InfoHub Logo

Elbasy N.Á. Nazarbaev «Bolashaqqa baǵdar: Rýhanı jańǵyrý» atty maqalasynda «Patrıotızm kindik qanyń tamǵan jerińe, ósken aýylyńa, qalań men óńirińe, ıaǵnı týǵan jerińe degen súıispenshilikten bastalady» dep atap ótken edi. Urpaqtar sabaqtastyǵyn jalǵap kele jatqan jańa býyn ókilderiniń kindik qany tamǵan jerine degen qyzyǵýshylyǵy men mahabbaty onyń óz Otany aldyndaǵy boryshyn túsiný úshin asa mańyzdy.

Meniń qoınaýynda tarıh tunǵan, san ǵasyrdyń syryn keýdesine búkken kıeli Káýkeı aýylynda týǵanym- ómirimdegi eń úlken baq. Árbir tasynan jaquttyń jarqylyn izdeıtin bul mekendegi  Respýblıkalyq mańyzy bar sáýlet óneriniń eskertkishi, Káýkeıden qanatyn qaqqan ár aqynnyń jyryna arqaý, sýretshiniń qylqalamyna jan bitirgen-  Saraman-Qosa munarasy týraly áńgimelegim keledi. 

Atalmysh munaranyń bıiktigi 11-12 metr shamasynda, dıametri 25 metrdi quraıdy. Ishki jaǵyn qam kirpishten (pispe­gen), syrtyn qysh kirpishten minsiz etip órgen. Qurylymy dóńgelek, ishi qýys, joǵary qaraı taryla túsken. Sonymen qatar, tóbe jaǵynda úsh qaraýyl tesigi bar, aýzy ońtústik shyǵysqa qaraǵan. Iá, sizde “osy bir qarapaıym ǵana eskertkishtiń ereksheligi nede?” degen oı týyndaǵan bolar. Onyń bar qupıasy- syry áli kúnge ashylyp bolmaǵan tarıhynda. Hİ ǵasyrda boı kótergen munaranyń salyný tarıhy týraly túrli boljamdar bar.

Bir ańyzda Jent qalasyn bılegen hannyń balasy Saraman men jarly jigit Qosaı dos bolǵan desedi. Eki dos jer kórip, el taný úshin hannan ruqsat alyp, Qýań men Syrdarıa ótip, Arqaǵa qaraı jyljıdy. Bir kúni Tasbulaq degen shaǵyn taýdan aǵatyn Taldysaı ózeniniń jaǵasyndaǵy aýylda úlken qyz uzatý toıyna tap bolǵan eken. Besikte aıttyrǵan baıdyń balasyna uzatylǵaly jatqan qyz toıǵa qatysyp otyrǵan Saramanǵa kóz qıyǵyn tastap, bir-birimen únsiz uǵysyp, ońashada tildesip, qashýǵa bel býady…

Qashqan úsheý attary boldyrǵansha shaýyp, tún júrip, kúndiz demalyp, alty kún degende Syrdan qulaıdy. Saǵyrdan attaryn jaldap ótip Qýańǵa jetip qonady. Erteńine qýǵynshylardy qazirgi eskertkish turǵan tóbege jete bergende bir- aq baıqady. Ózderiniń qutylmasyn bilgen Saraman elge jetip qalsa da, qalaǵa kirmeýdi jón kóredi. Óıtkeni, “turaqtaryn bilse, ásker ákeler de eki jaq soǵysar, eger osy qýǵan betimen qalaǵa kirse ózderi shyǵynǵa ushyrar. Bulardyń qanyn basqalarǵa júktegenshe, ózimiz mert bolaıyq” dep oılaıdy. Saraman: “men aldyn bógeıin, Qosaı, qyzdy alyp Qyzylqumdy betke alyńdar. Men aman qalsam, senderdi tabarmyn” – deıdi. Sonda Qosaı: «Ekeýińniń sadaǵań ketpesem, meniń dostyǵym qaıda?! Jol meniki, kidirmeńder», - deıdi. Biraq Saraman kónbeıdi. Qyzdyń alty aǵasy jıyrma jigitimen taıap qalady,  qýǵynshylardyń kúshi basym ekeni sózsiz. Jeti adamnyń jastyǵyn alyp, aqyry Saraman qolǵa túsedi. Qyz ben Qosaı uzaı almaıdy. Tóbeniń basyna shyǵyp qaraǵan Qosaı shaıqastyń bitpesin bilip, qyzǵa: «Osy betińmen qasha ber. Tiri qalsań umytpaǵaısyń, jańaǵy shaıqas bolǵan tóbeniń basynda Jent degen qala bar. Saramannyń eli sol», - deıdi. Qyz: «ózim qara jamyldym, eline ne betimmen baramyn?!» dep oılaıdy. Qýǵynshylarǵa Qosaı qarsy shabady. Kúshi basym qýǵynshylar onyń da, qyzdyń da basyn qanjyǵaǵa baılaıdy. …Han jarlyǵymen árqaısysyn óziniń ólgen jerine jerleıdi. Kirpish bastyryp, kúıdirip munara saldyrady. Eldiń aıtýynsha,  sol munara “Saraman- Qosa" atalyp ketken. Degenmen,  bul qaptaǵan ańyzdyń bir nusqasy ǵana. Shynynda, “Saraman- Qosa“  Qozy men Baıandaı, Qyz Jibek pen Tólegendeı qosyla almaı ketken qos ǵashyqtyń qurmetine turǵyzylǵan munara ma álde jaýgershilik zamandaǵy talaı maıdanda bir- biri úshin ólispeı berispegen adal dostyqtyń belgisi retinde qoıylǵan eskertkish pe, bul jaǵy áli kúnge jumbaq. Onyń qospasyz shyndyǵy,  san ǵasyrlar boıy buzylmaı saqtalýynyń syry týraly talmaı izdenis jasap,  tasada qalǵan tyń aqparatty keler urpaqqa jetkizý- tarıhtyń jańa urpaqqa artqan úlken úmiti.

Avtory: Álı Shuǵyla Qazıqyzy, Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-dyń fılologıa jáne álem tilderi fakúltetiniń 1-kýrs stýdenti 

Jetekshisi: Qozybaqova Fatıma Aqynbaıqyzy,  Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-dyń tarıh jáne etnologıa fakúltetiniń Qazaqstan tarıhy kafedrasynyń profesory

---