InfoHub Logo

Keńes dáýirindegi qazaq mýzyka mádenıetinde paıda bolǵan eýropa janrlary da epıkalyq týyndylardan alystap kete almady. Opera, sımfonıa, teatraldy-sahnalyq spektáklderdiń mazmuny qazaq balasyna ystyq epıkalyq shyǵarmalardan alyndy. Mysaly, E.Brýsılovskııdiń «Qyz Jibek», «Er-Tarǵyn», E.Rahmadıevtiń «Alpamys» operalary, Ǵ.Jubanovanyń «Eńlik Kebek», E.Brýsılovskııdiń «Qozy Kórpesh Baıan sulý» baletteri, «Qyz Jibek» kórkem fılmi, «Qyz Jibek», «Eńlik Kebek» spektáklderi, B.Amanjoldyń «Eńlik Kebek» fortepıanolyq sıkly, J.Jeksembekovanyń «Qyz Jibekke sımfonıalyq alym» (dan) jáne taǵy da basqalary. Atalǵan shyǵarmalarda negizin quraǵan epostyń ózi ártúrli qamtylǵan. Sebebi, ár janr shamaly ózgerister engizse de óz janrlyq zańdylyqtaryn saqtap qalady. Jáne mundaı qoıylymdarda shyǵarmanyń avtory epostyń mazmunyn tolyq paıdalanbaı, tek basty problemany, naqty sıtýasıany alady. Keıde tipti eposta asa mán berilmeıtin psıhologıalyq sátter opera, balet jáne spektáklderde kúrdelendirilip, basqa qyrlarynan tanylady. Qazaq halqynyń mýzykalyq mádenıetiniń ejelden kele jatqanyn jáne onyń kúmis kómeı, jeztańdaı ánshi, barmaǵy maıysqan kúıshi bolǵanyn tarıhshylarymyz oryndy sóz etken. Ónerdiń halyqqa keń taraǵan túriniń biri án men aspaptyq mýzykanyń ótken zamanda qaı baǵytta damyǵanyna sholý jasaý, búgingi ómir jastarymyzǵa rýhanı tárbıe berýde zor máni bar ekenin bilemiz.

Etnograf jáne sazger A.V.Zataevıch eki myń úsh júzden astam halyq ánderi men kúılerin jazyp alyp,“Qazaq halqynyń 1000 áni” jáne “Qazaq halqynyń 500 áni men kúıi” degen jınaqtar jarıalady. 1925 jyly Parıjde dúnıejúzilik halyqtar kórmesinde uıymdastyrylǵan óner sheberleriniń jarysynda — Odaq halyqtarynyń atynan qatysyp, ekinshi orynǵa ıe boldy. 1926 jyly qańtarda Qyzylordada ulttyq qazaq teatry ashyldy. Onyń bastaýynda E.Ómirzaqov,  S.Qojamqulov,  Q.Badyrov, Q.Jandarbekov, Q.Qýanyshbaev, Á.Qashaýbaev, I.Baızaqov t.b turdy. Teatrdy daryndy dramashy, rejıser Jumat Shanın basqardy.

1934 jylǵy qańtarda Qazaq memlekettik mýzyka teatry ashyldy. 1934 jyly sazger A.Q.Jubanov Qurmanǵazy atyndaǵy Qazaq memlekettik orkestrin qurdy. 1936 jyly Jambyl atyndaǵy Qazaq memlekettik fılormonıasy ashyldy.Qazaqstannyń óneri 1936 jyly mamyr aıynda Máskeýdi ótken qazaq óneriniń alǵashqy onkúndiginde óziniń ósip, tolysqanyn kórsetti. Onkúndikte “Qyz Jibek”, “Jalbyr” operalary kórsetildi. Áıgili ánshi Kúlásh Báıseıitovaǵa KSRO halyq ártisi qurmetti ataǵy berildi. Jergilikti usta, sheberler men zergerler daıyndaǵan buıymdar Petrapavoldaǵy, Kókshetaýdaǵy (1986j) kórmelerde jurtqa tanystyryldy.

Qazaq mýzyka mádenıetiniń qaıratkerleri klasıkalyq, halyqtyń mádenı muralardyń barlyǵyn ıgere, halyq shyǵarmashylyǵynyń sarqylmas qazynasyn túgel paıdalana otyryp, óz shyǵarmalarynda kórkem ónerdegi shynaıy, ómirlik mazmundy jyrlaıdy.

Qazaqtyń ulttyq mýzyka mádenıetiniń ishinde án salý men án shyǵarý, dombyra, qobyz, syrnaı tartý, shyǵarmashylyq ónerimen HİH-ǵasyrdyń ortasy men ekinshi jartysynda qazaq halqynyń arasynan shyqqan óner tarlandarymyz tamasha ánshi kompozıtorlar, jyraý, jyrshylar aqyn kúıshilerimiz az emes. Olar: Qurmanǵazy, Dáýletkereı, Táttimbet, Dına, Súgir jáne t.b. kóptegen uly kúıshilerimizdi aıta alamyz. Qazaq halqynyń án-mýzyka mádenıetiniń damýyna zor úles qosqan ánshi kompozıtorlarymyz Birjan, Muhıt, Estaı, Nartaı, Jaıaý Musa, Maıra, Jambyl, Kenen, Ámire Qashaýbaev sıaqty uly ánshilerimizdi maqtan etip aıta alamyz.

Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq Ýnıversıteti, «fılosofıa jáne saıasattaný» fakúlteti, «dintaný men mádenıettaný» kafedrasy, «mádenıettaný» mamandyǵynyń  2-kýrs stýdenti  Sharafýtdınova Anel

Óndiristik  tájirıbe  jetekshisi Esbolova Móldir Aýeltaevna

---