InfoHub Logo

Zaý bıikte kók álemniń kózindeı bop qara noqat qalyqtaıdy. Qara barshyn qanatynyń astynda Alataý shubartady, Almaty munartady. Kók júzinde alańsyz júzgen taý qyrany otty janarymen nópir qalaǵa qarashyǵyn súzedi.

Al “Aqsaı” aýdanyndaǵy “Áziret-Áli” kafesinde kezdesken úsheý áldeqandaı alańdaýly.

— ... —

— ... —

— ... —

— Kóke, — dedi jasy jıyrmanyń ishindegi boıjetken, — qazir ómir ózgergen... Siz túk te túsinbeısiz?

— Qarashyǵym-aý! — dedi eńgezerdeı azamat. — Túsinbeıtin myna men be? Sen ne dep otyrsyń? Mahmut, myna qyz ne deıdi? Baǵanadan aıtqan sózim dalaǵa ketipti ǵoı... Qarǵam-aý, ne dep otyrsyń? Bilemisiń?!

— Keshshe... Keshshe ekenbiz biz, — dedi Mahmut jaǵyn qyshyrlata janyp. — Meniń qyzym bolsa, ...

— Kóke! — dedi Samal, — Men ony súıemin! — daýysy salmaqpen zildi shyqty. — Keshirińiz! Maǵan basqa eshkimniń de keregi joq.

— “Kóke” deme, — dedi Ramazan yzǵarly únmen. — Endi sende “kóke” de joq... “Áke” de joq. Kókektiń jumyrtqasy...

Úsheýi de únsiz qaldy. Ákeniń túsi jylan shaǵyp alǵandaı sup-sur. Kózderi kirpik qaqpaı qadalýly. Mahmut bolsa, shalqaıǵan kúıi ekeýdi synaı barlaıdy... Samaldyń da sulý júzi bir qyzaryp, bir surlanyp, qıylǵan qastary ántek kerilip qap, tik túsken piste murny qýsyrylyp-qýsyrylyp ketedi.

— Joq-aý, Mahmut-aý, birdeńe deseńshi!? — Ramazan sharasyz kúı keshti.

— Bizde — Kavkazda... — dedi Mahmut daýysyn úzip: — basyn kesip alady. Al senderde... — dep toqtap qaldy.

— Já, ottama! — dep qaldy Ramazan shıryǵyp.

— A... a... onda óziń bilesiń!

— Kózime endi kórinýshi bolma! — dedi qyzyna atyp jibererdeı qarap. — O jaqtan oralma dep tile, Alladan! Oralmaı-aq qoıaıyn... Seniń myna sumdyǵyńdy bilmeı-aq qoıaıyn!

Qyzy ústel ústindegi asqa qadalǵan kúıi juqa erinderin jymqyra túsip, tisteleı berdi.

— Kóke, olaı demeshi! Siz túsinedi ǵoı, oqyǵan adam ǵoı deýshi edim!

— Iá-á, ákeń túsinedi... bárin túsinedi. Bárin keshedi! — Mahmut kekete myrs etti.

— Jap aýzyńdy! — Ramazannyń daýysy qatty shyǵyp ketti.

— Qoıdyq, Rama, qoıdym! — dep Mahmut eki qolyn kóterdi.

Kafe ishinde adam az bolsa da, oqys shyqqan daýysqa údireıisip qaldy.

— Jer qyldyń-aý! Jalymdy jyqtyń-aý! Álgi shesheń ǵoı... Qap! Tura tur, saldaqy! — dep Ramazan qyzynyń sheshesine kijindi.

— Kóke! — dedi qyzy da daýysyn kótere. — Sheshemniń túk qatysy joq... Ol áli bilmeıdi de, bir ózińizge aıtyp otyrmyn.

— Qorǵashtamaı-aq qoı! Báribir sybaǵasyn alady...

— Iá-á! — dep Mahmut tamaǵyn kenedi. — Maǵan qımap ediń, dosym!

— Bylshyldama!.. Samal, ketshi! Ketip qalshy, qudaı úshin! Qazir birdeńe shyǵyp ketedi... Ket endi... Kórinbe kózime!

— Kete ǵoı, “qarashyǵym!” — Mahmut taǵy qosyldy.

— Joǵal ary, malǵun! — dep Samal jylandaı jıyrylyp, atyp turdy. Boıyna áldebir qajyr-jiger quıylǵandaı: — Kóke! — dedi. — Meniń óz taǵdyrym ózime... Óz taǵdyrymdy ózim sheshem! Oǵan bola qam jemeńiz! Eldiń qyzdary Afrıkaǵa da asyp jatyr ǵoı... Men eshqaıda ketpeımin, kóz aldaryńda Almatyda júrem. Keshir!

Ol shalt burylyp, qypsha beline sheıin bos tastaǵan sýsyldaq qara shashyn súzilte silkip tastap, ózine kózin súzip qalǵan beıtanystarǵa nárkes janarlaryn jarq etkize tóńkerip, appaq juqa kóıleginiń etegi jelbireı túsip, asyǵys jónele berdi. Ákesine tartqan suńǵaq boıly sulý músin sońynan kóz ǵana erip qaldy.

Ramazan basy salbyrap otyr. Qasyndaǵy serigi ańtaryla burylypty.

Qyz tysta da bulardyń kóziniń jaýyn alyp, tutas qabyrǵa áınekti tereze tusynan kóleńdeı ótip, qańtarýly turǵan “Aýdı” kóligine bardy. Ony qara tory óńdi, uzyn boıly, syptyǵyr kelgen jigit aǵasy kólik esigin asha kútip aldy. Jeńil kólik taý jaqtan esken samaldaı lyp etip, jyldam qozǵalyp ketti.

* * *

Qysy — qysań, jazy — jaısań Kavkaz jeri...

Ramazan kári Kavkazdy meken qylǵaly qashan?! Baıaǵy “Birinshi Sheshenstan soǵysy” kezinde de, keıingi “Sheshen soǵysy” tusynda da bul óńirge san márte aıaq sýytqan. Mine, Kavkazdyń jalt etpe jazy ótip, sylt etpe sary kúzi syrǵyp jetti. Bul Almatyny da saǵyndy... Samalyn da... áıeli men basqa ul-qyzyn da oılap qoıdy. Qansha eske almaıyn dese de, mamyr aıyndaǵy “Áziret-Áli” kafesindegi úsheýara áńgime oıǵa orala beredi. Sol bir súreńsiz áńgimeni umytý úshin bul terin de shelektep tógip, tegeýirinin de tepsine kúsheıtken. Qazir Ramazan daıyndaǵan “Rama jankeshtileri” Sheshenstan ǵana emes, kúlli Kavkaz ben Reseı óńirinde belgili... Olar asa aılakerligimen, qatygez meıirimsizdigimen, jan-jaqty áskerı daıyndyǵymen aty shýly.

Aqıqatyna kelse, Ramazan — “Kavkaz soǵysy” nemese “Sheshen soǵysy” úshin jandaryn pıda eter túrli ulttardyń jaýjúrek uldaryn daıarlaýshy ınstrýktory. Ózin “Ábý Ramazan — arab” dep tanystyryp qoıady. Ádeıi “dóreki” aksentpen sóıleıdi. Kezinde Aýǵan soǵysynda serjant bop júrgende orys ofıserleri aıtatyn: “Jattyǵýda aýyr bolsa, urysta jeńil bolady” degen tálimmen eshkimdi aıamaıdy. Qan-sorpasyn shyǵarady.

Búgin de sondaı jasyryn jattyǵýdyń biri edi. Jıyrma jeti jankeshtini qalyń orman men qyzyl búrgen basqan “Daǵaýyl” atty qıa betkeıde daıyndap jatqan. Bul jer — Daǵystan óńiri. Jankeshtilerdi ádeıi osy óńirde daıarlyqtan ótkizedi, óıtkeni Reseı Federasıasy senimine kirgen asa qaýipsiz aımaq. Al bir sezik týsa, jankeshtiler qolma-qol taý ishindegi aýyldarǵa beıbit turǵyn retinde taralyp ketedi. Árqaısysynyń jatyn orny, turǵyn úıi, tipti “týǵan-týysyna” deıin belgilenip qoıylǵan.

Ramazan da bir aýarlyq otbasynda pıaz egip, mal baǵyp, qý qulqyn asyrap júrgen “kelimsek”... Mahmuttyń dosy, Qazaqstannan shyqqan “detdomdyq”...

Al kerek qarý-jaraq ataýlyny, daıyndyqqa qajet múlikterdi Mahmut “federaldardan” jasyryn jetkizip otyrady. Olardy jeropyǵa muqıat jasyryp qoıady. Qarjy máselesin de sol retteıdi. Munyń aılyq “gonorary” da sheshilip qoıǵan. Ony bul Almatydaǵy áldebir kavkazdyqtar ashqan kafeden alady. Aıy — 2000 AQSH aqshasy. Baıaǵy “Johar sheri” zamanynda budan mol edi.

Daǵaýylda bular oq atpaıdy, mına jarmaıdy. Qalǵanynyń bárin isteıdi. Ramazan qoldan saǵatty, synap-ty mına jasaýdy, “Kamaz” kóliginiń kardanynan granatamet atýdy, qolma-qol urysta pyshaq salysýdy, taǵy tolyp jatqan usaq-túıek jattyǵýlar men “jankeshti psıhologıa-sy” dep, ózi shyǵaryp alǵan jankeshtiniń “minsiz minez-qulyq” daǵdylaryn ótkizetin. Sondyqtan da munyń jankeshtileri talaılardyń tańdaıyn qaqtyrǵan, jaýlarynyń záresin ushyrǵan muńsyz sheıitter edi.

— ... Jigitter, demalyńdar! — dedi Ramazan ekeýara jekpe-jek urystan keıin. — Endi daıynsyńdar! Búgin-erteń Mahmut kelse, “bazaǵa” barasyńdar. Onda menen ótken daıyndyqtaryńdy is júzinde synaısyńdar.

— Federaldarǵa qarsy jibere me, myrza?

— Joq, — dedi Ramazan. — “Bazada” mına jasap, snarád jaryp, mınomet pen granatamet — bári-bárin óz qoldaryńmen synnan ótkizesińder. Tek synaq kezinde saq bolyńdar, ózderiń jarylyp ketip júrmeńder... Saýysqannan da saq bolý kerek.

— Sizdi uıatqa qaldyrmaspyz!

— Bári ózderińe baılanysty... Rahmet, maǵan qarsy kelgen joqsyńdar! Jandaryńdy aıamadyńdar... Analaryń naǵyz ul tapqan eken, — deı bergende:

— Assalaýmaǵaleıkúm, jigitter! Salam, Rama! — dep toǵaı ishinen Mahmut ta kórindi.

Endi bári máre-sáre boldy da qaldy. Mahmuttyń jym-jylas joǵalyp ketkenine de bir aıdan asyp ketip edi... Ramazannyń “jankeshtilerdi” daıyndap úlgergen kezine dóp kelgenin kórmeımisiń. Áı, degenmen, Ramazannyń ishek qyryndysyna deıin bilip alǵan bul neme! Naǵyz “jansyzdyń” ózi, ıneniń kózinen ótedi.

— Rama, — dedi ekeýi ońashalaý baryp, qıadaǵy quba tasqa otyryp jatyp. — Úı ishiń aman!

— Sen nemene, Almatyǵa baryp qaıttyń ba?

— Árıne, mynalarǵa “aqylaryn” alyp keldim. Samoletpen baryp qaıttym... Qazir Ázirbaıjan men Qazaqstan arqyly ǵana bank operasıasy erkin júrip tur ǵoı... Reseıden burynǵydaı ala almaı qaldyq, qysyp jatyr.

— Almaty qalaı? — dedi Ramazan qyzy Samaldy qalaı suraryn bilmeı. — Kimderdi kórdiń?

— Jer silkingen joq, dostym! Alataý qulaǵan joq, Almaty qıraǵan joq.

— Eı, ottama! Ne bylshyldap kettiń?! — dep Ramazan Mahmutty ishten túıip jiberdi.

— Óı, jyndymysyń?! Oı, janym! Qolyń qol emes — gúrzi ǵoı... Qaljyń kótermeıtin bop ketipsiń ǵoı, myna qazaqsha uqpaıtyndarmen birge.

— Keshir, Mahmut! Sirkem sý kótermeı júr.

— Á-á, túsinem! Samal jaıy ǵoı...

— Atama ony! Estigim kelmeıdi, keregi joq. Ol meniń qyzym emes... Shirigen jumyrtqa.

— Ramazan, ne deseń de óziń bil?! Samal “amanat” berip jiberdi... Má, mynaý sol, — dep, jelimdelgen bir japyraq qaǵazdy qolyna qystyrdy da, ońashada oqysyn degendeı, muny jalǵyz tastap ketti. — Men jigitterge baraıyn.

Besinge eńkeıgen qyrkúıek kúniniń shýaǵynda Ramazan hatty aldy da, jyrtyp-jyrtyp tastaýǵa oqtalyp baryp, ózin-ózi sabyrǵa shaqyryp qaldy. Tas ústine tize búkken ol qaltasynan shylym alyp tutatty.

Temeki tartyp otyryp ótken ómirine oı júgirtti...

Alystaǵy Altaı taýynyń ishinde dúnıege kelipti. Úıdegi segiz balanyń biri edi. Mektepti bitirer-bitirmesten Sovet áskeri qataryna shaqyryldy. Densaýlyǵynyń myqtylyǵynan jer túbindegi Shyrshyq qalasynan bir-aq shyqty. Mı qaınatar ystyqta “qamaýterin” alý alty aıǵa sozyldy. Alty aıryǵynan ketken ter Aýǵanystan topyraǵyna tabany tıgende qan bop aqty. Ózbekstandaǵy ólimshi daıyndyq aýǵan jerinde kádege asty. Aldymen Allanyń, sodan keıin Shyrshyq pen aýǵan jerindegi ofıserlerdiń arqasynda aman qaldy. DSHB-da1 da, saperler rotasynda da soǵysyp baqty. Eki ret jaralanyp, bir ret kontýzıa boldy. Sondaǵy “ınternasıonaldyq boryshynyń” bodaýy — eki “Qyzyl Juldyz” ordeni. Áıteýir Alla alqady, aýylyna aman-esen oraldy.

Orala sala Almatyǵa attandy. “Áskerı joldama” abyroı boldy. Almatydaǵy Medısına ınstıtýtynyń emdeý fakúltetine oqýǵa tústi. Birinshi kýrsta júrip úılendi. Ol bir keń zaman edi... Samaly dúnıege keldi... “E-e, dúnıe-aı!” Endi mine, ol da boı jetip, muny býlyqtyryp qoıdy.

Ramazan taǵy da shylym alyp tutatty...

Bul bulqynyp jatqan Kavkazǵa da oıda joqta tap boldy. Tap qylǵan da anaý daǵystandyq Mahmut. Ol ózi: sheshesi — sheshen, ákesi — aýar... Aýǵanystanda ekeýi birge boldy. Qandy birge keshti.

Muny timiskilep júrip Almatydan da taýyp aldy. Onymen qoımaı, pendeniń jandy jeri — aqshany atap, Sheshenstandaǵy azattyq soǵysyna “ınstrýktor” qyldy. Johar Dýdaev bastaǵan bostandyq jolynda barlaý urystaryna da qatysty. Qanǵa da qolyn maldy, qarsylasyn qurbanǵa da shaldy... Aqyry aqsha jolynda arystandaı arpalystan arylmastaı kúıge tústi.

Aqsha-aqsha tabam dep júrip, jany jazylmastaı jaraǵa dýshar bolypty. Otbasyn oıdaǵydaı ettim dese, oıran-topan etipti... Janyn jelpigen Samalynan aıyrylypty. “E-e, dúnıe-aı!” Endi mine, el shetinde, taý betinde qalypty.

Shylymy saýsaq arasyn qyzdyrdy. Tuqylyn silekeıimen sóndirip, sol qolyndaǵy Samalynyń “amanatyn” ashty. Sanasy senbese de, júregi dúrsildep, Samalyna degen áldebir úmitpen bir japyraq qaǵazdyń shetin jyrtty.

“Kóke, keshir! (Úmiti senimge ulasty) Keshirshi, “Qarashyǵyńdy!” Meniń aıaǵym aýyr... Siz “qytaı” deseńiz de, men osy dúńgen jigitiniń qolynan ustadym. (Bári de bitti! Aı-aı, basym-aı! Bul — maǵan jibergen Allanyń jazasy...) Sizdiń osy sózderdi oqyǵanda, qandaı kúıdi bastan keshetinińizdi túsinemin. Keshir, kóke! Keshirińizshi!

Kóke, meniń ómirimde bir-aq ret bolatyn qýanysh qoı... Toıǵa qaıtseńiz de kelińiz! Toıymyz qazannyń 10 kúni.

Kóke, bul meniń — amanatym... Saý bolyńyz! Samal.

P. S. Ýnıversıtetten bir jylǵa “akadem” aldym”.

Ramazan keýdesin kere tereń dem aldy. Qaltasynan sirińke alyp, “amanat” hatty jaǵyp jiberdi de, áldenege belin býǵandaı shıraq kóterildi.

Ol Mahmuttyń qasyna kelip:

— Erteń jolǵa shyǵam, — dedi.

Mahmut ta:

— E-e, maqul! Jigitterdi de erteń attandyraıyq. “Baza” da kútip otyr... Men de senimen birge júrem, — dedi jaıbaraqat.

— Erteń kún ashyq bolady eken, — dedi Ramazan kókke qarap.

Zaý bıikte kók álemniń kózindeı bop qyzǵylt noqat shalyndy. Baıyp batyp bara jatqan kún nury qara barshyndy qyzǵylt reńge boıapty... Ol kirshiksiz keńistikte baıaý júzedi. Ramazannyń kóz aldyna aqıyq Altaı taýlary, onyń aqıyq qyrany keldi. Týǵan jerin, týǵan elin umytyp júrgendeı, erekshe bir sezim júregin terbep, keýdesin saǵynysh kernedi.

* * *

Asyqsha atylǵan “Nıssan” qula túzge shyqqaly kibirtiktep qalsa da, Astrahan men Atyraýdy basyp, aq tozań shańdy, aq sorly jolmen Aqtóbege ilinip, Aralǵa qaraı tike tartqan. Daǵystannyń tuman taýly aımaǵynan qazaqtyń qumdaýyt shaǵyldy, kúrleýit qyrly dalasy boı tońazyta qarsy alsa da, Qyzylordadan beri tústiktiń súıek balqytar kúni mańdaıdan shyqty.

Quljanyń saqasyndaı aq “Jıp” aryndap-aq baqty. Bel tyndyrmastan sýyt júrgen ekeý keshtetip kári Tarazǵa da jetti. Almatyǵa at shaldyrym jer qaldy ǵoı dep, Ramazan qonaq úıde kósile jatýǵa uıǵardy.

Atan ógizdeı kólikti Mahmut avtoturaqqa qańtaryp kelgende, Ramazan shym-shym sýly shoıyn astaýdyń ishinde balbyrap jatyr edi. On kúnnen beri sý kórmegen táni de saǵynyp qalypty. Sý ishinde kózi de ilinip ketip edi.

— Rama! — degen daýystan oıanyp ketti. — Men zakaz bere bereıin. Restorany táýir ǵoı, — deı berip edi:

— Mahmut! — dep, bul aıqaı saldy. — Bólmege ákelsin! Yrdý-dyrdýdy qaıtemiz... demalaıyq!

— Maqul! — Mahmuttyń esikten shyǵyp ketkeni bilindi.

Ramazan tez-tez shomylyp, qyzara tolqyndaǵan qyzýly tánin súrtinip, bir qabat kıimderin aýystyryp, jatar bólmege shyqty. Keshikpeı Mahmut ta oraldy. Ol da kespeltekteı kesek denesimen shoıyn astaý toly sýǵa qoıyp ketti.

Álden ýaqta ekeýi de júz-júz gramnan “aqańdy” tartyp alyp, raqattana qazy-qarta men kókónisti soǵyp, ystyq etti qarbytyp otyrdy.

— Erteń toı, — dedi Mahmut eleýsiz ǵana. — Úlgeretin boldyq.

Ramazan úndemedi.

Mahmut:

— Rama, — dedi, — sen bararsyń, ıakı barmassyń. Ol óz sharýań. Al men Samalǵa ýáde bergem, sondyqtan toıǵa qatysam.

— Mahmut! — dedi Ramazannyń daýysy oqys zildi shyǵyp: — Sen meniń jaramdy tyrnaı berme! Men sol úshin jer shetinen kelem. Toıǵa kelem... Sen endi bul áńgimeni qozǵaı berme, qolqańa qanjar salarmyn!

— Qoıdyq, báseke, qoıdyq! Já, tamaq ishelik!

Osy kezde esik qaǵyldy...

Ramazan: “Bul kim? Sen ne búldirip keldiń?!” degen qatýly qabaqty qaıshylaı, Mahmutqa qadala qarady.

Mahmut:

— Rama! — dedi kózi alaıa jaqtyrmaı: — Men eshkimdi shaqyrǵan joqpyn. Túsinsem buıyrmasyn! Mundaǵy tanystarǵa da “sotkadan” soqqan joqpyz ǵoı...

— Ash! — dedi Ramazan, ózi ústel ústindegi knopkamen ashylatyn shappaly bákini qaltasyna saldy.

Lúks nómirdiń aýyzǵy dáliz basynan áıel zatynyń syńǵyrlaǵan sylqym, saıqal kúlkileri estildi. İle tars etip esik jabyldy da, Mahmut qaıtyp keldi.

— Rama, “gúlder” kelip tur... Ne isteımiz? “Arzanbyz” deıdi. Bálkim, birer márte bel bosatyp alarmyz.

— Áı, ıt-aı, tynysh júrmeısiń ǵoı! Jańa restoran jaqtan “zakaz” bergensiń ǵoı...

— Rama, keshirshi! Jol uzaq... Sharshadyq qoı, kishkene kóńil kótereıik dep... Renjimeshi! Sen de qatyn kórmegeli qashan?

— Jaraıdy! Meniń “álsiz” jerimdi bilesiń...

— Endi she, sen ekeýimiz sonaý aýǵan jerinen syralǵy emespiz be?! — dep, Mahmut jymyń qaǵa jóneldi.

Qyzdar úrip aýyzǵa salǵandaı eken: biri — “azıa”, biri — “eýropa”... Olar da emin-jarqyn kúle kirip, dastarqanǵa otyrysty. Qysqasha tanystyqtan soń, Ramazan kesip aıtty.

— Qyzdar, — dedi. — Biz tańerteń jolǵa shyǵamyz. Sondyqtan araq-sharap ishpeımiz. Al senderge alyp berýge bolady.

— Jo-joq! — dedi eki qyz da qosanjarlasa. — Bizdiń jumysta da ruqsat joq. Klıenttiń kóńilinen shyǵýymyz kerek. Orynsyz ishe almaımyz... Tem bolee, klıentter tatyp almasa!

— Óte jaqsy, sulýlar! — dedi Mahmut ta qyzdarǵa “Saryaǵash” sýyn quıyp jatyp. — Bizge de tezirek dem alý kerek.

— Hı-hı-hı! Vasha volá... — dep qyzdar sylqyldaı kúldi. — Sizderge qalaı? Bir bólmede bárimiz birge bolǵanymyz jón be? Álde, bólek-bólek...

— Rama, qalaı? Óziń aıtshy?!

— Mahmut, óziń bilesiń ǵoı...

— A-a-a, bylaı qyzdar! Bárimiz bir bólmede... Sosyn “aýys-túıis” degendeı.

— Hı-hı-hı! Hı-hı-hı! — Qyzdar saıqaldana kúlisip, oryndarynan turysty. — Erikterińiz!

Qyzdar jatyn bólmege ótkende, Ramazan:

— Tym jas eken, — dep qaldy.

— Sýtenerge ádeıi “16-razmer” dedim ǵoı... Jaqsy emes pe?!

Ramazan jaqtyrmasa da úndemedi.

...Bul ekeýi “qos qarlyǵashyn” tún ortasynda bosatty. Ózderi biraq tań qylań bere oıandy, uıqylary qanbaǵannan jastyqqa qaıta bas qoıysty.

Olar tarlan boz “Jıpin” jýyp-shaıyp attanǵansha, Tarazdyń kúni de tas tóbege keldi. Qara jol ústi qatqaq, qara qazan kúni shaǵyrmaq edi. Arqa betten Betpaqtyń alqyna jetken yzǵary esedi.

* * *

Almatyǵa bular uly besin aýa jetti...

Qala ishi jyly. Qara kúz kelip qalǵany bilinedi. Aǵashtar sary-kúreń japyraqqa oranyp, jaıaýlar júretin tas soqpaq betin de shubarta túsipti.

Ramazan Mahmuttyń “úıińe baraıyq” degen usynysyna úzildi-kesildi qarsy boldy. Qalanyń shyǵys jaq betindegi áldebir bákene úılerge buryldy. Áldebireýmen jolyǵyp shyqty.

Ekeýi “Aqsaı” aýdanyndaǵy “Áziret-Áli” kafesine qaraı kele jatqanda, kúzdiń qysqa kúni de qaraýytyp ketken edi. Jazdyń úsh aıynan beride kafe aty “Trıada” dep ózgeripti. “Iesi de ózgergen shyǵar” dep oılady Ramazan.

Kafe aldyndaǵy kólikterdiń qataryna “Jıpti” qoıyp, esik aldyna kelgende, toıǵa bular sekildi keshigip jetken biren-saran kóztanystar Ramazandy aıqara qushaqtap, quttyqtaǵan boldy. İshten baıaý mýzyka áýeni men asabanyń jarqyn daýysy estilip jatty. Ramazan esik aldynda shylym tutatyp, óz oıymen ózi áýre bop turyp qaldy.

Toıdyń qyzýy tyqyrshytqan Mahmut:

— Rama, men kire bereıin! — dedi.

— Kire ber, — dedi Ramazan. — Men temeki tartyp alaıyn.

Mahmut kirisimen asabanyń aıqaıy sap tyıylyp, ile ony tanystyra sóılegen daýysy estildi. Sóıtkenshe tysqa áıeli de shyqty. Ol buǵan qarǵa adym jerden jaqyndamaı turyp qaldy. Ramazan da shylymyn tereńnen soryp, túk kórmegendeı, dym sezbegendeı tura berdi. Tym-tym sabyrly, salmaqty kúı bıleýli edi. Áıeli álem-jálem kıingen kúıi ári-sári bop, ishke ún-túnsiz qaıta kirip ketti.

Ramazan taǵy temeki qorabyn qaltasynan shyǵaryp, bir tal shylymdy ernine qystyrdy. Shylymdy úzdiksiz sordy. Bar ishtegi býyrqanysyn shylym tútinimen basqysy kelgendeı... Tuqylyn anandaı jerdegi temirden jasalǵan qoqys túbegine atyp jiberdi.

Ol irkilissiz ishke bettedi...

Jazdaǵy jalyn atqan aptapta qońyr kúımen shyǵaryp salǵan salqyn kafe lapyldaǵan ystyq leppen qarsy aldy. Tystaǵy qazannyń salqynymen dem alǵan Ramazan balyqtaı aýzyn ashty. Bir sát tynysy tarylyp, ystyq qan júzinde oınap, basyna shapty.

Samaladaı jaryqta qaptaǵan kóz ben jumyr basty ǵana kórdi... Bir sát baıaý mýzyka da, sambyrlaǵan asaba da tynyshtala qaldy. Ramazan da “P” árpi tektes etip qoıylǵan toı ústeliniń tap ortasyna jete toqtaǵan. Qalyń qaýym siltideı tynǵan. Bári de munyń qyzynyń nekesine qarsy ekeninen habardar bolsa kerek, únsiz kúte qalysypty.

Tynyshtyqty:

— Oý, halaıyq! Halaıyq! Beri taman qaraıyq! — degen asaba jigittiń daýysy buzdy. — Ramazan aǵa! Qosh keldińiz! Halyq... to est halqyńyz, sizdi kútip otyr edi... Ózińiz tilek aıtyp qoıyńyz?! Samal men Hý Lánǵa, jalpy jurtyńyzǵa!

Ramazanǵa ákep mıkrofondy ustata qoıdy. “Ózi de bir jyp-jyp etken neme eken! Bu qaıdan júr? Baıaǵyda úıdi úıirsektep, Samaldy ıektep, sońynan salpyldap júrgenin kórip edi... Endi Samalynyń toıyna tamada bola ketipti. Ana qytaı Hýdy taýyp berip júrgen de osy emes pe?!” degen synaptaı oı sýmań etip ótti.

— Aǵa! — dedi asaba jaqyndaı túsip: — Aıtyp qoıyńyz! Jeńgeı sóılep qoıǵan... Álde shaqyraıyn ba? — Qulaǵyna aqyryn aıtyp jetkizdi.

— Joq! — dedi Ramazan, qarlyǵyńqy daýysy mıkrofonnan estilip qaldy.

Asaba da aýlaqtaı taıqyp ketti...

Ramazannyń aq quba óńi alaýlap, keń jaýyryny, suńǵaq boıy jyldam qozǵalyp, tórde otyrǵan eki jasqa adymdady. Sonda ǵana jurt ta qozǵalaqtap, qaıta dabyrlasyp ketti. Ramazan biraq túk estimegen kúıde kózi shoqtaı jaınap, ústel basyna jetip-aq bardy. Ony keleshek kúıeý balasy men qyzy tik turyp qarsy aldy.

Qyzy kirpiniń tikenindeı súrme qatyrǵan soıaý-soıaý kirpikterin tómen salypty. Aqshyl óńi alaý-dalaý janyp tur eken. Al kúıeý jigit keýdesin kótergen kúıde buǵan bıikten qaraıdy. Boıynda bir rıasyz toqtyq, ózimsingen óktem órlik bar. Ózi de qarasurlaý, uzynturalaý eken. Kirpigin de qaqpaıdy.

Sol qolyn kótergen Ramazan mıkrofondy aýzyna taqaı bere qytaı álde dúńgen — áıteýir, shekaranyń Qytaı betinen kelgen “kelimsek” kúıeý balasyna myrs etti... Qyzǵylt jalyn sharpyǵan júzi de áp-sátte surlanyp ketti.

— Qosh, qarashyǵym! — dedi mıkrofonmen estirtip. — Keshirińizder meni! Qosh!

Sóıtti de qolyndaǵy qara mıkrofondy ústel ústine qoıdy.

Samal sonda ǵana kózderinen jas yrshyp, ákesine jáýdireı qarady. Ákesi bolsa, oń qolyn qoınyna saldy da, qysqa qońyr bylǵary kúrteniń ishinen tapanshany sýyryp aldy. Ol qaıtyp bir aýyz sózge kelmesten siltideı tynǵan jurt aldynda basyp-basyp qaldy.

Kafedegi qapyryq dem men jaqyn jerden atylǵandyqtan oq daýysy qumyǵa, tutyǵa shyqty. Jınalǵan jurt sonda ǵana ne bolǵanyn túsingendeı shý ete tústi. Sol sátte Samal da shaıqalaqtap ketip, appaq kóılek, fatasymen artqa qaraı qulaı berdi.

Kúıeý jigit bolsa, bir ornynda qatyp-semdi de qaldy...

Mańaı yzy-shýyt aıqaı-súreń men qym-qýyt tasyr-dúsirge tolyp ketti. Ramazan tapanshasyn qoınyna tyqty. Al taıaq tastam jerde tura qalǵan Mahmut: “Qudaı-aý, qarýdy qaıdan aldy?! Qap, ıt-aı! Endi pálesi juǵatyn boldy-aý?! — dep asyǵys oılady. — Bul ıt “júr” degenge de kónbeıdi... Jo-o-oq, tabandy jaltyrataıyn!” Ol da esikke qaraı etegin basa enteleı umtylǵan kópke qosylýǵa sytyla jóneldi.

Ramazan aldyndaǵy as toly ústeldi bir shetke ysyryp tastady. Tóńireginde eshkim qalmapty. Álgi kúıeý jigit te joq... Jer jutqandaı jym-jylas. Ol qyzynyń nursyz janaryn jaýyp, qos bilegine sala kóterip aldy da, japyryla jóńkigen jurttyń sońynan júrdi.

2003 jyl, naýryz

---