InfoHub Logo

Osy áńgimeniń sújetik jelisin aıtyp, qaǵazǵa túsýine sebepker bolǵan marqum Raqymjan Otarbaev edi. Topyraǵy torqa bolǵaı!..

Tumsyǵyna anasynyń ottaı ystyq demi tıgende baryp, búkil tula boıy balbyrap sala berdi. Ǵajap! Buryn-sońdy kórip-bilmegen tańǵajaıyp álem qushaǵynda terbelip, taǵy da biraz jatty. Bir, eki, úsh... Bitti. Apyr-aý, osy-aq pa?! Buǵan tıesili raqattyń osymen shektelgeni me? Nege bulaı? Jaryq dúnıedegi kórer qyzyǵynyń bári álden tarazyǵa salynyp, álden óstip ólshep-pishiler bolsa, sol tar qursaqtyń ishinde-aq jata bergeni jón edi-aý! Al endi ne boldy? Álgindeı janǵa jaıly ystyq lepti joǵaltyp alǵandyǵyna yzaly. Ol sonshalyq jan qınaıtyn da sharýa emes-ti, moıynnan jambasqa deıin asyqpaı-aptyqpaı dymqyl tilimen bir jalap ótse nesi ketedi? Denedegi qan-jynnan tazartsa odan sońǵysyn kórip alar-daǵy. Qaıda qashady? Endi eshqaıda qasha almaıdy... Árıne, kári qanshyqtyń oılaý qabileti kenetten iske qosylyp, tóńiregindegi tolaıym tirshilikke basqasha kózqaraspen úńiletindeı sezim qushaǵynda jatsa ári myń jerden áýlıe bolsa da, áli kóz ashpaǵan Myna kúshiktiń tym ózimshildigin baıqap qalsa, «eh, egoıst!» dep sholaq quıryǵymen bir perip óter-di. Biraq o sorlynyń adam aıaǵandaı qazirgi aqýalyn kim túsine qoısyn. Qas qylǵanda, ózge jer quryp qalǵandaı, týra temir jol vokzalynyń ókpe tusyndaǵy kómir bazdyń irgesine kelip kúshiktemesi bar ma?! Ne aıtary bar, dińkelep osy aranyń ózine ázer jetken. Qabyrǵasyna batpaıtyn jaıly tósenish te izdep jatpady. Oıda-joqta kóziniń aldy tumandanyp, dúnıe dóńgelenip bara jatqan soń, aldyńǵy eki aıaǵyn ishke búgip, bóksesin syzdy topyraqqa asa saqtyqpen tósep jiberdi de jantaıa ketti. Olaı ótken, bylaı ótken júrdek poıyzdardyń rels túıgishtegen aýyr dońǵalaqtar dúrsilin ǵana emis-emis estıdi. Baıaǵydaı kúshikterdi birinen soń birin ytqytyp jiberip, ushyp túregeletindeı qazir kúsh joq. Sharshaǵan. Bul taǵdyrdyń qyryn qaraýyn qoısańshy!.. Kári qanshyq bárinen baz keship, ózi ómirge ákelgen burynǵy kúshikterimen de isi bolmaı, qashan ajal tyrnaǵyna ilikkenshe óstip kúnelte turaıynshy dep, temir jol boıyndaǵy osy bir kómir bazdyń irgesindegi qalǵan-qutqandy talǵajý etip, ilinip-salynyp aıaǵyn ázer basyp júrgen-di. Kóziniń túbi irińdep, bóksesi kıreleńdep, sál bolmasa qulap qalatyndaı súıretilip ketip bara jatatyn syqpytynyń ózi súreńsiz-di. Al endeshe!.. Oý, mazaq qylǵanda tórt aıaqty maqulyqty óstip te mazaq qyla ma eken, a?! Jelkesi kújireıgen dáý tóbetpen kezdeısoq ushyrasty da, basynyń anyq pálege qalǵandyǵyn birer aıdan soń bir-aq bildi... Endi mine, myna shúpirlegen páleketterdi elsiz-sýsyz jerge umyt qaldyryp, basyńnyń aýǵan jaǵyna qaraı qaıtyp taıyp turarsyń? Ókpe-baýyry solqyldap, qansha bir shybyn janyn kózine kórsetse de, osy turǵanda tumsyǵyn kókke shanshyp, armansyz ulyp-ulyp alǵysy keldi. Bálkim, ómirge degen laǵnetin, endigi ǵumyrynyń da ońaı bolmasyn, al ári-beriden soń dál qazir demi úzilip ketse de ókine qoımaıtyndyǵyn, sol kókiregin jaryp shyqqan jalynyshty daýysymen aıtyp salmaqqa bekingen. Biraq tamaǵyna áldene keptelip qalǵandaı, úni shyqpady. Basyn oqys kóterip aldy. Jo-joq, ólýge bolmaıdy, onan da jónge kelip, jan-jaǵyńa jitilene qaraǵany abzal!

Mynalardyń qansha kún tar qursaǵyn tepkilegenderi azdaı, qazir-aq aýyzdaryn ashyp, birin-biri basyp-janshyp, shandyr emshekke jabysady. Janyńdy kózińe kórseter syn saǵattar áli alda. Já-já, báriniń reti keler-aý, shandyr emshekke de sút jınalar. Qoıshy, qurysyn... Qantalaǵan janary jumylyp baryp, qaıta ashyldy. Silekeıin ashqaraqtana jutty. «Obal, obaldaǵy-aı! Bulardyń týmaı jatyp, kómirdiń qara shańyna kómiletindeı ne kinálary bar, a?» Myń jerden dińkelese de amaly bar ma. Kún batar, adam aıaǵy saıabyrsyr. Oǵan deıin ózi de bolar-bolmas ál jınar. Meıli, sońǵy kúshin jınasa da bir oraıyn keltirer. Kúshikterin bir-birlep, jelkeden tistelep tasalaý, qaǵa beris yńǵaıly orynǵa kóshirip almasa bolmas. Tek soǵan deıin bir jerde qısaıyp qalmaı, aman-esen deminiń jetkenin aıtsańshy!..

* * *

Tapqan eken! Anasynyń ystyq demine býlyǵyp, jatpaq qoı erteńdi kúnin kesh qylyp. Uıalastary da mazasyz. Áljýaz sıraqtarymen biriniń qabyrǵasyn biri myjǵylaǵanda bar ma, janyń tyrnaq ushyna tireledi. Al kári qanshyqtyń ishi-baýyry qabysyp, tili salaqtap, kózderi kirtıip sol jatqany jatqan. Baýyryna talasa-tarmasa bas qoıǵan kúshikteriniń áreket-qımyldaryna da selt etpeıdi. Shandyr emshekti tútip jese de kóńili baıaǵydaı.

Munyń denesi tońazydy. Bolar-bolmas silkinip, boıyn jylytty. Anasyna ústi-basymdy az jaladyń dep ókpelegeni de beker eken. Ol baıǵus qaısysyna jetedi? Bári de sonyń ystyq demine zárý. Sirá, endigi jerde árkimniń óz betterinshe tirlik keshýlerine týra keler. Bul ne? Túsinse buıyrmasyn. Syrt álemniń dene titirkendirer munshalyq sýyq ekendigin kim bilgen. Ókpek jel óńmeninen óterdeı. Map-maıda túkteri maqtadaı úlbireıdi. Kirpikteri bir-birine jelimdenip qalǵan ba. Aldyńǵy sıraǵyna tumsyǵyn úıkep-úıkep, ázer degende syǵyraıtyp kózin ashty. Ashty da ilezde juma qoıdy. Bálı, jaryq dúnıe degeni osy ma, sonda munyń qyzyq-shyjyǵy qaı jerinde? Óz erkinen tys arly-berli qozǵalaqtap, sosyn túregelýge qam jasady. Áp, pirim dep, keýdesin jerden bolar-bolmas kótere bergeni sol edi, tumsyǵymen topyraqqqa shanshyla qulady. Basynyń denesinen aýyrlyǵyn qaıdan sezsin! Bir, eki, úsh... Joq, manaǵydaı emes, eptep beti beri qarady. Shoqıyp otyrýǵa da múmkindik tapty. Aýzyn ashyp, úzdik-sozdyq aýa qarmady. Qarny shurqyrap tamaq izdedi. Basqadaı aıla-amaldy kórip turmaǵan soń tońqańdap baryp, shandyr emshekke qaıta jabysty. Bolar-bolmas bir jylymshy suıyq tamaq jibitkendeı-di. Eki-úsh márte sordy, úshinshisinde sý tatydy.

Kúni boıy kómir bazdyń irgesindegi qýystan alys uzaı almady. Túnimen barlyǵy anasynyń baýyryna tyǵylysyp tynysh uıyqtady. Artyq qımyl jasaýǵa eshqaısynyń qulqy joq. Kúzdiń qara sýyǵy sál bas kóterseń, tútip jeıtindeı. Al tumsyq túıistirip, óstip uılyǵyp jatqan sondaı yńǵaıly. İrgelikten shar tabaqtaı bolyp kún kóterildi. Tóńiregin titirkendirip taǵy bir aýyr sostav júıitkip ótti. Kómir bazdyń topsasy maılanbaǵan temir esigi eki jaqqa qaraı oıbaıyn salyp, ázer degende ańqaıyp ashyldy. Kúzetshisi de bákene boıly, shaǵyn deneli shataq shal edi. Shataq deıtini tań atpaı jatyp, dúnıeniń bárin tildep bitti. Áldenege ashýly.

— İshin ıt jegirdiń múlki-aı! — dep kerzi etigimen temir qaqpany bir tepti,— Álgi sbolsh Sádýaqas bar tapqanyn qatynynyń qaltasyna salýdan basqa túk bilmeıdi. Esigi ózdiginen ashyp-jabylatyn elektir tetigi bar qulyp salýǵa nege bolmasyn!..

Sóıtti de beri jaqyndady. Temeki tuqylyn túkirip tastady. Syrmaq shalbarynyń aýyn aǵyta almaı biraz áýrelendi. Úzdik-sozdyq tamshydan saz topyraqtyń betki qabaty ǵana bir búlk etti. Áldeneni silkip-silkip keıin sheginshektedi. Qanshyqtyń yńyrsyǵanyn estigende baryp, kilt buryldy.

— Bálı, o bereke tapqyr, ishińdi bir bosatyp alǵan ekensiń-aý, sabazym! Myqtysyń, myqtysyń deımin, nesheýin domalatqansyń, shyraǵym-aý?! — Kús-kús qoldaryn sozyp, kúshikterdi bir-birep sanap shyqty. — Bir, eki, úsh, tórt... myqtaǵanda eki-úsheýden asyrmas dep júrýshi em. Sońǵy kúshimdi bir baıqaıyn degen ekensiń ǵoı. Malades!..

İzinshe kúzetshiniń úıshigine júgirdi. Kerzi etiginiń tabany tıgen maı topyraq borp-borp. Kóp aınalmaı qaıtyp keldi. Qalaıy qutyǵa quıylǵan balyqtyń sýyq sorpasyn kári qanshyqtyń aýzyna taqady: — Báse, báse-aý, túnimen alaqanym órtenip shyǵyp edi. — Ózin-ózi qınap kúldi. Sál irkilip baryp, sosynǵy oıyn bylaısha josyltty:— Túbi jaman bolmaspyn, ekeýin qaldyramyn... tuqym úshin. Ekeýin Tóretamdaǵy káristerge satamyn. A-ha-ha! Tegin dúnıe qaı-da?! Saýdalasamyz árıne, sirá, árqaısysy tórt júz teńgeden kem bolmas. Tórt júzdi ekige kóbeıtemiz, bá-lı, álemniń aqshasy ǵoı, qudaı sheber-aý!..

Sonyń artynsha kómir tıeýge kelgen dáý máshıne saldyr-gúldir etip qaqpaǵa jaqyndady:

— Jáke, Jalmurat kóke, qaıdasyz?!

— Osynda, osynda!.. Artyń jyrtylǵansha sonsha aıqaılaǵanyń ne, túge?! — Áldekim kórip qalmasyn degendeı, kúshikterdiń ústin qamyspen qalqalap, jaýyp ketti. — Al, káne... dábernesiń qaıda? Móri, aıy-kúni durys pa? Qansha tonna?!

— Bes.

— Bopty. Qaıtar kezde qol qoıdyryp al, mindetti túrde.

— Qazir-aq qoıyp berseńizshi! — dep jalyndy dýdarbas jigit,— búgin ne bolǵan sizge?.. Bir túrlisiz...

— Ne bolýshy edi, tártip... deseplena, al káne, shagom sharsh!

Sol, sol-aq eken, kómir bazdyń tóńiregi qapelimde azan-qazan aıqaı-shýǵa toldy da ketti. Jylymshylaý balyq sorpasynan keıin qanshyq baıǵus bolar-bolmas jan shaqyrdy. Aıaǵyna minip, tóńiregine nazar jyqty. Tumsyǵyn kóterip, tóńirekten tynys tartty. «Álgi jaman shaldyń dámesin qaraı gór! Tapqan eken maıshelpekti!» — Atylyp tóbe basyna kóterildi. Odan tómen quldılady. Olaı-bylaı tóńirekti kezgiledi. Jany tyrnaq ushynda. Kúzetshi endi bir saǵattan soń kezekshiligin aýystyrady. Qaıtar jolda dorbasynyń túbine bir-eki kúshikti tastaı salsa, nesi ketedi.

«Iá, pirim! Qýatyńdy aıama!» — Qanshyqtyń qos búıiri solq-solq. Asyǵys keldi de bir kúshikti jelkeden tistelep, kóz lespes jyldamdyqpen ildi de áketti. Ekinshisin de solaı istedi. Munyń kezegi úshinshisinde keldi. Qyzyq, tórt aıaǵy salaqtap jerden birtindep kóterile berdi, kóterile berdi. Beıne ushyp bara jatqandaı. Esh jeri aýyrmaıdy. Tóńirek ǵana shyr aınalady.

* * *

Keshtiń qalaı batqandyǵyn ańǵarmady. Shandyr emshekke jınalǵan bolmashy sútti japatarmaǵaı jabylyp, barlyǵy teńdeı bólisken. Anasy da raqat sezim qushaǵynda. Endi ne isteıdi, qolynan kelgendi aıaǵan joq. Buıyrǵan nesibeni bulardyń aýyzdarynan jyryp qalmas. Boıyndaǵy bary osylardyki. Kúni boıy nár syzbaǵandiki me, álde álsizdiktiń belgisi me, aýyzdary aqqa tıisimen kúshikterdiń kózderine uıqy tyǵyldy. Solaı bolaryn sezgen. Manadan beri bulardy baýyryna basyp, aıaq sýytatyndaı múmkindigi boldy ma. Súrnigip júrip jańa qonysqa ázer «kóship aldy». Qalaı degende de kómir bazdyń irgesi asa qaýipti. Álden aqshaǵa qunyqqan kúzetshi shalyń anaý, oǵan taǵy birler qosylsa... tuqymyn tuzdaı qurtar. Úlken qalaǵa jylý beretin myna úlken turbanyń irgesi jyly, uıadaı.

Apyr-aı, ekiaıaqtylardan qutyla alsashy! Ádeıi ańdyı ma, álde kezdeısoqtyq pa, tún jarymynda taǵy da kúbirlesken ekeý munan basqa barar jer, basar taýy quryp qalǵandaı qaýqyldasyp kelip, bular jatqan úlken turbanyń ústine jalp etip otyra ketti. Eńgezerdeı eki kóleńke alǵashqyda bir-birinen alshaqtap otyrǵan sekildi edi, qazir bir denege aınalǵan. Kúledi, kúbirlesedi, súıisedi. Al qanshyq úshin munyń tıtimdeı jańalyǵy joq-ty. Erikkenderden ne suraısyń. İshteri tolyp, eki qoldaryn aldaryna syıǵyza almaǵan soń, ýaqyt ótkizýdiń amalyna kóshedi. Temir jol vokzalyndaǵy meıiramhanaǵa kirip, ózderinshe sher tarqatysady. Sharap ishedi. Mı solqyldatar jelikpe mýzykanyń yrǵaǵymen tyrtyń-tyrtyń bıleıdi. Buǵan shydamaǵandary júgirip syrtqa shyǵady. Serýendeıdi, juptasap júrgen jaqsy ǵoı qashanda. Mynalar da solardyń sortynan. Azdap syrlasyp, kóńil kótergen soń jónderine keter. Temir turbany kóterip ákete almaıdy báribir. Soǵan shydamaı bir kúshiktiń shoshań etip, bas kótere qalǵany. Kári qanshyqtyń yzasy keldi: «únińdi shyǵarma nálet jaýǵyr, áıtpese, ózim-aq býyndyra salamyn!» dep yryldady.

— Aqmonshaq, shynyńdy aıtshy, mine tún jamylyp otyrmyz ǵoı, meni shyn súıemisiń?!

Qyz qylymsydy: — Seniń-aq ashyq aýyzdyǵyńnan dińkeledim she! Ylǵı suraısyń. «Súıesiń be, súımeısiń be?» Súımesem, saǵan erip shyǵam ba?!

— Keshir, keshirshi, kúnim! — Jigittiń úni qumyǵyp estiledi. — Endi munan bulaı suramaımyn.

— Armanda ketersiń, taǵy neni bilgiń keledi? Sura, suraı ber. — Qyz ókpelep qalǵan sekildi. — Sen sol, baıaǵy... onjyldyqty biretin jylǵy Murathannan aýmaısyń! Kókiregiń tolǵan arman, qurǵaq qıal.

— Endi ne iste deısiń?!

— Ómirge ıkemdelmes pe adam degen...

— Qaıtip?!

— Ony senen meniń suraýym kerek emes pe?.. Óstip júre beremiz be? Baqytty shaǵymyzdyń bárin turbanyń ústinde ótkizip...

— A...a...— Jigit oılanyp qaldy da, jerge sekirip tústi.— Kelshi, bermen kelshi, armansyz bir súıeıinshi, aqyldym!..

— Úıge barǵan soń da úlgiresiń ǵoı...

— Senimen ótkizgen árbir mınýt qymbat men úshin, sony túsinemisiń, Aqmonshaq?!

— Túsinemin, túsinbegende...

— Aspanǵa qarashy, juldyzdar qandaı tamasha!

— Týh, sen-aq sharshamaıdy ekensiń! Juldyz sanaıtyn jastan ketken joqpysyń?!

— Jo-joq, olaı demeshi, Aqmonshaq! Juldyzdarǵa ǵashyq bolǵandardyń mahabbaty baıandy.

— Qaıdan oqyp júrsiń?

— Kitaptan.

— Áli de kitap oqımysyń? Qudaı kórsetpesin, baıaǵy ádetiń qalmaǵan eken de... Osy bastan eskerteıin, endi ondaı qıalı tirlikpen qoshtasasyń.

— Qalaı?

— Solaı! Esi durys adam kitap oqýǵa ýaqyt óltirmeıdi bul kúnde.

— Aı-hoı, Aqmonshaǵym meniń! Durys, durys aıtasyń, jattandy dúnıeni ejiktegenshe, onan ózim jazbaıym ba sol kitapty.

— Qudaıa toba, taǵy neni kóńirsittiń? Jetispegeni sol edi, qoı búginshe osy da jeter, úıge qaıtaıyq... Toıdyń qamyna kiriseıik...

— Toı, toı... Sál toqtashy, Aqmonshaq! Myna qyzyqty qarashy! Ta-ma-sha! — Jigittiń júregi qýanyshtan jarylardaı bolyp, aıqaılap jiberdi:— Bizdiń jolymyz bolady eken, Aqmonshaq, beri, beri kelip myna qazyna- baılyqqa nazar salshy!..

— Ol nemene, tyǵyp qoıǵan kómbeń bar ma edi?!

— Kómbeniń kókesi osy emes pe?!

Qyz qanshyqtyń baýyryna jabysqan kúshikterdi kórip, kirjiń ete qaldy: — O, qudaı sheber-aı!..

— Tańda, bul jolǵy tańdaý seniki, seniki! Kez kelgenine en sala ber, parodasy jaqsy. Atyn da oılap qoıdym, seniń atyń — Aqmonshaq. Munyń aty — Aqmoınaq! Qalaı uqsaıdy, á?!— Jigit áı-shaıǵa qaramastan Muny jerden kóterip alyp, kostúminiń qoınyna jyp etkizdi. Kári qanshyq únsiz, eń bolmasa «oý, bularyń qalaı?» da degen joq.

— Aqmoınaq, estımisiń, seniń atyń — Aqmoınaq!

Tún qarańǵylyǵynda qalbalaqtaǵan ekeý aýyl shetindegi bákene úıge buryldy.

* * *

Aqmoınaqtyń qazirgi jaǵdaıy jaqsy. Erteńdi-kesh qaımaǵy alynbaǵan shıki súttiń bir tostaǵanyn tastap alǵan soń, quıryǵyn qaıqaıtyp aýlaǵa shyǵady. Júrgen júrisi de qorbań-qorbań. Eki-úsh aı óter-ótpeste jony jyltyrap shyǵa keldi. Jelke júni qalyń, qalyńynan buryn moıny tutasymen aq jolaq. Sirá, Murathannyń ıt tańdaýǵa kelgende bólekshe syıqyry bar bilem, dúnıe júzindegi ıt ataýlynyń tuqym-juraǵatyn jatqa soqqanda kisi jańyldyrady. Ǵylymı dáleli de ornyqty. Álemniń áldebir qıyr shetinde turatyn aqsúıekter áýletindegi ıttiń shyǵý tarıhyn aıtqanda aýzynyń sýy qurıdy.

Aqmoınaq ta qý bolyp alǵan. Murathan men Aqmonshaqtyń erteńgi shaı ústindegi kóńil-kúılerin ájik-gújik sóz saptaýlarynan-aq seze qoıady. Murathan qalaı degende de úı sharýasyna myǵym jigit. Jetim óskendiki me, álde jaratylysy solaı ma, artyq dúnıeni tekke shyǵyndamaıdy. Bári orny-ornymen. Mamandyǵy — temirjolshy, mashınıst. Eki kún úıde, eki kún túzde. Sol eki kúngi demalys qyrsyq bularǵa. Shamalaýynsha Aqmonshaq osyndaǵy orta mektep dırektorynyń qyzy. Ne kıemin, ne ishemin demesten sholjańdaý ósken syńaıly. Kóńildi ortaǵa beıim. Bir kıerin ıyǵyna ilip, bı alańdarynan boı kórsetip qalatyn qaıran kúnderin jylap turyp eske alady. Aıtty-aıtpady, osy kúngi ómiri ózine salǵanda — tas túrme. Jaqyn-jýyq aǵaıynmen aralasyp, joq-bardy bólisip, jarqyldap ótkizbegen ǵumyrdyń nesi qyzyq?! Keı-keıde, qyzdy-qyzdymen nege kúıeýge shyqtym eken dep te barmaǵyn tisteıdi. Áli de júre turýyna bolatyn edi ǵoı, osyndaı mojantopaı mashınıst túbi bir tabylatyn edi ǵoı. Iá, júre turýyna bolatyn edi-aý! «Joq bolmaıtyn edi» deıdi qulaq túbinen kúmbirlegen bir daýys. Osy daýysty bútkil bolmysymen jek kóredi. Estimeı, estigisi kelmeı, basynyń aýǵan jaǵyna qaraı laǵyp ketkisi keledi. Sumdyq qorqady. Kúndiz árnárseni bir shuqylap, aldanyp júrýge bolar. Al túnge qaraı qıyn. Jastyqqa basy tıdi eken, álgi sumyraı daýys birden qońyraýlatyp jetip keledi. Uıqysy shaıdaı ashylady. Olaı dóńbekship, bylaı dóńbekship aqyry bolmaǵan soń, jyndy adamdaı ornynan ushyp túregeledi. Esik-terezeni qymtap, tyrdaı jalańashtanyp sheshinedi. Úıde jalǵyz. Murathan reıste. Úlken bólmedegi aına aldyna kelip, qyryn qarap qarnyn syıpalaıdy. Apyr-aı, dál osynsha... onyń kózdi ashyp-jumǵansha sezile qoıatyndyǵyn kim bilgen. Jaman esebi boıynsha áli de buǵyp, qarynnyń bir buryshynda jasyryna turýǵa tıis edi ǵoı. Álde ol tirshilik ıesiniń de mezgildi kúni týǵanda eshnársege moıyn buryp qaramaıtyn bolǵany ma? Jolyndaǵynyń bárin jaıpap, basa kóktep, tar qursaqty keýlep, úlkeıip kele jatyr, ánekeı! Aldyrtyp tastaýǵa endi kesh. Biledi, bilinedi, tiri bolsa erteń-aq tóńirektiń bári qulaqtanady. Sosyn jamanatty habardyń qaýǵa tıgen órtteı údep ala jóneletindigi belgili. O, jaratqan-aý, qaıdaǵy jamanatty habar! Bári retimen, tabıǵı zańymen denege bitken náreste bolsa, bunan asqan baqyt bola ma?! Munan asqan toı-dýman bola ma?!

Murathannyń eki kún syrtta bolatynyn paıdalanyp, ólgenshe iship te kórdi. Mas boldy. Esik-terezeni qymtap esirik mýzykany barymen qoıyp, jyn soqqandaı esi aýǵansha, qýat-demi taýsylǵansha sekektep bılep te kórdi. Bı emes, baqsynyń jyny edi munyki. Taqtaı edendi ólgenshe tepkiledi. Birde qabyrǵaǵa, birde temir peshke arqasymen soǵylyp, jerge aýnap, quıryǵymen jorǵalap, oınyna ne kelse sonyń bárin istep baqty. Tek sirkesýyn ishe almady. Júreksindi, taǵy da Murathannan jasyryp júrgen dári-dármegi bar-dy. Olardyń zıandylyǵy sondaı, jatyrdy túgel kúıdirip jiberýi múmkin edi. Sonda Aqmonshaqtyń utary qaısy? Bireýinen qutylar, báribir ekinshisine tutylady. Túptiń túbinde qursaq kótermeıtin bedeý áıelge aınalady. Al Murathandy kódı-sódı syltaýmen ılandyra alsań, káni! Turǵanymen myqshege. Bir nársege kúmándansa onyń aq-qarasyna kóz jetkizgenshe tynym tappaıtyn mazasyz. Erteń kóre qal... Aqmonshaq biletin Murathan bolsa endi bir-eki aıdan soń áıelin dedektetip, dárigerden dáriger qoımas. Ózi de tekseriler, Aqmonshaqty da tekserter. Aqyry urlyqtyń beti ashylady.

Keıde qudaıdyń ádildigine de kúmandanady. Sonda ózi ádil me, Aqmonshaq ádil me?! Osy tusqa kelgende mort synady. Kózderin qaıta-qaıta alyp qashsa da aýyzúıdegi oshaq qasynda jatatyn kezdik arqanǵa báribir bir qarap úlgeredi. Júregi alyp-ushyp aýzyna tyǵylady. Sirkesýyn iship, ishi buratylyp, ábden ıt áýirege túskenshe bir kezdik arqan shybyn janyn birden jahanamǵa jibermes pe?! Jo-joq, atama, atamańyz! — Kezdik arqandy dalaǵa laqtyryp kep jiberedi. Álgi Murathannyń shyǵaryp júrgen pálesi ǵoı. «Men reısten kelgenshe otyn súırelep qaıtesiń» — deıdi de bir arqa sekseýildiń tomaryn belinen tas qyp baılap, aýyzúıge kirgizip ketedi. Kezdik arqandy kórgisi kelmeıdi-aı!

Túnniń uzaqtyǵyn Aqmonshaq sonda ǵana biler edi. Tań atyp bolmaıdy. Syrtqy esikti sál ashsa, tystaǵy tirshilik áýenin estip, bolar- bolmas kóńili jaı tabady. Klýb jaqtan mýzyka estiledi. Jeńil yrǵaqpen dóńgelene bılegen qaıran qyzyq dáýren-aı! Kirpigine kilegeılenip jas irkiledi. Qyz bitkenniń kóriktisi edi ǵoı Aqmonshaq. Balǵa úımelegen shybyndaı jigit-jeleń de Aqmonshaqty tóńirekteıtin. Oı-hoı, ondaıda Aqmonshaqtyń aıaǵy jerge tıer me?! Kókte ushyp júredi qalyqtap. Juldyzdarǵa jetip qalady anda-sanda. Bıdiń de túbin túsiredi-aı! Talǵammen kıinetin. Kókiregi aspan tireıdi. Sondaıda ústinen maı ıisi ańqıtyn teplovoz mashınesine pishtý dep moıyn burar ma. Súıgeni alysta-tyn. Joǵarǵy oqý ornyn bitirgen. Shetelde qyzmette. Al qyrsyq qylǵanda qaıtersiń, onyń basy bos emes. Úıli-barandy. Bala-shaǵasy bar. Ana joly sol júgirmektiń týǵan jerge uryn kelmesi bar ma. Shetelge is-saparǵa shyǵyp bara jatyp, týǵan jerdiń ústinen qalaı óte shyǵaıyn dep, ádeıi burylypty-mys. Perzenttik borysh shydatpaǵan-aý ásili. Eki-úsh kún armansyz qydyrystaǵan. Aqmonshaqtyń esi aýyp qaldy. Eshnárseni sezbeıdi, kórmeıdi, bilmeıdi. Tek... tek sonyń ǵana degeni bolǵan. Súıispenshilik sezim oılaý qabilettiń astań-kesteńin shyǵardy. Uıat-aıat ádire qaldy. Áńgimeniń ashyǵy sol. Bala sonyki...

Aýlanyń ishin arly-berli kezgileıdi. Bireý qýyp kele jatqandaı aǵyl-ǵupyl asyǵyp úıge kiredi. Aqmoınaqty baýyryna qysady, tumsyǵynan súıedi. Jelkesinen ıiskeıdi. Aqmoınaqqa da bul meıirim unaıdy. Jyly qushaqta onyń da tuıaq serippeı ún-túnsiz jata bergisi bar. Bir qınalatyny, sóıtken Aqmonshaq endi birde eki ıyǵy selkildep jylaıdy. Ashshy tamshylar Aqmoınaqtyń tiline tıedi. Ashshy bolǵanda da til oıatyndaı. Ashshy, tym ashshy...

* * *

Shaıdy asúıdegi jaıdaq ústóldiń ústine ázirleıdi. Murathan reısten keıde erte, keıde kesh keledi.

— İshim jarylatyn shyǵar,— deıdi Aqmonshaq.

— Qoıshy-eı! — Murathan eki-úsh kese ystyq shaıdan keıin ǵana jan shaqyrady. Aqmonshaqtyń sulý júzine sosyn baryn nazar jyǵady. Iyqqa tógilgen qolań shashyn sál keri ysyryp, moınyna tumsyǵyn taqaıdy. Dobaldaı qoldarymen mańdaıyn syıpaıdy.

— Aqmonshaǵym! — deıdi shyn netimen, — Osy she, Sekseýil stansasyna jetkenshe degbirim qashady. Adam-aý, buryn-sońdy ol arasyn nege baıqamaǵam. Kózdi ashyp-jumǵansha jetip baratyn sekildi edik. Qazir jetkizbeıdi. Alys. Sóıtsem, saǵan jetkenshe asyǵady ekenmin ǵoı. Qaıtar jolda da týra ıneniń ushynda otyrǵandaı, kúı keshemin. Keıde teplovozdyń jyldamdyǵyn údetip kep jibergendigimdi de baıqamaımyn. Qasymdaǵy serigim urysady. Onyki durys, árıne. Temir joldyń tártibine baǵynbasań bitti, apatqa urynasyń. Qarsy kele jatqan poıyzǵa soǵylasyń, súıegińdi taba alsań jaqsy aqyr sońynda.

— Qurysyn, quryp ketsin, poıyzdy jaıyraq aıdasańshy. Bizdi jaý alar deımisiń, otyrmyz ǵoı omalyp.

— Janym meniń, kúnim meniń! — Murathan Aqmonshaqtyń belinen aıqara qushaqtap ózine tartady.— Sirá, shydamaspyn júrshi tórgi bólmege...

— Uıat emes pe?

— Kimnen?

— Kimnen deısiń... Aqmoınaqtan.

Aqmonshaq ádeıi qylymsıdy. Oǵan endigi jerde baıaǵydaı ashylyp-shashylyp júrý arman. Kún sanaıdy, aı sanaıdy. Murathanmen bolǵan árbir saǵaty ótip bolmaıtyndaı. Múmkindiginshe baıaǵy nápsi qumarlyqtyń bárin qoldan tizgindeýge týra keler. Qaıdaǵy-joqty aıtyp, Murathandy aldarqatqysy keledi. Biraq Murathannyń adam ishindegisin tap basyp bile qoıatyn, seze qoıatyn bir pálesi bar. Aı, sirá, munan qulantaza qutylý tym qymbatqa túser. Ustaıdy, ustalady túptiń túbinde. Onyń aqyrynyń ońaı soqpasyn da júregi quryǵyry sezedi eptep. Kimge aıtarsyń, kimge shaǵynarsyń muń-sherińdi? Dúnıe túgelimen tuıyqtalǵan. «Óz qolyńmen istegendi óz moınyńmen kóter!» dep yshqynady taǵy bir beıtanys daýys. Qaıda qashady, ózi kóterer ǵoı shamasy jetkeninshe. Syn saǵaty mysyq tabandap jetip kelgen sekildi. Iapyr-aı, bul pálekettiń ekpini sonsha qatty bolar ma! Budan qalaı jáne qashan qutylady? Qutylar edi...

Shaı quıyp otyryp kesesin qolynan túsirip aldy. Kóziniń astymen Murathannyń kóńildi keıpine urlana qarap qoıady. Mynadaı aram oıǵa qalaısha baryp qalǵanym dep, ózi de shoshyp ketti. Sodan birazǵa deıin óz-ózine kele alsashy... Shaıdy da nemkettileý soraptaıdy. Tipti dalaǵa shyǵyp ketse táýir bolar edi. Iá, kúni erteń-aq bul jumbaqtyń syry ashylady. Aýyl-aımaq túgel qulaqtanady. Bálkim, Murathandy ishteı aıaıtyndar da, nemese syrtynan ernin shyǵaryp, ájýálaıtyndar da kóp bolar. «Ózine de sol kerek, mektep dırektorynyń qyzyn kóp shyǵyndanbastan qolǵa túsirdim dep aqılanyp ketip edi»... Aıtady, aıtaqtaıdy, odan qaldy bireýdiń qaıǵysynan lázzát alatyndaı, alaqandaryn urǵylap raqatqa bólenedi.

Aqmoınaq as ústóliniń aıaq jaǵyn tyrnalap, qyńsylap «Murathan kóke, meni nege umytyp kettińiz» degendeı belgi beredi. Byrshyp terlegen Murathan aq súlgimen moınyn súrtkileıdi de, «Qap!» dep tómen eńkeıedi. Aqmoınaqty baýyryna basady. Jaýyrynyn syıpalaıdy. «Mundaı aqyldy ıtke qoly jetkende armanda, qoly jetpegende armanda» dep óziniń de myqtylyǵyn ishteı dáleldeýge tyrysady. Aqmonshaqqa qara bolyp júrgen osy. Úıge tanymaıtyn tiri jandy mańaılatpaıdy. Tirsekten alady, daýysy da iri, nyq.

— Men bir amal oılap taptym,—dep qýaqylana jymıady Murathan, — bilem, úıde otyrǵan jalǵyz adam shynymen zerigedi.

— Endi ne iste deısiń?

— Ne isteıtindigińdi aıtaıyn, túıe júninen shulyq toqy. Daıyn taýaryńdy jol boıyna aparyp, men-aq ótkizip beremin. Aqysy qolma-qol.

Murathan Aqmonshaqtyń belinen qapsyra qushaqtap ózine tartty.

* * *

Murathan úıge kirgennen Aqmoınaq aǵash kereýettiń aıaq jaǵyn yńǵaılaı bastaıdy. Qyzǵanbaıdy, jumsaq jaıly tósek eki adamǵa arnalǵan eken, endeshe raqatyn da ózderi kórsin. Týrasyn aıtqanda Aqmoınaqtyń úı ıelerine ıneniń jasýyndaı ókpesi joq. Mynadaı tereze tyrnalaǵan qara sýyqta qoranyń bir buryshynda jatsa kórer edi búrisip. Úı ıeleri de Aqmoınaqtyń náti ıt qoı dep, shetkeri ysyrǵan emes. Tamaqty da ózderimen birge ishedi. Árıne, bólek tabaqpen. Bireý ústine túsip óbektep jatsa, túk kórmegendeı ár nársege mólıip, kóz satýdyń qajeti qansha? Bári ret-retimen, mólsherimen. Qaryny ash emes, ash bolyp ta kórgen joq. Qomaǵaılyqpen artyǵyraq siltep qoıǵany ózine jaý.Túnniń bir ýaǵynda tysqa shyǵýyna týra keler. Aýyzúıdiń zil batpan aýyr esigi ózdiginen ashylmaıdy báribir.

Úı ıeleri as-sýlaryn erteleý ishti de búgin erteleý jatyp qaldy. Aqmoınaq denesin bir shuqym ǵyp jıdy da, aǵash kereýettiń astyna qaraı jyljydy. Jaısyz jaǵdaıdyń túbi bir bolmaı qoımaıtyndyǵyn kúni buryn sezgendeı. Eshnárseni estigisi joq, úlkenderdiń arasyna túsip tórelik aıta almaǵan soń, kúni buryn quıryǵyn qysyp, tynysh jatqan abzal.

— Bálı, shertıgen myna qarynyńa jol bolsyn,— dedi Murathan túnniń bir ýaǵynda bólmeniń jaryǵyn jaryq etkizip,— eki-úsh aıdyń ishinde muny qaıdan taýyp ala qoıdyń? Maǵan syılaǵan syılyǵyń tym qomaqty kórinedi ǵoı! — Daýysy zildi, ári mysqyl-ájýa aralas.

— Solaı... solaı,— dep mińgirleıdi Aqmonshaq,— qudaı bereıin dese...

— Iá, qudaı bereıin dese tas tóbeńnen tastap jiberedi. Biraq bul jolǵy myrzalyǵynyń mánisin túsine almaı turǵanym.

— Ózińnen...

— Pah, alǵashqy kúnnen-aq paıda bolǵan edi demeksiń ǵoı. Aıtasyń-aý, shybynym!.. Al sanaıyq, aqpan-bir, mamyr-eki...

Áldene tars ete qaldy. Aqmoınaq bar denesin baýyryna jıyp, dir-dir etip tynyshtyq bolǵaı dep, táńirine jalbarynady.

— Sóıle?!..

— Sóıleıtin nesi bar.

— İshińdegi kimdiki?

— Ózimdiki!

— Ras, ózińdiki... men ákesin surap turmyn. Ákesin! — dep aıqaıǵa basty Murathan, — já, belgili, bári belgili. Urysyp-talaspaıyq... Qudaıym-aı! — ústi-ústine mańdaıyn toqpaqtady. — Ne jazdym?! Nege qorlaısyń, Aqmonshaq?! Saǵan degen kóńilim aq qaǵazdaı kirshiksiz edi ǵoı, Aqmonshaq! Álde qastyǵyń bar ma maǵan kórsete almaı júrgen? Buryn... buryn nege aıtpadyń munyńdy! Meni masqaralaǵyń kelgen eken, munan basqa da aıla-tásildi oılap tabýǵa bolatyn edi ǵoı!.. Já-já, endigisin óziń shesh, men boldym!..

Syrtqy esik solq etip qatty jabyldy.

* * *

Qazir ekeýi eki bólek úıde turady. Tek Aqmoınaq qana eki úıdiń arasyna erteńdi-kesh alma-kezek qatynaıdy.

---