde soǵystan sharshap, shaldyǵyp kele jatqan senimdi serikterine «biz kishi jıhadtan úlken jıhadqa qaıtyp baramyz» dep, úlken jıhadtyń nápsimen kúres ekenin bildirgen.

Olaı bolsa, nápsimen kúres qolǵa qarý alyp dushpannan soǵysqannan da qıyn. Syrtqy dushpannyń kim ekeni, qaıda ekeni belgili. Sondyqtan onymen kúresý ońaı. Al, nápsi týraly ony aıta almaımyz. Ol adamnyń ishinde. Qaı jaqtan, qalaı kelip qalatyny, aılasyn qalaı júzege asyrary da belgisiz. Sondyqtan sońǵy Paıǵambar syrtqy dushpanmen kúresti «kishi jıhadqa» jatqyzyp, nápsimen kúresti «úlken jıhadqa» balaǵan.

Olaı bolsa, bul aıtylǵandardan bir dárigerdiń óz mamandyǵy boıynsha kásibı deńgeıge qol jetkizý úshin tynbaı talpynýy men izdenýi, ekonomıka mamanynyń musylmandardyń áleýmettik jaǵdaılarynyń túzelýi úshin jumsaǵan qajyr-qaıraty, muǵalimniń saýatty túrde bala oqytýy — munyń bári jıhadqa jatpaq degen qorytyndy shyǵady.

Jıhad májbúr jaǵdaıda qarýmen de bolady. Barlyq dıplomatıalyq baılanystar nátıjesiz aıaqtalyp, kelis sózderden tolyqtaı úmit úzilgen shaqta otandy qorǵaý úshin qolǵa qarý alyp jıhad jasaýǵa bolady. Quran Kárimde: «Ózderine qarsy soǵys ashylǵan musylmandarǵa (múshriktermen) soǵysýǵa ruqsat berildi. Óıtkeni, olar zulymdyqqa ushyrap, jábir kórdi. Álbette, Alla Taǵala olarǵa járdem berýge tolyq kúshi jetedi. Olar eshbir sebepsiz tek «Rabbymyz — Alla» degenderi úshin otandarynan qýdalandy…» (Hajj súresi, 39-40 aıat) dep jıhadtyń sebepteri kórsetilgen.

Munda eshbir jazyqsyz zulymdyq kórsetip, qıynshylyqtarǵa dýshar etip, elinen-jerinen ketýge májbúrlep, múlikterin talan-tarajǵa salǵan adamdarǵa qarsy soǵysýǵa bolatyndyǵyna ruqsat berilgen. Árıne, bul eń sońǵy qoldanylatyn sharaǵa jatady.

Islamnyń tatýlyq pen birlikke, syılastyq pen aýyzbirlikke, keshirimge shaqyratyn adamdyq qundylyqtarǵa negizdelgen din ekendigi sharıǵat iliminde ábden ornyqqan pikir. Islam ózge din ókilderimen beıbit ǵumyr keshýdi bylaı qoıǵanda, olarǵa jaqsylyq jasap, ádildik tanytýdy talap etedi.

Mamandardyń aıtýynsha, soǵys jaǵdaıynda da Islam ozbyrlyq áreketterge jol bermeıdi. Aıtalyq, bul dinniń úkimderi boıynsha soǵys kezinde áıelderdi, jas balalardy, soǵysqa qatyspaǵan qart kisiler men eshkimmen sharýasy joq monahtardy óltirýge qatań tyıym salynady. Ósip turǵan aǵashtar men egin alqaptaryn órteýge, túıe, sıyr sıaqty maldardy óltirýge, ár túrli ózge dinniń ǵıbadathanalaryn qıratýǵa jol bermeıdi. Dushpan áskerleriniń óli denelerin tilgilep, kózderin oıyp, muryndaryn kesýge de ruqsat joq.

Ruqsat etilgen bul soǵystyń ózin, jeke adamdar nemese belgili top ókilderi bastata almaıdy. Islam túsinigine qarasaq, soǵysqa qatysyp-qatyspaýdy sheshetiq tek qana memleket bolýy tıis. Áıtpese, kez-kelgen soǵysqumar adamnyń ashqan soǵysy jıhadqa jatpaıdy. Árbir musylmannyń amandasqanda, hal-jaǵdaı suraýdan buryn «Ássalamý aleıkúm» dep beıbitshilik pen tynyshtyq tileýi bostan bos paıda bola salǵan ǵuryp emes. «Islam», «sálam», «musylman» sózderiniń túbiri «sálám» beıbitshilik pen tynyshtyq degen maǵynany bildiredi.

Islam beıbitshilikti ýaǵyzdaıtyn din bolsa, musylman balasy sol beıbitshilikti óziniń júrip-turýynda, sálemdesýi men sóıleýinde, ózgelermen qarym-qatynasynda, qysqasy, árbir isi men áreketinde is júzinde kórsetýshi tulǵa bolýy tıis.

Islamnyń negizgi qaǵıdalarynyń birinde: «Beıkúná bir adamdy óltirý — kúlli adamzatty óltirýmen teń» (Maıda súresi, 32-aıat) delinedi. Bul ereje qasıetti Quranda aıtylǵan. Olaı bolsa, qanshama beıkúná adamnyń, perishtedeı búldirshin sábılerdiń janyn qıǵan lańkestik áreketter ıslamǵa, Quranǵa, musylmanshylyqqa jatpasy anyq. Din ǵalymdarynyń pikirinshe, adam óltirý bylaı tursyn, maldy qorqytýdyń ózi Islamǵa teris. Soıylatyn maldyń kózinshe pyshaǵyn qaıraǵan joldasyna Muhammed paıǵambar aleıhıssalam qatty keıip: «Sen maldy neshe ret óltirmeksiń? Pyshaǵyńdy maldy jatqyzbas buryn qaıramadyń ba?» dep eskertý jasaǵany hadıs mátinderinde berilipti.

Jınaqtaı kelgende, Islam dininde jıhad syrtqy dushpandarmen soǵysý degenge qaraǵanda, adamnyń óz ishindegi nápsisimen kúresý degenge kóbirek laıyq ekendigin aıtpaq kerek.

---