InfoHub Logo

Álıhan Bókeıhanov 1866 jyly 5 naýryzda Semeı oblysy Qarqaraly ýeziniń Toqyraýyn bolysynyń aýylynda dúnıege kelgen. Ol Shyńǵyshannyń tikeleı urpaǵy edi. Álıhan baı otbasynda ómir súrdi jáne balalyq shaǵynda jaldanǵan tárbıeshilermen birge oqydy. Sodan keıin ol úsh synyptyq orys-qazaq mektebinde bilim aldy. Keıinirek ol Omby tehnıkalyq mektebinde, sodan keıin Sankt-Peterbýrg qalasynda ımperatorlyq orman ınstıtýtynda oqydy. Á.Bókeıhanov jastaıynan joǵary ıntellektýaldy ómirge qushtar boldy. Onyń tek qazaq ádebıeti salasynda ǵana emes, týǵan ólkesiniń tarıhy men geografıasynda da baı bilimderi boldy. Sonymen qatar Álıhan orys jáne álem ádebıetimen áýestendi. Sankt-Peterbýrg qalasynda oqyp júrgende ol alǵash ret eýropalyq zıaly qaýym ókilderimen kezdesti. Stýdent kezinde ol túrkolog V.Radlov, shyǵystanýshy V.Bartold, saıasatker A.Kerenskıı t.b. kórnekti qaıratkerlermen jaqyn boldy.  1903 jyly Álıhan Bókeıhanov kóp tomdyq álmanahta «Qyrǵyz ólkesiniń tarıhı taǵdyry jáne onyń mádenı jetistikteri» atty eńbegin jarıalady Sonymen qatar kóptegen ǵylymı-zertteý jumystaryna qatysyp, monografıalar men maqalalar jazdy. Sol jyldary ol Reseı ımperıasy ıeligindegi kóshpeli halyqtarǵa ómir súrýdiń qıyndyǵyn kóredi. Patsha jáne jergilikti bıliktiń qarapaıym halyqqa qarsy saıasatynyń kýásy boldy. Á.Bókeıhanov bul saıasattyń kóshpeli halyqtar zardap shekkenine beıjaı qaraı almady. Reseı ımperıasynyń otarshyldyǵyyna qarsy kúresken Álıhan qazaq zıalylarynan qurylǵan qoǵamdyq qozǵalystyń basshysy ári belsendi múshesi bolady. Á.Bókeıhanovtyń ıdeıalyq kózqarastary 1913 jyldan bastap shyqqan «Qazaq» gazetinde jarıalandy. «Alash» partıasy  1917 jyly shilde aıynda qurylǵan bolsa, 1917 jyly jeltoqsanda Ekinshi jalpyqazaq sezinde Á.Bókeıhanov ózi tóraǵa qyzmetin atqarǵan Alash avtonomıasyn, ıaǵnı qazaqtardyń derbes memleketin jarıalaıdy. 1917 jyly «Alash» partıasynyń jetekshisi demokratıalyq Ýaqytsha úkimet aıasynda qazaq halqy avtonomıaǵa qol jetkize alady dep úmittendi. Alaıda Á.Bókeıhanov pen onyń jaqtastarynyń jospary oryndalmaı qaldy. Jyl saıyn bólshevızmniń kúsheıýimen eldegi rejım repressıvti bolady. «Alash» partıasy músheleri baqylaýǵa alynyp,  1926 jyly Á.Bókeıhanov Máskeý qalasyna shaqyrtylady. Osy jyldary ol birneshe ret tutqyndalyp, bosatylady. Sonda da óziniń belsendi qoǵamdyq qyzmetin jalǵastyrady. 1937 jyly 27 qyrkúıekte KSRO Joǵarǵy Sotynyń Áskerı alqasy negizsiz aıyp taǵyp, Á.Bókeıhanovty atý jazasyna kesedi. Búkil sanaly ǵumyryn halqynyń azattyq azattyq jolyndaǵy kúresine arnaǵan Á.Bókeıhanov sońǵy demi bitkenshe sol maqsaty jolynda san qıly qıyndyqtarǵa qarsy tura bildi. Qazaq halqynyń saıası, áleýmettik, mádenı-rýhanı tarıhynda óshpes iz qaldyrǵan tulǵa esimi el tarıhynda máńgige qalatyny sózsiz.    

Ý.M.Djoldybaeva – tarıh ǵylymdarynyń kandıdaty, Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-niń dosenti,  Zeınolla Alı - Shyǵystaný fakúlteti shetel fılologıa mamandyǵynyń 1 kýrs stýdenti

---