InfoHub Logo

Búgin QR Parlamenti Májilisinde Shaıaxmetov atyndaǵy tilderdi damytýdyń respýblıkalyq ortalyǵynyń dırektory Erbol Tileshov latyn álipbıiniń biryńǵaı nusqasyn tanystyrdy.

"Latyn grafıkasyna negizdelgen jańa qazaq álipbıin jasaýda "bir árip - bir dybys", "bir árip - eki dybys" jáne "bir dybys" prınsıpi qoldanyldy. 25 tańbaly álipbıge qosymsha qazaq tiliniń dybystyq júıesin tolyǵymen qamtý úshin 8 dybysty tańbalaıtyn 8 degrafta usyndyq" , - dedi Tileshov.

«Qazaq álipbıiniń latyn grafıkasyndaǵy nusqasyn daıyndaý boıynsha ártúrli sala mamandarynan, mekemelerden kóptegen  usynystar boldy. Memlekettik tildiń biryńǵaı standartty álipbıiniń nusqasyn tańdaýda eń aldymen ǵylymı prınsıpter negizge alyndy. Sonyń nátıjesinde qazaq tiliniń dybystyq júıesine, jalpy álipbı túzýdiń teorıasy men praktıkasyna qurylǵan nusqa tańdap alyndy», dedi ol.

E. Tileshovtiń aıtýynsha, jańa álipbı qabyldaý, bir tańbalardy ekinshi tańbalarmen ǵana aýystyrý emes, ol - burynǵy álipbılerde jiberilgen emlege qatysty jańsaq jazýdy durystaý. Osy retten kelgende, álipbı jasaý jáne ony engizýmen birge jańa jazý erejeleri de qabyldanýy tıis.

«Jańa álipbı nusqasy negizinde Sh.Shaıahmetov atyndaǵy respýblıkalyq ortalyq  qyzmetkerleri jáne syrttan shaqyrylǵan turǵyndar arasynda birneshe ret aprobasıa júrgizildi.  Oǵan qatysýshylardyń kópshiligi osy nusqaǵa qoldaý bildirdi», - dep atap ótti tilderdi damytý respýblıkalyq ortalyǵynyń dırektory.

Jańa nusqada "á" dybysy "ae" degrafymen berilse, "ó" - "oe", "ú" - "ue" dep tańbalandy. Máselen, "álem" - "aelem", "órken" - "oerken", "úkimet" - "uekimet" bolmaq.

"Mundaǵy aıryqsha turǵan dybys - "ń". Ol qazaq tiline tán dybys, basqa tilderde de bar. Biz ony "ng" degrafymen berdik. Osyndaı degrafpen berý aǵylshyn tilinde de, basqa birneshe dybystarda kezdesedi. Ony qabyldaý da ońaı bolady", - dep atap kórsetti Tileshov.

Budan bólek, "ǵ" - "gh", "ch" - "ch", "sh" - "sh" jáne "j" "zh" bolyp belgilenedi.

Al "s", "v", "f" sıaqty qazaq tiliniń dybystyq júıesinde joq dybystardy múldem alyp tastaý týraly usynys bolǵan.

"Týra osyndaı másele 1920 jyldary álipbı taqyryby kóterilgende aıtylǵan bolatyn. Jat dybystardy kirgizemiz be, joq pa, osy másele qaraldy. Axmet Baıtursynulynyń álipbıge qatysty eńbekterin muqıat oqysaq, biz Alash zıalylarynyń keıbir kirme dybystardyń qazaq álipbıinen oryn alýyn jaqtaǵanyn da kóremiz. Mysaly, bilimpazdar sezinde Axmet Baıtursynuly qazaq tiliniń saqtalýyna az da bolsa aqysy bar "h" dybysy jaıynda aıtqan bolatyn. Óıtkeni "h" dybysymen aıtylatyn qazaqtyń óz tilinde az da bolsa sózder bar deıdi. Iaǵnı, Axań bastaǵan zıalylar eger sózdik qorymyzda olardyń ornyqqan belgili bir sózdik qory bolsa, ondaı dybysty saqtaý qajet dep sanaıdy. Biz de osy prınsıpke kelisip otyrmyz. Sondyqtan jańa álipbı nusqasynda osyndaı dybystarǵa oryn berdik", - dep atap kórsetti Tileshov.

Onyń sózine qaraǵanda, jańa nusqaǵa aprobasıa jasaldy. Oǵan qatysqan azamattar atalǵan álipbıdi qoldap otyr. 

Derekkóz: QazAqparat

---