InfoHub Logo

Kósh jáne kerýen túsinikteri erteden qazaq halqynyń mádenıetine tereń sińgen termınder. Qazaq halqynyń bolmysyn kóshi-qonsyz, Uly Jibek jolyndaǵy saýdasyz elestetý múmkin emes. Biraq osy termınderdiń mán-maǵynasyn shatastyryp almas úshin, negizgi aspektilerine toqtalyp ótsek.

Kósh - kóshpeli ortada adamdar tobynyń etnıkalyq ujymnyń belgili bir maqsatqa baılanysty jolǵa shyǵý úrdisi.

Kóshbasshy - kóshi-qon úrdisin basqarý úshin arnaıy saılanǵan jaýapty adam. Ádettik quqyǵy men qalyptasqan qatynas normalary men sharýashylyqty uıymdastyrý tehnologıasyn jaqsy biletin el ishinde bedeldi adam saılanady.  Keıde kóshbasshylyqty óte jaýapty kezeńde rýbasy aqsaqalynyń ózi de atqarady.

Kóshti alastaý - qys mezgili kóshpeli qaýym úshin túnek, pále-jalaǵa toly qolaısyz kezeń bolyp sanalady. Qystaýdan kósherde qys boıyǵy barlyq áser, jaǵymsyz kúshterdiń yqpalynan qutylýdyń birden-bir joly - otpen alastaý.

Ertede kóshi-qon qashyqtyǵyna qatysty qozy kósh jer, ógiz kósh jer, túıe kósh sıaqty ólshemder qoldanylǵan. Kósh jer- tań ata órgen usaq maldyń jaıyla otyryp, qas qaraıǵanǵa deıin júrip ótken qashyqtyǵy. Ol shamamen 25-30 shaqyrym. Kóshtiń eń qysqasy qozykósh shamamen 5-6 shaqyrym, keıbir derektere 10 shaqyrym dep aıtylady. Ógiz kósh - júk artylǵan ógizdiń aıańymen júrip ótetin qashyqtyǵyn bildiredi. Ol ádette 15-20 shaqyrymǵa teń. Al túıe kósh shamamen 50 shaqyrym. Biraq taýly aımaqtarda 40 shaqyrym.

Kerýen – saýda jasaý nemese ózge de kólik malyna( túıe, jylqy, esek, qashyr ) júk artyp shyqqan adamdar toby. Kerýen jolynyń ejelgi dáýir men orta ǵasyrlardaǵy belgili jelisi Uly Jibek Joly dep atalady. Kerýenmen júrý Eýrazıa qurlyǵynyń shóleıtti jáne dalalyq aımaqtaryna tán. Kerýenniń júrýi el men eldiń arasynda saýda jasaýdy jolǵa qoıyp, eki eldiń mádenıeti men órkenıetiniń damýyna oń áser etti.

Kerýenbasy - saýda kerýenin basqaryp, belgilengen jerge jetkizýshi adam. Kerýen baratyn qalalarǵa birneshe ret barǵan, jol men qudyqtardy, sý kózderin jaqsy biletin, kúndiz ben túnde adaspaı jol tabatyn adam. Kerýenmen júrý ár kezde óte qaýipti bolǵan, tabıǵattyń qataldyǵyn aıtpaǵanda, ońaı oljaǵa kenelý úshin qaraqshylar da kóp bolǵan. Osyǵan oraı keı kezderi kerýendi arnaıdy qorǵaýǵa alynǵan kúzetishiler de bolǵan. 19 ǵasyrdyń bas kezinde Reseıden Orta Azıaǵa qaraı shyǵatyn kerýen quramynda saýdagerler esebinen atty áskerden quralǵan kúzetshiler júrgen, degenmen bul jaǵdaı saýda jasaýshylar úshin tıimsiz bolǵandyqtan 1814j bastap bul úrdis joıylǵan. Kúzetshilik qyzmetti keıingi kezeńde kerýen kólikterin jol boıy kútip-baptaýshylar almastyrǵan.

Kerýen jol boıy ózen, kól, bulaq, qudyq t.b. sý kózderi boıymen júrgen. Kerýen joly boıyndaǵy turǵyzylǵan kerýen saraılardyń ara qashyqtyǵy ortasha eseppen 30 shaqyrym boldy. Orta eseppen kúnine 25-30 shaqyrym júrip otyrǵan.

Kórip otyrǵanymzdaı, eki túsinik bir-birine túpkilikti maqsatymen erekshelenedi. Kóshti sıkyldyq qubylys dep qarastyratyn bolsaq, kerýenniń basty maqsaty júkti bir núkteden ekinshi núktege jetkizý bolyp tabylady.

Paıdalanylǵan ádebıetter:

1. Qazaqtyń etnografılyq katergorıalar, uǵymdar men ataýlardyń dástúrli júıesi. Ensıpklopedıa. – Almaty TOO «Alem Damý Intergrasıa», 2017 İİİ- tom;

2.Qartaeva, Táttigúl Ersaıynqyzy Syr óńiriniń dástúrli etnografıasy: monografıa / T. E. Qartaeva; Halyqaralyq "Qazaq tili" qoǵamy, "Arys" qory. - Almaty : Arys, 2015. - 446 b

Nıazov Amangazy

---