InfoHub Logo

Mass-medıa jáne buqaralyq komýnıkasıa salasynyń qoldanys aıasy kún ótken saıyn qanatyn jaıyp, damyp keledi. Búgingi tańda kez kelgen salada onyń aralaspaıtyn ne qoldanylmaıtyn salasy joq.

BAQ degenimiz, ıaǵnı buqaralyq aqparat quraldary – bul arnaıy tehnıkalyq quraldardyń kómegimen, kez kelgen tulǵalarǵa ártúrli málimetterdi ashyq jarıalaýǵa arnalǵan áleýmettik mekemeler. Jalpy bılik ınstıtýtynda BAQ-tyń týra maǵynasyndaǵy róli bolmaǵanymen, onyń saıası prosestegi ornyn asyra baǵalaý múmkin emes. Qazirgi kezde elektrondy aqparat quraldarynyń paıda bolýymen bul áleýmettik ınstıtýt búgingi qoǵamnyń, saıası bıliktik qatynastardyń barlyq qyrlaryn túbirimen túrlendirip jiberedi. Napoleon: «Jaýǵa qarsy júzdegen myń qol áskerden, tórt gazettiń oısyrata soqqy berý múmkindigi zor», - degendeı, baspasózdi tórtinshi bılik dep te ataýǵa bolady.

Búginde BAQ aǵartýshylyq, nasıhattyq pen uıymdastyrýshylyq jumystaryn atqaryp keledi. BAQ-tyń atqaratyn qyzmeti birkelki emes, árkelki. Onyń aqparattyq qyzmeti azamattarǵa, bılik organdaryna, qoǵamǵa asa mańyzdy oqıǵalar men prosester jaıly maǵlumattardy taratýdan turady. Al BAQ-tyń áleýmettendirýshi qyzmeti adamdardyń áleýmettik erejeler men qundylyqtardy sińirip, minez-qulyqtaryn qalyptastyrýǵa septigin tıgizdi. Osyǵan oraı, «Mass-medıanyń qoǵamǵa qandaı áseri tıedi?» degen suraq týyndaýy múmkin. Degenmen, mass-medıa halyqqa eń qol jetimdi qural. Sondyqtan da, birinshiden, onyń memlekettik tildi damytýdaǵy róli óte joǵary. Ekinshiden, halyqtyń aqparat alý jáne ony taldaý múmkindigi molaıdy. Sonymen qatar, BAQ-tyń qoǵamǵa tıgizetin áserin zerttegen amerıkalyq zertteýshi G. Lassýeldi atap ótý artyq bolmas dep oılaımyn.

Ol óz kezeginde, qoǵamdaǵy komýnıkasıanyń modelin 5 negizdi ala otyryp, usynǵan:

1. Kommýnıkator (aqparatty jetkizýshi)
2. Informasıa (aqparat)
3. Kanal (aqparat jetkiziletin jol)
4. Resıpıent (aqparatty qabyldaýshy)
5. Effekt (aqparat qabyldanǵannan keıingi áser)

Qysqasha aıta ketetin bolsaq, BAQ – tulǵany áleýmettendirýshi ınstıtýt.

Endi BAQ-tyń erkindigine kelip toqtalaıyq. Buqaralyq aqparat quraldarynyń erkindigi adam bostandyǵynyń mańyzdy alǵysharty bolyp tabylady. Iaǵnı, qoǵam men memlekettegi joǵarǵy qundylyq. Sebebi, buqaralyq aqparat erkindigisiz azamattyq qoǵamdy elestetý múmkin emes. Qazaqstan – BAQ-tyń erkindigin qamtamasyz etip kele jatqan memleket. Al bul bostandyqtyń kepili – Ata zańymyz jáne Respýblıka Prezıdenti!

Meniń oıymsha, qoǵamnyń pikirin qalyptastyrý, aqparatpen qamtamasyz etý, aǵartý, habar berý jáne ekonomıkalyq úles qosý sıaqty qyzmetter aqparat quraldarynyń qyzmeti bola tura, máseleleri de joq emes. Iaǵnı, biliktilikti arttyrý, jumyspen qamtý, ekonomıkalyq jáne quqyqtyq, t.s.s máselerdi qolǵa alý qajet dep oılaımyn. Sebebi, búgin de qazaq halqynyń ulttyq ıdeıasyna qatysty ózekti máseleler kún tártibinen túspeı otyr. «Ulttyq ıdeıa: talqylaýǵa usynystar» dep atalatyn akademık Á. Nysanbaev bastaǵan bir top ǵalymnyń pikirleri baspasóz betimen qatar, ǵylymı basylymdarda da jalǵasyn tapty. BAQ – bul memlekettik ıdeologıa quraly. Osyny eskere otyra, bul jerde joǵaryda atap ótkendeı ulttyq ıdeıa tóńireginde bolashaqqa qadam basa, birneshe ıdeıalar men úlgiler usynyldy. Taǵy da aıta keterim, aqparattyq tehnologıalar ekonomıkaǵa kóptegen jańashyldyqtar ákeledi. Aqparattyq tehnologıalar arqyly bıznesti júrgizý jeńildeı túsedi. Olar halyqaralyq kelissózderdegi shyǵyn kólemin azaıtady dep oılaımyn. Olardyń kómegimen jahandyq kólemde tutas naryq qalyptasyp, tutynýshylar qoǵamy qurylady. Jahandaný – adamzatpen birge kele jatqan úrdis. Onyń aıtylýy men atalýy jańasha bolyp kóringenimen, onyń túp tamyry ejelgi tarıh qoınaýynda da jatyr. Qazirgi medıa-mádenıetti de jahandaný úrdisine qossam qatelespespin. Biraq, osy tusta bir suraq týýy múmkin, ol – jahandaný zamanynda biz elimiz ben tilimizdi saqtaı alamyz ba? – degen saýal. Shynynda, búginde Batystyń mádenıeti yqpaldy bolyp turǵany ras. Osy oraıda biz ol mádenıetten neni alýymyz, neni almaýymyz qajet ekenin eskerýimiz jón. Mádenıettiń ózi eki jolmen paıda bolady. Birinshisi – dúnıetanymnan, ekinshisi – ǵylymı- tehnıkalyq damýdan kelip shyǵatyn mádenıet. Árıne, biz bul jerden Batystyń ǵylymı-tehnıkalyq damýynan kelip shyqqan mádenıetin alýymyzǵa bolady. Al bul ǵasyrda ár qazaq jasy mýltımedıanyń qulaǵynda ozyq oınap, onyń qyr-syryn bilýi tıis dep oılaımyn. Sebebi, muny meńgerýmen biz básekege qabiletti, irgesi myqty el bolamyz.

Túıindeı kele aıtqanda, jalpy aldaǵy ýaqyttaǵy elimizdegi baspasózdiń bolashaǵy zor. Tilderdi damytýda BAQ-tyń atqaratyn róli óte mańyzdy. Soǵan oraı, qazaq eliniń azamaty memlekettik tildiń qadirin túsine bilgen jón. Sebebi, «Tildiń bolashaǵy – ulttyń bolashaǵy».

---