InfoHub Logo

M.Qozybaev atyndaǵy Soltústik Qazaqstan ýnıversıtetiniń
«Arnaıy jáne áleýmettik pedagogıka» kafedrasy,
5V010500 – «Defektologıa» mamandyǵynyń
4 kýrs stýdenti Qudabaeva Nursaıa

Anotasıa: maqalada balalardyń sóıleý kemistikterin túzetýde logorıtmıkany qoldanýdyń tıimdiligi týraly suraq qarastyrylady.

Kilt sózder: logorıtmıka, sóıleý buzylystary, mektep jasyna deıingi balalar.

Mektep jasyna deıingi jas – balanyń jeke basynyń tulǵalyq qalyptasýyndaǵy mańyzdy kezeń. Taza jáne durys sóıleýdi qalyptastyrmaı, qarym-qatynas daǵdylaryn ıgerý jáne qorshaǵan álemmen qatynas ornatýdy úırený múmkin emes. Sońǵy jyldary, sóıleý qabileti buzylǵan balalar sanynyń ósýi kóp baıqalýda.

Logorıtmıka – bul túzetý, bilim berý jáne saýyqtyrý máselelerin sheshýge baǵyttalǵan tapsyrmalar, mýzyka men qozǵalysqa negizdelgen oıyndar, sózder men qozǵalystar jáne mýzykalyq jattyǵýlar jıyntyǵy.

Mýzyka, qozǵalys jáne sóıleý baılanysyna súıene otyryp, logorıtmıkalyq oıyndar men jattyǵýlar ártúrli máselelerdi sheshýge múmkindik beredi:

-  Estý jáne kórý zeıininiń damýy;
-  Fonemalyq estýiniń damýy;
-  Keńistiktik qozǵalystardyń uıymdastyrylýynyń damýy;
-  Jalpy jáne usaq mtorıkanyń, mımıkanyń damýy;
-  Fızıologıalyq jáne fonasıalyq tynys alýdyń damýy;
-  Dybystardyń artıkýlásıasynyń qalyptasýy;
-  Yrǵaqtyq sezimniń damýy.

Logorıtmıkalyq sabaqtar tek sóıleý-motorıkalyq jattyǵýlaryn ǵana qamtymaıdy (saýsaq jattyǵýlary, býynuıqastar), sonymen qatar, relaksasıalyq ádisterdi(massaj, samomassaj, tynys alý jattyǵýlary, kommýnıkatıvti oıyndar), sondaı-aq mımıkalyq jattyǵýdar, júrý men júgirýdiń ártúrli túrindegi jattyǵýlardy qoldanýǵa bolady.

Logorıtmıka kelesi elementterden turady:

-  Logopedıalyq gımnastıka (sóıleý organdaryn dybys shyǵarýǵa daıyndaıtyn artıkýlásıalyq apparat músheleriniń bulshyqetterin nyǵaıtýǵa arnalǵan jattyǵýlar kesheni);
-  Dybystardy mashyqtandyrý jáne ajyratýdy jattyqtyrýǵa arnalǵan býynuıqas;
-  Usaq motorıkany damytýǵa arnalǵan saýsaq gımnastıkasy;
-  Balalardyń jas erekshelikterine sáıkes bulshyqettik qımyl jáne úılesimdi qozǵalysty jattyqtyrýǵa baǵyttalǵan jalpy motorıkalyq jattyǵýlar;
-  Án aıtý daǵdylary men tynys alýdy damytýǵa arnalǵan vokaldyq-artıkýlásıalyq jattyǵýlar;
-  Yrǵaqty sóıleýi, sóıleýdi estý men este saqtaý daǵdylaryn damytýǵa arnalǵan qol qımylymen súıemeldenetin ánder men óleńder;
-  Sóıleýdi, zeıindi, keńistikte baǵyt tabý, júrýdi damytýǵa yqpal etetin mýzykalyq oıyndar.
-  Mımıkalyq bulshyqetterdi,emosıonaldyq salany, qıal men assosıatıvti-beıneli oılaýdy damytýǵa arnalǵan jattyǵýlar;
-  Emosıonaldylyqty jáne aýyzsha emes qarym-qatynas quraldarynyń ekspresıvtiligin, pozıtıvti ózin-ózi qabyldaýdy damytýǵa arnalǵan kommýnıkatıvti oıyndar men bıler;

Kórsetilgen aqparat negizinde sabaqtarda logorıtmıkany jáne onyń elementterin qoldaný úshin jattyǵýlar keshenin usynamyn:

1. Dınamıkalyq jattyǵý «Kóńildi kóktem»

Balalar qol ustasyp pedagog izimen edende jatqan gúlder arasymen ıreleńdep ótedi.

Kóktem qandaı kóńildi,

Kúmis jańbyr tógildi.

Móldir aspan ashylyp,

Kún perdesi sógildi.

2. Tynys alý jattyǵýy «Tynys alaıyq»

Maqsaty: fızıologıalyq tynys alýdy damytý, dıafragmalyq tynysty qalyptastyrý.

Ótkizilýi: balalar ornynda turǵan kúıde, ıyqtaryn kótermeı tereń tynys alady, sodan keıin demin  ishtiń qımylyn qadaǵalaı otyryp syrtqa shyǵarady. Jattyǵý sanaý arqyly (dem alý- 1,2,3 jáne dem shyǵarý- 1,2,3) nemese mýzykalyq notalardy aıtý arqyly (do-re-mı-dem alý, mı-re-do-dem shyǵarý) úsh retten jeti retke deıin jasaıdy.

3. «Mımıka»

Mımıkalyq bulshyqetterdiń damýy tabıǵı mımıkalyq qozǵalystardy qoldanýǵa negizdelýi múmkin:

«Jylaý» - kózdi qatty qysý.

«Tańqalý» - qasty joǵary kóterý jáne túsirý.

«Ashýlaný» - mańdaı bulshyqetin jıyrý.

«Shar úrleımiz» - bet bulshyqetine kúsh salmaı aýa jınaý.

Aldymen jekelegen bet bulshyqetiniń qozǵalysy jattyǵady, keıin ol mımıkalar birigip qýanysh, qaıǵy, renish, shattaný sekildi kúrdeli sezimderdi beıneleýge kóshedi.

4. «Alys-jaqyn»

Maqsaty: daýys kúshi men sóıleý tynysyn damytý, erin bulshyqetterin belsendirý.

Oıyn sıpaty:

Muǵalim balalarǵa dybys jaqyn jerden shyqsa, anyq, qatty estiletinin, al eger alystan estilse tynysh, jaı estiletinin túsindiredi. Keıin bir balaǵa qandaıda bir zattyń nemese janýardyń dybysyn qatty jáne jaı aıtýyn usynady. Al qalǵan balalar dybystyń alystan nemese jaqyn jerden estilip turǵanyn tabady. Kelesi balalar da tapsyrmany oryndaıdy.

5. «Úlken aıý qorbańdap júredi»

Maqsaty: qımylǵa sáıkes sóıleý qarqynyn ózgerte alý qabiletin damytý.

Jattyǵý sıpaty: «Úlken aıý qorbańdap júredi...» degen muǵalim sózine balalar asyqpaı, bir orynda aıaqtaryn bıik kótere otyryp júredi jáne jaı «TOP-TOP» dep aıtyp turady.

«Kishkentaı qonjyqtar tez tez júgiredi...» degen muǵalim sózine balalar bir orynda qysqa qadamdarmen júgiredi jáne tez-tez «top-top-top» dep aıtady.

6. «Sózdi bólip aıt»

Maqsaty: balalardy sóılemdegi belgili bir sózge ekpin qoıa bilýge úıretý.

Quraldar: árqaısysynda kezekpen boıalǵan 1,2,3,4 sıfrlary bar tórt kartochka.

Jattyǵý sıpaty: Balalarǵa frazadaǵy sózderdiń sany boıynsha sandary bar kartalar kórsetiledi. Muǵalim balalarǵa bir sóılemdi ártúrli qylyp aıtýdy úırenetinderin aıtady. Mysaly tórt sózden quralǵan myna sózdi: «Biz durys sóıleýdi úırenemiz» ár kartochkaǵa sáıkes aıtady. 1 sany erekshe jazylǵan kartochka kórsetilse: «BİZ durys sóıleýdi úırenemiz» dep, 2 sany erekshe jazylǵan kartochkaǵa: «biz DURYS sóıleýdi úırenemiz » dep jáne ári qaraı solaı jalǵastyrady.

7. «Sergitý»

Maqsaty: qol saýsaqtarynyń qozǵalǵyshtyǵyn, olardyń qozǵalystarynyń úılestirilýin, dáldigin jáne aýysýyn damytý

Jattyǵý sıpaty: Balalar oryndyqta otyryp muǵalimmen birge saýsaq qımyldaryn jasaıdy.

Kel balaqan, balaqan!

Shapalaqta alaqan

Jaı, jaı, jaı!

Qozǵap barlyq deneńdi.

Qoldy qatty soq endi,

Sart, sart, sart.

...

Qolǵa, alyp shardy,

Úrleımin men bylaı.

Ýf-f-f, ýf-f-f-f

Úrleımin dep qatty,

Jaryp aldym shardy.

Pah.

8. «Haıýanattar baǵy»

Maqsaty: balalardyń zeıinin bólý.

Oıyn sıpaty: Balalar úsh topqa bólinedi. Birinshi top - qoıan, ekinshi top - aıý, úshinshi top - qus. Sodan soń balalar yrǵaqty óleńge aınala sappen, haıýanattar baǵyna kelgen adamdar sekildi júredi. Muǵalimniń «Janýarlar» komandasy boıynsha aınala sappen ózderi bólingen janýarlar sekildi júre bastaıdy. Qoıandar-sekirip, aıý-qorbańdap, qustar-qanatyn qaǵyp júredi.

9. Oıyn, jattyǵýlardan bólek fonetıkalyq rıtmıkaǵa arnalǵan óleń, taqpaqtar tańdaldy.

1. 1 degende turaıyq,

2, 3, 4 – alaqandy soǵaıyq,

Oń jaqqa burylyp,

Sol jaqqa burylyp,

Bir otyryp, bir turyp,

Biz júgirip alaıyq.

5 degende asyqpaı,

Ornymyzdy tabaıyq.

2. (Qoldaryn keýdesine qoıyp) - Meniń,

(Qoldaryn jaıyp) - Otanym,

(Shapalaqtap) - Qazaqstan!

Joǵary- tómen qaraıyq,

Ońǵa, solǵa túzý tur.

Boıymyzǵa kúsh jınap,

Biz dem alyp alaıyq.

3. Saǵattyń tilindeı

Iilip ońǵa bir,

Saǵattyń tilindeı

Iilip solǵa bir,

Oń aıaq, sol aıaq

Jattyǵý ońaı-aq.

Sergitý sátterinen bólek býyn uıqastar da keinen qoldanylady.

1. pa-pa-pa-ushyp júp apa

ap-ap-ap – dala toly qap.

py-py-py – japypaqtap capy.

ca-ca-ca – yzyńdaıdy maca.

sha-sha-sha – shana.

ja-ja-ja – jaǵa

la-la-la – bala.

cý-cý-cý – aq cý.

 

2. Sa,sa,sa atamda bar saqa

Ys,ys,ys bolady demalys

Ys-ys-ys anańa ydys jýys

Sý,sý,sý ózennen tasydym sý

Sý,sý,sý kıimim boldy sý

Sý,sý,sý gúlge quıdym sý

Yz-yz-yz- kóńildi qońyz

Az-az-az dalada júr qoraz.

Oz-oz-oz jarystan oz.

Paıdalanylǵan ádebıetter:

1. Volkova G.A. Logopedıcheskaıa rıtmıka/ G.A.Volkova. – M.: Vlados, 2003. – 269 s.

2. Glýhov, V.P. Formırovanıe sváznoı rechı deteı doshkolnogo vozrasta s obshım nedorazvıtıem / V.P. Glýhov.M.: – Arktı, 2004.

3. Aksakova T.Iý. Logopedıcheskaıa rıtmıka v sısteme korreksıonnoı raboty s doshkolnıkamı s ONR/ T.Iý. Aksakova. – SPb.: DETSTVO‐PRES, 2009. – 40 s

4. Shashkına G.R. Logopedıcheskaıa rıtmıka dlá doshkolnıkov s narýshenıamı rechı/ G.R.Shashkına – M.: Akademıa, 2005. – 187 s

---