InfoHub Logo

Almaty oblysy Qarasaı aýdany
"Qyrǵaýyldy aýylyndaǵy qazaq orta mektebi KMM"
Bastaýysh synyp muǵalimi: Kısıbaeva Zarına Kýrmankýlovna

Fonetıka erejesi — dybystardy zertteıtin til ǵylymynyń bir salasy. Al jalpy dybys — sózdiń eń kishi bóligi bolyp sanalady. Ádette biz dybysty estımiz nemese aıtamyz. Fonetıka erejesinde dybys ekige bólinedi: Daýysty dybystar jáne daýyssyz dybystar bolyp. Daýysty dybystar «tildiń qatysyna qaraı»: jýan jáne jińishke bolyp, «jaqtyń qatysyna qaraı»: ashyq jáne qysań bolyp, «erinniń qatysyna qaraı»: erindik jáne ezýlik bolyp bólinedi. Fonetıka erejesinde daýyssyz dybystar bolsa: «ún men saldardyń qatysyna qaraı»: qatań, uıań, úndi bolyp 3-ke bólinedi.

Fonetıkanyń taǵy bir zertteý salasyn — býyn deımiz. Býyn degenimiz ne? Býyn dep sóz aıtylǵandaǵy daýys tolqynyn aıtamyz. Býyn túrleri: 1. Ashyq býyn, 2. Tuıyq býyn, 3. Biteý býyn.

Onymen qosa fonetıka erejesi «úndestik zańyn» úıretedi. «Úndestik zańy» degenimiz ne?

Erejesi: Býynnyń nemese dybystyń ishindegi daýysty nemese daýyssyz dybystardyń bir retpen aıtylýyn aıtamyz. Úndestik zańy: býyn úndestigi jáne dybys úndestigi bolyp ekige bólinedi. Býyn úndestigi — sóz ishindegi daýysty dybystardyń úndesýin aıtamyz, al dybys úndestigi — sóz ishindegi daýyssyz dybystardyń úndesýin aıtamyz.

Dybys úndestiginiń 3 túri bar: ilgerindi yqpal, keıindi yqpal, toǵyspaly yqpal.

---