InfoHub Logo

Kıslovodsk

8-maı, 1962

Sattar, Jená, Orynsha úsheýi shyǵaryp salǵannan keıin bir joldas taýyp aldym. Akademıanyń qyzmetkeri. Ýaqatov Bekmurat.

Durys jigit ekenin burynnan biletinmin. Áńgimelesip jaqsy keldik. Mınvodydan 4 adam taksıge mingen edik. Sonymyz jaqsy boldy. Elektrıchkada solqyldamaı jaqsy jettik.

Qaraǵandyda 4 saǵat turyp qalǵanymyz bolmasa, jalpy jol jaman bolǵan joq. Kelisimen 3 kisilik palataǵa ornalastyrdy. Kelgen merzim sol Almaty ýaqytymen saǵat 12 (túngi) shamasy. Dýshqa tústim, tamaq ishtim.

Múlde bólek aýa. Samal, ózim jaqsy kóretin aýam. Túnde terezeni ashyp qoıdyq. Birtúrli tynys keńeıip, saraıyń shaıdaı ashylǵandaı. Klımatıcheskoe lechenıe degeni aýanyń osy ádemi qasıetinen shyqqan bolý kerek. Onyń ózi bir dári ispetti.

Tańerteń turysymen ólshedi. 77.300. Burynǵydan 9 kg. kemigen ekenmin. Áli de 3-4 kg. artyq. Biraq ol kerek te. Qandaı em ekeni belgilengen joq. Qazir saǵat 12.30 dárigerge baram. Famılıasy — Sýchkova.

Almatydan biraz adam bar eken. Bir - ekeýimen tanysyp ta úlgerdim.

Jalpy sanatorıa osy aradaǵy eń táýiri eken. Tártibi, tazalyǵy, adamdarynyń mádenıettiligi jaqsy. Jer jaǵdaıy ózimizdiń Andreevka aýdanyndaǵy qońyr jotalardaı. Saı - saıy ósken aǵash, jota basy jalańash. Sol saılarǵa salynǵan bes kýrort qalasy bar: Kıslovodsk, Pátıgorsk, Jeleznovodsk, Essentýkı, Mıneralnye vody. Beseýi bir-birimen japsarlas. Stavropol ólkesine qaraıdy. Soltústik Kavkaz.

Ózimiz jaqsy kórip ishetin «Narzan» sýy osy Kıslovodskiden shyǵady eken. Arnaıy zavod bar.

9-maı, 1962

Bul kún negizinen dárigerlerge kórinýmen ketti. Anna Ivanovna Sýchkova degen dáriger qarady. Ashyq minezdi kishipeıil adam eken. Óziniń qazaqtardy jaqsy kóretinin de aıtty.

Maǵan olardyń minezi unaıdy. Jumsaq, jaıly.

Júzderi birtúrli meıirimdi keledi. Osynda eki kolhoz predsedateli boldy. Qonaqqa shaqyryp besbarmaq asqyzdy. Dámi aýzymnan ketpeıdi. Áli...

Óz ultyń jóninde syrt adamnyń mundaı pikiri qandaı jaqsy. Aýyl dámi ǵoı dep ala shyqqan bir qazy, bir «Qazaqstanym» bar edi. Alǵash qarsy alǵan dáriger ǵoı. Osyǵan bersem be degen oı da keldi. Tura turaıyn, erteń týǵan kúnim ǵoı. Bir qısyny bolar.

Qasymdaǵy ekeýdiń biri azerbaıjan, biri - orys. Orysy atan túıeniń etindeı bir ońbaǵan. Urlap, qasynda bir eki qýy bar, araq ishedi de júredi. Palatanyń ishin sasytyp júrgeni. Alǵashqy eki kúnniń ózinde-aq osyndaı kóńil qaldyrdy ol.

Bir top adam Pátıgorskıe ketti. Barǵan joqpyn. Alǵashqy kúnderi tynyǵaıyn dedim. Mine, osy joldardy jazǵanda palatada jalǵyzbyn. Sanatorıı eń bıik jerde. Vershına dese vershına. Balkonnan qaraǵanda búkil qala kóz aldymda. Mine, bárin kórip otyrmyn. Turǵan jerim ózi bıik, shoqynyn ústi. Onyń ústine 3- etajdan kórgen soń, qalanyń bári kórinbeı qaıtsyn.

Shirkin-aı, óz jerimizdi baǵalamaıdy ekenbiz - aý. Osy dúnıe júzine belgili kýrorttyń jer sulýlyǵy Almatyǵa astar da bolmaıdy. Biraq, sanatorııdi salyp tastaǵan. Sonyń ózi óńirge ózgeshe ajar berip tur. Osy bir men kórip otyrǵan ózekte ázirshe estýim boıynsha Ordjonıkıdze, Kırov atyndaǵy «Rossıa», «X let Oktábrá», «Krasnyı shahter», Sovmın t.b. sanatorııler bar. Birine-biri tıip tur. Ózekte dep otyrmyn. Shynynda da ózek. Al Almatynyń janynan 100 sanatorıı jasaýǵa bolar edi. Átteń... ish qazandaı qaınaıdy - aý. Qaıran jer. Altynnyń qolda barda qadiri joq degen osy. Búkil Alataýdyń baýyry taptyrmaıtyn kýrorttyń jeri ekensiń ǵoı.

Alataý kórki ekensiń jumyr jerdiń,

Qoımasy taýsylmaıtyn qazyna - kenniń.

Aıtshy dep jer sulýyn bılik kútse,

İrkilmeı, bas báıgeni saǵan berdim.

Aqyndyǵym tasyp aıtylǵan shýmaq emes, ar jaǵymdaǵy azamattyq arymnyń aıdap shyqqan oıy. Qurylysyń joq. Qaptap jatqan sanatorııiń joq, jalań, jańǵyz qabat kóılegińmen osynsha sulýsyń. Eger kıindirse, adam qolymen salynar ajarly qurylystarmen kórkem she?! O... onda sen ǵajap bolar eń!

10-maı, 1962 j.

Alǵash sırkýlárnyı dýsh alǵan kún. Janǵa jaıly, denege maıda. Sýdan keler shıpany osydan kútkendeısiń.

Saǵat 10-nan asqan soń «Krasnyı shahter» sanatorııindegi Ýahatovqa bardym. Keshegi ýáde boıynsha ol maǵan qalany aralatpaq. Biraq taba almadym. Sol arada bir partıa bılárd oınap jiberýge týra keldi. Kópten oınamaǵan dúnıe, kibirtiktep júrip, áıteýir uttym.

Sodan qalany aralaýǵa shyǵyp edim, sirkirep jaýyn jaýyp tur eken. Sonda da biraz jerdi kórdim. Lenın prospektisi dep atalatyn úlken kóshe. Eki jaǵy tolǵan sanatorıı. Magazın. Kóp eshnárse joq. Jaı aralap kórip, biraz sharshadym. Qaıtarda Lenıngradtyq ınjener Iakov Zaharovıch ekeýmiz taksımen keldik.

Dárigerdiń aıtýynsha maǵan ázir alysqa shyǵýǵa bolmaıdy. Mana qalaǵa kirerimde suraǵanmyn ǵoı, sonda qaıtarda taksımen kel degen.

Bılárdtyń qyzyǵyna ábden tústim. Utylsam da oınaı berem. Mine, grýzınniń jaqsy bir jigitin taýyp joldas boldym. Otar Harıtonovıch. Symbatty, sulý jigit. Dene de, ajar da bar. Oryssha taza sóıleıdi. Onyń qasyndaǵy tatar shaly Almatydan bolyp shyqty.

11-maı, 1962

Erte turyp temperatýra ólsheýden dárigerlik baıqaý bastaldy. Birneshe jerge qan tapsyrdym. Alǵash narzan vanasyna túspekpin.

Bul aranyń negizgi emi — osy vana men aýasy. Kádimgi jer astynan shyǵatyn narzan sýyna túsedi ekensiń. Alǵashqysy maǵan 6 mınýt boldy. Júrekke áser etkish eken. Dáriger qasta. Júrektiń soǵýyn, tamyrdy damyl-damyl kórip tur. Narzan vanasyn qabyldaǵan soń 1,5 saǵat demalyp jatý kerek. Ol kúni kóp eshqaıda shyǵýǵa da bolmaıdy. Túske deıin jatýǵa týra keldi. Tústen keıin bılárd oınadym. Sol arada Harıtonovıch kezdesip, uzaq áńgimelestik. Aýa-raıy ashylyp, qydyrýdyń qısyny keldi.

Úıden ala shyqqan qazy men «Qazaqstandy» ashatyn sát osy shyǵar. «Krasnoe solnyshko» degen bıik jotaǵa ala keldim. Bul aradan búkil qala jaqsy kórinedi. Úlken qala. Bıiktegen saıyn ásemdene beredi. Sodan «Hram vozdýhaǵa» tarttyq. Ol bólek bir tóbe. Tórt jaǵy saı. Sol saıdan soqqan jel týra tóbeniń basyna tike shyǵady. Ádemilep kómkerip tastaǵan. Qasynda kafe.

Bir tamashasy, ár tóbege aınaldyryp, shyǵýǵa ońaı jol ákelgen. Ár burylysta qansha metr bıiktikte júrgeniń belgili, bári jazýly. Sonda búgingi shyqqan eń bıik jerimiz — «Krasnoe solnyshko» — 1062 m. Jota ǵoı, árıne.

Qazy men «Kazahstan» týǵan el dámińdeı joldastardy razy etti. Qazyny da, vınony da maqtap - maqtap ishti. Jaqsy boldy, mereıiń ústem bop qalady eken ondaıda. Kavkaz shashlyǵyn jep te kórdik. Táýir ázirleıtini kórinip tur. Jaqsy qydyrys boldy.

Alǵashqy kúnderi jańǵyz sustıyp júrgen edim. Bul kúni dabyr, áńgime durys boldy. 2 orys, 1 tatar, 1 grýzın, 1 qazaq — beseýmiz. Eń unaıtyny — grýzın jigiti. Áńgimeshil - aq ózi.

Aqyly sýretke túspedi. Fotoaparatty alyp shyqpaımyz. «Halyqtar dostyǵyn» bir túsirip alý kerek edi.

Osy keshte estradanyń óte qyzyq konserti boldy. Konferanse Vladımır Leonovtyń satırasy tamasha.

Aýdıtorıany osylaı bıleý kerek. Naǵyz arýlardyń kókeıindegi kóp nárseni aıtyp ishek-silemizdi qatyrdy.

Atap aıtqanda, keıbireýdiń kýrortta ózin boıdaq sanaıtyny. Aýrýmyn dep kelip, araq ishetini.

Jalpy bul kún mazmundy kún boldy.

12-maı, 1962

Talaı qazaq kelipti bul qalaǵa. Kúndiz Bekmuratqa baryp, sony ertip qalaǵa shyqqanda 6 qazaqtyń basy quralyp qaldy.

Parkte bir aýylymyz kóship kelgendeı bólek júrdik. Eshnárse ishe almaımyz. Bárimiz aýrý. İsh qazandaı qaınaıdy. Degenmen eki shampan ashtyq. Alǵashqysyn men aldym. Jigitterdiń basy qosylǵanynyń qurmetine.

Tústen keıin kúni uzaqqa parkte bolyp, óz tilimizde dýyldasyp, jaqsy bop qaldyq. Anekdottyń neshe túri aıtyldy. Sýretke tústik.

Keshine ózimizde bı boldy. Kópten bılemeı tosyrqap qalyppyn. Degenmen «kári júırik shappasa da delbeni ala qashady» demekshi, birli-jarym bir qyzdardyń bileginen ustaýǵa týra keldi.

Oıyny, kúlkisi, bıi. Saǵat 10-ǵa bardy. Syılyq ta alyp jiberdik. Ysqyrýyń eken. Nurtasyma dep qoıyp qoıdym.

Bul aradan telefonmen sóılesý qıyn eken. 9D-alǵan razovyıǵa túngi saǵat 1-de sóılesesiń dedi. Bilgim keletini — Nurtastyń haly. Oılaǵandyqtan ba, aldynda bir tús kórdim de sóıleskenshe asyqtym. Jaqsy estiledi eken. Orekeńniń ózimen sóılestik.

13- maı, 1962

Búgin kún demalys. Vana alý kerek. Kóp júrýge bolmaıdy. Pátıgorskiniń janynda skachka bar. Myqty attar júgiredi. Barǵym - aq keldi. Biraq vana bar. Ýaqyty 11.40. Túskennen keıin bir jarym saǵat demalý kerek. Sonymen obed bolady.

Saǵat 3-te qazaqtarmen kezdesem dep qoıyp edim. Vanadan keıin kóńil jaqsy bolsa, baram. Áneýkúni alǵashqy vanany aýyrlaǵan edim. Búgin qaıter ekem. 8 mınýt jatý kerek.

Mine, vana. Jylylyǵy 36 gradýs. Jatyrmyn. Qońyr salqyn. Qyzyǵy, kópirship deneńe soǵyp jatqandaı bolady. Shym-shym etip ár kletkany ár kópirshik ózi izdep tapqandaı. Súısiný kerek. Al mende titirkený bar. Jaı ǵana qozǵalýǵa bolady. Oqys qozǵalmaý kerek.

Bárin jasap qaıttym. Kelip jatsam uıyqtap qalyppyn. Túski astan qalyp qoıa jazdadym. Biraq turǵan soń aýyrlaý boldy.

Qazaqtarǵa barmaıyn desem, keshe ýádelesip qoıdyq. Uıat qoı. Aýyrlaý bolsa da kettim. Biraq, olar tabylmady. Sodan ózim kettim stadıonǵa. Kúres, fýtbol. Oıǵa ár nárse keledi. Júrektiń qudaı atqan kezinde sóıtetin ádeti. Stadıonda otyrǵanda tipti jaman boldy. Kópten valıdol jegen joq edim, amalsyzdan jedim. Aldymnan kóleńke, artymnan qun. Qyzdyrdy. Sodan ba eken. Áıteýir bir saǵattaı nashar otyrdym. Qaıtqym da keldi. Aqyry fýtboldyń aıaǵyna qaramaı ketip otyrdym.

Beri shyqqan soń durystaldy. Kóńilim kóterildi. Taksımen kelemin. Kelsem, Matveı Vasılevıch, Otar kútip otyr eken.

— Bazardan et ákelip, «Hram vozdýhtaǵy» aspazǵa zakaz berdik, seni kútip otyrmyz dedi.

Otarıdiń Grýzıadan ákelgen bir konági, eki vınosy bar eken. Qasymyzda 4 orys áıeli bar. Otarıdiń jerlesteri. «Hram vozdýhqa» kele jatyrmyz. Jolda bir aǵashtyń túbinde qazaqtar sekildi bir toı adam otyr. Burylyp sálem bere keteıin dep qastaryna keldim.

Qazaqtar eken. Ortalarynda bir áıel. Famılıasy Ótepova. Moskva sanatorııinde eken. Qalǵan altaý er. Shurqyrasyp qaldyq. İship otyrǵandary konák. Al quısyn.

— İshe almaımyn, — desem bolmaıdy.

— Bárimiz de aýrýmyz. İsh, eshteńe etpeıdi, — dep al qystasyn. Alǵash kórgen adamdar. Bálsinip tur ma dep aıtady eken dep qysylasyń. Syrt pishini qurǵyr da aýrý adamǵa uqsamaıdy.

— Otyr da otyr, ish te ish.

— Joldastaryńnan bólinip qal. Ózimiz aparyp tastaımyz. Aqyry qoıshy bir rúmke konák ishkizdi. Ásirese ortalaryndaǵy áıel taqyldaǵan bir pále. Qyryqtyń ishindegi sary qaryn áıel. Sýyrylyp tur, tipti. Ózi sirá iri qyzmette bolý kerek. Mádenıetti, sýyrylǵanda betaldy súıkimsiz sýyrylý emes, naǵyz tildi, qazaqy, aldy - artyndy orap, attap bastyrmaıtyn myqtynyń ózi.

Sol arada otyrǵan erkekterdi ashsa alaqanynda, jumsa judyryǵynda ábden bılep apty. Shaıt dese óredi, jat dese jýsaıdy. Taqymdap ish - ishtiń astyna alǵan sol.

— Búgin vana aldym desem de bolmaıdy. Bir ýaqytta:

— Almatynyń qazaqtary óstedi. Biz qyrdyń qazaǵymyz, — dep bir soqty. Ne kerek ishýge týra keldi.

— Al endi ketpeýge basty. Uıat qoı.

— Tóbelerińdi kórgenge bir jasap qaldym. Rahmet, — dep men de túlki bulańǵa bastym. Jibermeıdi. Amal joq, ókpelese de ketýge týra keldi. Áıteýir qaıdan ekenimdi aıtpadym. Degenmen tákappar dep qaldy. Jiberip alǵan olqylyqty bastaryn qosyp túzeý kerek pe. Átteń, ishe almaı júrgenim - aı! Bastaryn qossań ishý kerek. Mendeı emes, bári de iship otyr, tipti qyzyp otyr. Al ishseń, bári k chertý ketti. Emiń de, vanań da túkke aspaıdy. Jazylamyn dep kelip, aýyryp qaıtsań jaqsy ma!

— İshe almaýdyń ózi de kemistik eken-aý, — degen oı keldi.

Ýaqasy joq, densaýlyq túzelse, eshqaıda qashpas. Óz kompanıamyzda da solaı boldy. İshý boldy, kóp emes. Bular biraq manaǵy qazaqtardaı zorlamady.

— Qaıran, qazaq - aı. Peıiliń keń, kóńiliń darhan ǵoı. İsh degende shyn kóńilińdi kórip otyrmyn. Aǵyńnan aqtarylǵan kóńiliń. Biraq osy myrzalyǵyń keıde óziń úshin aýyrǵa soǵady ǵoı. Kóńilińe, peıilińe qaıaý túsirmeımin dep qısynsyz, tipti qıyn sátte ózińdi qınap alasyń. Emdelemin dep keldiń, iship otyrsyń, kezdesken qurmetińe iship otyrsyń. Erteń aýyrasyń ǵoı. Qınaý degen sol emes pa.

Birdi-ekili kórip tanys bolsam, birazǵa ursar edim. Amal ne, alǵash kórip otyryp aqylshy bola qalǵanym saǵan da unamaıdy. Oǵan ózim de barmaımyn. Biraq sen men týraly basqa oıda qaldyń. Jaqsy oı emes.

Qudaı bilsin, sońynan «shirenip qalǵan», «qyltıyp qalǵan», «yzdıyp qalǵan», «álde qandaı bop» dediń be, áıteýir osynyń birin aıttyń. Men sondaımyn ba. Adamdy, alǵash kórgende - aq aınadaı tanytatyn aspap bolsa, árıne, meni túsiner edińder. Árıne, ol aspap áli joq. Men senderge jumbaq.

Eń bolmasa, eki kezdessek, tanyr edińder. Iá, bul kesh osy joldardy jazǵyzdy. Oǵan da rahmet. Paıdasyz emes qoı, áıteýir.

Eki rúmke konáktan túnimen qorqyp jattym. Joq, áıteýir aman. Stadıondaǵydaı da mazalamady, qudaı ońdaǵanda.

Tańerteń jaqsy turdym. Sırkýlárnyı dýsh qabyldap, elektrakordıogrammaǵa tústim. Nátıjesi keıin belgili bolmaq. Al endi bul kúndi osymen aıaqtap dalaǵa shyǵaıyn.

14-maı, 1962

Bul kún - dúısenbi. Tańerteń sırkýlárnyı dýsh bolmaı qaldy. Óte unaıtyn edi ózi. Keıin qabyldarsyńdar dedi. Biraq qabyldadyq. Nervti jaılandyratyn jaqsy nárse.

Bóten jospar joq, ne isteý kerek. Tústen keıinge Kıslodovsk boıynsha ekskýrsıaǵa jazdy. Qalany áli jóndi aralap kórgen joq edim, jazyldym. Búkil joly 40 tıyn. Osy sátte Bekmurat keldi. Ony da ala ketý kerek. Ekskýrsıaǵa shyqqansha bir ret bılárd oınap jiberdik. Uttym. Jaqsy oınaldy.

3 saǵat ekskýrsıada. Kóretin kóp jeri bar. Aralap júrmiz. Bul arada ertede gorsylar turǵan. Kabardın. Baıaǵy Shamıldiń soǵysatyn jeri osy. Árıne tarıhynan beri jazý kúndelik boıyna shaq emes. Keıbir eleýli sátterin ǵana atap óteıin.

Munda sý sonaý XVIII ǵasyrdyń ózinde tabylǵan eken. Shyndap kolǵa alynǵany 1894 jyl. Negizgi qaınardy Olhovkanyń tasýynan saqtap jaqsy qorshaý salǵan. Qazir ol jer Narzan - galereıa dep atalady. Qalanyń ortalyǵy dese de bolǵandaı.

Qazir munda 35 sanatorıı bar eken. Kóbi Sovet ókimetiniń tusynda salynǵan. Árqaısysy ózinshe ereksheligimen. Narzan degen sóz kabardın tilinde batyr, alyp sý degen eken. Olaı dep nege qoıylǵany belgili (Narz. san).

Terenkýr degen ne? Úsh terenkýr bar, ıaǵnı úsh marshrýt. Aýrýlardyń sıpatyna qaraı dáriger árkimge osy marshrýttardy belgilep beredi. Maǵan belgilengeni birinshi marshrýt.

Ár sanatorııdiń óziniń tarıhy, aıtýǵa jeterlik óıtkeni, keleri bar. Bir ǵana atap óteıin ózimiz jatqan «Gornye vershıny» sanatorııiniń avtory 1950 jyldary Stalındik syılyqtyń laýreaty bolǵan eken.

Dál bizdi alyp júrgen ekskýrsovodtardaı maqtaı bilsin. Almaty tóńiregin jer-kókke syıǵyzbaýǵa bolady eken, shirkin.

Birneshe sýretke tústik. Památ bolsyn. Ózim de túsirdim.

Keshki astan keıin bımen ketti. Kóp bılep jibersem kerek, júregim aýyrlap qaldy sońynan. Biraq dári iship uıyqtap qaldym.

Aýasy. Aýasy jaqsy endi. Negizgi emniń ózi de sol.

Nurtasymdy oılaı berem. Aýrýdyń ne ekenin kórip júrmin ǵoı.

Kishkentaıynan kiriptar bolsa, ne boldy. Bala kezinde baladaı oınap ótkeni jaqsy ǵoı. Remızovkaǵa jiberse, onda bir nársege shaldyqqany ǵoı. Jastyq pa, salaqtyq pa. Kópe-kórneý ózimizden boldy ǵoı. Qaıteıin, kónesiń de. Árıne, adam ádeıi jasamaıdy. Onyń ústine óz balasyna kim qastyq oılaıdy.

Biraq kisi boıyna qalyptasyp, qanyna sińip qalǵan salaqtyq sol qastyqtan da jaman ba deımin. Al sol salaqtyqty elemeý, adamnyń ózi kórmeý, tipti ol bylaı tursyn sony óz boıyna kemshilik darytpaý maqsatymen qorǵaý, búrkeýge tyrysý onan da jaman bolý kerek.

Meniń Orynsha jaman adam emes. Onyń adaldyǵy, shyn berilgendigi, ómirge ústirt qaraýdy súımeıtindigi — tamasha! Átteń osyǵan muqıattylyq, sezimtaldyq qosylsa.

Sondyqtan da ashýǵa ashýmen, renjýge renjýmen jaýap berý jıilep keledi. Ásirese, muǵalim bolǵaly beri. Sharshaıtyn shyǵar, qajıtyn shyǵar. Múmkin ol jaǵdaıdy men eskere bermeıtin shyǵarmyn. Árıne, meniń de kóp kemshilikterim bar.

Ony keıde ózim de qatty aıyptaımyn. Basqasyn túzesem de salaqtyqqa degen tózimsizdigimdi túzeı almaspyn. Tózimsizdik degen sózdi qaıtalap aıtam. Imenno, tóze almaımyn.

Iá, qıal qushaǵyna biraz ketip qappyn. Attyń basyn tejeıin. Ne desem de endi maǵan odan bóten adamnyń keregi joq. Ol — ózimdiki.

15-maı, 1962

Vana. Búgin barlyq analızdiń qorytyndysy shyǵatyn kún. Saǵat 2-ge dáriger shaqyrtypty.

Dárigerim jaqsy adam. Kelgennen úıirip, asty-ústime túsip, yqylasymen qarap júr.

Jalpy qazaqtarǵa degen óziniń meıiri bólek bolý kerek. Búgin palataǵa da kelip ketti. Kúle kirip, hal-jaıdyń bárin surap jatyr. Egde tartqan adam. Júzinde bólek bir jylylyq bar. Dárigerge laıyq, aýrýdy aıyqtyrar jylylyq sekildi.

Saǵat ekide barǵanda óz davlenıesi tómen túskendeı davlenıeńiz qalypqa kelipti dep qýanyp jatyr.

Júrektiń tynysy da jaqsy dep jaırań qaqty. Bul segizinshi kún. Olaı bolǵanyna ózim de qýandym. Biraq vanadan keıin aýyrlap júrgenimdi aıttym.

— Kúnge shyqpańyz, úırenesiz, — dedi.

Sóz arasynda Almaty jaqsy qala ma dep suraıdy. Men jatyp kep maqtaımyn.

— Almaty aportyn jegenim bar. Dámi áli aýzymnan ketpeıdi, dedi.

Osy arada amandyq bolsa, alma pisken soń bir posylka jibersem be eken degen oı da keldi. Aıta júrsin. Tipti kishipeıildiginiń ózi bir posylka emes-aý, san jaqsylyqqa turarlyq.

Nurtasym osyndaı dárigerdiń qolyna tússe jazylar ma edi. Tompańdap shaýyp júretin kezinde kórdiń be.

Jalpy osy arada balalar sanatorıı bar eken. Oı san-saqqa ketti.

Tústen keıin ýaqyt Bekmuratpen boldy. Parkte júrdik. Plenkamyz jaqsy shyǵypty. Abyroı boldy. Birneshe kadrdy jasaýǵa berdim.

Bekmurat ta kóp anaý-mynaýmen sharýasy joq, bıazy ǵana jigit eken. Kúledi de turady. Artyq sóz de, artyq ádet te joq. Sol turǵan boıy sypaıylyq. Jas basynan gıportonıadaı aýrý aınaldyrǵanyna aıaısyń. Biraq, baıqaımyn, ózine talaby, óz tártibi (samodısıplına) kúshti. Ondaı adam aýrýdy jeńýge tıis. Parkte kóp júrdik. Sýretke tústik.

Keshki ýaqyt eki qazaq, bir qyrǵyz jigitiniń áńgimesimen ótti. Erikken soń qaı-qaıdaǵy kúldirgi dúnıelerdi shatyp-butyp otyrdyq.

Bul arada áıelder qydyrtý moda eken. Keı jigitter zerikpes úshin sóıtemiz deıdi. Al, qazaq áıelderi joq, orys áıelderimen jaqyndasýǵa, odyraıyp, yńǵaıymyz kelmeıtindeı. Aty joq, jóni joq ne deısiń. Onsyz da áńgimemen jigitter ishińdi keptiredi. Kópshilik emes pe. Qaı-qaıdaǵyny shyǵardy. Bul kúnde áıgili eshnárse bola qoıǵan joq.

16-maı, 1962

Búgingi kún sársenbi. Bılárdnyı jumys istemeıdi. Demalys. Tańerteń dýsh qana bar. Kún bostaý. Ne isteý kerek.

Júrý kerek. Tústen keıin «Hram vozdýhqa» baryp vıno ishtik. Osy vıno óte aýyr tıdi. Eki kún aýyrdym. Sonyń saldarynan da osy kúnnen bastap kúndelikti jaza almadym. Mine alty kún ótken soń jazyp otyrmyn. Kóp jaıdyń naqty jaǵdaıy umytylyp qaldy. Sondyqtan osymen toqtaýǵa týra keledi.

17, 18, 19, 20-maı, 1962

Beısenbi kúni vana bolǵan soń eshqaıda shyqqam joq. Vana kún shynynda maǵan aýyr tıip júr. Jattym. Sanatorııdiń tóńireginen shyqqam joq.

18 maı kúni «Medovyı vodopad» degen jerge ekskýrsıa jasadyq. Jaman emes, kún salqyn. Maǵan jaıly. 18-20 shaqyrym jerde eken. Bul jerdiń taýynyń qalyptasýy qyzyq. Tas deıtin tas emes. Tastan jumsaq, qumnan qatty. Dolomıt deıdi eken. Qurylysqa jaqsy materıal bolar. Qashaýǵa, óndeýge ońaı beriletin bolar.

Árıne bizdiń jaqta odan kúshti vodopad bar. Biraq kórmegen jurtqa bul da tań.

Bul jaqta maldy kóbinese Gorsylar (karachaı, chechen, ıngýsh, kabardın) baǵady eken. Sol ekskýrsıa bolǵan jerde sháli, oramal satyp júr. Men de aldym.

Senbi kún vana. Demalys. Keshine bı boldy. Kórmedim. Qarap turdym da qaıttym.

Demalys kún sýret túsirý, qalada bolýmen ketti. Bul kúnderdi qysqa jazyp otyrǵanym, ýaqytyn ótkizip alyp, kóp detalyn umytyp otyrmyn.

21-maı, 1962

Bul kúnniń eń eleýli oqıǵasy Pátıgorskige saıahat boldy. Bul qalany Lermontovtyń qalasy dese de bolǵandaı. Óıtkeni kóp jeri Lermontovtyń esimimen baılanysty.

Osy qalada Martynovpen dýelde 27 jasynda ólgen. Mine, mýzeıine kirdik. 7-8 bólme. Ár bólme aqyn ámirinen syr shertedi. Jańa týǵan orys poezıasyndaǵy jaryq juldyzdyń qalaı sengenin kóz aldyńnan ótkizgende aqyn bolmasań da boıyńdy áldebir sezim osyp ótedi.

Netken jabaıy tártip. Bir keshtegi bolymsyz kelispes úshin eki jas jigit birin-biri elimge shaqyrady.

Dýel. Ótken zamannyń ózi sekildi qatal, ózi sekildi topas, ózi sekildi pasyq áreket. Sol árekettiń qurbany bolǵan talantqa bas ıesiń de, basyndy shaıqaısyń. Qysqa ómirinde halqyna qansha dańq ákeldi Lermontov. Osyndaı ulyn óz qolynan óltirýge qaıtip qana dáti bardy halyqtyń. Árıne halyq degen sóz bul arada artyq. Biraq oılap turyp, óz arasyndaǵy qandy qolǵa qalaı qaharyn tóge almady eken dep qapalanasyń. Qaıtsyn, halyq qandy jasymen kómdi, ol kezde soǵan ǵana shamasy keldi. Halyq ataýlynyń bárinde de sondaı qara qoldar boldy ǵoı.

Adam! Atyń qandaı aıaýly. Qanshama asyl qasıet boıynda. Dúnıege tek jaqsylyq úshin keldiń be sen. Keremetiń bar emes pe alýan.

Qaıdan keledi seniń boıyńa aramdyq. Qalaı ǵana júre alady mańynda. Alyp júrek, alyp kúshiń turǵanda nege ǵana daryttyń, nege ǵana jýyttyń.

Óz tánińe óziń darytyp aldyń da, qansha ǵasyr alystyń onymen. Áli alysyp kelesiń. Buǵan ketken kúshińdi ıgilikke jumsasaq, búgingi bıik isińe qanshama asqar qosylmaq.

Asqaq qoı seniń uly atyń! Baqyt qoı seniń muratyń! Tasqa tıgen qaıladaı tánińe jattyń barshasy nege serpilip qalmaıdy. Darytpa tánińe ıttiktiń adam bárin de!

Senen sulý, senen uly, senen kúshti, senen alyp, senen názik, senen ǵaryp ne bar eken dúnıede!

---