InfoHub Logo

Páni: Hımıa (ashyq sabaq)
Synyby: 9
Sabaqtyń taqyryby: Kálsı jáne onyń qosylystary
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdiligi: Perıodtyq júıedegi orny boıynsha kálsı atomynyń qurylysy, qasıetteri, onyń qosylystary, kúndelikti ómirde qoldaný salalarymen tanystyra otyryp, alǵan bilimderin jadynda saqtaý, oılaý qabiletin damytý, bilimge qushtarlyǵyn, dúnıetanymdyq kózqarasyn arttyrý.
Tárbıeliligi: Oqýshylardy uıymshyldyqqa, tózimdilikke, uqyptylyqqa, jaýapkershilikke tárbıeleý.
Damytýshylyǵy: Oqýshylardyń óz betimen, ujymmen jumys isteý biliktilikterin damytý, este saqtaý, oı - órisin damytý, ómirdegi kórgen derekterdi paıdalana bilýine jáne shyǵarmashylyqpen jumys isteýge daǵdylandyrý.
Sabaqtyń túri: Dástúrli sabaq.
Sabaqtyń tıpi: Aralas sabaq.
Sabaqtyń ádisi: Suraq – jaýap, zerthanalyq tájirıbe, toptyq jumys, tirek – syzbalarmen jumys, dıfferensıalaý ádisi.
Kórnekiligi: D. I. Mendeleev kestesi, ınteraktıvti taqta, býklet, úlestirme tapsyrmalar.
Pánaralyq baılanysy:

Sabaqtyń júrisi: İ. Uıymdastyrý:
İİ. Úı tapsyrmasyn suraý
İİİ. Jańa sabaq
İÚ. Jańa sabaqty bekitý
Ú. Úı tapsyrmasy
Úİ. Qorytyndy jasaý, baǵalaý

İ. Úıymdastyrý kezeńi.
a) Muǵalim: Sálemetsizder me?
Oqýshylar: Sálemetsiz be?
Muǵalim: Oqýshylar, oqý quraldaryńyzdy alamyz. Búgin synypta kim kezekshi?
Oqýshy: Men.(aty - jóni)
Muǵalim: Búgin sabaqta kim joq?
Oqýshy: Búgin synypta túgelmiz.(nemese joq oqýshyny ataıdy)
á) Oqýshylardy top deńgeılerin eskerip úsh topqa (oqýshylyq, evrıstıkalyq, shyǵarmashylyq) bólý, eki partada biriktirilgen ústelderge jaǵalaı otyrǵyzylady

İİ. Úı tapsyrmasy «Bıngo» oıyny barysymen suralady:
1. Kender dep neni aıtady?
Jaýaby: Ónerkásiptik ádispen metaldar alynatyn mıneraldardy kender dep ataıdy.
2. Qazaqstan qazba baılyqtarynyń metalogendik kartasyn jasaǵan kim?
Jaýaby: Q. I. Sátbaev
3. Jemirilý (korozıa) degen ne?
Jaýaby: Qorshaǵan orta faktorlarynyń áserinen bolatyn metaldyń jeliný qubylysy jemirilý (korozıa) dep atalady.
4. Jumsaq metal?
Jaýaby: Lıtıı
5. Elektrolıttik dıssosıasıa teorıasyn ashqan ǵalym?
Jaýaby: S. Arrenıýs
6. Kremnıı qyshqylynyń tuzdary qalaı atalady?
Jaýaby: Sılıkattar
7. Suıyq metal?
Jaýaby: Synap
8. Kúmis qasyq shyny staqanǵa qaraǵanda jylýdy neshe ese ótkizedi?
Jaýaby: 500 ese
9. Eń qıyn balqıtyn metal?
Jaýaby: Vólfram
10. Qannyń quramynda kezdesetin metal?
Jaýaby: Temir

11. Metaldardy olardyń qosylystarynan hımıalyq belsendirek metaldarmen totyqsyzdandyrý ádisi?
Jaýaby? Metalotermıa
12. Shynynyń formýlasy qandaı?
Jaýaby: Na2O*CaO* 6SiO2 (taqtaǵa jazý)
13. «Adamzat ashqan alashqy metal - altyn»- dep aıtqan nemis ǵalymy kim?
Jaýaby: K. Marks
14. Metaldardy alýdyń jalpy ádisteri neshege bólinedi, jáne olardy ata?
Jaýaby: pırometalýrgıalyq, gıdrometallýrgıalyq

İİİ. Jańa sabaq.
Sabaqtyń jospary:
1 - bólim Qaıtalaý - oqý anasy
2 - bólim Bilgenge - marjan
3 - bólim İzdengen jeter muratqa
Sabaq jospary túsindirilgennen keıin ár toptyń aldyna úlestirme tapsyrmalar tapsyrylady.

1 – bólim. Qaıtalaý – oqý anasy.
I top tapsyrmasy:
8 synyptaǵy «D. I. Mendeleevtiń zańy men júıesi» taqyrybynan alǵan teorıalyq bilimderińizge súıenip, kálsı elementine sıpattama berińizder. (Perıodtyq júıe paıdalanylady)

II top tapsyrmasy:
Kálsıdiń hımıalyq qasıetterin sıpattaıtyn myna reksıa teńdeýlerin aıaqtańyzdar.
1. Sa+Cl2
2. Sa+S
3. Sa+N2
4. Ca+O2
5. Ca+HCl
6. Ca+H2O

III top tapsyrmasy:
Totyǵý dárejesi №2 - ge teń, 8 gr metal sýmen reaksıalasqanda 4, 48l sýtegi (q. j.) bólindi. Metaldyń Ar anyqtap, ony atańyz.
Shyǵarylýy: Me + 2N2 O → Me(ON) 2 + N2↑
8/4, 48=h/22, 4
h =40 g (Sa)
Jaýaby: Ar = 40 g (Sa)
Osy tapsyrmalar boıynsha ár top ózderiniń bilimin ortaǵa saldy, ary qaraı muǵalim tolyqtyrdy.

2 – bólim. Bilgenge – marjan.
Muǵalim tirek - habarlaryn paıdalana otyryp kálsıdiń adam aǵzasy úshin mańyzy, kálsıdiń tabıǵatta taralýy, fızıkalyq qasıetteri, hımıalyq qasıetteri, alynýy, qoldanylýy, qosylystary jaıly áńgimeleıdi.

Quramy: Kálsı
1808 j aǵylshyn ǵalymy. G. Devı ashty

IV perıod Sa40
II top negizgi topsha
2e 8e 8e 2e
Mańyzy:
Adam aǵzasy – 1kg
Orta eseppen kúnine – 0, 5 gr
Sa2+ ----------------- qan uıý
Sa3(RO4) 2 -------- súıek, tis, baýyr, búırek, júrek
Taǵamdar --------- sút, súzbe, syr, jumyrtqa

Áktas qalaı paıda boldy?
Bor - muhıt pen teńizderde tirshilik etetin usaq aǵzalardyń qabyrshaqtary men qańqalarynan paıda bolady. Olardyń ákten túzelgen qańqalarynan teńiz, muhıttarda, sý astynda úıindi paıda bolady. Qańqalar úıindisinen jartas - rıf jáne sheńberli jartas - atol túziledi. Ák alýǵa kóbinese rıftegi kóp qarmalaýyshty marjandardyń qańqalary paıdalanady. Bor bor dáýirinde túzilgen, taý jer betinde tutas jota bolyp kóterilgen.

Tabıǵattaǵy aınalymy.
Kalısıı karbonatynyń gıdrokorbanatqa jáne kerisinshe aınalý reaksıasy.
Jańbyr jáne basqa tabıǵı sýlar aýadaǵy kómirqyshqyl gazyn eritip, kómirqyshqylyn túzedi:
N2O + SO2 → N2 SO3
Sa(NSO) 3 → N2 SO3 ↓ + N2O + SO2↑

İÚ. Jańa sabaqty bekitý.
Úsh topqa tapsyrma berildi.
1-top: Oqýshylyq deńgeı.

2 - tapsyrma:
Kálsıdiń ózderińiz biletin, kúndelikti ómirde kezdestirip júrgen qandaı qosylystaryn bilesizder?

3 - tapsyrma.
Eger qyshqyldyń shyǵymy 80% bolsa, onda 31t kálsı ortofosfatynan qansha ortofosfor qyshqylyn alýǵa bolady?

Sheshýi: 31 H
Ca3(PO4) 2+3H2SO4=3CaSO4+2H3PO4
310g/mol 98g/mol
31 X
310 196 X=196*31/310=19. 6
Eger qyshqyldyń shyǵymy 80% bolsa
19. 6 100%
X 80% X=19. 6*80/100=15. 68t.

2 top: Evrıstıkalyq deńgeı.
2 - tapsyrma.

Myna aınalýlardy júzege asyryńyzdar:
SaO → Sa(ON) 2 → SaSO3 → Sa(NSO3) 2 → Ca(ClO) 2

3 - tapsyrma
Taza kálsı karbonatynyń 50kg massasyn qaqtaǵanda onyń massasy 4. 4 g kemıdi. Kálsı karbonatynyń qansha prosenti ydyraıdy?

Sheshýi:
X 4. 4
CaCO3 = CaO+CO2
100 g/mol 44g/mol
100 44
X 4. 4 X=100*4. 4/44=10kg CaCO3
Endi ydyraǵan kálsı karbonatynyń massalyq úlesin esepteımiz.
W=10/50=0. 2 nemese 20%

3 top: Shyǵarmashylyq deńgeı
2 - tapsyrma
Reaksıalardyń ıondyq teńdeýlerin quryńyzdar:
1. Sa(ON) 2 → SaSO3
2. SaSO3 → Sa(NSO3) 2
3. Sa(NSO3) 2 → SaSO3

3 - tapsyrma «Men kimmin?»
Ber.: Sheshýi:
W (Cu) = 40% Sa: C: O = 40/40: 12/12: 16/48 = 1: 1: 3
W (C) = 12% Jaýaby: SaSO3
W (O) = 48%
T/k: CaxCyOz -?

Ú. Úı tapsyrmasy.
3 bólim. İzdengen jeter muratqa.
Úıge tapsyrmany dıfferensıaldap berý.
1 topqa: Kálsı jáne onyń qosylystary taqyrybyn oqý, tirek habarlardy paıdalana otyryp, reaksıa teńdeýlerin jaza bilý
2 topqa: Oqýlyqtaǵy №6, №7 jattyǵý (137 - bet)
3 topqa: İzdenip shyǵarmashylyqpen jumys isteý:
«Meniń ólkemniń baılyǵy» taqyrybyna referat jazý.

İÚ. Qorytyndy jasaý. Baǵalaý. Sabaqqa qatysqan oqýshylardyń belsendiligin baǵalaý. Synyppen qoshtasý.
M: Búgingi sabaqqa belsendi qatysqan, esep shyǵaryp, suraqtarǵa jaýap bergen oqýshylar túgeldeı baǵalandy. Sabaq aıaqtaldy, saý bolyńyzdar!
Saý bolyńyzdar!