InfoHub Logo

«Basqa bále tilden» degen ras eken. Keıin jany murnynyń ushyna kelgende Tortaı shal:

— E, Qudaı, maǵan til berip qasqaıtyp qoıǵansha, nege mylqaý qylyp jaratpadyń?! — dep jylaǵan kórinedi.

* * *

Shildeniń ystyǵyna soǵystyń ot-jalynynyń qyzýy qosyla ma eken, áıteýir sol jaz qazan qaınatar ystyq boldy.

Alapat aptapqa shydaı almaı erni tilim-tilim jarylyp, qantalap ketken Tortaı shal reńi qyzyl shyraıly, negizi sary kisi edi. Sondyqtan da aýzyn oramalmen tańyp júredi.

Tortaı shal molotılkanyń toıymsyz óńeshine bıdaıdy baý-baýymen laqtyrady. Qaramaı ıisi aralas shań-tozań qart kisiniń qasy-kózin, aýzy-murnyn tutyp qalady.

Aýzy-murnyn tanyp alǵan aq oramaldy lezde tozań tutyp, kirsheń tartady.

Tortaı shal búgin Kók áńgini qyrmanǵa ózi minip ketip edi. Dúnıede óziniń maly ózine buıyrmaǵany janǵa qatty batady eken.

Kók áńgi, aram da bolsa, Tortaıdyń óz maly ǵoı. Sol esek myna egin oraǵy bastalǵaly beri ıesiniń taqymyna tımeıtin boldy.

Al aýyl men qyrmannyń arasy edáýir alys jer. Qart kisi jaıaý jetkenshe, kádimgideı entigip qalady. Qısyqbas brıgatqa:

— Aınalyp keteıin Arqanbaı-aý, men jumystan qashpaımyn ǵoı. Aıtqanyńdy istep, aıdaýynda júreıin, tek meniń esegime tımeshi, áketaı shyraq, jumysqa jaıaý jetý maǵan tym aýyrlaý, – dep edi.

Qısyq bas Arqanbaı pushyq mańqyldap ala jóneldi:

— Áı, kákbas, kázir soǵys ekenin sen bilesiń be? Bilseń, nege árám esegińdi aıaısyń, á? Esek turmaq, ádámdár ómirin qıyp jatqanda, seniń esegiń kimniń shikárási, á? Sábet Odáginá jeńis tileýdiń ornyna, zıan oıláısiń, á?

Arqanbaı brıgát Tortaı shaldy osylaı bir yqtyryp alǵaly beri Kók Áńgi elevatorǵa bıdaı tasıtyn balalardyń taqymynda ketti.

Shańqaı túste, kún shekeden shyǵyp ótip bara jatqanda, qyrmandaǵy tirshilik sap tıylady. Tortaı shal maıa túbinen tóbe sıar kóleńke taýyp, maıaǵa arqa tirep, múlgip otyr edi, bir jumsaq lep betin sharpyǵandaı bolǵan soń, baǵjań etip kózin ashyp alsa, qarsy aldynda muny ıiskelep, Kók Áńgi tur eken.

Ornynan kıreleńdeı túregelip, Kók Áńginiń moınynan qushaqtaı aldy. Týra bir qan maıdanda júrgen jalǵyz uly Nurtaı qaıtyp kelgendeı, kóńili bosap, kózine jas oraldy. Osyny sezgen Kók Áńgi kóleńkede qısaıyp kóz shyrymyn alyp jatqan kempir-shal, qatyn-qalash, kelin-kepshik, bala-shaǵalardy shoshyta jazdap, ozańdata bir aqyrdy deısiń! Kók Áńgi bu joly ishin tartyp, úzip-úzip uzaq aqyrdy.

Bul aqyrysta, qaıdan da bolsa, Kók Áńginiń ájeptáýir aryzy bar edi. Kúndiz-túni arqasynan bıdaı artqan qap túspeı, Borandynyń elevatoryna baryp-qaıtar jol qasireti, óziniń ózegi talǵanda, ústindegi balanyń basqa balalardan qalmaıyn dep, basy-kózin sabalap, qamshynyń astyna alatyn qorlyǵyn aıtyp, aryz shaqqany edi bul.

Tortaı shal Kók Áńginiń bul aryzyn túsinip qoıǵan sıaqty. Esektiń qysqa jalyn taraqtap, kekiline jabysqan tikenderin tazartyp, jaýyr bola bastaǵan arqasyn sıpalap, tym-tym meıirlenip ketkendeı edi.

Osyny kórip, keıbireýler kúldi. Endi bireýler kúrsindi.

— Qaıtsin baıǵus, jalǵyz balasynan hat kelmeı, kóńili jarym bop júr ǵoı, — dep esirkegen boldy.

— Balasy aman-esen kelip, kelin túsirse, kempiri ekeýi qoldaryn jyly sýǵa malyp, jandary jaı tappas pa edi. Endi ǵoı, shildeniń ystyǵyna shydaı almaı, erini jarylyp, qanap ketipti, qarashy, áne, — dep bir qatyn eseginiń ústin tazalap jatqan Tortaı shalǵa saýsaǵyn shoshaıtty.

Sonda Tortaı shal Kók Áńgini maıanyń tasasyna baılap qoıyp, qos ýys bıdaı alyp, esektiń aldyna saldy.

Bul kezde sýyrylǵan bıdaı salynǵan qaptar daıyn bolyp, basqa esekterge artyla bastaǵan.

Tortaı shaldyń Kók Áńgisine minip júrgen Jaqash bala uıqysynan oıanyp, alaq-julaq jan-jaǵyna qarap, óz esegin tappaı qaldy.

Bále sodan bastaldy.

Basqa balalardyń bári aýzy tigilgen qaptardy esekterine artyp alyp, endi Arqanbaı brıgáttiń «komandasyn» kútip turǵan. Esekke artylmaǵan jalǵyz ala qap qaldy. Kók Áńgiden aıyrylyp qalǵan Jaqash bala jan ushyryp júgirip júr. Kók Áńgini izdep júr.

Sóıtkenshe bolmaı Arqanbaı brıgát ta astyndaǵy sholaqtoryny alqyndyryp jetip keldi.

— Neǵyp tursyńdar? – dep aqyrdy balalarǵa.

— Jaqashtyń Kók Áńgisi qashyp ketipti, — dep shý-shý etisti balalar.

— Qashyp ketkeni nesi? Ana maıanyń ar jaǵynda turǵan kimniń esegi?

Jabyla júgirip barsa — Kók Áńgi!

Tusaýyn sheship, Jaqash Kók Áńginiń jaýyryn istik aǵashpen shuqylap ala qaptyń qasyna keldi.

Sonda Tortaı shal kóleńkede otyrǵan jerinen sereıe túregelip, Kók Áńginiń noqtasyna jarmasty.

— Arqasynyń jaýyry asqynyp ketti, qany shyǵyp tur. Haıýanda da jan bar ǵoı, obal qaıda? Esegimdi bermeımin.

Kók Áńgini jetektep bara jatqan jerine Arqanbaı brıgát qýyp jetti.

— Áı, shal, qoqańdamaı, ber esekti! Jumysty toqtatpa! Árbir mınýt qymbat. Jaýdy jeńýge qosqan úlesiń osy ma seniń? Sen nemene, páshisterge jaqpysyń, á? — dep qaıdaǵy bále-jalany jaýdyra bastady.

Sonda Tortaı shal kúıinip ketip, aýzy-murnyn tańyp alǵan aq oramaldy julyp tastap, tilim-tilim erninen qan shyǵyp:

— Áı, Arqanbaı, obal qaıda? Arqasyn kórmeısiń be, jaýyrdan qyzyl eti yrsıyp ketipti ǵoı, — dedi.

Ashýǵa býlyǵyp sóılegennen jarylǵan erni qaq-qaq aıyrylyp ketken jerinen shyp-shyp shyqqan qandy kúrekteı alaqanymen súrtti.

Arqanbaı qısyq basy qaltań-qaltań etip, aqyryp qaldy:

— Áı, sen, kákbás, sen páshissiń! Sen jáýdán jámánsiń. Ottámá! Ber esekti!

Sonda Tortaı shal otyra qalyp:

— E, Qudaı! Ne meniń kók esegim ólmedi, ne ókimet qurymady! — dep jerdi toqpaqtady.

Sol-sol eken, Arqanbaı sholaqtory atqa qarǵyp minip, Tortaıǵa qamshy úıirip:

— Eh, páshisi Endi shinińdi aıttiń, — dep qyrmandaǵy jurtqa aıqaı saldy:

— Estidińder ǵoı báriń?! Ókimet kúrimádi dedi ǵoı, dedi! Kýá bol!

Osyny aıtyp Arqanbaı sholaqtory atqa qamshyny basyp-basyp qalyp, aýdanǵa qaraı shaba jóneldi.

* * *

Arada sút pisirim ýaqyt ótti me, ótpedi me – qyrman basyna eki jıren jekken trashpenke aspannan túskendeı top ete qaldy.

Artynan sholaqtoryny tepeńdetip Arqanbaı brıgát jetti.

— Mine, mynaý, — dedi Arqanbaı molotılkanyń aranyna baý-baý bıdaıdy laqtyryp turǵan Tortaı shaldy saýsaǵyn shoshaıta kórsetip.

Saqyldap turǵan molotılkanyń úni óshti. Tortaı shal kóıleginiń jeńimen mańdaıynyń terin súrtip, trashpenkedegilerge qolyn sozyp amandaspaqshy edi, shoshaq shápke kıgen mılısıoner onyń qolyn qaǵyp jiberdi:

— Atyń kim?

— Atym Tortaı, — dedi shal aýzyn tańǵan shúberekti tómen túsirip. Qaq-qaq jarylǵan erni qantalap tur eken.

— Sen tutqyndaldyń, — dedi mılısıoner, — otyr arbaǵa!

— Ne úshin? — dedi Tortaı shal, ashyǵan eriniń saýsaǵymen sıpalap turyp.

— Ony aýdanǵa barǵanda bilesiń, — dedi buǵan deıin súzegen buqasha tuqshıyp úndemeı turǵan ekinshi mılısıoner.

Qyrmandaǵylar trashpenkeni qorshap úımelep qaldy. Álgi «súzegen buqa» — Tarańdar! Ne bar?! — dep aqyryp jiberdi.

Jınalyp qalǵandardyń ishinen uzyn boıly, bir kózi qysyńqy, aqsaqal kisi bir adym ilgeri shyǵyp:

— Áı, shyraqtarym, eshqandaı jazyǵy joq bul beısharany qaıda alyp barasyńdar? Tóbesinen kún ótip, aýzynan qan ketip, tozań jutyp, óńeshi keýip, ...tórinen kóri jaqyn shaǵynda muny nesine áýreleısińder, shyraqtarym? Kúnási bolsa, keshirip, bir ashýlaryńdy bizge qıyńdar. Ótinemiz, — dedi Rahym aqsaqal.

«Súzegen buqa» Rahym aqsaqaldy keýdesinen ıterip: «Nazad! Nazad!» — dedi.

Ekeýlep jatyp Tortaı shaldyń qolyn artyna qaıyryp baılap, trashpenkege kóterip mingizdi.

Qatyn-qalash, bala-shaǵa shý etti:

— Arqanbaı, obaly saǵan!

— Jazańdy qudaı bersin! — dep qaldy.

Qarǵystan qoryqqan Arqanbaı brıgát mılısıonerlerge birdeńe deıin dep edi, sirá, Tortaı shaldy bosata salyńdar dedi me, elirip, edireńdep alǵan mılısıonerler Arqanbaıdyń ózin ıterip-ıterip jibergende, dap-dardaı brıgattyń ózi úıýli jatqan bıdaıǵa shalqalaı baryp qulap tústi.

* * *

Borandynyń túrmesi aýdan ortalyǵynyń shet jaǵynda, tereń saıdyń jarlaýyt jaǵynda edi. Aınalasyn bıik dýalmen qorshaǵan. Dýal ústin tikenek sym temirmen órnektep tastaǵan. Syrtynan qaraǵanda sándi kórinedi. Syryn bilmegenderge sulý sıaqty, syryn bilmegender: «ishinde ne bar eken?» dep qyzyǵatyn da sıaqty. Syryn bilmegender...

Aıynda, jylynda Borandynyń bazaryna bir barǵanda Tortaı bul túrmeniń janynan óship bara jatyp, pendeshilikpen: «ishi qandaı boldy eken?» — dep oılaýshy edi. Munyń oıyn qudaı sezip qoıdy ma, «túrmeniń ishin kórgiń kelse — kór endi» degen be, abaqtynyń ishinen bir-aq shyqty.

Ústi tikenek sym temirmen órnektelgen dýaldyń ishine kirgen soń, qolynda naızaly myltyǵy bar basqa bir shoshaq bórikti ishki túrmeniń bala basyndaı dáý qara qulybyn soıaýdaı uzyn kiltpen saldyr-suldyr ashyp, temir esikti shıqyldatyp kerip tastap, Tortaı shaldy tabaldyryqtan ary qaraı ıterip kep jiberdi. Lezde esik qaıta jabyldy da, abaqtynyń ishi kúńgirttenip ketti. Tortaı áldenege súrinip baryp, qulap tústi. Sóıtse edende sulap-sulap jatqan adamdar eken.

— Bul qaısyń-eı? Kimsiń óziń? — dedi jaqtyrmaǵan daýys.

— Tortaımyn. Myńbulaqtan.

— E, Tortaı, saǵan ne joq? Sen de halyq jaýymysyń?

— Bilmeımin.

— Bilmeseń, bilesiń áli.

Bul Tobyshyqtydaǵy Sáýirbaı degen kisi edi.

* * *

Eki kún, eki tún nár tatqyzbady. Bir qasyq sý da bergizbedi.

Eki kún, eki túnnen beri jeke kamerada. Kameranyń tórt buryshy, tórt qabyrǵasy bar, árqaısysy tórt qadamnan. Bosaǵa jaqta «parasha» deıtini bar. Dárethanań sol.

Biraq eki táýlik boıy nár tatpaǵan adamǵa dárethananyń ne qajeti bar?

Kameranyń qulyby saqyr-suqyr etti de, esik ashylyp, sıyrdyń emshegindeı shoshaq bórikti syryqtaı bireý:

— Tirimisiń? Shyq! — dep buıyrdy.

Aıdaýyldyń aldyna túsip berdi.

Uzyn dálizdiń eń shetindegi qaramen qaptalǵan esiktiń aldyna kelip toqtady. Esik ashylyp, ishke myltyqtyń ushymen ıterip kirgizdi. Itermese de kiredi ǵoı. Biraq túrme qorlaý orny. «Túrme — túzetý orny» degen sóz beker. Abaqtyǵa túskennen góri, tozaqqa túsken jeńilirek.

Tórde tústeri kórdeı sýyq úsheý otyr eken. Keıin bildi, bulardy «troıka» deıdi eken. «Troıka» azamattyq sot emes, áskerı sot. Munda asa qaýipti adamdardy sottaıdy.

Ortada otyrǵan qasqabas tańqy muryn shoıqara:

— Famılıa?! — dep ars ete qaldy.

Qapelimde ne surap turǵanyn túsinbeı, Tortaı:

— A-a? —dedi.

— Famılıa, ońbaǵan, ákeńniń aty kim?

— A, ákemniń aty Sartaı...

Úsheýi de qarqyldap kúldi.

— Bular túgel jylqy bolyp ketken, dedi Qasqabas. – Ha-ha- ha, ákesi Sartaı, ózi Tortaı, ha-ha-ha. Iaǵnı, haıýan. Sondyqtan da ókimetti jek kóredi, ókimet qurymaı ma deıdi. Eı, Tortaı Sartaev, aıtshy qane, ókimetti nege jek kóresiń? Ókimettiń quryǵanyn nege tileısiń?

Ózegi talyp, ashtan buralyp tur. Ári muny uıyqtatpaı, qaıta-qaıta uryp-soǵyp qaljyratqan. Endi tikeleı qoıylǵan suraqtan qalaı jaltaryp shyǵaryn bilmeı, shybyn jany shyrqyrady.

— Aınalaıyndar-aý, men ony ádeıi aıtqan joqpyn ǵoı. Ashý ústinde abaılamaı qý aýyzdan shyǵyp. ketken sóz de. Sony da sóz dep... — Tutqyn osylaı shatasty. — Á, ońbaǵan, sózin qarashy! — dep qaharlana qaldy Qasqabas, tańqy muryn. — Bul ózi bizdi kinálap tur ǵoı... «Sony da sóz dep» deıdi. Áı, súmelek, bul sóz emegende, nemene? Ókimet qurymady dediń ǵoı, dediń! Sen jaýyz, ókimettiń qas jaýysyń! Sen bizben soǵysyp jatqan fashıserdiń tileýqorysyń! Aıt, qandaı baılanysyń bar seniń fashısermen?

— Qaraǵym-aý, qaıdaǵy baılanys?!

— Qaraı gór, ońbaǵannyń múláıimsı qalýyn. Seniń maıdanǵa ketken balań ne dep hat jazdy?

— Oıbaı, qudaı, balamnan hat almaǵaly úsh aı bolyp qaldy. Habar-oshar joq!

— Al úsh aıdan buryn hat alyp turdyń ǵoı. Sonda ne dep jazdy?

— Oıbaı, aınalaıyn, burynǵy hattarynyń bárin álgi kempir belinen shýda jippen býyp, sandyqtyń aýzyn qulyptap saqtap otyrǵan joq pa? Meni bosata ǵoı, aınalaıyn, ózim baryp alyp keleıin. Ózderiń oqyp kórińder.

— Aqyl úıretpe bizge! Oqımyz ba, oqymaımyz ba — ózimiz bilemiz.

— Aqyl úıretip ne bar, aınalaıyn, hattardy ákelip bereıin degenim ǵoı...

Qasqabas esiktiń kózinde qaqshıyp turǵan aıdaýylǵa:

— Áket mynany! — dep shalt buıyrdy.

Aıdaýyl Tortaı shaldy myltyqtyń istigimen arqasynan ıterip-ıterip alyp ketti.

Qasqabas oń jaǵyndaǵy men sol jaǵyndaǵy otyrǵan serikterine kezek-kezek qarap:

— Ne isteımiz? Aldyramyz ba álgi hattardy, dep surady.

Shashyn sıyr jalaǵandaı jyp-jylmaǵaı etip taraǵan, qýshyq sheke bireýi:

— Soǵan áýre bop, eldi shýlatyp júremiz be? «Ókimet qurymady» dep aıtty ma — aıtty. Ony ózi de moıyndady. Ýaqyt ótkizip ne kerek? Meniń usynysym — jıyrma bes jyl.

Ekinshi dýdar bas bul usynysty qoldady.

Sonymen «troıkanyń» sheshimi boıynsha, Tortaı Sartaev jıyrma bes jylǵa sottalyp kete bardy.

* * *

Tym bolmasa úıinde jalǵyz qalǵan kempirimen de qoshtastyrmady.

Elý jyl boıy tósekte basy túıisip jatatyn, janynyń jartysyndaı bolyp ketken jary Jámıla qumsheker qosqan bir dorba talqanyn arqalap, jaıaý-jalpylap Borandynyń túrmesine jetip, shalymen jolyǵýǵa ruqsat suramaı ma. Sóıtse:

— Aty-jóni kim? — deıdi shoshaq bas qaraýyl.

Óz kúıeýiniń atyn ómiri atap kórmegen baıǵus basy ne dep túsindirerin bilmeı:

— Biz Myńbulaqtanbyz ǵoı, Nurtaıdyń ákesi ǵoı, — deıdi Jámıla kempir.

— Áı, kempir, Nurtaıyń kim? — deıdi kezekshi qaraýyl.

— Oıbý, qudaı-aı, endi ne desem eken? Áı, shyraǵym, meniń maıdanǵa ketken jar degende jalǵyz ulym Nurtaıdy bilmeısiń be? Sonyń ákesi ǵoı myna abaqtyǵa qamap qoıǵandaryń, jazyqsyzdan-jazyqsyz beısharany.

— Aty, famılıasy kim? — dedi ashýlanyp kezekshi qaraýyl.

— Aıttym ǵoı, Nurtaı shyraǵymnyń ákesi dep.

— Óz aty? Óz famılıasy? – dep doldana bastady kezekshi qaraýyl.

— Oıbý, qudaı-aı, endi qaıtip aıtamyn. Áı, shal-aý, aıtsańshy atyńdy! — dep aıqaılap jiberdi Jámıla terezeleri bilekteı temirmen torlanǵan, deńkıgen úlken úıge qarap.

Temir tordyń ar jaǵynan eshkim ún qatqan joq.

Jámıla Borandyǵa bararda táýir degen kıimin sandyqtan alyp, kımeshek kıip, kúndik salyp shyǵyp edi. Aq úıden shyqqan Qasqabas, elden kelgen kempir ekenin kıiminen baıqap qalyp, qasyna jaqyndap:

— Kimge jolyǵaıyn dep edińiz? — dep surady.

— Myńbulaqtaǵy kisi ǵoı, — dep kúmiljidi Jámıla.

— Á, álgi Tortaı Sartaev pa? – dedi Qasqabas.

— İ-i-i, dál ózi! Men atyn aıta almaı tur edim, — dep Jámıla kempir qýanyp ketti.

— E, kempir, qaıta ber aýylyńa. Tortaı Sartaev jıyrma bes jylǵa kesilip, keshe ǵana etappen Áýlıe-Ataǵa aıdaldy. Odan ary qaıda jiberetinin biz bilmeımiz, — dedi Qasqabas.

Jámıla oqystan oq tıgen adamsha selk ete qalyp, qolyndaǵy qorjynyn jerge qoıa salyp, baıy ólgenin estigendeı daýys qylyp:

— Elý jyl otasqan qaraǵym-aý, jeldiń ótinde, jaýdyń betinde júrgen Nurtaıymnyń kókesi-aý, seni qaı qıyrǵa alyp ketken bular?! Oıbaı! — dep qara jerdi toqpaqtap otyra ketti.

Mundaı qylyqty kútpegen Qasqabas qaraýylǵa qarap:

— Qaqpadan shyǵaryp jiber! — dep buıyrdy.

Qaraýyl naızaly myltyqpen arqasynan ıterip-ıterip túrmeniń shekarasynan shyǵaryp jiberdi.

Sóıtip otyrǵanda temirjol boıyndaǵy elevatordan qaıtqan arbakeshter men esek brıgadasynyń qarasy kórindi.

«Qoı, búıtip otyra bergennen Tortaı qaıtyp kelmeıdi. Onan da mynalarmen birge aýylǵa jetip alaıyn» dep Jámıla kóıleginiń etegin qaǵyp, qorjynyn kóterip, ornynan kóterilip, qara joldyń jıegine baryp turdy.

Aldyńǵy arba toqtaı qalyp, oǵan Jámıla minip jatqanda, ony tanyp qoıǵan Kók Áńgi ozańdata bir aqyrdy deısiń. İshin tartyp qaıta-qaıta aqyrdy. Ústinde otyrǵan balanyń qamshymen bastan sabalaǵanyna eleń qylmaı, Jámılaǵa jaqyndaı berip, taǵy bir aqyrdy. Arbaǵa jaqyndap, janyna kelgen Kók Áńgini Jámıla jalynan sıpap:

— Ień ketti. Ieńdi alysqa aıdap áketti. Sony sezip tursyń ǵoı sen baıǵus, — dep kózine taǵy jas aldy. — Saǵan bola sottap jiberdi ıeńdi. Ień Tortaı sottaldy. Ózim bolsam on eki bala taptym. Qý sheshekten bári qyrylyp, jalǵyz ul Nurtaı qalyp edi, ony da áskerge áketti. Endi habar-oshar joq. Ákesi de, balasy da kóz kórmes, qulaq estimes alysta. Ordaly úıde omalyp jalǵyz qaldym, — dep zarlady Jámıla.

Kók Áńgi arbadan qalmaı, qatar júrip, Jámılaniń aıanyshty zaryn tyńdap, pysqyryp-pysqyryp qoıady. Kim biledi, ol bárin de túsinetin shyǵar, ol óziniń Tortaı esimdi qaıyrymdy ıesiniń jaqsylyǵyn umytpaǵan shyǵar. Arpa men sulydan qos-qos ýys jem berip asyraǵanyn haıýan da bolsa esinde saqtaǵan shyǵar.

* * *

Tapa tal túste aýpartkomnyń úıi aıý tıgen aranyń uıasyndaı gý-gý, ý-shý byjynady da qaldy.

— Ne boldy? Ne boldy? — dep surasty bir-birinen.

Sóıtse Máskeý-Almatyǵa, Almaty-Áýlıe-Ataǵa, Áýlıe-Ata-Borandyǵa jedelden de jyldam telefon soǵyp, telegramma jiberipti:

— Sovet Odaǵynyń Batyry Tortaev Nurtaı bara jatyr. Qurmetpen qarsy alyńdar! — dep.

Hat-habar kelmeı, dereksiz ketken Nurtaı Tortaev sóıtip ashyq kúngi naızaǵaıdaı sart ete qaldy.

Aýdannyń basshylary jınalyp:

— Batyrdy qalaı qarsy alamyz? – dep bastary qatyp, asyp-sasyp jatqanda, aýdandyq partıa komıtetinin úshinshi hatshysy, ıaǵnı ıdeologıa jónindegi hatshy Estaı Ámirbekov kenetten múlde basqa problemany kóldeneń tartyp, óripkigen kóńildi sý sepkendeı basqany ǵoı:

— Áı, joldastar, Batyrdy qarsy alý qashpas. Al ákesiniń jaǵdaıyn qalaı estirtemiz?

— E, ákesi qaıtys bolyp pa edi? — dep birinshi hatshy eleń etti.

— Joq, oıbaı, óz ajalynan qaıtys bolsa bir jón ǵoı! Bizdiń qurmetti «troıka» Batyrdyń ákesin «halyq jaýy» dep jıyrma bes jylǵa aıdatyp jibergen joq pa?!

— O, qý Qudaı! Ne deıdi taǵy da? – dep birinshi hatshy shoshyp ketti. – Áı, ne úshin?

— O jaǵyn «troıkanyń» ózinen suraý kerek.

Birinshi hatshy qanǵa toıǵan qandaladaı tyrsyldap, tars jarylaıyn dep:

– Shaqyr onda «troıkanyń» bastyǵyn! — dedi.

Oǵan elpeń ete qalǵan eshkim bolǵan joq, óıtkeni o zamanda «troıkany» shaqyryp alýǵa aýpartkomnyń qaýqary jetpeıtin. Kerek deseń, «troıka» aýpartkomnyń óziniń áńki-táńkisin shyǵarar edi.

Amaly quryǵan Birinshi telefonnyń qulaǵyn burap-burap, «troıkanyń» bastyǵy Qasqabaspen tikeleı ózi sóılesti. Osylaı da osylaı, aýdanymyzdyń abyroıyn arttyryp, ataǵyn shyǵarǵan geroıymyz kele jatyr. Al sender bolsańdar, qaıdaǵy bir esekke bola, onyń shal ákesin sottap jiberipsińder! Erteń ne betimizdi aıtamyz? Erteń ol ákesi týraly Stalın joldastyń ózine telegramma jiberse ne bolamyz, a?

«Troıkanyń» Qasqabasy qoryqpasa da, qobaljydy. Biraq nesine qobaljıdy? «Ókimet qurymaıdy» dedi me, dedi. Muny aıyptalýshynyń ózi de moıyndaǵan. Al sovet ádilet mekemesiniń bastyǵy Vyshınskııdiń ózi baıaǵyda-aq «Aıyptalýshynyń óz kinásin moıyndaýy — ádil sottyń saltanaty» — demep pe edi?

«Tak chto, biz ádil sheshim qabyldadyq», dep Qasqabas ózin-ózi jubatqan boldy. Biraq ishi-baýyry qaltyraı berdi.

Qasqabas qarap qalmaı, dereý oblys ortalyǵyna telefon soqty. Ondaǵy bastyǵyna osylaı da osylaı, biz jıyrma bes jylǵa sottap jibergen Sartaev Tortaı degenniń Nurtaı deıtin balasy Sovet Odaǵynyń Batyry ataǵyn alyp, elge kele jatyr. Úlken shataqqa qalmas úshin sol Sartaev Tortaıdy ebin taýyp, eline qaıtarsaq qaıtedi? – dedi.

Oblystaǵy bastyq dereý suraý salyp edi, sóıtse Sartaev Tortaı Qaraǵandyǵa aıdalyp ketken bolyp shyqty. Qaraǵandymen habarlasyp edi, Sartaev Tortaı Sherýbaı shahtasynda degen derek aldy.

Sherýbaı shahtasy — Qaraǵandy qalasynyń batys jaq, Ulytaý betkeıinde edi.

Qaraǵandynyń basshylary Sherýbaı shahtasynyń tereń túkpirinen jeti qat jerdiń betine sýyryp shyǵaryp aldy.

Jerdiń betine shyǵarsa, Sartaıuly Tortaı kórden shyqqandaı eken. Jyltyraǵan eki kózden basqa bet-aýzynyń bárin qap-qara kómirdiń tozańy tutyp qalypty.

Borandynyń soty asyra silteýdiń «atamany» shyǵar. Áıtpese onsyz da tórinen kóri jaqyn kári adamdy jıyrma bes jylǵa sottaı ma?!

Qaraǵandynyń ókimeti Tortaıdy monshaǵa aparyp, bir qabat terisin sypyryp alardaı ysqylap jýyndyryp, saqal-murtyn bastyryp, ústine ıneden jańa shyqqan jeıde-dambal, jańa kostúm-shalbar kıgizip, qasyna eki qaraýyl qosyp berip, poıyzǵa mingizip, Borandyǵa qaıtardy.

* * *

Qudaıdyń qudireti, Myńbulaq basyndaǵy qyrmanda, shildeniń aptap ystyǵynda Tortaıdyń qaq-qaq aıyrylyp qany shyp-shyp shyǵyp turatyn erini Sherýbaıdyń shahtasyna túskeli beri qanaǵany tyıyldy. Biraq onyń esesine erniniń qaq-qaq aırylyp ketken syzattaryna kómirdiń nili sińip, qara jolaq, qara qasqa iz qaldy. Qansha jýsa da, ketpeıdi.

Soǵystan geroı bolyp, bir aıaǵynan aıyrylyp qaıtqan balasy Nurtaı ákesin Borandynyń stansasynda kórgende:

— Kóke-ay, ernińe ne bolǵan? — dep surady.

— E,shyraǵym, bul kókeń kórden shyǵyp turǵan joq pa! Nesin suraısyń? Bul Qudaıdyń qudiretinde shek joq qoı. Qudaı maǵan seni bermegende, Sen Qudaı abyroı berip, geroı bolmaǵanynda, men qaıta tirilip, jer betine shyǵar ma edim, shyqpas pa edim, bir Alla biledi. Qudaıdyń munysyna shúkir, Nurtaıjan! Sen borap turǵan oqtyń arasynan aman shyqtyń, men jeti qat jerdiń astyndaǵy kórden qaıta tirildim...

Osy sátte aq jaýlyǵy jelbirep, vokzal basyna Jámıla da jetken eken.

— Aınalaıyndar-aý, ólgenim tirildi! Sóngenim jandy, Qudaı-aý, endi men óle ketsem de armanym joq, — dep shaly men balasyn qushaqtap eńirep jiberengende, tipti vokzal basynda turǵan Qasqabastyń óziniń kózinen jas shyǵyp ketti.

Jámıla apyl-ǵupyl telegraf baǵanasyna baılaı salǵan Kók Áńgi parovozdan da asyryp, aqyryp-aqyryp jiberdi.

---