InfoHub Logo

Qalamgerdiń alǵashqy áńgimeleri jetpisinshi jyldardyń alǵashqy shaǵynda dúnıege kelgen. «Shilde» degen ataýǵa ıe bolǵan bul áńgimeler jınaǵy Marhabat aǵamyzdy zańǵar jazýshy retinde dúıim jurtqa tanyta tústi. Bul jaıynda belgili jazýshy Táken Álimqulov: «Marhabat tuńǵysh áńgimeler jınaǵymen-aq tanylyp úlgergen jazýshy. «Ońtústik Qazaqstanda» isteı júrip, neǵurlym naqtylyqqa, qysqalyqqa mashyqtanǵan. Kórkem týyndylary óz tabıǵatynan bastaý alady. Tárjimashyldyǵy da tánti etedi»,-dep Marhabat aǵamyzdyń jazýshylyq álemine bas ıip ótken. Shyǵarmashylyǵy qahynda ary qaraı oı qozǵar bolsaq, qalamger týyndylarynyń zamana kelbetin tanytatyn, shynaıy ómirdi árqalaı janrmen sıpattaıtyn artyqshylyǵy bar. Bertin kele jaryq kóre bastaǵan «Syrbulaq», «Internattyń balasy», «Náýrizek», «Qorǵansyz júrek» syndy shyǵarmalary ádebıetimizde oıyp turyp óz ornyn ala bildi. «Internattyń balasy» povesin mysal etip alyp kóreıik. Jasóspirim balalardyń ómirde qalyptasyp  damýy, joldaǵy qıyndyqtarǵa tótep bere bilýi shyǵarmanyń basty ózektiligi dep baǵa berýge bolady. Búgingi qoǵammen salystyryp qarasaq, balanyń ózin-ózi tanýynda, damýynda úlken kedergilerge jol bergenimizdi baıqaımyz. Keıinirek balanyń qurdymǵa ketýi, ómirindegi sátsizdikteri men qaǵtyǵystarǵa boı uryndyra qalýy osynyń nátıjesinde júzege asary anyq. Qoǵamnyń da aqsap turǵan shaǵy osy emes pe?!  Jazýshy shyǵarmashylyǵynyń taǵy bir erekshe tusy-týǵan ólkege degen súıispenshiligi, baýyrmaldyǵy. Osy jaıynda syr shertken maqalalaryn oqyp otyryp erekshe áser alǵanym ras. Eline degen perzenttik mahabbaty men keńpeıildigi aıqyn seziletin shyǵarmalary jazýshynyń qalamgerligin tanytqan erekshe bir qasıetter desek áste qatelespespiz. «Táýelsizdikke táýbe deıik. Altyn qursaq Ońtústiktiń, shyraıly Shymkenttiń baryna shúkir delik. Halqymyzdyń jáne bir jaýhar jyrshysy Asanuly Sabyrhannyń sózin sál ǵana ózgertsek, kóktem de Ońtústikten bastalady». Iá, halqymyzdyń dástúr salty buzylmaǵan, tili de, dini de berik ońtústik óńir  el jadynda máńgi jańǵyrary aqıqat.     

Marhabat shyǵarmashylyǵynyń taǵy bir ereksheligi- ásker qatarynda júrip ádebıetke aralasa bastaýy. Bir-birimen ádemi úılesim tapqan áńgimeleri men hıkaıattary, pýblısısıkalyq janrda jazylǵan eńbekteri qazaq ádebıetiniń úlken jetistigi. Alǵashqy týyndylarynyń biri «Kún astyndaǵy kúnekeı qyzdy» nebári jıyrma bir jasynda jazyp qaldyrǵan eken. Ulttyq tanymy myqty ornyqqan Marhabat shyǵarmashylyǵyna Sherhan atamyzdan bastap búgingi kúngi jazýshylarǵa deıin jyly kózqarastaryn tanytyp keledi. Ǵylymı derekterge súıensek, qalamgerdiń shyǵamalary túrik, ózbek, saha, ýkraın, qaraqalpaq tilderine aýdarylǵan. Ol jazýshylyǵymen qatar, aýdarma salasynda da jemisti eńbek etken tulǵa. Qyrǵyzdyń belgili jazýshysy Shyńǵys Aıtmatov pen orystyń birqatar jazýshylarynyń shyǵarmalaryn qazaq tiline aýdarǵan. Menińshe, Marhabat aǵamyzdyń eseli eńbegin árbir qazaq shańyraǵynda ǵana emes, búkil álemge tanytqan mańyzdyraq.  Aıtpaǵym, jazýshy shyǵarmalaryn úsh tildiń patshalary aǵylshyn jáne orys tilderine aýdaryp, taralymyn kóbeıtsek nur ústine nur bolary ras-aq.  

Marhabat shyǵarmashylyǵynyń negizgi taqyryby qandaı? Kitaptardyń taralymyn kóbeıtip, áleýmettik jelide belsendilik tanytsaq qazaq prozasy qandaı nátıjege qol jetkizbek? Árıne, bul qalamger týyndysyn alǵash oqyǵan oqyrmannyń da, jyldar boıy maqalalaryn súıip oqıtyn jannyń da  sanasynda oryn alatyn birden-bir suraq. 

Marhabat shyǵarmalarynda kóp kórinis tabatyn dúnıe-aýyl ómiri. Shyǵarmalaryn bir oqyǵannyń ózinde-aq aýyldaǵy qyzǵan turmys-tirshilik pen qazaqylyqtyń ıisi ańqyp tur...   Óz halqymyzǵa ǵana tán ulttyq kodymyzdy da Marhabat shyǵarmalarynan anyq kezdestire alamyz. Mine, shynaıylyq qaıda jatyr?!  Aýyl taqyrybyn shyǵarmasyna arqaý etken  qalamgerdiń jazý óneri de, stıli men prozalyq qabileti de ózgeden erek,  hám eshkimge  uqsamaıdy da. Marhabat áńgimesin jazar aldynda kez-kelgen oqıǵany erekshe etip jetkizýge tyrysady. Meńzeý, ıýmor, ıshara, teńeý, rıtorıkalyq suraqtar...  Bári de bir shyǵarma aıasynda  ushtasyp, ǵajap úılesim tapqan. Bárimizge belgili «Jas alash» gazetinde Temirhan Medetbek esimdi aqynnyń Marhabat aǵamyz jaıynda jazǵan maqalasy jaryq kórdi. «Marhabat Baıǵut stıli de, máneri men maqamy da eshkimge uqsamaıtyn jazýshy. Tildik aıasy da, ony qoldana bilýi de bólek. Bizde qasań túsinik bar ǵoı: jergilikti jerlerge ǵana tán jargon men dıalektilerdi tek keıipkerler dıalogynda ǵana qoldaný kerek deıtin. Marhabat mundaı jónsiz sanıtarlyq túsiniktiń byt-shytyn shyǵarady. Ol keıipkerlerin bir maqammen sóıletip, ózi bir maqammen sóılep jatpaıdy. Keıipker qalaı sóılese, ózi de solaı sóıleıdi. Tutas! Taǵy da olar ońtústiktik maqamdar! Marhabat maqamdary!»,-degen eken.  Oqı otyryp súısinesiń, Marhabat álemine qyzyǵa túsesiń. Osydan-aq Marhabat Baıǵut tek jazýshy, aýdarmashy ǵana emes aýyl ómirin qoǵammen etene jaqyndastyra baıandaǵan kórnekti sýretker dep atasaq artyq bolmaǵany.

Pýblısısıkalyq dúnıeleri qazirgi tańda jas urpaqty tárbıeleýde mańyzy zor. Osy turǵyda jazýshy týyndylarynyń búgingi ortadaǵy mańyzdylyǵy jaıly baıandasaq. Rasymen, jazýshynyń qarymdy qalamy men shalqar shabyty kez kelgen oqyrman qaýymdy óz shyǵarmasyna «men mundalap» qaratyp alary bek. Sıasy keppegen maqalalary BAQ betterinde jaryq kórip, odan qala berse qoǵamdyq rezonans týdyrarlyq maqalalary birden el nazaryn aýdartady. Men de Marhabat aǵamyzdyń oqyrmandarynyń birimin. Jazýshynyń keıbir kitaptaryn izdep tappaı jatamyz. Sol sátte ǵalamtordyń kómegine júginip, jazýshynyń ómirin jaqynyraq tanyp bildim. Kitap betterin paraqtap oqyp otyryp esh jalyqpaısyń, shyǵarmanyń ózi seni qıadan qıaǵa, ushqyr oıdyń sharyqtaý shegine deıin jetkizip jatady.  Keıipkerlerdiń bir-birimen qaǵtyǵysy, shynshyl dıalogtary men jazýshynyń qaıtalanbas qalamgerlik qasıetin baǵamdaı alamyz. Marhabat Baıǵut kitaptaryn odan ármen jaryqqa shyǵarýda baspahanalar men joǵarydaǵy sheneýnikter qoldaý tanytsa  kez kelgen kitapsúıer jas qolyna alyp oqıdy. Qoǵamnyń shynaıy aqıqaty men ult bolmysy Marhabat shyǵarmashylyǵynyń úzilmegen arqaýy ekenin ańǵaramyz. Ulttyń uly rýhy da bizdiń izgi qasıetterimizge baılanysty ekenin eskersek, Marhabattyń ózindik maqamy da el tarıhyn qasterleýde  mańyzdy rólge ıe ekenin eriksiz moıyndaımyz. Endeshe, jazýshy týyndylaryn jahanǵa nege tanytpas qa?!

Marhabat Baıǵut óziniń qyzyqty hıkaıattary men pýblısısıkalyq janrda jazylǵan shyǵarmalary arqyly kópshilikti baýrap aldy. Ómirden kórgen-bilgenderin oıǵa túıip, aq paraqqa shımaılap jazǵan ár dúnıesi qundy. Eńbektegen baladan eńkeıgen shalǵa deıin oqıtyn janrdy bir shyǵarmasyna jınaqtap jan-jaqty kórsetýge tyrysty. Demek onyń ádebıet álemi jas óskinderdi tárbıeleýde aıryqsha rólge ıe. Qoǵamnyń ulttyq tanymynyń keńeıýine mańyzy zor dep oılaımyn. Búgingi kúni sýretker jazýshynyń maqalalary  respýblıkalyq, oblystyq basylymdarda jarıalanyp keledi. Óz atynan ashylǵan qoǵamdyq qor da halyqtyń ıgiligi úshin qyzmet atqarýda. Mektep kitaphanasynan Marhabat aǵamyzdyń kitabyn jazdyryp alǵan bolatynmyn. Gazetti súıip oqıtyn bolǵandyqtan Marhabat aǵanyń maqalalary men sýretterin jıi kezdestirip jatamyn.  Alǵan kitabymdy az ǵana ýaqyttyń ishinde oqyp bitirdim. Kitap qanshalyqty qyzyqtyraq bolǵan saıyn, oqyp aıaqtalýy da ápsátte deıdi ǵoı. Jalǵyz men úshin ǵana emes, mıllıondaǵan oqyrmandary úshin onyń jazǵan dúnıesi jańalyqqa toly. Marhabat aǵanyń maqalalaryn oqı júrip keshegi men búginginiń aq qarasyn aıyryp, ala jigin ajyratatyn kúıge jettim. Jalǵyz kitaphanalardan ǵana izdep oqıtyn emes, elektrondy kitaptaryn jaryqqa shyǵarsa oqyrmandar sany tolassyz bolar edi. Kez kelgen ýaqytta: sabaq ústinde, áýede, uzaq joldarda bolmasyn naǵyz qasymyzdan tabylar serigimiz  bolary ras.  Mine, osynyń nátıjesinde jazýshy kitabyn árbir qazaq shańyraǵynan, kez kelgen kitapsúıer oqyrman qolynan  kezdestire alamyz.

Qorytyndylaı kele, men Marhabat Baıǵut áleminiń tuńǵıyqqa toly tereń ekenin oıǵa túıdim. Marhabattyń bolmysy-búkil qazaq halqynyń ulttyq bolmysy. Mundaı jazýshylar qazaq ádebıetine aýadaı qajet. Sondyqtan, ádebıetimizdiń shyraıyn keltirip turatyn, ózindik jazý stılimen erekshelenetin shyǵarmalaryn sanaly urpaqqa asyl mura etip qaldyrý azamattyq paryzymyz.  Shyǵarmashylyǵyn zerdeleı otyryp Marhabat Baıǵut jaıynda ǵylymı zertteý jumysyn júrgizsem be degen bir ushqyn oı paıda boldy. Árıne, ýaqyttyń enshisinde... Biraq myna nárseni anyq túsindim: Marhabat Baıǵut haqynda arnaıy sala jaryq kórse de artyq etpeıdi. Marhabat maqamdary- qazaq prozasynyń uly jetistigi!

Altynaı Baýyrjanqyzy «Ulannyń» jas tilshisi        

---