InfoHub Logo

Eki bólimdi drama

QATYNASÝSHYLAR:

Mádı - halyqtyń ónerpaz, er ulany.
Qarashubar - Mádıdiń cepigi.
Kelbet - Mádımen jaýlasýshy baıdyń qyzy.
Natalá - gýbernatordyń qyzy.
Ana - Imannyń anasy.
Iman - Mádıdiń cepigi.
Qanash - ol da.
Jumash - ol da.
Tekesh - shonjar.
Sharapat - onyń áıeli.
Tákejan - Tekeshtiń inisi.
Zalın - ýez nachalnıgi.
Atamanov - Mádıdi ustaýǵa shyqqan otrádtyń komandıri.
Lakshın - porýchık.
Qyzylbórik.
Erkek, áıelder.

Oqıǵa osy ǵasyrdyń bas kezinde, Qarqaraly aımaǵynda bolady.

BİRİNSHİ BÓLİM

Tas qarańǵy.

Daýys. - «Mádı - halyqtyń qıalyna erteginiń batyrlaryndaı epıkalyq obrazda sýretteledi... Ol - halyq baqyty úshin búkil ómirin kúrespen ótkizgen qaıratker. Onyń shyǵarmalary únemi halyqtyń aýzynda, sovettik mýzyka maıdanynda shattyq únindeı bop estiledi».

Akademık Ahmet Jubanov.

Mýzykada «Qarakesek» áni.

Birinshi sýret

Qaq tórde kúmbezdi mola tur. Sol moladan birin-biri demeı, shubyra shyqqan ash jurt sahna tórine qaraı jyljyp ketip jatyr. Bárinin de qoldarynda - taıaq, ıyqtarynda -qorjyn. Báriniń de eńsesi túsken, qaljyraǵan. Bir aq saqaldy adam alaqanyn aspanǵa jaıyp zarlap tur, biraq mýzyka onyń daýysyn estirtpeıdi. Qara jamylǵan bir áıel molanyń ishine qaraı qaıta-qaıta umtylady, ony baıy jibermeıdi. Bir ret sol áıeldiń «qulynym - aı» degen daýysy sańq etedi. Jasqa býlyǵyp áldeneni aıtady, biraq daýysy estilmeıdi, aqyrynda baıy ony súırelep áketedi. Azdan soń sahnanyń qaq tórinen najaǵaı jarqyldaıdy, sol najaǵaıdyń ishinen shyqqandaı Mádı shyǵa keledi.

Mádı. Eı, baýyrlarym, toqtańdar! İsher asyń bolatyn men keldim, qaıtyńdar!.. Eı, áketaılar, aǵataılar, ata meken adyra qalmasyn, qańǵyrmańdar, qaıtyńdar!.. 1-ı, aǵaıyndar!.. (Jaǵalaı jar sala molany aınalyp ketedi. Shubyrǵan jurt ony júre tyńdap kete beredi).

1-shal. Sózi jyndynyń sózi bolsa da, myrzalarsha kıingen bul kim ózi?

2-shal. «İshetin asyń bolatyn men keldim» deýi esi saýdyń sózi emes, júr, kózine túspeı tezirek uzap keteıik. (Olar ketedi, Mádı molanyń ekinshi jaǵynda kele jatyr.)

Mádı. Eı, er-azamattar, qaıdasyńdar? El basyna aýyr kún týǵanda ana sútin aqtaıtyn qaısyń barsyń? Kim bar atqa minip, soıyl soǵatyn? Kim bar maǵan tize qosatyn?(syrtynan Qarashubar keledi.)

Qarashubar. Túri qap-qara, beti shup-shubar men barmyn, Mádıjan, men...

Mádı (qaraı qalyp). Kózime túsken pendeniń kókeıimde saqtalmaǵany joq edi, myna túrińmen sen qalaısha saqtalmadyń eken?

Qarashubar. Kózińe ózim túspesem kókeıińde shontaıym saqtala ma?

Mádı. Kórispesek sen meni qalaı tanydyń?

Qarashubar. Erterekte, kásip izdep, aýyl toryǵan túnderdiń birinde ánińdi estigenmin. Daýysyńnan jańaǵy bir elge qamqor sózińniń syńaıynan tanydym.

Mádı. Óziń de ánshimisiń?

Qarashubar. Joq, men toqsanǵa jýyq jany bar aýyl-aımaǵyn asyraý úshin ómirdiń barlyq kúnin túnde ótkizýmen kele jatqan Qarashubar deıtin urymyn.

Mádı. Sen shyn ury bolsań, men ulyqtardyń qalamynan jaralǵan ótirik urymyn. Jasyń úlken aǵa ekensiń sálemimdi dabyl al. (Qolyn usynady.)

Qarashubar (qos qoldap). Aıtpaqshy, sen aıdaýda emes pe ediń, onan qashan keldiń?

Mádı. Áli kelgenim joq.

Qarashubar. Ol ne sóz? Kelmeseń bul ne?

Mádı. Bul - mynaý tozaqtyń otyna qanatymen sý sepkeli kelgen janymnyń qarlyǵashy ǵana. (Qanash kelip bulardyń sózin tyńdap tur.) Kózi kúlip, júregi jylap turǵan sen kimsiń, inishek?

Qanash. Men sizdiń atsańyz - oǵyńyz, shapsańyz - qylyshyńyz bolǵysy keletin Qanash deıtin Qambarmyn.

Mádı. Sóziń ádemi eken, baýyrym, kóp jasa! Já, tekke turmaıyq onda. Men myna shubap kele jatqan eldiń jolyn tosaıyn, sender jańaǵy ketken elge tez jetińder de, keri qaıtaryńdar.

Qarashubar. Sonda ol eldi jubatarymyz ne bolmaq?

Mádı. Men patsha aǵzamnyń ámiri boıynsha Qaqabaıdan júz jylqy, Túnekbaıdan eki júz jylqy enshi alatyn boldym. Sol enshi jylqymdy túgeldeı ákelemin de ashyqqan eldiń qan talaýyna salamyn. Solaı dep jar salyńdar da, jaýǵa shabar namysy bar jigitterdi jınańdar.

Qanash. Enshi?

Qarashubar. Onyń qandaı enshi ekenin men bilemin, kettik, Qanashym (Qanash ekeýi ketedi).

Mádı (jalǵyz). Eı, jasaǵan, osynsha baıtaq daladan tandyryna talshyq bolatyn bir tilim nan taba almaı ashtan qyrylǵandaı, qalǵandary qańǵyrǵandaı ne jazdy bul qazaq? Osy ma seniń ádildigiń? Joq, bul - ádiletsizdik. Endeshe, men ózimniń ádiletsizdikke qarsy shabatyn ejelgi ádetime taǵy bastym. Ony teris deseń kekke toly keýdemnen qan soqtaly júregimdi sýyryp tasta da, óziń bergen janymdy endi óziń ala ber. Shybyn ǵurly kórmeske ant ettim. (Atqı jóneledi.)

Qarańǵylyq. Mýzykada joryq saryny. Azdan soń qalyń qol dúbiri, sol qalyń dúbirdiń arasynan Mádıdiń daýsy sańqyldaıdy. At dúbiri birte-birte jaqyndaı túsedi, alystaıdy. Sahnaǵa jaryq beriledi. Qarashubar bastaǵan birneshe jigit sahnaǵa soıyl qaǵysa keledi. Basqalar shette, ortada - Qarashubar men Qanash.

Qarashubar (Qanashtyń soıylyn qaıta-qaıta qaǵyp júr). Ne tak... Ne tak... Mádıjannan úırengen jalǵyz aýyz orysshamnyń ıgiligin álden kóre bastadym, jolym bolar, sirá, táýbá, táýbá... Qane, soıylyńdy uzynyraq usta da silte... Ne tak... qattyraq.

Qanash. Basyńyzdy jaryp alsam qaıtesiz?

Qarashubar. Seniń urǵanyńa jarylsa ondaı bastyń ishin uraıyn, uryp turyp qanjyǵama baılarmyn. Sózdi qoı da, soq aıamaı, jaýdy aıasań jaralysyń, aıama.

Qanash. Ony ózim de bilemin.

Qarashubar. Bilseń aıta qoıshy, máselen, qýǵynshylar keledi de, jetti; jetti de, shaıqasty. Sonda sen qaıtesiń?

Qanash. Ne qaıtetini bar, men de shaıqasamyn.

Qarashubar. Ne tak. Jaýmen shaıqasý qyzdarmen aıqasý emes. Aldymen onyń soıylyn bylaı qaǵyp jiber, sonan keıin soıylyńdy bylaı silte. Ol úshin ne kerek?

Qanash. Kúsh kerek.

Qarashubar. Ne tak. Ondaı kezde eń keregi shapshańdyq. Eger qımylyn naızaǵaıdaı atylmasa, óziń mert bolasyń. Uqtyń ba?

Qanash. Uqtym.

Qarashubar. Sol uqqanyń urystyń ústinde esińnen shyqpasyn. (Shettegilerge.) Eı, senderdiń soıyl qaǵystaryń sholaq baıtaldyń quıryq qaǵysyna uqsap ketti ǵoı. Áne, batyrdyń ózi de kele jatyr. Onyń joryqty kele bastaýy múmkin. Jurtynda qalǵylaryń kelmese, qımyldy qyzdyryńdar. (Soıyl qaǵysy qyza beredi. Alystan Mádıdiń án salǵan daýsy estiledi.) Áne, ol bizdi ánimen de qaırap keledi. (Bári de tyna qalady.)

Nemene, kórgen qyzyq kórmegendeı,

Jas dáýren jaýar bulttaı órlegendeı.

Jigittik kók semserdiń júzi emes pe,

Qaırap ap qalyń jaýǵa sermegendeı...

(Mádı sahnaǵa osy ándi aıta shyǵady.)

Qarashubar. Mádıjan - aý, mynaýyń jan balasy jaralǵaly estimegen tamasha án ǵoı, taǵy bir áýeletip jibershi. Imanymyzdaı jattap, jadymyzǵa saqtap alaıyq.

Qanash (yntyǵa). Mádı aǵa, taǵy da.

Daýystar (jan-jaqtan). Taǵy da, taǵy da, taǵy da.

Mádı (aspanǵa qarap). Iá, solaı, qudiretti qudaı. Seniń de kózińdi shól basqan boldy.

Qarashubar. Astapralla... Mádıjan - aý, joryqqa attanǵaly tursyń ǵoı, ondaı kúpir sózdi aıtpasańshy. Táýba deshi. Jańaǵy aıtqanym jaı qaljyń edi deshi qudaıǵa.

Mádı (óz oıymen alysa júrip aqyryn ándetedi). Atyńnan aınalaıyn, Qarqaraly...

Qarashubar (qamshysymen jerdi bir salyp). Ne tak... qazaqtar qatyny men balasynan basqany aınalaıyn demeıdi.

Mádı. Keler shaǵym munarly kún, týmańdy tún sekildi. Osyny elestetken jańaǵy bir án aısyz túndi jaryp aqan juldyzdaı keýdemdi jaryp barady. Dalamyz bir kernesin, báriń qosylyp shyrqańdarshy. (Mádı yńyldap ándi bastap beredi de, óz oıymen alysyp júrip ketedi, báriniń qosylyp aıtqysy keledi, biraq birde-biri aıta almaı yńyldap baryp toqtaıdy.)

Qarashubar. Ý-a-aı... kók semserdi sermegendeı - aı... Joq, bul meniń qolymnan keletin sharýa emes eken... Áı, Juman, sen ońashada bulbulsha saıraýshy ediń ǵoı, tym bolmasa qarǵa bolyp qarqyldashy.

Juman. Áı, osy siz de sandalyp shata beredi ekensiz. Esime áni tússe - sózi túspeı, sózi tússe - áni túspeı dińkemdi qurtyp turǵan joq pa?

Qarashubar. Meniń kókeıimde bár-bári saırap tur, átteń, aýzyma túspeı qor boldym!

Mádı.

Basynda Úshqaranyń balǵyn edim

Kókoraı sazǵa bitken shalǵyn edim.

Ekeýdiń biri bolsam armanym joq,

Men týǵan bir anadan jalǵyz edim.

Qarashubar. Basqany bilmeımin, ózim meńireý ekenmin, oǵan kózim jańa jetti. (Yzalanyp baryp tasqa otyra ketedi.)

Mádı (óz oıymen). Qıal qusy ár tarapqa sharq urady, qaıda baryp qular eken?

Qarashubar (jerdi qamshymen bir tartyp qalyp atyp turady). Ne tak...

Mádı. Endi qalaı?

Qarashubar. Qalaı ekenin aıta bilmeımin, áıteýir ne tak ekeni kókeıimde saırap tur.

Mádı. (Qarashubardy bir qolymen qushaqtap.) Janyń appaq, túriń nege qara, betiń nege shubar boldy eken?

Qarashubar. Betimdi ózim shubarlap, túrimdi ózim qaraıtyp alǵanmyn.

Mádı. Nege?

Qarashubar. Sondaı bir kináratym bolmasa, aǵaıyndar kúndeıdi. Kúndeı - kúndeı janymdy kirleıdi. Janymdy kir shalǵannan túrimniń kúıedeı bolǵany jaqsy.

Mádı. Sonda shyn atyń kim?

Qarashubar. Shyn atym Shapıbaı.

Mádı. Aý, onda «Shapıbaı - aý» ániń munan bylaı bizdiń Shapıbaıdyń áni dep salaıyq ta.

Qarashubar. Ne tak. Men ózgeniń áni túgili áıelin de ıemdengen pende emespin.

Mádı. Onyń da jaqsy qasıet.

Aýlaqta turǵan Qanash Mádıdiń jańaǵy ánin shyrqap jiberdi. Oǵan Mádıdiń ózi de, basqalar da qosylady. Án bitisimen Qarashubar baryp Qanashty qushaqtaıdy.

Qarashubar. Myń jasa, baýyrym, myń jas. Aqysyna búgingi olja jylqynyń bireýin syılarmyn.

Mádı. Shynynda, daýysyń maqtarlyq eken.

Qarashubar. Jańa ózim qaǵysyp baıqadym, soıyl siltesi de kesek.

Juman. Ózińnen basqa jan joqtaı kúmpildeı bermeı bylaı turshy, soıyl qaǵysy qandaı ekenin men kórseteıin.

Qarashubar. Oıbaı, myna ózim asyraǵan tekeshiktiń ózime sekirýin qara - eı. Ol, shyndap qaqsa, sen túgili meni de bylaı qaǵady. (Jumandy qaǵyp jiberip, shalqasynan túsiredi.)

Juman. Oı, tyrbıǵan saqalyńdy. (Tura umtyla bergen kezde Mádı onyń jelkesinen ustaı alady.)

Mádı. Seniń iniligiń - aǵany syılamaıtyn osyndaı indet bolsa, seniń aǵalyǵyń - izine shóp shyqpaıtyn osyndaı alapat bolsa, ekeýiń de joǵalyńdar.

Qarashubar. Kesh, Mádıjan, kesh. Keshpeseń, mine, arqam. (Arqasyń tosady.) Taspa tilseń de óziń bil.

Mádı (oǵan jaýap bermesten, Jumanǵa zil tastaıdy). Men saǵan joǵal dedim ǵoı.

Juman (basyndaǵy bórkin alyp Qarshubardyń aldyna tastaıdy). Aıaǵyńyzǵa bas urdym, Qareke. (Mádı júrip ketedi.)

Qarashubar (qaıta jadyrap). Oı, aınalaıyn aý sarym. Mádıjan bolmaǵanda men seniń shurqyltaıyńdy shurqyratatyn edim, baǵyń bar eken. Kel, tóske tós soǵystyryp, ashýdy qıratyp tastaıyq. (Ekeýi tós soǵysady.)

Mádı. Án de salyndy, janjal da basyldy, kúsh te synaldy. Kún de keshkirip, attanatyn mezgil de jaqyndady. Eger, aldaǵy joryqtan jolymyz bolmaı qaıtar bolsaq, kúsh degenimiz - kóbik, án degenimiz - janaza, sony eske saqtańdar da, jolǵa ázirlenińder. (Mádı men Qarashubardan basqalary ketedi.)

Qarashubar. Qaı myrzanyń sorasyn aǵyzatyn boldyq?

Mádı. Túnekbaıdyń.

Qarashubar. Taǵy da ma?

Mádı. Iá.

Qarashubap. Baýyrym - aý, oıdaǵy oıaz, qyrdaǵy bolystar onyń alaqanynda ǵoı, eski jarasyn ushyqtyrsań ol seni ıt jekkennen bir-aq shyǵarady ǵoı.

Mádı. Ony ózim de sezemin, biraq basqa amalym joq. Jer shuraıyn soryp jatqan sonyń jylqysy ǵana ashtarǵa azyq bolatyn. (Kete beredi.)

Qarashubar (jerdi sabalap). Áı, týmaı ketkir Kelbet - aı, qarǵaıyn desem - qymbatsyń, qımaımyn. Qarǵamaıyn desem - eldi osylaı qınaısyń.

Mádı. Kelbet? Ol qyzdyń atyn sen qaıdan bilesiń?

Qarashubar. Besik tańbasy belinen ketpeı jatyp seni qaraqshy atandyrǵan ol qyzdy bilmeıtin bul dýanda kim bar? Ózin kórgenim bıyl ǵana edi, shirkin, jolyna qan bolýǵa tatıtyn qyz eken!

Mádı. Silekeıiń shubyryp ketti ǵoı, sondaılyq sulý ma?

Qarashubar. Sulý bolǵanda qandaı, úrip aýyzǵa salǵandaı! (Kúrsine sóılep.) Kelbet dese kelbet - aý, shirkin!

Mádı. Ol qyzdy kórgenderdiń báriniń de keýdesi osylaı kórikshe kúmpildeıdi, jurt maqtaǵan sol qyzdy bir kórsem be eken!

Qarashubar. Baýyrym - aý, ne dep tursyń? Sen ol qyzdy áli kórgen joqpysyń?

Mádı. Joq, kórsem degen bir armanym alty jyl boıy alysýdamyn.

Qarashubar. Kórmeseń qalaı qyzyqtyń, qyzyqpasań ákesimen qalaı jaýlastyń?

Mádı. Men Túnekbaımen jaýlassam qyzyn bermegeni úshin emes, namysymdy qorlaǵany úshin jaýlastym.

Qarashubar. Namysty qorlaǵany qalaı?

Mádı. Onyń ortanshy qyzy Nazgúl meniń ámeńger jeńgem ǵana emes, janym súıgen jaqsy jarym edi. Bir satqan qyzyn eki satý úshin Túnekbaı ony menen aıyryp basqaǵa berip namysymdy bir qorlasa, onyń tóleýine bermek bolǵan on úsh jastaǵy kenje qyzy Kelbet úshin toǵyz úıir jylqy surap eki qorlady. Jalǵyz atty kedeı ekenimdi bile tura osylaı qorlaǵan yzasy meni óshiktirgen.

Qarashubar. Solaı ma edi?

Mádı. Ol kezde men on jetige jańa jetken bala edim. Sol bal-bul janǵan bala jalyn daýyldy kúngi órtke aınalǵan.

Qarashubar. Eń abzaly - ótkenge ókinbeý.

Mádı. Namysym úshin otqa tússem de, oqqa baılansam da ókinben. Jigitter, attanyńdar!

(Kete beredi.)

Shymyldyq.

Ekinshi sýret

Sahna burynǵy qalpy. Alystan eldiń kúńirengeni, attardyń shapqan dúbiri, soıyldardyń qaǵysy estiledi. Sol saryn basyla bergen kezde ıyǵynda kishkentaı qorjyny bar, anasyn arqalap Iman kele jatady. Ol molaǵa jete bere toqtap sheshesin arqasynan túsirdi de, sýsyn ishkizdi.

Ana. Kóp jasa, qulynym. Men jeter jerime jettim. Munan góri basar jerdiń de, kórer jaryq dúnıeniń de maǵan keregi joq. Sen meni osy áýlıeniń qasyna qaldyr da, óziń Alshynbaıdyń Mádıin izde.

Iman. Men anasyn qý dalaǵa tastaıtyn azǵyn emes, adammyn, adam.

Ana. Meniń bul jaryq dúnıedegi jalǵyz jumaǵym - osy mola. Sen ony qý dala dep qorlama.

Iman. Esinen jańyla bastady - aý... aǵýzy... billáhı...

Ana. Imanyńdy qoıa tur da, ákeńniń ólerde aıtqan amanatyn tyńda.

Iman. Erniń kezerip ketti, kójeden taǵy bir jutsań qaıtedi?

Ana (basyn shaıqaıdy). Óziń jut, óziń, seniń jasaıtyn ómiriń alda. Sen ákeńniń kisi qolynan ólgenin bilseń de, naqty kimniń qolynan ólgenin bilmeısiń. Ony bilip al (álsireıdi).

Iman. Kim?.. Aıtshy, apataı, kimniń qolynan?

Ana. Ony óltirgen - Tekesh myrza men inisi Tekejan, óltirtken - Tekeshtiń jatyry qaǵynǵan qatyny Sharapat.

Iman. Nege? Ne úshin?

Ana. Ózge áıelder ákeńniń zergerligine qyzyqsa, Sharapat hanym onyń ózine qyzyǵypty. Ákeń baıǵus dám tatqan qudyǵyna túkirmeıtin adal jan edi, sol adaldyǵy onyń túbine ajal bolyp jetken.

Iman. Qalaı? Qalaı ekenin aıta tússhi, apataı.

Ana. Dúnıe kúńgirttenip barady, meni molaǵa tezirek kirgizshi. (Tura bastaıdy. Iman ony demep ekeýi molaǵa betteıdi.) Eger, áke kegin qýar bolsań, Mádıdi izde. Tekeshteı shonjardan kek ala alatyn sol ǵana.

Iman. Apataı - aý, aıdaýdaǵy Mádıdi men qaıdan tabam? Qaıdan? (Molaǵa kiredi.)

Ana. İzde... izde...

Sahnany qarańǵy tún basady. Alystan kún kúrkirep najaǵaı jarqyldaıdy. Sahna tas qarańǵy. Azdan soń alystan aıǵaı-shý, qalyń jylqynyń qaptaı josyǵan dúbiri, áldekimderdiń attan salyp bajyldaǵan daýysy, oǵan ilese Mádı men Qarashubardyń aıbyndy úni kezek estiledi.

Mádıdiń daýsy. Eı, sorly, baıdyń maly úshin janyńdy qımaı, joǵal!

Qarashubardyń daýysy. «Qasqalanǵyń kelmese, qaıt janyń barynda, qaıt!»

Sart ta surt soıyl qaǵysy estiledi. Qalyń jylqynyń dúbiri jaqyndaı túsedi, shurqyrap kisinegenderi de estile bastaıdy. Sahna alakóleńkelenedi. Azdap soń Mádı, Qarashubar, Qanash, Jumandar keledi.

Mádı. Juman! Jylqyny shatqalǵa kirgizińder de, kúzetti kúsheıtińder, qýǵynshy kelse jolyn biz tosamyz. Birde-bir jylqy shashaý shyqpasyn, jónel (Juman ketedi. Mádı molaǵa jaqyndaıdy.) O, qasıetti arýaq! Qarańǵy túndi qarmaı qasyńa keldim. Jaýymnan qashyp, jaýyńnan yǵyp kelgenim joq. Saǵan, sen arqyly jasaǵanǵa jalbarynǵaly keldim. Basqalary jamsap qalsa da, qýǵynshylardyń batyrsynǵan bireýi attan salyp qyr sońymnan qalmady. «Qaıt» degen tildi almady. Qarańǵyda jer mólsherin dál bile almaı qolymdy qattyraq sermep qalyp edim, ol jalp etti de, qaıtyp ún shyqqan joq. Baıdyń maly úshin basyn ólimge baılaǵan sol sorlynyń janyn saqtaı gór, jasaǵan. (Bir tizesin búgedi.)

Qarashubar. Eı, alla taǵala, rasýlýlla, Mádıjannyń osy tilegi meniń de tilegim, rahym aıla, allaý akpar. (Betin sıpaıdy.)

Qanash. Qareke - aý, janaǵyńyz jarapazan ba?

Qarashubar. Ne tak, jartysy qurannan, jartysy ózimnen qurap alǵan duǵam.

Qanash. Dáretińiz bar ma edi?

Qarashubar. Men ondaı duǵany dáretsiz - aq oqı beremin.

Qanash (shoshyp daýystap.) Aǵataılar, mynanyń ishinde bireý bar. (Úsheýi tyń tyńdaı qalady.)

Qarashubar. Shynynda, bireý bar sekildi.

Qanash. Shaıtan bolsa da bireý bar. Eı, kim bolsań da shyq beri!

Qarashubar. Toqtaı qal, Qanyshym. Kim bolsa da oǵan meni jiber. Shaıtan bolsa shashynan, adam bolsa araǵynan súırep Mádúkannyń aldyna ákeleıin. (Esikke jetip barady.) Eı, soıylymnyń jentegi bolǵyń kelmese shyq beri.

Imannyń daýysy. Aǵataı - aı, toqtańyzshy. Biz shaıtan emespiz.

Qarashubar. Endi kimsińder?

Iman. Qańǵyrǵan bir jetimektermiz.

Qarashubar. Osyndaı ıt basyna irkit tógilip jatqan zamanda qańǵyryp júrgen netken jetimeksińder?

Iman. Sol ıt basyna tógilgen irkittiń bir tamshysy da aýzymyzǵa tambaı, sizdeı batyry bar elden pana taba almaı, óliniń molasyn syǵalaǵan jetimdermiz.

Qarashubar. Ne deısiń - eı? Qalaı-qalaı dediń? Qaıta aıtshy - eı?

Iman. Apam uıyqtap jatyr, daýryqpańyzshy.

Mádı. Batyrsynamyn dep baladan jeńilip qaldyń - aý. Balaqaı, beri shyq. (Iman syrtqa shyǵady.)

Qanash. Iá, elsizdegi molany panalap júrgen nendeı beıbaqsyńdar?

Iman. Usharyn jel, qonaryn saı bilgen qańbaqpyn.

Mádı. «Qańbaqpyn» deýiń qamal buzǵandaı eken, almaǵan qamalyń bolmasyn dep tileıinshi.

Qarashubar. Mádıjannyń osy sózi perishtelerdiń qulaǵyna shalynsyn, allaýákpar. (Betin sıpaıdy.)

Mádı. Óziń qaıda baratyn ediń?

Iman. Tekesh deıtin shonjarda ketken ákemniń kegin alý úshin sizdi izdep kelemin. Ákemniń ólerde aıtqan amanaty da, sheshemniń sizge aıtqan sálemi de osy.

Mádı. Ákeń aty kim?

Iman. Noıan.

Qarashubar. Oı, sen álgi... álgi qysty kúni Tekeshtiń kiletine túsken urylardyń qolynan ólgen zerger Noıannyń balasymysyń - eı?

Iman. Sol Noıannyń balasymyn, biraq ákemniń ólimi siz aıtqandaı emes.

Qarashubar. Endi kim aıtqandaı?

Iman. Ony óltirgen - Tekeshtiń ózi men inisi Tákejan, óltirtken - báıbishesi Sharapat. (Mádıdiń qulaǵyna áldeneni sybyrlaıdy.)

Qarashubar (ózine). Onyń ras, balaqaı, ákeńdi óltirýshilerdi kózimen kórgen myna men ǵana, biraq ony aıta almaımyn.

Mádı, Tekesh... Tekesh... Sende de talaılardyń kegi bar. Árbir kektiń atylar óz oǵy bar. Sol oqtyń atylar kezi saǵan da jetken bolar. (Juman keledi.)

Juman. Mádı aǵa, shubyrǵan el jylqyǵa qaraı qaptap keledi, olarǵa ne isteımiz?

Mádı. Ár eki tútinge bir jylqydan: áli joqtaryna ózderiń soıyp, áli barlaryna tiriden úlestirińder.

Qarashubar. Ár eki úıge birden? Sonda ózimizge ne qalmaq?

Mádı. Beseýden alsańdar da, senderge qalǵany jetedi.

Qarashubar. Ashyǵyp otyrǵan toqsan adamy bar meniń aýylyma bes jylqy ne bolmaq.

Mádı. Qanash, Juman, myna eki jetim, sol beseýimizdiń sybaǵamyzdy sen al. Endi toıdyń ba?

Qarashubar. Beseý de beseý. E, onda toıdym, janjaly qurysyn, qoıdym. (Alystan aıqaı estiledi.)

Aıǵaı. Jaý... jaý... Mádı aǵa, qýǵynshylar keledi.

Qarashubar. Aty aýyzdyǵymen alysqan myna bireýi álden shyǵa keldi-aý.

Mádı. Qýǵynshylar bolsa, bul - sóz saıysyna bólingen jez tańdaıy, soıylshylary taý saǵalap kele jatqan bolar, saq turyńdar.

Qanash. Aý, qýǵynshy degenimiz jalǵyz atty jolaýshy ǵoı.

Qarashubar. He tak. Jolaýshy bulaı atoılamaıdy.

Qanash. Keselin qara, bizdiń Qarakeńe sálem bermesten, jylqyǵa qaraı bettep bardy.

Qarashubar. Mynanyń yzasy - aı, á. (Alystan zyryldaýyqtyń úni estiledi.) Attan - aı, zyryldaýyǵy bar eken. Jylqyny qýa jónelýge saılanyp kelgen naǵyz qýǵynshynyń ózi boldy-aý.

Qanash ekeýi Mádıdiń ámirin yntyǵa kútip typyrlaıdy. Mádıde ún joq, oıly kózi alysta.

Qanash. Masqara, anany qara, bizdiń Jumandy qamshymen bir salyp ótti.

Qarashubar. Oı, tuǵıanyńdy... (Tura umtylady.)

Mádı. Toqta! Jalǵyz atty bir balaǵa báriń birdeı jabylmaqsyńdar ma uıalmaı. Sen keıingilerine kereksiń. Qanash, qasyńa eki jigit al da, jet. Aty áıdik eken, at ústinen arqan kerip jolyn kesińder. Ojarlyq jasap, qol jumsaýshy bolmańdar, jónel! (Qanash ketedi.)

Qarashubar. Mádıjan - aý, kórip turmysyń? Mynaý jalǵyz atty bolsa da, bizdiń jigitterdi bıtim ǵurly kórer emes qoı. Ózi tipti mazaq etip júıtkıdi - eı. Dámesin qara, men kóz tigip kelgen boz aıǵyrdyń úıirin bólip áketpek. Qudaı úshin, kókdaýylyńdy bere turshy, quıyn bolsa da qýyp jetip, jelkesin úzip aldyda alyp keleıin.

Mádı. Ar jaǵyńa qara.

Qarashubar (Alasuryp sahnanyń ana shetine bir, myna shetine bir barady). Aı, qý kedeılik - aı, aıaǵyma tusaý, qolyma buǵaý boldyń-aý... Oı, óńkeı kóterem nemeler, sońynan jalbaqtaı bermeı, aldyn orasańdarshy, ne tak... ne tak deımin... Toqta, myna qyzyqty qara, jylqyny tastaı sala bizdiń kóteremderge qarsy shaýyp keledi. Joq, izdegeni biz ekenbiz.

Mádı. Munda bir úlken gáp bar, dańǵyrlaı bermeı sony oıla.

Qarashubar. Gáp?

Mádı. Qýǵynshylaryn túgel jamsatyp ketken bizderge jalǵyz munyń batyly qalaı jetti? Álde oq jumsaǵaly kelgen bireý me?

Qarashubar. Iá, arýaq! Iá, Qazybek babamnyń arýaǵy qoldaı gór! Jaraısyń, Qanyshym, jaraısyń, tóbemizge oınaqtaǵan nemeni qańbaqtaı etin ádemi ushyrdyń! Saýǵa, Mádıjan, saýǵa. Meniń suraıtyn saýǵam - sol batyrdyń tulpary.

Mádı. Eger onyń aty jyǵylmasa sen óz janyńdy saýǵa deıtin ediń.

Qarashubar. Ne tak (Iman men Qanashtyń aldyna túsip Kelbet kele jatyr.)

Kelbet. Armysyzdar, qaraqshny aǵalar.

Qarashubar. Ne-me-ne?

Mádı oǵan zilmen jalt qaraıdy. Kelbetke ashýmen umtylǵan Qarashubar keıin sheginip baryp, basqalardy ala ketedi.

Kelbet. Sarbazdaryńyz qalǵan shańnyń astyna sizdi qaldyrǵym kelmeı aıybyńyzdy betińizge basa ketkeli oralǵan edim, jolyma qurǵan tuzaǵyńyzǵa qapıada túsip qaldym. (Mádı únsiz qadalýda.) Aýzyńyzda jalyndy sel baryn bilsem de, kózińizde qandy shel baryn bilmedim. Ómirde óshpes kógińiz baryn bilsem de, qyzdardy qıadan shalatyn kekti ekenińizdi bilmedim. Ol úshin keshirim surap taǵzym eter edim, jaraly tizem búgiler emes.

Mádı. Sóziń syrly, óziń jumbaq sen kim ediń, aıaýlym?

Kelbet. Men qart batyr Baıystyń muńyn joqtaýshy, jas batyr Mádıdiń namysyn qorǵaýshy bireýmin...

Mádı. Jas batyrdyń namysyn keıin qorǵarsyń, qart batyrdyń qandaı muńy joqtaryń?

Kelbet. Jaýda ketken jalǵyz úıir jylqysy.

Mádı. Onyń jylqysyn kim áketipti?

Kelbet. Shashy uzynnyń bárin Túnekbaıdyń qyzy, jal-quıryǵy uzynnyń bárin Túnekbaıdyń jylqysy dep biletin siz áketipsiz. Túnekbaıdyń toǵyz myń jylqysyn túgel áketseńiz de elemeıtin edim, naızasyn ustap jaýǵa shabar balasy joq, qart batyrdyń qara túndi kúńirendirgen ashshy zary, saqalynan taramdalyp aqqan kóz jasy sizdiń aldyńyzǵa meni aıdap ákelgen.

Mádı. Seni meniń aldyma aıdap ákelgen tek sol ǵana bolmas.

Kelbet. Múmkin.

Mádı. Sen meniń namysymdy qorǵaıtyn qamqorshym bolsań, men seniń kimiń bolǵanym?

Kelbet. Siz meniń ata jaýymsyz. Óıtkeni, siz meniń ákemniń de, naǵashymnyń da, qaıyn-jurtymnyń da, jezdelerimniń de, solar tektes, teńdes baılardyń báriniń de, oıdaǵy oıaz, qyrdaǵy bolystardyń da jaýysyz. Sondyqtan, men de sizdiń jaýyńyzbyn. Biraq men siz úshin jastaıynan jazylmastaı jaralanǵan jaýyńyzbyn. «Jaýyńyzbyn» deı tura qoıar jalǵyz saýalym bar. Bárimizdiń de babamyz, sizdiń týǵan babańyz Qaz daýysty Qazybek bı - halqymyzǵa alyspen de dostasýdyń jolyn salǵan edi, sizdiń jaqynmen de jaýlasýdyń jolyn salǵanyńyz qalaı?

Mádı. Meniń betime basqaly kelgen tańbań bul ǵana bolmas?

Kelbet. Aldymen berilgen saýaldyń jaýabynan qutylyńyz.

Mádı. Ómirimde bir kórsem de kim ekenińdi tanydym. Kórgeniń az jas bolsań da, sanaly qyz ekenińdi de tanydym. Sen de meni tanyp al: taý sýyndaı tasqyndaǵan kúshim bar, sol tasqyndy syǵymdap tamshylatýdan bir talmaıtyn buǵaý bar. Sonyń bárin oı tarazysyna salmastan aǵat aıtqan sóziń bar. Japa-jalǵyz jaý jaraqsyz qýyp kelgen erligiń men estimegen ertegi. Sol ertegideı erligiń úshin aǵat aıtqan sózderińniń barlyǵyn keshirmeske sharam joq. Sen jeńdiń, men jeńildim, biraq jer betinde jybyrlap júrip aspandaǵy aıdy da jalmaǵysy keletin sonaý kisi jegish jendetter jeńe almaǵan Mádıdi nendeı qudiretpen jeńgenińdi bil. Bul jaryq dúnıede meni jaralaı alǵan bir ǵana sen ediń. Endi jazalaı alatyn da sen boldyń. Neshe jyldar boıy kúrsinýmen ótken kúnder men túnder úshin jazala. Nazamenen qaıaýlanyp jaralanǵan jan úshin de jazala. Zar ıleýmen dirildegen pák júrek úshin de jazala. Móltildegen kózdiń jasy úshin de jazala. Tek sonyń bárine ózińdi ortaq emespin dep oılama.

Kelbet. Allaı, ne deısiz? Anyq pa? Anyq siz meni sondaı súıdińiz be?

Mádı. Men jalynýdy qandaı bilmesem, jalǵan aıtýdy da sondaı bilmeımin. Qandaı aýyr kún týsa da, búgilýdi bir bilmegen tizem búgin saǵan ǵana búgildi.

Kelbet. Tize búgý siz úshin jaman yrym bolar, jalynamyn, tez turyńyz. (Ózi de tizerlep otyra qalady. Ekeýi birin-biri demeı túregeledi.)

Mádı. Qara túndeı, tún túnekteı sum ómirdiń sen sekildi aq sáýlesi baryn men nege erterek sezinbedim.

Kelbet. Men úshin endi ózińizge óshigersiz, ótkenge ókinýdi tastańyz.

Mádı. Óshigemin. Osyndaı aýyr ókinishte qaldyrǵan sum ómirdiń aspandaǵy aıy men kúni, jerdegi Kelbetinen basqanyń bárine de óshigemin.

Kelbet. Bul sózińiz maǵan ǵana jarasatyn, men ǵana aıtatyn sóz eken. Sony eskerińiz de, endigi aıtaryńyzdy hat arqyly jalǵańyz. Endi keshiksem meni qoldy boldy dep oılaǵan qýǵynshylar qaptap kelip qalar, qosh aıtysaıyq. (Qol alysady.) Qastandyqtyń qara qurty qaladan da, daladan da qaptaǵaly keledi, saq bolyńyz.

Mádı. Saqtanyp qana qoımaspyn, saıysýǵa da ázir bolarmyn. Ákeńe sálem aıt: menen qastandyǵyn aıamasyn, men onymen jaýlasýdy seniń jolyńa qurban ettim.

Kelbet. Ol men úshin onsha qymbat qurbandyq emes, óıtkeni men siz úshin ózin-ózi qurban etken pendemin. (Áldene aıtpaq bolǵan Mádıdi sóıletpeıdi.) Múmkin, sońǵy sózim bolar, bólmeńizshi, qýyp kelgenim - Baıystyń jylqysy emes, ózimniń armanym edi, armanym: tirshiligimde sizdi bir kórý edi, tilegime jettim. Toqtańyzshy, qudaı úshin, endi ún qatpańyzshy. Men kózińizden ǵaıyp bolǵansha, osy jerde miz baqpaı turyp qalyńyzshy. Qosh dep te aıtpańyz, tek keskinińizdi janaryma túsirip alaıyn, kózińizdi kózimnen taıdyrmańyz. (Sheginip alystaı beredi.) Rızamyn... rızamyn. Búgin sizge aıdap ákelgen ózimniń ajalym bolsa, oǵan da rızamyn. Tek, taǵdyryma rıza emespin. Qosh, jan aǵa. (Jalt burylyp shyǵa jóneledi.)

Mádı (kózi Kelbet ketken jaqta). Eı, qasireti mol jasaǵan, osyndaı jaqsy qyzdarǵa da «qaraqshy» degizgendeı ne jazdym men saǵan? Jazyǵym ádildik úshin alysqanym ba? Onda maǵan jaýyzdyqpen jaýlasatyn sanany nege berdiń? Elin, jerin súıetin júrekti nege berdiń? Jaýap ber, jasaǵan! Qasirettiń qandaı zili bassa da qaıyspaıtyn qaısar qaıratty nege berdiń? Keskilespeı basylmaıtyn namys kegin nege berdiń? Bir basyma sonyń bárin úıip-tógip berdiń de, bir de bireýine erkindik bermediń. Bul qalaı? Tym bolmasa, sonaý orys baýyrlarǵa oq atyp jatqan japondarmen shaıqasyp ólýge de erkindik bermediń. Qazaq sıaqty buratana halyqtyń mendeı ulyna qarý bermeıtin patshamyzdyń zańy seniń de zańyń bolǵany ma? Sonda men óziń bergen ar-namysty, óziń bergen kúsh-qaıratty qaıda aparyp tyǵamyn? Kórime ala ketýim kerek pe? Joq, jasaǵan, ondaı qorlyq - jarlyǵyńa ólgennen soń bolmasa, tirshilikte kóne alman! Árbir baıdyń júreginde myń kedeıdiń kóz jasy bar. Sol qandy jasty olardyń keýdesinen syǵyp almaı, men jaı taba alman. Jaıdaı soǵar kektiń otyna endigi qaqtarym - Tekeshtiń júregi, Tekeshtiń. (Qasynda eki jigit bar Qarashubar jetip keledi.)

Qarashubar. Mádıjan - aý, bizder basymyzdy ólimge Túnekbaıdyń qyzy úshin baılaǵan joq edik qoı, bul qalaı?

Mádı. Jazyqsyz bireýdi shabý úshin de baılaǵan basymyz joq-ty. Túnekbaıdy shapsaq, onda eldiń sel bolyp aqqan kóziniń jasy, sher bolyp qatqan keýdesiniń kegi bar. Men qaıtarsam, ózimizdeı sorlynyń malyn qaıtardym.

Qarashubar. Anany qara, men ıemdenip kelgen qylańdardy túgel áketip barady. Joq, men ol jylqylardyń jalǵyz tal qylshyǵyn da bere alman.

Jigitter (soıyldaryn túıgishtep). Ie, ólispeı bere almaımyz, bere almaımyz, qolynda ólemiz, jolynda ólemiz.

Mádı. Senderge ol jylqyny beretin kim?

Qarashubar. Kim ekenin qazir-aq kórseteıin. Jigitter, tartyńdar!

Mádı. Toqta. (Atylyp baryp qamshymen tartyp jiberedi.) Toqta dedim ǵoı men saǵan! (Qarashubar táltirektep baryp qulap túsedi. Mádı júrip ketedi.) O, jasaǵan, munan da meni dalanyń jyrtqyshymen joldas etseń edi.

Qarashubar. Jyrtqysh? Apyr-aı, Mádıjan - aı, myna sózdi sen maǵan qalaı aıttyń?

Mádı. Sen ekeýiń eki taıdy jetektep joǵalyńdar da, munan bylaı meniń kózime kórinbeńder.

1-jigit. Elimizdiń sybaǵasy qaıda?

2-jigit. Ózimizdiń úlesimiz qaıda?

Mádı. El sybaǵasy senderdeı quzǵynǵa berilmeıdi.

Jigitter (soıyldaryn túıgishteıdi). Nege? Nege?

Qarashubar. Nege?.. Nege?.. Oı, tuǵıandaryńdy... Má, senderge eldiń sybaǵasy, má... (Ekeýin qamshymen sabalap qýyp áketedi.)

Mádı (jalǵyz). Túsinbeımin, bul qudiretti qudaı dúnıeni jyrtqyshtar bıleıtin etip nege jaratty? Nege? Maǵan osyny túsindiretin kim bar? Zulymdyqtyń quly eter bolsa, izgilikti nesine jaratty? Men keıde solaı dep bar daýyspen aıqaı da salamyn. Búkil dúnıe meńireý jartas bolyp ketkendeı, estıtinim - óz daýsymnyń jańǵyryǵy ǵana. Bul qalaı? Osy saýaldyń jaýabyn beretin adam, zulymdyqty izgiliktiń tabanyna salatyn jaýabyn beretin adam, zulymdyqty izgiliktiń tabanyna salatyn zaman bola ma bul, joq pa? (Syrttan daýys estiledi.)

Daýys. Jaý... jaý... Mádı aǵa, qýǵynshy keledi, jaý... jaý...

Mádı. Áne, zamanymnyń maǵan berer jaýaby. (Molanyń ishinen sheshesiniń óligin kóterip Iman kele jatady.)

Iman (jasqa býlyǵyp). Mádı aǵa, meniń apam... (jylap jiberedi.)

Mádı (betin bir sıpaıdy da, qaltasynan oramalyn alyp ananyń betine jabady da, ólikti Imannyń qolynan kóterip alyp súırep shyqqan jaqqa qaraı júrip ketedi.) Qaıdasyńdar, qan isherler?! Men senderdi analardyń aq sútimen de atamyn, kelińder?

Shymyldyq.

Úshinshi sýret

Ýez nachalnıgi Zalınniń keń aýlasy. Sahna syrtynda áýenmen qosa shalqı bılep júrgen sándi toptyń sheti kórinedi.

Syrttan Tekesh pen Tekejan kele jatyr.

Tekesh (sóıleı keledi). Erteńgi jıynǵa sen qalasyń, men oıazdan ruqsat alamyn da, osy túnnen qalmaı elge qaıtamyn. Sen keıin ásker alyp shyǵasyń.

Tekejan. Qaıdaǵy ásker?

Tekesh. Ana qaraqshydan janyńdy saqtap, baǵyńdy qorǵaıtyn ásker. Mynaý úıde toı-dýman bar sekildi-aý! Aǵaıyndy ekeýmizdiń birdeı jalbaqtaǵanymyz jaraspas, sen osy jerden qaıta ber.

Tekejan (ázil-shyny aralas). Siz jalbaqtaǵan kezde men bulańdasam qaıtedi?

Tekesh. Quıryǵyńdy juldyrǵyń kelse, bulańda.

Tekejan. Onda sonyń ekeýin de sizge syıladym, saý bolyńyz. (ketedi.)

Tekesh (ersili-qarsyly zyr qaqqan daıashylardyń árqaısysyna bir umsynyp). Eı, shyraq... eı, balaqaı, eı, matýshka... (Bir daıashy qyz jetip keledi).

Qyz. Myrza, sizge kim kerek?

Tekesh. Osy úıdiń ıesi oıaz myrzanyń ózi kerek. Sol uly mártebeli myrzaǵa meniń duǵaı-duǵaı sálemimdi tezinen jetkizshi. Tekesh myrza deseń ózi de biledi.

Qyz. Tekesh? Onyń orysshasy qalaı (Zalın kele jatady.)

Zalın. Saqtan, Marýsá, Teke - eshkiniń sendeı qyzdarynyń baıy. (Qarqyldaıdy, qyz betin basyp júgirip ketedi.)

Tekesh. Kelemejdep boldyńyz ba, taqsyrym.

Zalın. Kelemej emes, men qazir shattanǵan shaǵymda osylaı keńkildeıtin ádetim.

Tekesh. Shattyǵyńyzǵa ortaqpyn.

Zalın. Bir ǵana siz emes, bul shattyǵyma búkil Qarqaraly dýany túgel ortaq. (Oryn usynady.) Ótinemin.

Tekesh (dýman jaqqa kóz jiberip). Qatelespesem, men, tipti, bir toıdyń ústine tap bolǵan sekildimin - aý.

Zalın. Qatelesken joqsyz. Bul - uly mártebeli general-gýbernator taqsyrdyń Peterbýrgte oqıtyn sýretshi qyzy Natalá Aleksandrovnanyń kelýine arnalǵan saltanatty kesh.

Tekesh (tańdana). Gýbernatordyń qyzy deısiz be?

Zalın. Ol osynda bir aı jatyp, «Shaıtan kóldiń» sýretin salmaqshy. Sol sýret bitken kúni Qarqaraly ýezine qaraǵan jıyrma eki bolysty túgel jınap, úlken toı jasaımyn. Sol toıdyń sharýashylyq jaǵyn siz basqarasyz.

Tekesh. Qyzmetińizge ár qashan da ázirmin. Qymbatty meımanymyzǵa syı-qurmetimiz de ázir bolar.

Zalın. Sizdiń sondaı jomart ekenińizdi bilemin, aldyn ala raqmet sizge. Mynaý aqqýdaı sylańdap júrgen suńǵaq boıly sulý qyz sol bıkesh.

Tekesh. Qudaı úshin, bıkesh demeı baqyt qusy deńizshi.

Zalın. Qulaǵym sizde, kelgen sharýańyzdy aıta berińiz.

Tekesh. Mezgilsiz kelip mazańyzdy alǵanym úshin ǵapý etińiz. (Tós qaltasynan bir qaǵaz alady. Bes bolys Boshan, tort bolys Qarashor eliniń atynan, toǵyz bolystyń qoly qoıylyp, móri basylǵan mynandaı prıgovormen kelgen jaıym bar.

Zalın. Prıgovor? Ol ne taǵy?

Tekesh. Taǵy da sol ataqty qaraqshynyń lańy.

Zalın. Ataqtylaryń Mádı edi, ol aıdaýda. Qaptap ketken bul ne ataqty?

Tekesh. Sol ataqtymyz aıdaýdan qashyp kelipti. Bári myna qaǵazda jazylǵan.

Zalın (qaǵazdy oqyp boldy da, oılanyp júrip ketedi.) Eger ol shyndyq bolsa, siz ben bizdiń ásirese, sizdiń ashyq aspanyńyzdan tóbeńizge jaı túsetini de shyndyq.

Tekesh. Dál aıtasyz, taqsyrym. Ol endi bizdiń malymyzdy shashsa, sizdiń qanyńyzdy shashýdan taıynbaıdy. Sondyqtan bizderdiń sizden endigi tilegimiz onyń baılanyp aıdalýy emes, darǵa asylýy.

Zalın. Ym... da... Aıdaýdan qashqanymen qoımaı, mynandaı qımyl jasaýy onyń naızasyna kók semserge aınalǵanyn kórsetedi.

Tekesh. Baıqaımyn, onan ózińiz de seskenetin sekildisiz.

Zalın. Iá, seskenemin, sondyqtan búginnen bastap men ony memleket jaýy dep jarıalaımyn. Oǵan qarsy jumsalatyn kúshtiń qarýy - bizden, qarjysy - sizderden.

Tekesh. Bizden bolǵanda, mólsheri qansha bolar eken?

Zalın. Mádıdiń quny qansha bolsa, sonsha.

Natalá (Tekeshti kórip toqtaı qalady). Myna bir myrzanyń keskini orıgınalnyı eken, sýret salatyn aspaptarymdy ákele qoıyńyzshy, qaryndash pen dápterdiń birin ákelseńiz de bolar. (Lashkın ketedi. Natalá Zalınderge jaqyndaıdy.)

Zalın. Meniń súıikti perishtem, keshirińiz, hamanda osyndaı jaryq, ajaryńyz hamanda osyndaı jarqyn bolsyn. Sıqyry mol áspetti qolyńyzdan taǵy bir súıýge ruqsat etińizshi. (Natalányń qolynan súıedi de, Tekeshti ıegimen nusqaıdy). Tanysyńyzdar, bul myrza meniń...

Natalá. Men úshin osy tanystyrǵanyńyz da jetedi, raqmet. Tek qozǵalmasyn, sony eskertińiz. (Lashkın ákelgen dápterge Tekeshtiń sýretin sala bastaıdy.)

Zalın. Sýretińizdi Peterbýrgke ala ketsin, qybyrlamaı, jybyrlamaı turyńyz. (Azdan soń Nataláǵa.) Mynandaı qazaqpen tanysýǵa qalaısyz? (Tekesh ákelgen qaǵazdy kórsetedi.)

Natalá. Bul ne?

Zalın. Oqyńyz.

Natalá. Qolym bos emes, ózińiz oqyńyz. (Zalın qaǵaz sózin onyń qulaǵyna quıady. Natalá sýret sala otyryp sóıleıdi). Men atyna syrttaı qanyq Mádı deıtin bir qaraqshy bar edi, bul sol ma, basqa ma?

Zalın. Ǵajap - aý, ony siz qaıdan bilesiz?

Natalá. Meniń gýbernatordyń qyzy ekenimdi umytpańyz. Ony umytpasańyz, gýbernatordyń keńsesine qaraýyndaǵy halyqtyń jaqsylyǵynan góri jamanshylyǵy kóbirek jetetinin, ásirese, Mádı sıaqty qaraqshylardyń tarıhy tom-tom bolyp jetetinin, odan tarıhty oqýǵa men sıaqty erke qyzdardyń qumar keletinin bilgeısiz. (Tekeshke). Raqmet sizge. (Kete beredi.)

Zalın. Natalá Aleksandrovna, sál kidirińizshi. (Natalá moıyn burmastan tura qalady.)

Natalá. Men sizdi tyńdap turmyn.

Zalın. Siz, Shaıtan kóldiń sýretin alańsyz salý úshin bir jeti boıy qaladan shyqpaıtyn bolyńyz.

Natalá. Nege?

Zalın. Nege ekenin jańaǵy qaǵazdan baıqaǵan bolarsyz. Ol aıdaýdan qashyp kelip, el shaýyp júrgen kórinedi. Ony ne qolǵa túsirmeı, ne qýa - qýa elden bezdirmeı, sizdi qaladan shyǵarý men úshin aýyr qylmys.

Natalá. Eger de ol qolǵa túspese, ne elden bezip ketpese qaıtemiz? Men Shaıtan kóldiń sýretin salmastan kete bermekpin be?

Zalın. Bizder ár eldiń óz ishinen otrád quryp, halyqty jappaı attandyramyz. Ony ustap bergen adamǵa bas saıyn bes júz somnan syılyq beriletinin aıtyp jar salamyz. Jan kúıer jaqyn adamdaryn kepildikke ustaımyz. Eldiń ishine jansyzdardy qaptatamyz. Qysqasy, myna sıaqty myrzalardyń qaltasyna súıengen qarý men aılamyzdy qabat jumsap, ony qalaı da bul ýeziń jerinen joq etemiz. Oǵan deıin siz dem alasyz.

Lakshın. Natalá Aleksandrovnanyń bir tal shashy jerge túse qalsa talaıyńyzdyń (Tekeshke qarap) bastaryńyz dopsha qaǵylady. Ol esterińizde bolsyn.

Natalá. Qoryqpańyzdar, men onshalyqty qymbat emespin. Óıtkeni, men sýretshimin. Bizdiń uly Rossıada sýretshiler men aqyndardyń quny arzan. (Júrip ketedi.)

Zalın. Ym... da, ózi kúndeı, sózi zildeı.

Tekesh. Zahar Zaharysh, qudaı úshin, bizdiń elge baratyn áskerińiz osyndaǵylardyń ishindegi eń joıqyny bolsynshy.

Zalın. Ózi joıqynnyń shyǵyny da joıqyn ekenin eskerdińiz be?

Tekesh. Ol qaraqshynyń qarasy ósher bolsa, qansha shyǵyn bolsa da shybyn ǵurly kórmespin.

Zalın (daýystap). Meniń qyryp salym - Atamanov qaıdasyń?

Atamanov (masańdaý). Shtabs-kapıtan Atamanov, mine, kele jatyr, ámirshim. Ne buıyrasyz?

Zalın. Meniń qaraýyma kelgenińe az bolsa da, jaý júrek ekenińdi tanyp edim, bul aımaqtyń tarıhy buryn kórmegen bir joıqyn joryqty sen bastaısyń.

Atamanov. Joıqyn joryq?!

Zalın. Iá, endi bir jetiden keıin myna myrzanyń eline attanasyń. Ne isteıtinińdi kezinde aıtamyn. Ázirge aıtarym: ol joryqtyń aqyry qandy shaıqasqa aınalýy múmkin, soǵan ózińdi-óziń myqtap ázirle.

Atamanov. Men sheshemnen týǵanda qan sheńgeldep týǵan ekenmin, sondyqtan ba bilmeımin, qandy shaıqasqa janym qumar. (Ekeýi máz.)

Tekesh (ózine kúbirlep aýlaqta tur). Myna bir dóńbekteı nemesi muryndyqsyz buqaǵa uqsaıdy eken, saý basyma saqına tilep almasam ıgi edim.

Zalın (Tekeshke meziret jasap). Tekesh myrza, qurmetti meımanym bolyńyz. (Bular úıge bettegen kezde alystan shyqqan ánge qulaǵyn tige Natalá kele jatady. Án - «Qarakesek». Ol asqaqtap jaqyndaǵan saıyn Natalá súısine túsedi.)

Natalá. O, ǵajap, meni mynaý eldiń áni de sıqyrlap aldy. Bul qalaı? (Ánniń qaıyrmasyna qosylady.)

Shymyldyq.

EKİNSHİ BÓLİM

Tórtinshi sýret

Jazǵy aýyl syrty.

Tekesh bir qolymen Kelbetti qushaqtaı sóılep keledi.

Tekesh. Meniń jahandaǵy eń qymbat baldyzym da, eń tátti balym da sensiń.

Kelbet (kúlimsirep). Ol meniń sizden talaı estigen ertegim, janymsyń demeseńiz boldy.

Tekesh. Alla taǵala maǵan olaı deýdi de jazǵan, biraq aspannyń kúni tóbemde turǵanda áıel zatyn janym demeıtin ádetim.

Kelbet. O, ǵajap, myna bir jarqanattyń jarbańdaýyn qarańyz.

Tekesh (shoshyp). Jarqanat? Qaıda?.. Qaıda? (Basyndaǵy bórkin alyp qaıta-qaıta erbeńdetedi.)

Kelbet. Tóbeńizde shyr aınalyp júr. Ýy kózińizge tamyp keter, qaramańyz.

Tekesh. Qıamet... qıamet... «Qıamet qaıym bolarda dúnıege túrli-túrli bále tolǵaı» degen osy da. Ketti me? Ketti me?

Kelbet. Sizde bir óshi bolý kerek, túıilip kelip, qaıta-qaıta shúıiledi.

Tekesh. Bul da álgi Mádıdiń qyrsyǵy, áıtpese, o zaman da bu zaman jarqanattyń kúndiz ushqanyn bizden basqa kim kórgen. Janymdy táńirime, basymdy saǵan tapsyrdym, baldyzym. (Basyn Kelbettiń etegimen búrkemek bolady.)

Kelbet (yrshyp ketedi). Qoryqpańyz, jarqanat degenim sizdiń elesińiz eken.

Tekesh. Oı, qyz bolmaı ketkir. Onysy nesi - aı, shybynymdy sonsha shyrqyratqany.

Kelbet. Keshirińiz, janyńyz qysylǵan shaqta jarqanatqa uqsap ketetinińizdi bilmedim.

Tekesh. Nege ekenin bilmeımin, qudaı ámiri, osy jarqanat deıtin ıtten ólerdeı qorqamyn.

Kelbet. Men de solaımyn, biraq men jarqanattyń ózinen emes, soǵan uqsaıtyn adamdardan qorqamyn.

Tekesh. Jaraıdy, jarqanattyń elesi de, ózi de qurysyn. Myna bir jibek kilemdi aýlaqqa ádeıi sen úshin jaıdyrǵan edim. Kelshi, janyma kelip jantaıshy, jaqsylap bir keńeseıik.

Kelbet. Men jantaısam jambasyńyzǵa tas batar, onan da jańaǵy ertegińizdi jalǵańyz.

Tekesh. Ertegiń ne?

Kelbet. Manadan bergi aıtqandaryńyz qurannyń sózine uqsamaıdy.

Tekesh. «Quranda bylaı, quranda olaı» dep soǵa beretin soqyr molla emespin men. Azdy-kópti oqyǵanym bar, sol oqýdan toqyǵanym bar. Sonyń bárinen bir baıqaǵanym: «Shóptiń basy jel bolsa ǵana qımyldaıdy».

Kelbet. Jel aıdaǵan shóbińiz kómeıińizge keptelip qaldy ma, nege bógeldińiz?

Tekesh. Sońǵy kezde osy eldiń aýzy sen jaıynda kóbirek jybyrlaıtyn bolyp ketti, sony aıtýǵa aýzym barmaı, qınalyp otyrmyn.

Kelbet. Sonda elińizdiń aýzy men jaıynda ne dep jybyrlaıdy?

Tekesh. Olardyń aıtysyna qaraǵanda, seniń Mádımen jasyryn baılanysyń bar kórinedi.

Kelbet. Apyr-aı, á, ony siz qaıdan bile qaldyńyz? Quranyńyz solaı dedi me?

Tekesh. Tamuqtyń túbine tyǵatyn ondaı sózdi tasta da, meniń suraýyma jón jaýap ber.

Kelbet. Elińizdiń aýyzy túgel jybyrlaǵandaı men ne isteppin? Aldymen siz sony aıtyńyz?

Tekesh. Mádıdiń qazir qaıda ekenin sen biletin kórinesiń, seniń biletinińdi men de sezip júrmin.

Kelbet. O, sizdiń tipti áýlıeligińiz de bar ma edi?..

Tekesh. Áýlıeligim bolmasa da, sendeı qyzdyń syryn bilerlik saıtanym bar.

Kelbet. Ie, saıteke, Mádıdiń bar syryn biletinimdi siz qaıdan bildińiz?

Tekesh. Bilgenim beker bolmasa, qaıdan bilgenimdi surap qaıtesiń.

Kelbet. Raqmet, jezdeke, eki kún boıy izdep taba almaı júrgen urymdy jaqsy taýyp berdińiz.

Tekesh. Astapyralla, qaıdaǵy ury?

Kelbet. Uıatyńyz qaıda? Álde qonaǵyńyzdyń qaltasyna túsýdi uıat dep bilmeısiz be?

Tekesh (ashýly). Kim? Kim seniń qaltańa túsken?

Kelbet. Siz... siz... túspeseńiz qaltamdaǵy Mádıdiń haty qaıda?

Sharapat (kólgirsip kúle sóıleı kúredi). Ózimiz qyz kezimizde, mundaı ońashada kezdesken jezdelerimiz jelekteı jelpildeýshi edik, seniń jezdeń nemene, tarttyrǵan tekedeı myqshıyp qalǵan?

Kelbet. Jezdeleriń jelekteı jelpildegen shaqtarda ózderiń qaıtýshy edińder, jaınamaz bolyp jaıylýshy ma edińder? Joq, álde...

Sharapat. Daýysyńda bir kesir kerdeń bar ǵoı. Ondaı shaqta bizder maýyqqan mysyqsha mıaýlaıtynbyz. Osy bolar maǵan endigi aıttyrmaǵyń?

Kelbet. Meniń betim dýyldap barady, hatymdy bershi, tezirek keteıin.

Sharapat. Hatyń ne aıtyp turǵan?

Kelbet. Saıqaldanba, meniń qaltamdy aqtarýǵa batyly jetetin sen ǵana.

Sharapat. Men biletin hat mynaý ǵana... (Bir japyraq qaǵazdy usynady.)

Kelbet. Bul ne?

Sharapat. Saǵan zor mártebeli oıazymyzdyń ózi de ǵashyq kórinedi. «Tezinen qalaǵa jetkiz» dep Tórejanǵa buıryq beripti. Jańa shabarman kelip osyny berip ketti.

Kelbet (qaǵazdy oqı sala Tekeshke qadalady). Sizdiń manadan bergi oqyǵanyńyz meniń janazam eken ǵoı?

Tekesh. Janaza?

Kelbet. Dámetpeı-aq qoıyńyz, meniń janazam sizge buıyrmaıdy. Tek qudaıyńyz bar bolsa, bir suraýǵa ashyq jaýap berińiz. Meniń óligimdi basqysh etkende, qandaı muratqa jetpeksiz?

Tekesh. Apyr-aı, baldyzym - aı, myna sóziń shymbaıyma batyp ketti-aý.

Kelbet. Men qudaı sózin surap turmyn ǵoı. Ol úshin shymbaıyńyz nege qıraı qaldy? Álde qudaı sózin aıtý jandy qınaıtyn azap pa?

Sharapat. Janym - aý, janazań ne aıtyp turǵan?

Kelbet. Keshirińizder, men ózimniń adam ekenimdi umytyp tur ekenmin. (Tez ketedi.)

Sharapat. Alla, allaı, júregim ne bop ketti. Taqsyrym - ay, aıtyp túsindirseńizshi, janazasy ne?

Tekesh. Bári senen... senen. (Yzamen jerdi túıgishteıdi.)

Sharapat. Men ne istedim?

Tekesh. Ne istemediń? Eger onyń qaltasyn aqtarmasań, onyń hatyn almasań, ol hatty maǵan bermeseń, men Tekejanǵa jibermesem, Tekejan ol hatty oıazǵa bermese, Kelbet mundaı keselge kezdeser me edi? O aljasqan basym, aljasqan basym... ol maskúnemniń Kelbetten ala almaı júrgen qysasy baryn nege oılamadym?

Sharapat. Kesel! Ol ne?

Tekesh. Mádı qolǵa túspese, onyń ornyna Kelbettiń ıt jekkenge osy ketkeni ketken. Barshy, osyny aıtyp túsindir de, Mádıdiń qaıda ekenin surashy, barshy.

Sharapat. Qudaıym - aý. (Úıge betteıdi. Jol kıimin kıgen Kelbet qarsy keledi.) Kúnim -aý... (Jylap jiberedi.)

Kelbet. Jyla, jyla, sen jylaý úshin ǵana jaralǵan jansyń. (Tekeshke qaraı óte shyǵyp.) Mádıdiń men biletin bir ǵana mekeni bar edi, sizge sony aıta ketkeli soqtym, jezdeke.

Tekesh. Sóıtshi, qaraǵym. Sen sondaı aqyldy ediń ǵoı. Sonda seniń de, bizdiń de keneıimiz túgel.

Kelbet. Keneıińizdi meniń súıegimmen túgendeı berińiz. Mádıdiń men biletin mekeni -meniń júregim.

Tekesh. Solaı ma? (Tap beredi.)

Sharapat (araǵa túsip, qarsy tura qalady). Taqsyrym - aý, kózińiz qantalap ketti ǵoı, táýbaǵa kelseńizshi.

Tekesh. Joǵal jolymnan. (Sharapatty serpip jiberedi de, sheńgelin yńǵaılap Kelbetke jaqyndaıdy.)

Kelbet. Sizdiń sheńgelińizge meniń qara tyrnaǵym da syımaıdy, shamańyzǵa qarańyz.

Tekesh (yzamen qolyn kótere bere toqtap qalady). Átteń, átteń, bes dýanǵa belgili ataǵymnan uıat, áıtpese men seniń júregińdi sýyryp alyp ana qyzylbóriktiń qanjyǵasyna baılar edim de, ózińdi Qarashubarǵa qosaqtap turyp aıdar edim!

Kelbet. Siz bosqa ókinip tursyz, sizge laıyǵy sondaı jendettik qana.

Tekesh. Jendet?!

Kelbet. Iá, jaqsylap jattap alyńyz.

Tekesh. Men seni qazir-aq jentek eteıin endeshe. (Ashýmen ketedi.)

Kelbet (eki qolyn aıqastyra Sharapatqa usynady). Baıla.

Sharapat. Oıbaı, ne úshin?

Kelbet. Qaltama ne úshin tússeń - sol úshin.

Sharapat. Baýyrym - aý...

Kelbet. Baýyryńdy ıt jesin, óshir únińdi!

Sharapat (Kelbettiń aıaǵyn qusha qulaıdy). Menen bir bilmestik ótti, keshir, baýyrym, keshir.

Kelbet (aıaǵymen serpip jiberedi). Toqta, men keshirsem sen Qarashubardy qutqarasyń ba?

Sharapat. Oıbaı-aý, baılaýly jatqan adamdy men qalaı qutqaramyn?

Kelbet. Sezdirmeı baryp qolyn bosatsań, qalaı qutylýdy ózi biledi.

Sharapat. Janym - aý, qolymnan kelmeıtin İske jumsamasańshy.

Kelbet. Onda aıaǵymdy bylǵama. (Sharapatty aıaǵynan serpip tastap júrip ketedi. Onyń sońynan qushaǵyn jaıa umtylyp Sharapat ta ketedi. Bularǵa alystan qadalyp Tekesh kele jatyr.)

Tekesh. Keskileser jaýym úshin kepildikke ózimniń eń qymbat baldyzymdy ustap berdim -aý, estigen qaýym ne der eken? (Eki qoly artyna baılanǵan Qarashubardy aldyna salyp qyzylbórik pen bir jigit keledi. Tekesh olarǵa yzbar shashyp.) Aıdap ákete bermeı, bul jeksuryndy maǵan nesine ákeldińder?

Qyzylbórik. «Sizge aıtar aryzym aqtyq qoıar tilegim bar» degen soń ákeldik.

Tekesh. Aldymen ol bizdiń tilegimizdi qabyldap, Mádıdi ustap bere me, joq pa, sony aıtsyn.

Qyzylbórik. Ózi de sony aıtatyn sekildi.

Tekesh. Onda qulaǵym sende, batyr.

Qarashubar. Ózińizden basqa janǵa aıtpasqa alla atymen ant etińiz.

Tekesh. Meniń barlyq sózim alla atymen ǵana aıtylady. Anttaspaı-aq aıta ber aıtaryńdy. (Iek qaǵady, qyzylbórikter ketedi.)

Qarashubar. Meniń jalǵanda istegen jalǵyz, jalǵyz bolsa da jarty álemnen aýyr bir kúnám bar. Sol úshin Sharapat hanymnan keshirim suraǵaly kelip edim, qalaı kórsem eken!

Tekesh. Eger de Sharapat hanym kúnáńdi keshirse, sen Mádıdiń qaıda ekenin aıtar ma ediń?

Qarashubar. Onda sóz joq aıtar edim. Áı, kúnám tym aýyr edi, keshire qoımas.

Tekesh. Sóz joq, keshiredi, men keshirtemin. (Daýystap.) Báıbishe, jaınamazymdy ákep bershi. Áne, kele jatyr, aıta ber.

Qarashubar. Aldymen hanymnyń keshirimin alaıyn. (Sharapat jaınamaz ákeledi.)

Tekesh. Myna batyr senimen qoshtasqaly kelipti.

Sharapat. Munyń qoshtasqany maǵan ne kerek?

Tekesh. Kúpir sóılep kúnákar bolma, báıbishe. Kárip jolǵa ketip bara jatqan adamnyń kúnási bolsa keshire sal. Saýap bolady. Quranda solaı degen. (Aýlaqqa baryp namazǵa kirisedi.)

Sharapat. Qulaǵym sende, Qarashubar batyr.

Qarashubar. Ne tak, Sharapat hanym. Men Qarashubar emes, Qarashubardyń kıimin kıip kep turǵan Noıannyń arýaǵymyn.

Sharapat. Sandalypsyń. (Ketýge betteıdi. Qarashubar qarsy aldyna tura qalady.)

Qarashubar. Ne tak. Eger de men ne tak ekenin aıtyp, aıqaı salsam, el jınalar, el jınalsa siz jyndanarsyz.

Sharapat. Esiń durys pa, men nege jyndanamyn?

Qarashubar. Siz meni áli tanymaı tursyz. Kebinimnen qoryqpańyz, men tek sizden keshirim suraı keldim.

Sharapat. Keshirim? Ne úshin?

Qarashubar. Adaldyǵym úshin, ańǵaldyǵym úshin, sol ekeýiniń kesirinen men sizdi keshilmeıtin aýyr kúnáǵa batyrdym, sol úshin...

Sharapat. Ne sandyraqtap tursyń? Adaldyqtyń kesiri bola ma eken?

Qarashubar. Bolady eken. Men ony ózimnen bildim.

Sharapat. Qalaı?

Qarashubar. Eger de men adal bolmaı, sizdiń tilegińizdi qabyldap, oınasyńyz bolsam, siz baıyńyzdy maǵan óshiktirmeıtin edińiz. Ol óshikpese, meni óltirmeıtin edi. Ol óltirmese, men ólmeıtin edim. Siz bar jazany jalǵyz ózińiz tartatyn sondaı aýyr kúnáǵa batpaıtyn edińiz. Sonyń barlyǵy meniń adaldyǵymnyń qyrsyǵy. Sol úshin sizden keshirim suraımyn. (Tekesh namaz oqyǵan bolyp otyryp alaı-dúleı kúıge túsedi.)

Sharapat (syqylyqtap saıqaldana sóıleıdi). Óziń ádemi sandyraqtaıdy ekensiń - eı, taǵy da, taǵy da.

Qarashubar. Onda men ózińizdiń sol kúngi bir sózińizdi esińizge salaıyn. «Et shaýyp ber» degen syltaýmen meni kiletke alyp kirdińiz ǵoı, kilettiń ishi tas qarańǵy eken, men «shyraǵyńyz qaıda?» dedim, sonda siz ne dedińiz?

Sharapat. Sumdyq - aı... ha... ha... (Qarashubardyń daýysyn estirtpeý úshin kúlkisin kúsheıtip ketkisi keledi. Qarashubar aldyn kes-kestep jibermeı, sózin aıta beredi.)

Qarashubar. Sonda siz: «Demińdi demime tıgizseń, tilińdi tilime bir berseń dúnıedegi bar shyraq birden jarq etip janady» dedińiz ǵoı. Men demińizge demimdi tıgizbedim, tilimdi tilińizge bermedim. Siz jyndana jazdap birese mıaýladyńyz, birese qyńsyladyńyz, aqyrynda ózińizdi ózińiz ustaı almaı aıqaı saldyńyz. (Tekesh jaınamazymen betin jaýyp zyta jóneledi.)

Sharapat (jyndana kúle turyp bilegindegi altyn bilezigin alyp Qarashubardyń qoınyna tyǵa sala, úıine qaraı jóneledi). Ha-ha... ha-ha... ha-ha... (Syqylyqtap kúlgen kúıi ketedi.)

Qarashubar. Búkil ómirin jyndanýmen óter, qý saıqal. Aý, Tekesheke, hanymyńyz meniń qoınyma altyn jylan tastap ketti, kelińiz de sony alyńyzshy. (Aýyr kúrsinip.) Qaıteıin, qolymnan keler bar qastandyǵym osynaý bir shyndyqty aıtý ǵana boldy. Ózimniń sol kúni et urlaýǵa baryp sol kilettiń ishinde buǵyp jatqanymdy jasyrsam da, kórgen sumdyǵymdy jasyra almadym. Endi qudaıdyń aldynda da kúnásiz shyǵarmyn. (Aıqaılap.) Eı, jendetter, qaıdasyńdar? Men jaýymdy jaıratpasam da, shyndyqtyń tańbasyn betime basyp qansyrattym. Endi meni aıdaı berińder. (Ketken jaǵynan manaǵy qyzylbórik pen jigit kele jatady.) O, qýys keýde dúleıler, kimdi aıdaýdy qashan biler ekensińder? (Teńsele basyp kete beredi.)

Shymyldyq.

Besinshi sýret

Taý ishi. Mádı toby. Mádıdiń ózi ot basynda áldeneni oılana, áldene jazyp otyr. Serikteriniń árqaısysy ár jerde, ár tasqa súıenip Mádıdiń «Shirkin-aı» ánin ándetýde. Báriniń de kózi alysta, áldekimdi ańsaı kútýde.

Qýǵynnan kóz asha almaı júrgen janmyn,

Qyzyǵyn bir kóre almaı atqan tańnyń.

Qara tas bizder úshin mamyq boldy-aý,

Jata almaı tósegine súıgen jardyń.

Erke bop, er atandym bala jastan,

Boı bermeı ulyqtarǵa áýel bastan

Qudaıdyń maǵan bergen abyroıy –

Bilmedim ımenýdi bı, bolystan.

Mádı. Soǵan myna shýmaqty jalǵańdarshy. (Jazǵanyn ándete oqıdy.)

Balasy Alshynbaıdyń Mádı atym,

Ár eldiń kóp estidim minajatyn.

Baıǵuzdaı tas jastanyp taýda jatpaı

Keldim de kórdim zordyń qıanatyn.

Iman. Mádı aǵa, osy sizdiń ánderińiz ózge ánderden nege bólek?

Mádı. Bilmeımin, múmkin ózim ózgelerden bólekteý shyǵarmyn. Eshteńe kórinbeı me?

Qanash. Joq.

Iman. Jolyna qaraı-qaraı kóz taldy.

Mádı. Onyń munsha keshigýi júrekti de taldyrdy.

Qanash. Túnde jortyp júre almaı, kúndiz elge syn almaı, Kelbetke de kezdese almaı, ne tak... ne tak dep júrgen shyǵar.

Mádı. Ondaı jolbarys túnde de jaqsy jortady. Bir sumdyqty sezgendeı júregimde maza joq.

Iman. Mádı aǵa, aq kıimdi, aq boz atty bireý bizge qaraı quıǵytyp keledi.

Juman. Iá, arýaq.

Qanash. Joq, bul bizdiń jolbarys emes, saqtaný kerek bolar.

Iman. Alysta keledi ǵoı, ol emes ekenin qaıdan bildiń?

Qanash. Aty da, kıimi de bóten.

Mádı. Aty da, kıimi de bóten, biraq ózi bóten emes.

Qanash. Sonda kim?

Mádı. Jylap keledi, taǵy qandaı qasiretke kezdestik eken?

Qanash. Keremet - aý, bizdiń kózimiz ózine de jetken joq, sizdiń kózińiz onyń kózine qalaı jetti?

Mádı. Qaıtadan qaırattanyp aldy. (Shapqan attyń dúbiri jaqyndaı túsedi.)

Qanash. O, ǵajap! (Daýystap.) Sálem, Qareke.

Qarashubar (shyǵa kelip). Barmysyńdar, baýyrlarym?

Mádı. Túri túndeı, jany kúndeı, Qarekem - aý, qınadyń ǵoı, munsha zaryqtyryp qaıda júrsiń? (Qushaǵyn jaıyp.) Kelshi.

Qarashubar. Ne tak, Mádıjan, ne tak, men ol dúnıege baryp qaıttym, sen soǵan táýbe de. (Ekeýi tós soǵystyrady.)

Mádı. Ol dúnıege? Qalaısha?

Qarashubar. Kelbet Tekeshtiń eline ketken eken, sony izdep barǵan jerimde qolǵa tústim. Onan Tekeshtiń tergeýine, onan qamshy men tepkisine tústim. Onan janym qansha qınalsa da, Mádıdiń qaıda ekenin aıta almaı, aıdaýyna tústim.

Mádı. Mádıdiń qaıda ekenin nege aıta almadyń?

Qarashubar. Janym qınalǵan shaqtarda aıtqym - aq keledi, biraq nege ekenin bilmeımin, arym jibermeıdi. Sonan eki qolym artyma baılanyp qalaǵa aıdalyp, joldaǵy eldiń birine túnep jatqan jerimde, tún ortasy kezinde kún shyqty. Kún degenim Kelbet eken. Bárin aıt ta, birin aıt, sol Kelbetjan bolmasa men múrdemge múldem ketken em. (Qoıyn-qonyshynan áldeneni izdeı bastaıdy.)

Mádı. Joǵyńdy keıin tabarsyń, ákelgen habaryńdy tezirek aıtshy.

Qarashubar. Habarym onsha jaqsy emes.

Mádı. Jaqsy habardy ózim de kútken emespin.

Qarashubar. Kelbetjannyń aıtysyna qaraǵanda, Boshannyń bes bolysy, Qarashordyń tórt bolysy qoldaryn qoıyp, mórlerin basyp oıazǵa prıgovor túsiripti. Toǵyzynyń da tilegeni - seniń darǵa tartylýyń. Ony oıazǵa jetkizgen Tekesh myrza kórinedi.

Mádı. Toǵyz deımisiń? Ańshylar atqan ańyn «úıirińmen úsh toǵyz bol» dep bosaǵaǵa soǵýshy edi ǵoı, biz de solaı deıikshi. Taǵy qandaı baılyq ákeldiń?

Qarashubar. Atamanov deıtin aty shýly jendet bizderdi izdep shyǵypty. Qasynda Tekeshtiń inisi Tekejan bar, búgin Jylandydaǵy elge qonatyn kórinedi.

Mádı. Jalǵyz ba eken?

Qarashubar. Aıtýshylardyń sózi ár túrli. Bireýler altaý deıdi, endi bireýler jeteý deıdi. Olarǵa óz jasaǵyn qosý úshin Tekesh myrza eldegi áıdik jigitter men saıgúlikterdi jınap jatqan kórinedi.

Mádı. Ol saıgúlikterdiń nesheýin bizge syılaıdy eken?

Qarashubar. Kimde-kim seni ustap berse, oǵan bes júz som syılyq beretin bolypty.

Mádı. Bes júz som degeniń - on jylqy. Baılardyń qyzy - qyryq jeti jylqy. Sonda meniń qunym - sol shóp jelke qyzdardyń tórt borbaıynyń bireýiniń qunyna jetpegen á. Tym arzan ekenmin - aý.

Qarashubar. Joq, arzan emessiń. Meniń aıtyp otyrǵanym - bir bolystyń ǵana syıy. Seniń basyńdy báıgege tikken bolystyń sany toǵyz.

Qanash (ázilmen). Sonda bolady ekensiz - toqsan jylqy.

Mádı. Sonda da arzan ekenmin, sondyqtan qoldaryna túspeı-aq qoıaıyn. (Qarashubar izdep otyrǵan qaǵazyn taýyp Mádıge beredi.)

Qarashubar. Mini, Kelbetjannyń haty. Ózim qutylǵannan keıin sony qutqaramyn degen úmitpen qalaǵa deıin bardym, qutqara almadym. (Mádı hatty ashady, Kelbettiń elesi kórinedi.)

Kelbet. Mádı aǵa. Men sizdiń kepilińiz boldym. Siz úshin qurban bolsam da ókinben, sondyqtan men úshin qapa bolmańyz. Tek qorqarym: sońǵy kezde uıyqtamastan tús kóretin ádet paıda boldy. Túsimde ylǵı sizdi kóremin. Kórgen saıyn balapan qustaı talpynyp qanat jaıa umtylamyn, biraq qansha umtylsam da sizge jete almaımyn. Keıde jetkendeı bolyp shattanamyn, biraq qansha shattansam da kúle almaı qınalamyn. Sirá, kúlkisiz ómirge sapar shegetin shyǵarmyn. Qosh bolyńyz. Sońǵy aıtar aqtyq tilegim: men úshin qolǵa túspeńiz. Bul tilegimdi aqyrettik dostyń tilegi dep bilińiz. (Kelbettiń elesi óshedi, Mádı aýyr oıda turyp qalady.)

Mádı. Kek... kek... Tirlikte salar uranymnyń da aty - kek, ólerde aıtar ımanymnyń da aty - kek. Urpaqtaryma qaldyrar muramnyń da aty - kek, senderge aıtar amanatymnyń da aty - kek. Kókte de qudaı, jerde de qudaı, ár qudaıdyń qolynda alýan túrli buǵaý bar. Sol buǵaýlardyń keshikpeı meni de jalmaıtyn túri bar. Men sala almaı ketken ánderdi endi sender salyńdar, men ala almaı ketken kekti endi sender alyńdar. Senderge sol amanat. Imanym, seniń semser bolyp sermeler shaǵyń jetti. Sen búgin bizden bólin de, erteń jaýjúrek jigitterdiń beseýin alyp, aı batysymen Tekeshtiń aýylynan tabylatyn bol.

Iman. Mássaǵan!

Qanash. Tekeshtiń aýylynan?

Juman. Bul qalaı?

Mádı. Bul solaı, baýyrlar. Atamanov bizdi izdeı - izdeı eldiń zyqysyn shyǵarady. Zyqysy shyqqan el bizdiń tileýimizdi tileýden qalady. Sondyqtan, bizder Atamanovtyń óziniń zyqysyn shyǵaryp, elden bezdirmesek bolmaıdy. Onyń sátti kúni - erteńgi tún. Onan keshiksek el tynyshtyǵynan keshigemiz de, aýyr ókinishte qalamyz.

Qarashubar (bir tizerlep Mádıdiń aldyna otyra qalady). Mádıjan - aý ózimizdi ózimiz olaı oqqa baılamaıyq ta.

Qanash (Qarashubardyń qataryna baryp bir tizerlep otyra ketedi). Oılanyńyz, aǵajan. (Juman da bir tizerleıdi.)

Mádı. Iman, sen ne deısiń?

Iman. Men de solaı deımin.

Mádı. Sonda qalaı? Ári eldiń zyqysyn shyǵartyp, ári bizder úshin torǵa túsken jazyqsyz jas qyzdy qutqarýǵa da umtylmaı, jan saýǵalap qashamyz ba? Joq, baýyrlar, sender solaı degenderińmen, meniń arym olaı demeıdi. Jaýlarym men úshin kepilge Kelbetti ustasa, men bir Kelbet úshin olardyń jeti jendetin birdeı, bastyǵy Tekesh pen Atamanovtyń ózi etip ustaımyn, Kelbetti qutqarýdyń da, azamattyq boryshty óteýdiń de joly osy ǵana.

Qanash. Mádı aǵa, jolyńyzǵa janymyz pıda, biraq bul alǵan betińiz tym qaterli.

Mádı. Qaterli ekeni ras, obaldaryńa qalmaı, ne kórsem de ózim jalǵyz kóreıin. Senderge men rıza, qudaı rıza, osy jerden tarańdar da, árqaısyń óz jónderińdi tabyńdar.

Qarashubar. Ne tak, Mádıjan. (Atyp turady.) Ne tak. Bul bizder estıtin sóz emes. (Basqalar da atyp turady.)

Iman. Ondaı sózdi aıtpańyz, Mádı aǵa.

Qanash. Bizder siz ólgen jerde óletindermiz. Solaı ǵoı, jigitter, á?

Bári. Solaı,.. solaı.

Qarashubar. Men qatynyma da solaı dep ketkenmin.

Mádı. Onda bylaı: aldaǵy ińirde Tekeshtiń aýylyna Atamanovtyń atynan jarlyq jetkizemiz. Ol jarlyq: Tekeshtiń ózine qaraǵan úılerdi ózge aýyldan aýlaqqa qondyrady, ıtterin jurtyna baılatady, beısaýat adamdardy júrgizbeıtin etedi. Bul - bizge ashylar joldyń bir taraýy, ekinshi taraýy... (Qanashtyń ıyǵyna qolyn salyp.) Seniń qara soıylyńdy - qanjarǵa, ózińdi naızaǵa aınaldyratyn shaq jetti, Qanashym. Atamanov búgin Jylandydaǵy elge qonsa, Tekeshtiń aýylyna erteń keshke qaraı jetedi. Qasyna Jumandy al da, onan sál buryn sen jet. Qoryqpa, ińirlete kúımeletip men de jetemin. Ózi qashqyn Mádıdi kúımemen júr dep eshkim de oılamaıdy. Aı bata Imandar da jetedi. İshterinde osylaı syzdyqtap eki - úshten jekelep kirmesek seziktendiremiz de, ózimiz mert bolamyz. Men qolyna eki túrli qaǵaz jasap beremin, sen sol qaǵazdarmen Tekeshtiń mıyn ýlaı turasyń. Kimge ne deıtinińdi, ne isteıtinińdi kezinde aıtamyn. Sorokınniń shoshqasyn eki jyl baqqanda úırengen birdeńeń bar shyǵar.

Qanash. Kóp bolmasa da, Tekeshtiń tilmáshi bolýǵa jeterligim bar.

Mádı. Óte jaqsy.

Qanash. Kúımeni qaıdan tabasyz?

Mádı. Mynaý aradaǵy Spasski zavodynda basqa gýbernıanyń adamy bolsa da, Tekeshpen qany qas Shadıar deıtin ataqty baı saýdager bar. Ol saýdager sondaǵy ókimet adamdaryn aýyzyna qaratyp alǵan aılaker. Ol Tekesh pen Tekejanǵa qarsy atamyn desem zeńbirekten basqanyń bárin taýyp bere alady. Senderge kıetin syıly kıimdi de sonan alamyz. Sát sapar. (Kete beredi.)

Qarashubar. Ia, Qazekemniń arýaǵy qoldaı gór. (Kete beredi. Sahna qarańǵylanady.)

Altynshy sýret

Sahna ekinshi sýrettegiden sál ózgergen. Jańa qonyp bolǵan aýyldyń ár túrli belgisi baıqalady. Aýlaqta kilemniń ústinde qarnyn sabalap Tekesh jatyr.

Tekesh (jalǵyz). Táýbe de, Tekesh, táýbe de. Oıdaǵy tasyń órge qaraı hamanda osylaı domalaı bersin, domalaı bersin. (Alystan áldekimdi kórgendeı.) Apyr - ay, attary da, ózderi de áıdik, bular kim boldy eken? (Qanash pen Juman sálem bere keledi. Ekeýi de sándi kıingen.)

Qanash. Assalaýmaǵaleıkúm.

Tekesh. Ýaǵalaıkúmassalam! E, myrzalar, tanymadyq, jol suramaq bizden bolsyn.

Qanash. Qudaı jolyn siltemek sizden bolsyn. Bizder sonaý qara ótkelge qaraıtyn Atbasardyń azamattarymyz.

Tekesh. Alys eldiń myrzasy ekenderińdi at sabyltqan júristerińnen kórip otyrmyn. Joldaryń bolsyn. İzdegenderiń qudaıdyń qandaı joly?

Qanash. İzdegenimiz - kektiń joly.

Tekesh. Astapyralla, bul men estimegen sóz... Qudaıdan kómek suraıtyndaı kegiń kimde ketken edi?

Qanash. Qarakesektiń bir qaraqshysy jan kórmegen qorlyqty kórsetip, tósegimdi oırandap, namysymdy taptap ketti. Sonyń ústinen aryz etkeli osy dýannyń oıazyna ketip baramyn.

Tekesh. Aryzyńnyń jónin keıin aıtarsyń, «tósegimdi oırandap ketti» degen sózińniń mánisin túsindirshi?

Qanash. Jeti bolys elden tańdap, jeti úıir qysyraqty bir kúnde matap berip alǵan zaıybymdy urlap áketti.

Tekesh. Oıpyr - aý, mynaý Mádıdiń qımyly ǵoı. O, jasaǵan, o zaman da bu zaman, qatyn urlaǵandy bizden basqa kim kórgen. Qatynyńdy qatyn, ózińdi jazym etken ol jaýyńnyń kim ekenin bilesiń be, myrza. Bilmeseń men aıtaıyn, ol - ataqty Alshynbaı bıdiń nemeresi Mádı. Mundaı qımyl basqanyń qolynan kelmeıdi.

Qanash. Apyr-aı, taqsyr - aı, naǵyz áýlıeniń ózi ekensiz ǵoı. Ózimniń de nysanaǵa alyp kózdegenim sol Mádı. Bolysymyz qolyn qoıyp, mórin basyp turyp jazǵan qaǵazy minekı. Mynaý osy dýannyń oıazyna, mynaý sol qaraqshynyń bolys aǵasy Qaqabaı myrzaǵa jazylǵan. Qudaıdan jasyrmaǵan syrymdy sizden nesine jasyraıyn, ekeýin de oqyńyz. (Eki paraq qaǵaz usynady.)

Tekesh. Myna bireýi oryssha eken, oıazǵa bolar. (Eki qaǵazdyń birin qaıyra berip, birin ishinen oqyp shyǵady.) Myrza, sen bir, qudaıdyń súıgen quly ekensiń. Kómekti menen suramastan alatyn boldyń, qýana ber.

Qanash. Aýzyńyzǵa maı.

Tekesh. Sol Mádıdi ustaý úshin Atamanov myrzanyń ózi búgin osy aýylǵa keledi.

Qanash. A, qudaı, aqsarbas, anyq búgin kele me?

Tekesh. Ótken túni qazaq tilin shala biletin bir orys solaı dep jar salyp ketti.

Qanash. Ne dep?

Tekesh. «Bizge arnalǵan úı elden aýlaqqa, kók shalǵynnyń ústine tigilsin. It úrip, mysyq mıaýlap mazany almaıtyn bolsyn, beısaýat birde bir adam júrmesin!» - depti.

Qanash. Báse, ıtterińiz kórinbeıdi.

Tekesh. Bári de qoıshymyzdyń úıinde qamaýly.

Qanash. Ol Atamanovyńyz jalǵyz ba?

Tekesh. Joq, qasynda bir ózi elý qazaqty qyryp salatyn tórt soldaty bar.

Qanash. Olardyń Mádıdi óz elinen izdemeı, qıyr shettegi bul elden izdeýi qalaı?

Tekesh. Osy mańda baıaǵy qalmaqtardyń qamaly bolǵan bir taý bar. Mádıdi sol taýdyń ishinde qyz-qyrqyndardyń qyzyǵyna batyp júr degen sybys bar.

Qanash. Meniń sulýym da solardyń ishinde sorlap júr-aý, á?

Tekesh. Sulý bolsa sorlaı qoımas. Al men seniń tekti atanyń balasy ekenińdi keskin -keıpińnen kórip otyrmyn, aty-jóniń kim?

Qanash. Óz atym Saqataı, ákem aty Maqataı.

Sharapat (sóıleı kiredi). Taqsyrym - aý, eski syrlasyńyzdaı ishek - qarnyńyzdy kimge aqtaryp jatyrsyz? Tipti, namazyńyzdy da umytyp kettińiz ǵoı.

Tekesh. Mádıdiń jaýy ekenin bilsem, basqasyn bilý maǵan qajet emes. Kimde-kim onyń jaýy bolsa, meniń jan baýyrym. (Kete bere Sharapattyń qulaǵyna kúbirleıdi.) Bul myrzaǵa bir baǵlandy arnaǵaısyń. (Ketedi.)

Qanash. Armysyz, jeńeshe.

Sharapat. Múmkin apaıyńyz bolarmyn, «jeńeshe» dep salǵannan aıdar taqqanyńyz qalaı?

Qanash. Apaıym bolsańyz da jeńeshe degim keledi?

Sharapat. Nege?

Qanash. Men jeńgelerimdi janymdaı kórýshi edim, siz solarǵa qatty uqsaısyz.

Sharapat. Apyr-aı, á, jeńgelerińizdiń maǵan uqsaıtyn nendeı keremetteri bar edi? (Daýystap). Áı, qonaqtarǵa qymyz ákelińder.

Qanash. Olardyń kózderi shaıtandy da arbaı alatyn sizdiń kózińizden aınymaıdy. (Qymyz keltiriledi.)

Sharapat. Ondaı sıqyrym bolsa jylannyń arbaýyna ilingen torǵaıdaı aldyma kelip top etersiz, saqtanyńyz.

Qanash. Arbaýshy jylanym siz bolsańyz, arbalǵan torǵaıyńyz bolýdan qasha qoımaspyn.

Sharapat. Jylanym moınyńyzǵa oralǵan shaqta janyńyz shyǵyp ketpesin.

Qanash. Menen buryn neshe jigittiń janyn shyǵarǵan edińiz?

Sharapat (sál oılanady). Ázilimiz jaraspasa da, biraz jarysty, osymen doǵarǵanymyz jón bolar. Qymyz alyńyzdar.

Qanash. Jarysqan ázildiń jaraspaıtyny bolmaıdy.

Sharapat. Ázilińiz ýdaı eken, jarasa qoımas.

Qanash. Qoryqpańyz, meniń ýym ózgeniń balyndaı. (Alystan qońyraý daýsy estiledi.)

Sharapat. Bizdiń tóre jigit... aýylyna óte shyqpady... Qonaqtar da jaqyndaǵan boldy. Áı, ydystardy áketińder. (Bir áıel kelip ydystardy áketedi. Ekinshi jaqtan qorjyn kótergen bir jigit bar, ózi masańdaý Tekejan keledi.)

Tekejan. Amansyńdar, myrzalar, myrzashalar. Beıtanys, myrzalar, sizderge de sálem.

Qanash. Sálemet bolyńyz.

Sharapat. Tórejan - aý, álgi átirátiń qaıda?

Tekejan. Sonaý kóringen solardyń shańy. Sizden tilegim, jeńeshetaı, Atamanov myrzanyń ózi qatynjandy neme sekildi, tamaǵyńyzben syılap, qabaǵyńyzben sıqyrlaı bilińiz. Myna myrzalar kim?

Sharapat. Aǵańnyń alystaǵy bir tamyry sekildi, jalǵyz ózine baǵlan arna deýine qaraǵanda, tym qadirli bireý. Ári Mádıdiń qas jaýy deıdi aǵań.

Tekejan. Myrza, Mádıden siz qandaı zábir kórgen edińiz?

Qanash. Ony aıtýdyń ózi azap, myna bir hatty oqysańyz onan kórgen zábirimniń qandaı aýyr ekenin ózińiz de bilesiz. (Jańaǵy qaǵazdy beredi.)

Tekejan (qaǵazdy oqyp shyǵady). Qamyqpańyz, myrza, kelinshegińiz ketse de, kegińiz ketpeıdi. Jerdiń tesigine kirip ketse de, ol qaraqshyny tabamyz, tabamyz da basyn shabamyz. Siz onyń basyn qanjyǵańyzǵa baılaısyz da qaıtasyz. Al, jeńeshe, mynaý ala qorjyn sizge. Ózińizge ákelgen bazarlyǵym da, qonaǵyńyzǵa ákelgen araǵym da osynyń ishinde, qabyl alyńyz. (Atshysyna ıek qaǵady.) Úıge kirgiz.

Sharapat. Men mundaı syılyqty senen buryn kórgen emes edim. Kelbettiń qaıda ekenin aıtsań qaıtedi?

Tekejan (úı jaqqa daýystap). Áı, andaǵy shynylardyń birin ashyp jiberińdershi, qazir, jeńeshetaı, qazir, men shóldep kettim. (Júgirip úıge kirip ketedi.)

Qanash (Jumanǵa). Sen attardyń qamyn oıla. (Juman ketedi, ketken jaǵynan qınala tyrjıyp Tekejan kele jatady.)

Tekejan. Kelbet qaıda deısiń be, jeńeshe? Kelbet, Kelbetińiz, sirá, kelmeske ketetin bolar.

Sharapat (shoshyna). Nege? Ne úshin?

Tekejan. Nege deısiń be? Birinshiden, meni qoınyna almaǵany úshin, ekinshiden, úkimettiń qas jaýy Mádıdi jasyrǵany úshin. Úshinshiden, jolshybaı qyzyl bórikti aldap Qarashubardy qutqaryp jibergeni úshin.

Sharapat. Qudaıym - aý, ne sumdyqty aıtyp tursyń?

Tekejan. Aıtyp turǵanym ótirik bolsa, onyń nesi sumdyq?

Sharapat. Ótirik pe?

Tekejan. Árıne. Shyn bolsa saǵan osylaı estirter me edim?

Sharapat. Ótirik bolmasa, Kelbettiń qazir qaıda ekenin aıtshy.

Tekejan. General gýbernatordyń Peterbýrgte oqıtyn sýretshi qyzy «Shaıtan kóldiń» sýretin salý úshin Qarqaralyǵa kelgen eken, Kelbet sol qyzben birge serýende. (Tekesh kele jatady. Tekejan tizerlep otyra qalady.) Assalaýmaǵaleıkým, aldıar!

Tekesh (yzbarly). Aldym sálemińdi, kórdim sıqyńdy, batyr qarańdy. (Úı aınalyp ketedi.)

Tekejan. Oǵan meniń araq ishkenimdi aıtqan qaısyń?

Sharapat. Ózińniń osy otyrysyn aıtyp bergen joq pa?

Tekejan. Solaı ma? (Qońyraý daýsyn estı sala atyp turady.) Birde - biriń dymdaryńdy shyǵarsańdar menen jaqsylyq kútpeńder. (Júgirip ketedi.)

Qanash. Jeńeshe, orystardyń qonaqty qarsy alý kádesin bilýshi me edińiz?

Sharapat. Jo - ǵa.

Qanash. Bilmeseńiz: bir shaı kese araq, bir shaı kese araq qosylǵan qymyz, eki baýyrsaq ázirleńiz.

Sharapat. Sonan keıin?

Qanash. Sonyń bárin padnosqa, bolmasa bir tabaqqa salasyz da, qonaqtardyń aldynan alyp shyǵasyz.

Sharapat. Bir shaı kese araq... bir shar kese... (Ketedi. Tekesh kele jatady.)

Tekesh. Saqataı myrza, Atamanov myrzanyń bul mańaıda beısaýat adam júrmesin degen jarlyǵy bar edi, sonan qoryqqanymnan men seni týǵan jıenim degim kelip tur.

Qanash. Meılińiz. Atamanov myrzany tanýshy ma edińiz?

Tekesh. E - e, baýyrym-aı, Mádıdiń kesirinen bizderdiń qaı ulyqtyń jemi bolmady deısiń jem júrgen jerde tanystyqtyń bári de júredi ǵoı. (Qanash aıtqan ár túrli dámdi kóterip Sharapat keledi.)

Atamanov kórinedi, onyń aldynda qurdaı jorǵalap Tekejan kele jatyr.

Atamanov (sahnaǵa shyǵa bere kelgen jaǵyna qarap). Meniń saıypqyrandarym, buıryǵymdy tyńdańdar! Myltyqtaryń oqtaýly, qylyshtaryń qaıraýly bolsyn! Ózderiń sol kók shalǵynnyń ústinde jaıǵasyńdar.

Tekejan. Anaý meniki úlken brat, men onyki kishi brat. Qasyndaǵysy onyki úlken jena, meniki úlken jeńge, aty Sharapat. Onyń ar jaǵyndaǵy oqshaý turǵan oniki kishi toqal, meniki kishi jeńge. Al, myna myrza...

Tekesh. Hosh keldińiz, zor mártebeli tamyrym. (Eki qolyn qabat usyna jaqyndaıdy.)

Atamanov. Sálem, Tekesh Shombalovıch.

Qanash. Kelgenderińizge óte qýanyshtymyz, shtabe kapıtan myrza.

Atamanov. Bir sózińizdiń ózinen jaqsy qazaq ekenińizdi kórdim, siz kimsiz?

Tekesh. Bul kisi moı... moıa meniki jıen. Maǵan aıtaryńyzdy osy kisige aıta berińiz. Munyń aıtqany - meniń aıtqanym. Aty - Saqataı.

Qanash. Bul kisi meni ózinin týǵan jıeni ekenin aıtyp tur. Ákem aty Maqataı.

Atamanov. Óte jaqsy Saqataı Maqataevıch. Sizdeı mádenıetti qazaqpen sóılesýge men óte qushtarmyn. Atamanov.

Qanash. Zor mártebeli shtabe kapıtan myrza, eki halyqtyń asyl dámin qabat usynyp aldyńyzda turǵan sulý kelinshek bárimizdiń súıiktimiz Sharapat hanym.

Atamanov (Sharapatqa suqtana qarap). Asyńyzdan buryn ózińizdi jutyp jibersem qaıtedi?

Qanash. Asyqpańyz, bárin de jutasyz.

Atamanov. Aldyn ala rahmet. (Araqty jutyp jiberip.) O, kópten beri ishken joq edim, saǵynyp qalǵan ekenmin, qarabaqaıyma deıin ketti-aý deımin. (Toqashtyń birin asap jiberip bar kesedegi qymyzdy basyna bir-aq kóteredi.) O, sizderdiń kóńilderińiz úshin túgel ishemin dep tunshyǵa jazdadym. Endi óz dámińizdi tataıynshy (Sharapattyń qolynan súıedi.)

Sharapat (Tekeshke). Taqsyrym - aý, tamyryńyzdyń tarpa bas salǵany qalaı?

Tekesh. Shurq etpe, ózderiniń salty solaı.

Atamanov. Sulý áıelderdiń qyrǵıy Mádıdiń kózine siz qalaı túspeı júrsiz? Tússeńiz ol qalaısha sizdi taýǵa áketpeı júr?

Qanash. Eli basqa bolǵan soń kórmeı júrgen bolar, kóre qalsa bar namazyn osy kisiniń tóseginde oqyr edi.

Tekesh. Meımanymyzdy úıge bastańyz. (Tekejanǵa.) Sen ana kishi qonaqtardyń qasynda bol. Báıbishe, qonaqtardyń úıdegisine de, túzdegisine de dastarqan ázirlet. (Sharapat tez ketedi. Sahna aınalyp úıdiń ishi kórinedi. Sharapat dastarqan jasap júr. Atamanov pen Qanash keledi.)

Sharapat. Hosh keldińizder, qadirli myrzalar, tórletińizder. (Ketedi.)

Atamanov (sybyrlaı sóıleıdi). Saqataı Maqataevıch, mynaý haným meni álden eseńgiretti. Bir amalyn tappasańyz, meniń osy túnnen qalmaı jyndanatyn túrim bar.

Qanash. Ol ońaı, tek siz bir-eki sózdi jattap alyńyz.

Atamanov. Ol ne sóz?

Qanash. Baıyna da, ózine de ne isteımin deseńiz de kóndiretin sóz. Aıtylar shaqta men qabaq qaǵamyn, sol kezde siz túsińizdi sýytyp alyńyz da «Noıan qaıda?» dep aqyryńyz. Men Noıannyń kim ekenin suraımyn, siz meniń qulaǵyma uzaq sybyrlaǵan bolyńyz. Ara-arasynda kózińizdi ejireıtip qoıyńyz. Onan arǵysyn ózim bilemin.

Atamanov. Qaıtalańyzshy, men jazyp alyp jattaıyn. (Qaltasynan qaǵaz - qaryndash alyp jaza bastaıdy).

Qanash. Noıan qaıda?

Atamanov (jaza bastaıdy). Noıan qaıda? Ol qaıdaǵy adam?

Qanash. Ol dúnıede.

Atamanov. Ol dúnıedegi adam bul dúnıedegi bizderge ne úshin kerek?

Qanash. Sizdiń jyndanyp ketpeýińiz úshin.

Tekejan (teńsele basyp keledi). Ruqsat etińizder.

Qanash. Ruqsatty suramaı-aq alyp turǵan joqsyz ba?

Tekejan. Men ruqsatty óz aǵamnyń úıine kirý úshin surap turǵanym joq, qatyndarym meni izdep jyndana bastapty, solardyń jynyn basyp kelý úshin erteńge deıin mursat suraı keldim. Mártebeli taqsyrǵa solaı deńiz.

Qanash. Ondaı ruqsatty men de bere alamyn. Meniń qonaǵymnyń aýyzy araqqa áli tıgen joq, sizdiń qonaǵyńyzdyń jaıy qalaı?

Tekejan. Olar myń jarym jylqysy bar menen baı, háliniń qandaı ekenin sonan baıqaı berińiz.

Qanash. Onda kete berińiz.

Tekejan. Kóp jasańyz. (Ketedi.)

Atamanov (ózinen ózi qıaldanyp sóılep jatyr). Ex, Mádı, Mádı... sen qaraqshyny izdemesem ǵoı Natalány serýendetip, «Shaıtan kóldiń» basyna kún saıyn men ertip baramyn da, jupar ıisine kúnde qarq bolamyn.

Qanash. Sonda ol bıkesh kól basyna kúnde bara ma?

Atamanov. Kún ashyq bolsa, ol qyzdyń kólge baratyn joly da ashyq. (Tekesh pen Sharapat keledi.)

Sharapat. Qudaı aıdap kelgen qonaǵymyz shóldep qaldy-aý.

Tekesh. Ana shaıtan sýyn meniń kózime kórsetpen, stol astyna jiber.

Qanash. Shaıtan sýyn maǵan berińiz. Qudaı aıdamastan kelgen qonaǵymyzdyń qurmeti úshin ishpesek bálesine qalarmyz.

Tekesh. Biz úshin de óziń, qaraǵym, óziń. Biz qymyz isheıik.

Qanash. Zor mártebeli shtabe kapıtan myrza, myna tosty...

Atamanov. Toqtańyz, osynda menen de mártebeli adam otyr. Men bul tosty dúnıedegi sırek keletin sulýlardyń sulýy Sharapat haným úshin kóterýlerińizdi suraımyn. (İship salyp, jemdi kómeıleı otyryp sóıleıdi, sózi uǵylmaıdy.)

Tekesh. Saqataıjan, myna taqsyr bizdi birdeńe dep otyrǵan joq pa?

Qanash. «İzdegen jaýymyz bir bolǵanda, ishetin asymyz nege bir bolmaıdy? Biz ishken araqty úı ıeleri nege ishpeıdi? Álde araǵyna qosylǵan ýy bar ma» deıdi.

Tekesh. Baýyrym - aý, biz musylmanbyz ǵoı, musylmandar araq ishpeıdi ǵoı.

Qanash. Sonda qalaı, siz musylman qyzynan týyp, inińiz Tekejan kápir qyzynan týǵan ba edi?

Tekesh. Astaǵypyralla, olaı demeshi, jarqynym.

Qanash. Olaı demesin deseńiz qonaqtyń ashýyn keltirmeı, qymyz qosyńyz da, iship jiberińiz, sonda qonaq ta rıza, qudaı da rıza.

Atamanov. Eı, myrzalar, araq sýyp ketti ǵoı.

Qanash. Qazir, taqsyr, qazir ishedi. Mundaı mártebeli qonaqtar úshin syılyqtyń eń úlkeni - tost kóterý.

Tekesh. Tost degen ne?

Qanash. Deni saý bolsyn, izdegeni jaý bolsyn, kótergeni taý bolsyn dep tileısiz de, alla dep araqty qaǵyp salasyz. Tost degen sol. Jeńeshe, siz de yrym etińiz.

Sharapat. Oıbaı, janym, meni qınama.

Qanash. Men qınamasam qonaǵyńyzdyń zorlaıtyn túri bar.

Tekesh (iship salyp ishin sıpalap). Oıbaı, ishim, janyp baram, kúıip baram. Qudaıym - aı, tozaǵy da tirideı saldyń - aý.

Atamanov (kózin ejireıtip). Noıan qaıda? Noıan?

Tekesh pen Sharapat qımylsyz qatyp qalady.

Qanash. Noıanyńyz kim? (Atamanov onyń qulaǵyna sybyrlaı bastaıdy.) Sizderdiń Noıan deıtin zerger kórshilerińiz boldy ma?

Tekesh. Iá, bolǵan, qysty kúni bizdiń kiletimizge túsken urylardyń qolynan qaza bolǵan.

Qanash. Gýbernatorǵa túsken málimetke qaraǵanda, onyń ólimi urynyń qolynan emes sekildi. Qandaı soqqydan ólgenin anyqtaý úshin erteń sonyń kóri aqtarylyp, súıegi osy úıge ákelinetin kórinedi.

Tekesh. Sumdyq - aı, ne deıdi? O zaman da bul zaman kór aqtarǵan sumdyqty kim kórgen?

Qanash. Bizder kórmegen sumdyq jer betinde qalmas.

Tekesh. Joq, ony kóre almaspyz. Musylmannyń kórin kóre tura aqtartyp, qudaı aldynda qarabet bola almaspyz.

Qanash. Orystar aıtpaıdy, aıtqanynan qaıtpaıdy, eregistirmeńiz.

Tekesh. Tos, myrzalar, tos. (Sharapatty nuqyp qalady.) Tos...

Sharapat. Tos.. tos... myrzalar...

Qanash. Tos bolsa tos bolsyn, bári de qosh bolsyn, allaýakpar. (Bári de ishedi. Alystan estilgen qońyraý úni jaqyndap kelip toqtaıdy.)

Tekesh. Ǵajap - aý, tún ishinde qońyraýlatyp kelgen bul kim boldy eken? Úlken ulyqtardyń biri me? Solaı bolar, báıbishe, sen bilshi.

Sharapat tez ketedi, qolynda bes atary bar bir orys soldaty kirip keledi.

Soldat. Zor mártebeli general gýbernatordyń jańa adútanty, orys armıasynyń kapıtany Atymtaev Daýylbaı myrzanyń kelgenin habarlaýǵa ruqsat etińizder. (Aıta sala qaıta ketedi.)

Tekesh. Báse... báse..

Atamanov. Kapıtan? Adútant? (Ol sasqalaqtap mýndırin kıgenine, Tekesh sıyrshylap túregelgenshe, kapıtan formasynda kıingen, túrli qarýlar asynǵan, kózinde kók kózildirigi bar Mádı kirip keledi.)

Mádı. Kesh jaryq, myrzalar... O, meniń uly mártebeli taqsyrym... (Tórdegi kerege basynda ilýli turǵan Nıkolaı patshanyń sýretine jetip barady.) Aıdaı jarqyrap aldymnan aq patshanyń ózi shyqty, jolym bolady eken. Sizge aıtar óte qaıǵyly habarym bar, uly mártebeli patsham. Aldymen myna myrzalarmen tanysyp alaıyn. (Atamanovqa.) Qatelespesem, men bir táýlikte jetken jerge jeti kún júrip zorǵa jetken shtabe kapıtan Atamanov myrza siz bolarsyz?

Atamanov. Tak tochno, zor mártebeli kapıtan myrza.

Mádı. Myna qarqynyńyzben ol qaraqshyny kórińizge túskennen keıin tabasyz, ony da «tak tochno» deısiz be?

Atamanov. Tak tochno...

Mádı. Aqymaq. (Qanashqa.) Siz kimsiz?

Qanash. Men alystan kele jatqan bir jolaýshy edim.

Mádı. Jolaýshy bolsańyz, aı batpaı jónińizdi tabyńyz. (Qanash ketedi.) «Tanysań Shorman, tanymasań qudaıdan sońǵy zormyn» deıtin Qarashordyń shonjary Tekesh myrza siz bolarsyz. Otyryńyzdar. Otyryńyz, shtabe kapıtan myrza. (Atamanovty ıyǵynan qatty qaǵyp qalyp sylq etkizedi.) Keshirińiz, qaýqaryńyzdyń ishek - qarynyńyzda ekenin bilmedim.

Atamanov (ıyǵyn sıpalap). Oqasy joq, oqasy joq.

Mádı. Men sizderge ózimniń eń tabynar táńirim, eń uly mártebeli ámirshimniń ámirimen birge bir qaıǵyly habar aıtqaly turmyn. Ony estigen shaqta Atamanov myrza sizdiń ózińizdi ózińiz jazym etýińiz múmkin. Sol sebepti qarýyńyzdy ýaqytsha maǵan bere turyńyz.

Atamanov. Memleket qarýyn basqaǵa berý aýyr qylmys ekenin ózińiz jaqsy bilesiz ǵoı.

Mádı. Sizdiń jeti kúngi saıahatyńyz uly Mádıdiń qolǵa túspeı ketýine jol ashyp berdi. Sol qylmysyńyzdy, hám dárejeńizdiń meniń dárejemnen tómen ekenin eskerińiz de, ámirimdi tez oryndańyz. (Atamanov qıpaqtaı otyryp qarýyn beredi.)

Tekesh. Qurmetti taqsyr, qudiretti taqsyr, mártebeli taqsyr, qanymyz bir qazaqbaıdyń balasymyz ǵoı, dámge otyryńyz.

Mádı. Joldan kelgen bette jarty saǵat osylaı júrip almasam dám ishe almaımyn.

Tekesh. Habar salmastan sap etken soń azdap abyrjyp qalǵan jaıymyz bar, jónińizdi suraýǵa da murshamyz...

Mádı. Men ózimniń uly ámirshimniń ámiri boıynsha baıýdyń jolyn izdep shyqqan adammyn.

Tekesh. Degenińizge jetińiz.

Mádı. Siz tilemeseńiz de jetemin. Ótken jylǵy sanaqtyń esebine qaraǵanda, sizdiń eki myń jylqyńyz, inińiz Tekejannyń bir jarym myń jylqysy bar. Myńdaǵan qoı men eshki, júzdegen sıyr men túıelerińiz jáne bar. Ekeýińizde bes áıel eki bala bar, barlyǵy toǵyz jansyzdar. Sol toǵyzdyń ishinde as iship, aıaq bosatýdan basqany biletin bireýińiz joqsyzdar. Sonda osynsha mol baılyq sizderge qaıdan, qalaı keldi? Baıýdy kóksegen meniń qý nápsim sizden sony bilip alǵysy keledi.

Tekesh. Baýyrym - aý, ol qudaıdyń bergeni emes pe.

Mádı. Men eki dúnıeniń ǵylymynan habardar saýatty qazaqpyn. Qudaıdyń nesi bar, nesi joǵyn jaqsy bilemin. Sol sıaqty, ár baıdyń júreginde álsizderdiń qanyn soryp alyp, malǵa aınaldyratyn sıqyrly jylany baryn da bilemin. Meniń izdegenim - sondaı sıqyrly jylan. Sizden tileı kelgenim sol jylanyńyzdyń bir kúshigi ǵana.

Tekesh. Qudaıym-aý, siz ne aıtyp kettińiz? Alla atymen ant eteıin, men ondaı jylandy bilmeımin.

Mádı. Bilesiz, tek janyńyz sol jylanyńyzdyń tiline baılaýly bolǵandyqtan, kúshigin qımaı otyrsyz. Eger jylanyńyzdy qımasańyz, bir qupıa syryńyzdy aıtyńyz.

Tekesh. Aıtaıyn, taqsyr, nendeı syr bolsa da aıtýǵa alla atymen ant eteıin, tek...

Atamanov. Kapıtan myrza, meniń dáretke barǵym keledi, ruqsat etińizshi.

Mádı. Shalbaryńyzǵa otyra berińiz, sondaı bir jaza tartsańyz qazaqtyń tegin tamaǵyn ishe bermeıtin bolasyz. (Tekeshke.) Ózińizdiń qaltańyzdy qaǵýǵa sheber dosyńyz ýez nachalnıgi Zalın myrzanyń aıtýyna qaraǵanda, Mádıdi darǵa tartylýyn talap etken toǵyz bolystyń prıgovoryn aparǵan siz kórinesiz.

Tekesh. Iá, men.

Mádı. Munsha óshigýińizge qaraǵanda, ol sizdiń jylqyńyzdy kóbirek jaýlap, áıelderińizdi kóbirek baýraǵan sekildi. Men sony, ásirese, onyń qaı áıelińizdi kóbirek baýraǵanyn bilgim keledi.

Tekesh. Beker, bári beker. Ol meniń jylqymnyń da, áıelderimniń de mańyna jýyǵan emes. Tipti kórgen de emes.

Mádı. Siz jalǵan namystyń quly bolyp otyrǵan joqsyz ba? Sondaı bir qıanaty bolmasa, sizdiń munsha óshigýińiz múmkin emes qoı.

Tekesh. Men óshiksem onyń mazaǵyna túsip masqara bolǵan basqa baılardyń kerin kımeý úshin óshiktim.

Mádı. Árıne, masqara bolǵandardyń kerin kıgennen óliniń kebinin kıgenińiz jaqsy. Biraq siz kebinnen basqanyń bárin kıip bolǵan óleksesiz ǵoı.

Tekesh. Ólekse? Eı, shyraǵym, menimen jandaraldar da bulaı sóılespeıtin. Siz ózińiz kimmen sóılesip turǵanyńyzdy bilesiz be?

Mádı. Men jandaraldyń jandaraly, sizdeılerdiń ázireıilimin. (Kózildirigin qaltasyna salady da, óz alty ataryn qolyna alady.) Endi tanyǵan bolarsyz? (Tekesh úreılenip shalqasynan túsedi.)

Atamanov (atyp turyp). Bul ne?

Mádı (jelkesinen salyp qalyp sylq etkizedi). Siz de tanyp alyńyz, izdegen Mádıińiz menmin. Shý shyǵarsańyz basyp qalamyn. Tekesh myrza, meni tanyp bolsańyz, aıaǵymnyń astynda jatyńyz da bir saýalǵa jaýap berińiz: janymmen birge qaralǵan arym keýdemde turǵanda, júregimniń otymen qaınasqan kúsh-qýatym bilegimde turǵanda, men jaýlaspaıtyn qandaı qasıetterińiz bar? Aıtar jaýabyńyz joq, óıtkeni mendeıler jaýlaspaıtyn birde-bir qylyqtaryńyz joq. Sonyń bir aıǵaǵy etip men sizdi qazir at quıryǵyna baılap áketemin. Imanyńyzdy aıta berińiz. Al siz, Atamanov myrza...

Tekesh (ata jóneledi). Aı, anda kim bar? (Qarsy aldynan myltyq kezenip Iman kirip keledi.)

Iman. Munda ákesiniń kegin qýǵan men barmyn, Tekesh myrza.

Qarashubar (ilese kirip kelip). Ne tak, balaqaı, tirilerdiń de kegin qýǵandar bar de. (Qamshysyn bileı Tekeshke jaqyndaıdy.) «Qoıǵa shapqan batyryń batyrdy kórse qoı bolar» degen osy eken-aý. Óziń qarańǵyǵa túsken qoıandaı ádemi qaltyraıdy ekensiń, qattyraq qaltyrashy. Men saǵan qattyraq dedim ǵoı. (Qamshymen tartyp jiberip Tekeshti etpetinen túsiredi.) Qalaı, qamshynyń dámi tátti me eken? (Qanash pen Juman keledi.)

Qanash. Mádı aǵa, aı batty, jaý jatty.

Mádı (Tekeshti ıegimen nusqap.) Áketińder. Qareke, Sharapat hanymǵa eskertkeısiń. Men qalaǵa baratyn joldyń toǵyz jerinen tosqaýyl qoıamyn. Eger úsh kúnge deıin qalaǵa qaraı bir shapqynshy jibere qalsa...

Qarashubar. Maǵan, Mádıjan, maǵan. Onan arǵysyn aıtýdy maǵan qaldyr. Ol saıqalǵa aıtylar sózdi dámin keltire tyǵyzdap, aıyzyn qandyra men aıtyp bereıin. Qane, meniń qyrandarym, aıdańdar. (Iman, Juman úsheýi Tekeshti aıdap ketedi.)

Mádı. Atamanov myrza, sizben sózim qysqa. Qaǵaz, qaryndashyńyzdy alyńyz da, gýbernatordyń atyna hat jazyńyz.

Atamanov. Hatyńyz ne?

Mádı. Jeti kúnnen beri meni qalaı izdegenińizdi jazyńyz.

Atamanov. Aldymen qarýymdy qaıtaryńyz.

Mádı. Janyńyzdy olja kórińiz.

Atamanov. Onda men eshqandaı hat jazbaımyn.

Mádı. Men jazdyramyn, siz jazasyz.

Atamanov. Men ólsem de jazbaımyn.

Mádı. Ólgennen keıin jazsańyz oǵan da kelisemin. Eki mınýt mursat beremin, onan keshikseńiz, jarty mınýtqa jetkizbesten janyńyzdy syǵyp alamyn. (Saǵatyna qarap.) Al, ómir men ólimniń siz úshin jarysqa túsken mınýty bastaldy.

Atamanov (úreılenip). Toqtańyzshy.

Mádı. Jazyńyz!

Atamanov. Keliseıikshi.

Mádı. Endigi kelisim Kelbetti qutqarǵannan keıin jazyńyz!

Atamanov. Bir ǵana suraýǵa jaýap berińizshi.

Mádı. Jazyńyz! (Qanash qamshysyn bilep jaqyndaıdy.)

Atamanov (seskenip). Neni jazaıyn?

Qanash. Eń aldymen Tekesh myrzanyń meni týǵan jıenim dep ózińizdi aldaǵanyn jazyńyz. Sonan keıin soldattaryńyzdy araǵymen ýlap tastap, bar qarýyn sypyryp bizge bergenin jazyńyz.

Atamanov. Soldattar? Olar qaıda?

Qanash. Qarýy bizde, ózderi aman-esen baılaýda.

Mádı. Ony da jazǵaısyz. Eń aqyrynda meniń ózińizge eshqandaı zábir kórsetpegenimdi jazyńyz... qolyńyzdy qoıyńyz... (Onyń jazǵan qaǵazyn qolyna alyp.) Endi aldyma túsińiz.

Atamanov (jyndana aıqaılap atyp turdy.) Qaıda? (Tizerlep qaıta otyra ketedi.) Qaıda?

Mádı. Tekesh ekeýlerińiz Kelbettiń tóleýine berilesizder ne ol dúnıege jónelesizder. Júrińiz, (Aıdap kete beredi.)

Shymyldyq.

Altynshy sýret

Tún.

Qara bulty qaptap, najaǵaıy jarqyldaǵan aspannan ot nóserlep turǵandaı seziledi. Sol ot nóseriniń arasynan bir tastan bir tasqa sekirip ándetip júrgen Kelbet kórinedi. Kıimderi órim-órim, shashy jalbyrap betin jaýyp ketken, yńyrsyp ándetip júr, áni Tatánanyń áni.

Kelbet:

Sen jaraly jolbarys eń,

Men kıiktiń laǵy em.

Tiri qaldym ólmeı áreń

Qatty batty tyrnaǵyń

(Oılanyp qalyp.) Toqta «tiri qaldym» deýim qalaı? Tiri qalsam ujmaqqa qalaı keldim? Ujmaqta bolsam Pýshkınniń bul óleńi, Abaıdyń bul áni, Tatánanyń bul zary meniń esime qaıdan tústi? Álde olar osy ujmaqtyń ishinde me? Onda bul ándi maǵan úıretken Mádı qaıda? Ol bar bolsa meni tabar edi ǵoı. Joq qoı. Ujmaq, ujmaq... sen jaqsy ekensiń, biraq Mádısiz qyzyǵyń joq eken. (Álgi ándi ándetedi.)

Táńiri qosqan jar ediń sen,

Jar ete almaı ketip eń.

Ol kezimde bala edim men

Aıamasqa bekip eń.

(yńyrsyp ándetken kúıi ketedi.) Jaryq beriledi.

Zadnıkte jan-jaǵy jaqpar tas, záýlim qaraǵaılarmen kómkerilgen. Shaıtan kóldiń sýreti. Sahna jıhazdary - qoıtastardy, qalyń qaraǵaılardy beıneleıdi. Natalá men Lakshnn kele jatyr.

Natalá. Joq, porýchık myrza, daýlaspańyz, halqy súıgen ondaı adammen jendetter ǵana jaýlasady.

Lakshın. Ony halqy súıetinin siz qaıdan bile qaldyńyz?

Natalá. Ony kepilge surap meniń ákemniń atyna jazǵan bir myń eki júz qazaqtyń aryzyn oqydym. Sizshe bul bilgendik emes pe? Ókimet tarapynan aıyptalyp aıdaýda júrgen bir aqyn úshin osynsha adamnyń ara túsýi neni kórsetedi?

Lakshın. Múmkin, bul suraýyńyzdy ózińizdiń mártebeli ákeńizge de berersiz.

Natalá. Kezdesýge kúnim, tildesýge únim jete qalsa, patsha aǵzamnyń ózine de berer edim.

Lakshın. Siz tabıǵatty tamashalaýǵa jaralǵan jansyz ǵoı saıasatty qaıtesiz?

Natalá. Áýenińiz nege ózgere qaldy?

Lakshın. Eger men sizdeı sýretshi bolsam mynandaı basyn kún shalǵan qaraǵaıly shyńdardyń qol túbinen kórinetin sýretin salar edim. Qarańyzshy, qandaı tamasha.

Natalá. Shaıtan kóldiń osy sulý kórki ǵoı meni kún shyqpastan basyna alyp kelgen. Bul taýdy kórgen jahankezderdiń ishinde Shveısarıa dep atamaǵan bireýi joq, tipti solardyń jazǵandarynan oqyp alyp meniń ákem de solaı deıdi. Qarańyzshy, qandaı tamasha: soqyrǵa kóz, mylqaýǵa til bitirgendeı.

Lakshın. Sizdeı sýretshi bolar ma ekenmin, men de tyrbanyp kóreıinshi. (Qaltasynan qaǵaz, qaryndash alyp, Natalá salǵan sýretti salmaq bolyp áýrelenedi.)

Natalá. Porýchık myrza, eski ánińizge búgin ne oımen bastyńyz?

Lakshın. Túsinbedim.

Natalá. Ondaı adamdy qaraqshy deýdiń ózi uıat ekenin, ózimniń ondaı uıat áńgimeni tyńdaǵym kelmeıtinin keshe eskertken edim ǵoı.

Lakshın. Sonda bizder ony ne dep ataımyz?

Natalá. Óz atymen atańyzdar, áıtpese qazaqtyń Dýbrovskııi deńizder.

Lakshın (shamdanyp). Dýbrovskııi? Natalá. Iá.

Lakshın. Keshirińiz, siz syrqat emessiz be?

Natalá. Ázir amanmyn.

Lakshın. Aman bolsańyz, munan bylaı menimen ol taqyrypta sóılespeńiz.

Natalá. Nege? Men shyndyqty ǵana aıttym ǵoı, shyndyqtan nege sonsha shoshydyńyz?

Lakshın. Siz onyń qandaı qaterli jaý ekenin bilmeısiz.

Natalá. Talaı jyldan beri ákemniń atyna túsken materıaldardan bar ómirin zerttep alsam nege bilmeımin.

Lakshın. Neshe jyl zertteseńiz de, onyń jaıyn bizden artyq bilmeısiz, bosqa adaspańyz.

Natalá. Sizderdiń ol jaıynda biletinderińiz - aýyldaǵy nadan bolystardyń sasyq baılardyń bilgeni. Aıtatyndaryńyz - solardyń jalǵan jalasy. Joqtaıtyndaryńyz -solardyń joǵaltqan jylqysy, kókseıtinderińiz - solardyń parasy. Al onyń kókseıtini -ádildik.

Lakshın. Sizdi munsha ashyndyrǵan kim ekenin bilýge bola ma?

Natalá. Bolady. Bıylǵy ashtyqtyń apatynan sizder birde bir adamdy qutqara almasańyzdar, ol júzdegen adamdy qutqaryp qaldy. Sonyń saldarynan halqynyń aldynda sizderden góri onyń bedeli kóterilip ketti. Sizder oǵan sol úshin de óshigýdesizder. Sol dármensiz, uıatsyz qylyqtaryńyz meni ashyndyrǵan.

Lakshın. Onda siz bizge ǵana emes ákeńizge de narazy ekensiz.

Natalá. Rahmet, meni jańa ǵana tanı bastadyńyz.

Lakshın. Meniń baıqaýymsha, siz sol qaraqshymen erteden tanys, tipti syrlas sekildisiz.

Natalá. Álbette.

Lakshın. Qashannan beri ekenin bilýge bola ma?

Natalá. On segizinshi ǵasyrdan beri. Dálirek aıtqanda, qazaqtardyń Rossıaǵa qosylar kezinen bastap.

Lakshın. Siz tús kórip otyrsyz ba?

Natalá. Men ózim biletin tarıh shyndyǵyn aıtyp otyrmyn. Ol kezde munyń babasy Qazybek, ataqty Abylaı hannyń aqylshysy bolatyn. Ol - halqynyń keleshegi Rossıamen birge ekenin kóre bilgen danyshpan. Egerde men ákemniń ornyna gýbernator bolsam Qazybekke altynnan eskertkish jasatar edim de ony qytaı shekarasyna ornatar edim.

Lakshın. Eskertkish? Ne úshin?

Natalá. Handary men batyrlaryna yqpal jasap, osynsha baıtaq dalany jońǵar basqynshylarynan qorǵap qalǵany úshin. Elin Rossıa elimen eldestirgeni úshin. Men Mádıdi Dýbrovskııge tek osy jaqyndyǵynan ǵana teńeımin, áıtpese ol Robın Gýdke kóbirek uqsaıdy.

Lakshın. Robın Gýd? Ol kim? Ol da qazaq pa?

Natalá. Ol - aǵylshyn halqynyń munan segiz ǵasyr burynǵy batyry.

Lakshın. Sonda ol batyrdyń jaýlasqan jaýy kim sizdiń ákeńiz sekildi gýbernatorlar ma?

Natalá. Sizderdiń Mádılerińiz sekildi, onyń da jaýlasqan jaýy - kileń baılar men baılardyń baılyǵyn qorǵap, halyqtyń namysyn qorlaıtyn siz sıaqtylar. (Mádı tas basyna shyǵa keledi, qolynda altyatar.)

Mádı. Jasa, jan baýyrym, myń jasa. (Natalá men Lakshın úreılenip ushyp túregeledi.) Ofıser myrza, ajalyńyzǵa olaı asyqpańyz, siz qorshaýdasyz.

Qarashubar (ekinshi jaqtan shyǵa kelip qolyndaǵy myltyǵyn túıgishteıdi). Okrjon, okrjon!

Joǵarydan Iman, Qanash, Juman jáne bir-eki jigit kórinedi, olar da myltyqtyń zatvoryn satyrlatyp aıdyn shashady.

Mádı. Ofıser myrza, qarýyńyzdy tastańyz da, qolyńyzdy kóterińiz...

Qarashubar. Ne tak. (Ofıserdiń qolyn myltyqpen kóteredi.) Bylaı... bylaı...

Mádı. Endi sol qalpyńyzdy buzbastan kóldiń jaǵasyna jaqyndańyz da, ajalyńyzdy sol jerdeı kútińiz. Kúzetshilerińizden kómek kútpeńiz, olar baılaýly. (Nataláǵa.) Qymbatty qaryndas, men ózińiz jańa ǵana aǵylshynnyń Robın Gýdine, orystyń Dýbrovskııine teńegen qazaqtyń Mádıimin.

Lakshın (úreıli daýyspen). Mádı?

Natalá (aqyryn). Mádı?

Mádı (Lakshınge.) Ofıser myrza, eger únińizdi endi shyǵarar bolsańyz kól túbine kettim deı berińiz... Asyl qaryndasym Natalá, sizdiń uly babam týraly aıtqan jańaǵy bir jyly lebizińiz meniń erkimdi qolyńyzǵa berdi. (Jaqyndaı túsedi.)

Natalá (yrshyp). Jaqyndamańyzshy. Meniń atymdy siz qaıdan bilesiz?

Mádı. Men jaqsylyqtyń bárine qushtar adammyn. Sol qushtarlyq meni búgin osy jerge alyp kelgen. Sálemetsiz be?

Natalá. Sálemdesýdiń shaǵy ótip ketken joq pa?

Mádı. Joq, súıiktim. Saýlyq surasyp, tileý tilesetin dostyq shaǵymyzdyń tańy jańa ǵana atyp keledi. Ótinemin, siz menen qorqýshy bolmańyz.

Natalá. Men qorqyp boldym, eger anyq Mádı bolsańyz endi sizben saıysýǵa da ázirmin.

Mádı. Men sizdeı jaqsy qyzdarmen saıysýǵa joq adammyn. Ańdyǵanym siz, ańsaǵanym ózińizdeı aıaýly Kelbet deıtin qyz edi, ol men úshin azap shegip osy qalanyń túrmesinde jatyr.

Natalá. Bilemin, ákesiniń qas jaýy bolsańyz da, ol qyzdyń sizge qandaı ǵashyq ekenin de bilemin.

Mádı. Qaıdan? Qalaı?

Natalá. Sizdi bile túsý úshin ol qyzben uzaq syrlasqanmyn.

Mádı. Onda sondaı abzal syrlasyńyzdy nege qamattyńyz?

Natalá. Onyń qamalý - qamalmaý erki mende bolǵan joq, ári sizdi bir kórý maqsatymen, qamalýyna qarsy da bolǵanym joq.

Mádı. Nege?

Natalá. Sizdiń ol qyzdy qutqarý úshin ózińiz kelip beriletinińizdi sezdim.

Mádı. Ol úmitińiz aqtalmady ǵoı.

Natalá. Kelbetti qutqarýdyń joly meni qolǵa túsirý dep kelseńiz, sizdiń de úmitińiz aqtala qoımas.

Mádı. Qalaısha?

Natalá. Siz meni kepilge ustaısyz da, myna ofıserdi ýez bastyǵyna jiberesiz. Qoıar shartyńyz - Kelbetti bosatý. Olar meniń ákemnen qoryqqanynan sizdiń shartyńyzdy qabyldaıdy da, Kelbetti menimen aıyrbastaý úshin alyp keledi, solaı ǵoı.

Mádı. O, ǵajap!

Natalá. Eger de olar Kelbetpen kózińizdi aldap turyp, ózińizdi qorshap alsa qaıtesiz?.. Toqtańyz, men aıtyp bolaıyn. Sizdiń atqan oǵyńyzdyń jolyna olar Kelbetti baılaıdy, siz olardyń oǵyna meni baılaısyz. Osy ma sizdiń úmitińizdiń aqtalǵany?

Mádı. Qoryqpańyz, men olardyń oǵyna ózimdi baılasam da, sizdi baılamaspyn.

Natalá. Báribir, men tiri qalmaımyn.

Mádı. Nege?

Natalá. Sizdeılerdiń qolyna túsken qyzdyń qandaı ataqqa ilinetinin bilemin. Búkil Rossıaǵa jaıylatyn ondaı jaman atty jamylyp tiri júre almaımyn.

Mádı. Solaı ma? Sizshe men endi ne isteýim kerek?

Natalá. Bilmeımin. Bar bilerim: ózińizdi óte qadirleıtin eki qyzdy qurban etesiz de, Sibirińizge kete beresiz.

Mádı. O dúnıege ketsem de qolyńyzdan bir súıip keteıinshi. (Qol usynady. Natalá qolyn bermeıdi.)

Qarashubar. Mádıjan - aý, kóziń túlki kórgen qyrannyń kózine uqsap ketti ǵoı. «Bórik astynda bóri baryn» oılasańshy.

Mádı. Shyraıyńyz qashqan shaǵyńyzǵa tap boldym - aý, súıiktim, shattyǵyńyz shalqyǵan shaǵyńyzdy bir kórer me edim.

Natalá. Onda qaıter edińiz, meni de taýǵa alyp keter me edińiz?

Mádı. Qolymnan kelse, ákeńizdiń ornyna gýbernator eter edim.

Natalá. Meni ákemniń ornyna bes mınýttik gýbernator etip qoıyńyz da, oǵan aıtaryńyzdy maǵan aıta berińiz.

Mádı. Toqtańyz. Siz oınap aıtsańyz da, ǵajap oı saldyńyz. Shynynda, siz bizdiń Qarqaralynyń basynda otyrǵan myrzalardyń kózine gýbernatordyń ózinen kem kórinbessiz deımin.

Natalá. Men de sony aıtyp turmyn, tek óz basyńyzǵa bostandyq suramańyz, oǵan meniń gýbernatorlyǵym júrmeıdi.

Mádı. Sizden ony ózim de suraımyn, biraq Kelbetti qutqarý qolyńyzdan keletinine senemin.

Natalá. Ol senimińizdi aqtaımyn. (Qolyn endi beredi.)

Mádı. Zor mártebeli gýbernator myrza, aldymen Atamanov deıtin jendetińizdiń myna bir hatyn qabyldańyz. (Qaltasynan qaǵaz alyp beredi, Natalá ony ishinen oqyp tur, Mádı sózin jalǵaı beredi.) Jaýy bolmaǵandyqtan, memlekettiń qarýyn ózine qaıtaramyn, ony kúzetshilerińizdiń qanjyǵasyna baılap beremin, solardy qabyldap alyńyz da, qalaǵa tez jetińiz, jetińiz de, Kelbetti qutqaryńyz.

Natalá. Gýbernator qaısymyz bolyp kettik, men be, siz be?

Mádı. Men áli tilek aıtýshy ǵanamyn. Endi ofıser myrzamen qoshtasyńyz.

Natalá. Onymen nege qoshtasamyn?

Mádı. Qashan Kelbet kelgenshe ol meniń qolymda bolady.

Lakshın (shoshyna). Ne-me-ne?

Mádı. Nemene, qorǵasynnan ý jutqyń keldi me?

Natalá. Eger meniń Kelbetińizdi qolyńyzǵa ákelip beretinime senseńiz, muny alyp qaıtesiz?

Mádı. Siz oǵan mynany qatty eskertińiz. Men múlt jiberýdi múldem bilmeıtin qazaqpyn, qasha qalsa kózdemesten múrdem jiberemin. Sony esinen shyǵarmasyn. Ári kezep kelgenim sizdi, ári ony qoıa berip quralaqan qalatyn aqymaq emespin, ol sizdiń de esińizde bolsyn.

Natalá. Meniń gýbernatorlyǵymnan eshteńe shyǵar emes, tezirek keteıin. (Lakshınge qaraı júrip ketedi.)

Mádı (Qarashubarǵa qaraı kele jatyr). Meniń oılaǵan jerden bir tamasha qaryndas taýyp alǵanymdy kórdińder me?

Qarashubar. Sózderińniń túgine de túsingenim joq, biraq qabaqtaryń jaqsy jarasty, baýy berik bolsyn.

Iman. Qudaıdan qansha tileseńiz de ondaı kórikti qyzdyń baýy berik bola qoımas.

Mádı. Qyljaqty qoı da, bar, olja qarýlardy qaıtarýǵa ázirleńder. (Iman ketedi, Mádı Qarashubarǵa áldene aıta bastaıdy.)

Natalá. Iá, «qaraqshyńyzdyń» ne degenin estidińiz be?

Lakshın. Sizge aıtar úkiminen basqasyn túgel estidim.

Natalá. Maǵan úkim aıtatyn adam dúnıege áli kelmegen bolar.

Lakshın. Siz ol qyzdyń qazir qaıda ekenin bilmeı ony aldadyńyz da, óz úkimińizdi ózińiz aıttyńyz.

Natalá. Qaıda ekenin bilmegeni qalaı?

Lakshın. Ol qyz siz oılaǵandaı túrmede emes.

Natalá. Endi qaıda?

Lakshın. Osy taýdyń ishinde qańǵyp júr.

Natalá (úreıli). Qalaısha?

Lakshın. Túrmeniń temir torly terezesin kórgende shoshynǵan eken, sonyń saldarynan jyndanyp ketipti.

Natalá. Jyndanyp ketipti?! Qashan? Qaıda?

Lakshın. Túrme bastyǵy burnaǵy kúni bosatyp jibergen edi. Keshe bireýler osy taýdyń ishinde júrgenin kóripti.

Natalá. Jendetter!

Mádı (qarsy júrip). Qymbattym, sizge ne boldy?

Natalá (kózin jumyp). Kózimdi baılańyzshy.

Mádı. Ne úshin?

Natalá. Munan ári sizdi de, Kelbetti de kórgim kelmeıdi, sol úshin.

Mádı. Siz ne sumdyqty aıtqaly kelesiz?

Natalá. Men tanı bilgen Mádı bolsańyz, kózimdi tez baılańyz, sonda ǵana men sizben erkin sóılese alamyn.

Iman. Jaý... jaý... (Júgirip keledi.) Mádı aǵa, Tekejan bastaǵan qalyń qol qaraǵaı ishinde qaptap keledi.

Qanash. Qala jaqtan myltyqtylar da kórindi. Bastap kele jatqan qara oıazdyń ózi.

Mádı. Kelsin, Zalın myrza qaıtartsyn jendetterin. Álderi kelse taptasyn meniń dań soqtaly júregimdi. Men Kelbettiń kegin almaı ketpeımin, sender ketińder. Tez... tez...

Qarashubar. Joq, Mádıjan, sen elge kereksiń. Óz qatynynan basqaǵa keregi joq, men tosaıyn jaýdyń jolyn, sen qutyl.

Mádı. Áýre bolma, Qareke. (Atysýǵa ázirlenedi.)

Qarashubar. Áýre bolmaıyn, myna myltyqtyń úshimen atyp, dúmimen uryp talaıyn jamsatamyn da, seni qutqaramyn.

Juman. Oıbaı, kelip qaldy, oıbaı! (Qasha jóneledi.)

Mádı. Men senderge ketińder dedim ǵoı.

Qanash pen Imandy qamshymen eki tartady, olar ofıserdi ala jóneledi, Qarashubar qasarysyp turyp alady.

Qarashubar. Joq, Mádıjan, men sen ólgen jerde óletin qazaqpyn. (Qarsy jaqqa júgirip ketedi.)

Mádı. Baýyrym Natasha, Kelbetimniń óli bolsa óligi, tiri bolsa taǵdyry sizge amanat. Ekinshi tilegim: ákeńizge sálem aıtyńyz, eger óziniń ary bolsa meniń kim ekenimdi bilip óltirsin. Qosh... (Myltyq kezengen Tekejan tas basyna shyǵa keledi.)

Tekejan. Menimen de qoshtasyp qal qaraqshy. (Mádı yrǵyp Nataládan aýlaq ketedi de, atysýǵa yńǵaılanady.)

Mádı (Nataláǵa). Keıin ketińiz, keıin.

Natalá (qolyn kótere eki araǵa umtylyp). Myrzalar, toqtatyńyzdar!

Zalın (ekinshi jaqtan buǵa turyp daýystaıdy). Mádı myrza, qarsylasýdan paıda joq, siz qorshaýdasyz, qarýyńyzdy tastańyz.

Mádı. Áıelińiz mazańyzdy almaıtyn eteıin, beri jaqyndańyz.

Zalın. Natalá Mıhaılovna, qudaı úshin, meni ákeńizdiń qolynan óltire kórmeńiz, saqtanyńyz.

Natalá. Men úshin qapa bolmaı, atysty toqtatyńyzdar.

Zalın (qupıalap óz adamdaryna). Qorshańdar! Qutylyp ketse menen aıaýshylyq kútpeńder!

Mádı. Ótinemin, oq jolynan ketińiz.

Natalá. Joq men eki oqtyń jolyna bir ózimdi baıladym. Qane, atyńyzdar, myrzalar. (Qaq ortada turyp qalady.) Mádı óziniń «Qarqaraly» ánin ándete shegine júrip, eki jaǵyna kezek oq jiberedi.

Atyńnan aınalaıyn, Qarqaraly,

Senen bult menen qaıǵy tarqamady,

Saıańnan saıaq qurly saıa tappaı

Men boldym bir qashqyn jan Arqadaǵy.

Natalá. O, ǵajap, ajal aýzynda turyp ta án shyrqaıdy, bul neden jaralǵan adam?

(Mádı ánniń qaıyrmasyn yzaly únmen áýelete baryp tórdegi jartastyń basyna shyǵady, Jaýlar jan-jaqtaǵy tastardyń arasynan buqpantaılap oǵan jaqyndaı túsedi. Natalá olardyń birde-birin elemeıdi, ánniń qaıyrmasy qaıystyrǵandaı birte-birte ıile beredi. Shymyldyq aqyryn jabyla bastaıdy.)

Shymyldyq.

---