InfoHub Logo

Seksen jasta qataryń sıreı bastaıdy. Qapaly bolsa da, qatal shyndyq sondaı.

Al, «Qulanoty» aýylynda sońǵy kezeńde seksenniń tabaldyryǵynan attaǵan jalǵyz Syrym boldy. Qalyń bıdaıdyń ishindegi jalǵyz arpa.

Bul jasqa jetkenshe Syrym óziniń saıaqtyǵyn seze bermeýshi edi. Óıtkeni aldynda aǵalary bar edi, al alpys pen jetpistiń arasynda ózińnen bes-on jas kishilerden úlkendigiń asa shodyraıyp turmaıtyn.

Endi Syrym aldyndaǵy aǵalardan jurdaı boldy da, artyna burylyp qarap edi, áldekim at basyndaı altyn beretindeı alǵa tym asyǵys ketip qalypty. Ózgelerden oqshaý ozyp ketkenine yńǵaısyzdanatyndaı hal keshetin boldy.

Anaý-mynaý dese de, seksenniń aty — seksen. Qyryqqa jetpeı qyrjıyp qartaıatyndardy da kórip júrmiz. Tórt jyl qıan-keski soǵystyń ishinde júrseń, soǵys bite bergende, qumalaqtaı oq ta emes, qol toqpaqtaı snarád oq qolyńdy sholtıtyp julyp ketse, ol az bolǵandaı sol jambasynda oskolka qalsa, onyń ústine ómir boıy kolhozdyń brıgadıri, qaraýyly bolsań, seksen degen, árıne, az jas emes.

Áıteýir, ábúıir eken, bul ýaqytqa deıin Syrym eshkimge masyl bolǵan joq. Ras, qoltoqpaqtaı snarád oń qolyn julqa tartyp ótkende, esinen tanyp qalyp, sanıtarlar zembilge salyp kótergeni bar. Basqa kezde jan balasyna salmaǵy túsip kórmegen.

Endi kelip álgi shońmuryn brıgadır muny:

— Masyl qaqbas!—dep ketti.

Bul sóz oń qolyn julǵan qoltoqpaqtaı snarádtan da aýyr boldy. Snarád qolyn julsa, álgi sóz júregin julyp jibergendeı edi. Úıdiń irgesine tizerlep qısaıa ketken qalpy tyrp etpesten kóp otyrdy.

— Ózim asyraǵan tekeshik kózin ejireıtip ózimdi súzip ketti, — dedi ol kúızele bir kúrsinip. — Qoı, muny búıtip edireńdetip qoımaı, bastyqqa baryp aıtaıyn, — dep syńar qolymen jer taıanyp tura bermekshi edi, jalǵyz qol onyń shúıkedeı kári súıegin kóterýge jaramaı qalǵandaı búgilip ketti.

Qanaty qaıyrylǵan kári qyrandaı jambastap jatyp, sábizdikke urlana kirgen qara qoıan men aq qoıandy kórdi. Kórshi úıdegi Námettiń balasy qoıan asyraıdy. Kenet esine Námet tústi. «Sen tiri bolsań, men búıtip jatpas edim-aý» dedi.

Jońyshqanyń ekinshi orymy gúldegen kez. Qańyltyr tóbeli tarbıǵan úlken úıdiń irgesinen bastalǵan jasyl jeleń zúmiretteı jaınap, áridegi zıfa terekterge jetkenshe tolqyndanyp jatyr. Júgeri sobyq tartyp, shashaǵy sylańdap qalǵan kez. Uzatylatyn qyzdaı syzylyp tur. Úkileri birkelki. Sahnadaǵy artıserdiń úkisindeı. Júgeriniń etegin ala Syrekeń bir júıek asqabaq egip edi, ol da japyraq jaıyp, jeli tartyp, túıin tastap qalypty. Altyn táj kıgen kúnbaǵystar menmensip kegjıińkirep tur. Nemereleri otyrǵyzǵan namazgúl qazir kún kózinen uıalyp, qaýashaǵyn ashpaıdy. Namazgúl kún eńkeıe jaınańdap shyǵa keledi.

Alaý bet alma qur qyzarǵany bolmasa, áli pisýi jete qoımaǵan. Suǵanaq ala torǵaılardy Syrekeń sol almaǵa jolatpaı-aq júrýshi edi, qazir qarttyń dál júrekten jaralanǵanyn paıdalanyp qalǵysy kelgendeı, jemiske jaýdaı tıip, istik sary tumsyqtaryn sala bastady.

Ala torǵaılar cay etip jetip kelgende, aq qoıan men qara qoıan óz úıine qasha jóneldi. Qoıandardyń jymy shynjyrly kók tóbettiń janynan óter edi, aýzy kebisteı kók tóbet zytyp bara jatqan qoıandardy bas salaıyn dep qulaqtaryn tikireıtti de, jalqaýlyǵy ustap, kózin marǵaý jumyp, jata ketti.

Syrymnyń oskolkaly jambasy syzdady. Kún buzylatyn shyǵar dep aspanǵa qarap edi, teńbil kók eken. Sharby bult aspan kógine bastyrǵan gúlqaıyr japyraǵyndaı órnek salypty.

Jambasy syzdaǵan saıyn, álgi mýzeı esine túsedi. Almatyda qyzmet isteıtin jıeni ana bir jyly astanany aralatqan. «Altyn adamdy» kórseteıin dep mýzeıge alyp barǵan. Syrekeńdi «altyn adam» asa tańqaldyrmady, ony tańdandyrǵan jaı ǵana jambas súıek edi.

Jambas súıekke sadaqtyń suq saýsaqtaı oǵy boılap kirip ketken eken. Aǵash jebe áldeqashan shirigen shyǵar, al temir ushy qalyp qoıǵan. Jambas súıek sary tap bolyp sarǵaıǵan. Temir oq týasy birge jaralǵandaı, súıekke nyq qadalǵan.

— Budan birneshe myń jyl burynǵy jaýyngerdiń jambasy, — dep túsindirdi jıeni.

— Áb bárekelde-e-e,—dedi Syrekeń tańdaıyn taqyldatyp, — men ólgen soń meniń jambasym da myń jyl boıy eski jaýym — oskolkamen bir jatar eken da.

Syrym syzdaǵan jambasyna salmaq salmaıyn dep basqa jambasyna qaraı jantaıdy. Mýzeıdegi súıek kóz aldynan kólbeńdep ketpeı qoıdy.

— Men aqıret saparyna bet alǵan soń, myń jyldan keıingiler oskolkaly jambasymdy taýyp alyp mýzeıge qoıar. Demek, men adamzatqa endi myń jyldan keıin de kerekpin. Al, álgi shońmuryn shirik ne dep ketti sonda?

Umytpasa, osydan bes jyl buryn «Qyzyl araı» kolhozynyń «Qulanoty» bólimshesiniń jalpy jınalysyn predsedateli Naqyphannyń ózi kelip ashty. «Qulanotyǵa» brıgadır qutaımaǵaly qashan. Bir jylda ekeýi aýysyp otyrǵan kezder de boldy. Jigitter el basqarýǵa, sharýashylyqty uıymdastyrýǵa olaq soǵa berdi. Pysyq degenderi araqqa qumarlaý shyqty. Al, araq júrgen jerde ázázil qosa júredi.

Kolhozdyń predsedateli Naqyphan aıtty:

— Al aǵaıyn, «Qulanoty» quldyrap ketti. Senderge bola búkil «Qyzyl araı» zardap shegip, aýdan boıynsha alǵa shyǵa almaı otyr. «Qulanoty» bolmasa, biz aýdannyń aldyn bermes edik, — dedi.

Bul sóz «Qulanotylyqtarǵa» mirdiń oǵyndaı qatty tıdi.

— Amal joq, endi basqa bólimsheden, aıtalyq «Jabaǵylydan» ıakı «Arqalydan» shaqyrtýǵa týra keledi. Óz jigitteriń jaramady, oǵan kózderiń jetti. Endi ókpe júrmeıdi, — dedi predsedatel.

Sonda osy Syrym aqsaqal shydaı almaı, artqy qatardan jalǵyz qolyn kóterip:

— Naqyphan shyraǵym, mursat bolsa, bir aýyz sózim bar, — dep edi.

Tarlan kolhozshynyń ótinishin elemeýge shara joq, predsedatel:

— Aıtyńyz, Syreke, — degen.

Syrym qart qolsyz ıyǵyn bir qozǵap alyp, artqy qatardan alǵa shyǵyp, áýeli ózine qadalǵan kózderdi túgendep biraz únsiz qalǵan.

— Qınalyp turmyn, — degen. — Endi halyq aldyna shyǵyp, sóz sóıleý meniń sharýam emes edi. Men pensıadaǵy adammyn. Óte pysyq bolmaı-aq, úıde jantaıyp jatqan jarasady maǵan. Kezinde belsendi de boldyq. Jıyrma toǵyzynshy jyly osy «Qulanotyn» óz qolymmen qurysyp edim. Onda qolym ekeý edi. — Syrekeń qońyltaq jeńine bir qarap qoıdy. Otyrǵan jurttyń nazary da, predsedatel Naqyphannyń kózi de kenetozdaý boz kostúmniń keýek jeńine tústi.

— «Qulanoty» onda óz aldyna kolhoz edi, endi ǵoı «Qyzyl araıdyń» bir bólimshesi bolyp qaldy. Men brıgadır boldym. Qudaıǵa shúkir, sharýamyz jaman emes edi. Qural-saımanymyz: ógiz jekken soqa, beloraq, aǵash tyrma, ketpen-kúrek bolsa da, sol zamannyń mólsherinde ýdarnık «Qulanoty» atandyq. Al endi, — Syrym jerge qarap bir kúrsinip aldy. — Endi bári tús kórgendeı. Osy aýylda ógiz bar ma qazir? Kózi irińdegen kók ógiz áldeqashan quryǵan. Traktordy jurt qazir at ornyna minip júr. Úı basy saıyn «legkovoı», motosıkl. Ne jetpeıdi? Túsinbeımin. Qalaısha artta qalýǵa bolady? Túsinbeımin. Álde men qartaıdym. Álde «Qulanoty» toqtyqtan qutyryp, kerenaý tartty. Al shyraǵym Naqyphan, brıgadırdi qalystan ákelemin dediń. Jaqsy adamnyń bizge jattyǵy joq. Biraq namys qaıda? «Qulanoty» ózin-ózi basqara almaı, brıgadırdi syrttan aldyrypty degen ólim emes pe?

— Aqsaqal, jigitterińe bılikti armansyz-aq berdik. Áljanyń basqara almady, Narjanyń basqara almady, Qaljanyń... Endi ne qyl deısiz? — dep predsedatel eki qolyn eki jaqqa jaıyp jiberdi.

— Jón, jón, Nakyphan. Al biraq el emespiz be, jibi túzý bireýi tabylar. Meniń kókeıimde júrgen bir bala bar. Bir opaly sol bolar. Osy bólimsheniń mańdaı aldy mehanızatory Tókendi usynamyn brıgadırlikke. Al Tóken iske aspaı qalsa, qalystan ákeletin adamyńdy ákele ber, qaraǵym. Biz rıza. — Syrym qart cay qolymen keýek jeńdi ýmajdap turyp tershigen mańdaıyn súrtip, óz ornyna baryp otyrdy.

Áne, sóıtken Tóken jap-jańa motosıkline zikir saldyryp, Syrym qarttyń úıin úsh aınalyp shyqty. Basyp ketedi eken dep Syrymnyń nemereleri tym-tyraqaı qashyp, tal-taldyń arasyna kirip ketti. Taýyqtar qaqylyqtap, shynjyrdaǵy ıt jantalasa abalap, jaý shapqandaı ý-shý údedi.

Esiktiń kózinde bylq etpeı otyryp qalǵan jalǵyz Syrym edi. «Tórt jyl qyrǵyn soǵysta nemistiń tankisi taptaı almaǵan tánimdi endi sol Tókenniń motosıkli taptasa — taptap-aq ketsin», — dep miz baqpady.

Báleniń basy — Alpysbaı bolatyn. Kolhozdyń magazınin jıyrma jyldan beri ustaıtyn sol Alpysbaı jaqynda eski «Jıgýlıin» satyp jiberip, «Volǵa» alyp edi. Endi sol «Volgany» qaıqańdatyp, qaladaǵy qudalaryna baryp qaıtpaq. Mashınany aýyl arasynda ózi júrgizgenmen, qalaǵa túsýge qorqady. Sodan kórshi Syrym qarttyń mehanızator balasy Nurkenge qolqa salady.

— Oý, Aleke, men jumystaǵy adam. Kolhozdyń shóbin qaıda qoıam? — deıdi Nurken.

— Bir kúnge shópti jaý almas. Búgin shyǵyp ketsek, keshke qudanyń toıyna qatysyp, túndeletip qaıtyp oralamyz,—dep bazynalyq aıtady Alpysbaı kórshi.

— Men jumystaǵy adam, — deıdi kóp sóıleýdi unatpaıtyn Nurken «Belarýsin» ot aldyrmaq bolyp.

— Sál tura tur. Áne, brıgadırdiń ózi de kele jatyr, sodan ruqsat alyp bereıin, — dep Alpysbaı alas-qulas dalbańdaı júgirip, motosıkl mingen Tókenniń aldyn kes-kesteı qol kóteredi. Sál áńgimeden soń ekeýi magazınge kirip ketedi. Álden ýaqyttan soń Tóken magazınnen teńselinkirep shyǵady. Traktoryn ot aldyryp, shabyndyqqa endi júreıin dep turǵan Nurkenge pármen aıtady.

— Obshym, bylaı. Sen búgin Alpysbaıdyń qaramaǵynda bolasyń. Seniń ornyńa shópke balań Nurlan shyǵady.

— Nurlandy voenkomat shaqyrtqan. Ásker jasyna toldy ǵoı. Búgin sonda ketedi,—deıdi Nurken.

— Obshym, voenkomat tura turady, erteń barady. Kóp sózdiń keregi joq! — Tóken buljytpas buıryq aıtady.

Bir jaǵynan Alpysbaı qyńqyldap, bir jaǵynan brıgadır buıyryp turǵan soń, Nurken balasy Nurlandy shaqyryp alyp, mán-jaıdy túsindiredi de, ózi jasyl «Volgaǵa» Alpysbaıdy báıbishesimen qosa salyp alyp, qalaǵa tartyp otyrady.

Jańa ǵana voenkomatqa barmaqshy bop ketken nemeresiniń úıge qaıta kirip, kıim aýystyryp jatqanyn kórgen Syrym:

— Bul qalaı? — deıdi.

Osylaı da osylaı dep túsindiredi nemeresi.

— Joq, balam, sen voenkomattan qalma, áskerdiń aty — ásker, — deıdi atasy.

Nurlan ary oılanyp, beri oılanyp, bu da jón eken deıdi de, aýdanǵa jóneıdi.

«Belarýs» Syrym úıiniń aldynda qańtarýly qala beredi. Muny tý kósheniń basynan kózi shalǵan Tóken motosıklin zirkildetip, joldyń shańyn burqyldatyp jetip keledi.

Jalǵyz qoldap qaıys júgenniń úzik jerin taspamen tigip otyrǵan Syrekeńe motosıkldiń ústinde turyp aıqaı salady:

— Nurlan nemereń qaıda?

«Myna nemeniń aýzyna sálem sóz túspeı qaldy-aý» dep qınalǵan qart jaı ǵana:

— Nurlan voenkomat ketti,—deıdi.

— Ol myna traktormen shópke barýǵa tıis edi ǵoı!

— Traktordyń óz ıesi bar. Al voenkomat shaqyrǵanda barmaý — qylmys. Balaǵa sen shópke bar deısiń, men — voenkomatqa bar dedim.

— Obshym, sen shal qaskóısiń. Tókenniń atyna sóz kelsin deısiń. — «Áı, aqymaq, seni brıgadırlikke usynǵan men edim ǵoı» dep aıtaıyn dep edi, aıtpady.

Degenmen, arada bes jyl ótip ketken eken. Bes jyl ishinde, «Qulanoty» kolhoz boıynsha shyǵandap alǵa shyqty. Tókenniń sýreti aýdandyq gazetke qaıta-qaıta basylyp, jınalystarda jıi maqtalatyn boldy. Tókenniń basynan bý burqyrady. Úsh aıaq kók qasqa motosıkl Alpysbaı magazıniniń aldynda jıirek qańtarylatyndy shyǵardy.

— Obshym, sen qaqbasty da qudaı almaıdy eken. Baıaǵyda brıgadır bolyp edim, endi meniń balam bolmaı, Tóken boldy dep istegen qysastyǵyń ǵoı bul?!

— Áı, Tóken! — dedi qart ıegi dirildep. — Meniń jasym seksennen asty. Qatarymnan eshkim qalǵan joq. Qaqbas ekenim ras. Kórimniń aýzy ashyq. — Al biraq ajal jetpese, ózim baryp tirideı jatpaımyn ǵoı. Ne isteıin qudaı meni almasa! — dep aıqaılap jiberdi.

Tóken Syrymnyń surapyl saýalyna sózben jaýap bere almaı:

— Obshym, ýh! — dep shańdy burqyratyp, taýyqtardy shyrqyratyp, úıdi úsh aınalyp shyqty da, kóshege túsip quıyndatyp kete bardy.

«Álgi ıtke aıtatyn sózim aıtylmaı qaldy-aý, — dep qart qapa boldy. — Qatarymnan eshkim qalmady degendi aıttym. Olardyń kim ekenin, nege qalmaǵanyn aıta almadym. Qaıran meniń qatarlarym! Olar da endi seksenge keler edi. Qyrqynda qyrshynynan qıylǵan esil erler! Eger Saılaý men Naıym, Sultan men Nuraly, Orazgeldi men Ósken, Orha men Noha, Jırenbaı men Poshtaqul tiri bolsa, soǵysta mert ketpese, men óstip adasqan kári qazdaı qańqyldap jalǵyz qalar ma edim?! Ózimmen birge soǵystan tiri qaıtqan Námet pen Sámbetke topyraq týǵan jerden buıyrdy. Tym qurysa, solar tiri turǵanda, myna meniń sózimdi sóıler edi ǵoı. Myna Tókenge meni talattyrmas edi ǵoı. Álgi Tókenniń ornyna meni Sámbet ıakı Námet zábirlep ketse men munsha qorlanbas edim-aý. Qaıran meniń qanattarym! Esil meniń mıattarym! Qanatynan qaırylǵan, qatarynan aıyrylǵan men káriniń jyrtyq kóńilin jamaıtyn jan qalǵan joq...»

Syrym taspany sýlap, júgenniń jyrtyq jerine biz suǵa bergende:

— Sálamatsyz ba, ata! — degen bala daýsy sańq ete qaldy.

Basyn kóterip edi, alaý galstýk baılaǵan eki búldirshin qoldaryn kóterip, pıonerlik salút berip tur eken.

— Ata, bizdi sizge «Aqsaı» pıoner lageriniń drýjınasy jiberdi. Sizdi lagerdegi pıonerlermen kezdesýge shaqyra keldik.

Syrym qart kenet jambas súıeginiń syrqyramasy sap tyıyla qalǵanyna tań boldy. «E, bul eski jaýym — oskolka men jalǵyzsyraǵanda esiredi eken-aý,—dep jańalyq ashty. Mýzeıden kórgen jambas súıek esine tústi: — Ol myń jyldan beri jalǵyz-aý, biraq...»

Syńar qolymen jer tirep, ornynan tura berdi. Qońyltaq jeńi qanatqa aınalǵandaı jelp etti de, Syrym jerden jeńil kóterildi.

---