InfoHub Logo

Aq Orda quldyraǵannan keıin onyń basym bóliginde Ábilhaıyr handyǵy (1428-1469 jj. ómir súrgen) ornady. Keıbir ádebıetterde Ábilhaıyr handyǵy «Kóshpeli ózbekter memleketi» dep te atalady.

Ábilhaıyr han — Shıbannyń (Shaıbanı) urpaǵy, Joshynyń nemeresi. Ol han taǵyna 1428 jyly kelip, 40 jyldaı bılik júrgizdi. Ábilhaıyr handyǵy batysynda Jaıyqtan bastap, shyǵysynda — Balqash kóline, ońtústiginde — Syrdarıa saǵalary men Aral teńizine, soltústiginde — Tobyl men Ertistiń orta aǵysyna deıingi ulan-ǵaıyr aımaqty alyp jatty. Handyqtyń quramyna qypshaq, kereı, naıman, arǵyn, qońyrat jáne basqa túrki tildes taıpalar kirdi.

Memlekettiń ortalyǵy Sibirdegi Týra (qazirgi Túmen qalasy) qalasy bolǵan. Keıin XV ǵasyrdyń 40-shy jyldary Ábilhaıyr han Syrdarıa mańyndaǵy qalalardy basyp alyp, astanasyn Syǵanaqqa kóshirgen. Handyqqa Syǵanaqtan basqa Iasy, Otyrar, Ózkent qalalary qaraǵan. Bul jerlerde qolóner, saýda jáne egin sharýashylyǵy damyǵan.

Ábilhaıyr han shetel basqynshylaryna jáne Shyńǵys urpaqtaryna qarsy jıi-jıi aıaýsyz kúres júrgizip otyrǵan. 1459-1460 jyldary Ábilhaıyrmen bolǵan kıkiljińniń nátıjesinde Orys hannyń urpaqtary — Kereı men Jánibek Ábilhaıyr hannan bólinip, Moǵolstanǵa qonys aýdarady. Sol jerde Aq Ordanyń shańyraǵyn qaıta kóterip, olar jańa memleket — Qazaq handyǵynyń irgesin qalaıdy.

---