Matataný negizderi. Maqta jáne zyǵyr matalary
Sabaqtyń taqyryby: Matataný negizderi. Maqta jáne zyǵyr matalary. (5 - synyp)
Sabaqtyń maqsaty:
bilimdilik: oqýshylarǵa matataný, maqta jáne zyǵyr matalardyń alynýy týraly bilim berý;
damytýshylyq: oqýshylardyń mata týraly túsinikterin damytý;
tárbıelik: oqýshylardy ádemilikti sezine bilýge, uqyptylyqqa tárbıleý.
Sabaqtyń túri: aralas sabaq
Sabaqtyń ádisi: túsindirý, suraq - jaýap
Sabaqtyń kórnekilik quraly: mata qıyndylary, qaıshy, ıne - jip
Pánaralyq baılanys: dúnıetaný, beıneleý
Sabaq barysy
İ. Uıymdastyrý kezeńi.
Sálemdesý, sabaqqa daıyndyqtaryn tekserý, oqýshylardyń nazaryn sabaqqa aýdarý.
İİ. Úı tapsyrmasyn tekserý.
1. Shaıdyń qandaı qasıeti bar?
2. Shaıdyń qandaı sorttary ósiriledi?
3. Olardyń bir - birinen qandaı ereksheligi bar?
4. Shaıdy durys demdeý týraly aıtyp berińder.
5. Kakaonyń qandaı qasıetteri bar?
6. Ony qonaqtarǵa qalaı usynady?
7. Kofeniń qandaı qasıetteri bar?
İİİ. Jańa sabaq.
Barlyq toqyma matalar talshyqtardan turady. Eń alǵash adamdardyń jip alýǵa qoldanǵan talshyqtary qalaqaı (krapıva) jáne keneshóp (konoplá) talshyqtary boldy.
Qazirgi jaǵdaıda túrli tabıǵı (maqta - mata, zyǵyr, jún jáne t. b.), sondaı - aq, hımıalyq talshyqtar qoldanylady.
Ósimdik talshyqtarynan alynǵan tabıǵı mata shyǵarýda maqta men zyǵyr qoldanylady.
Qoza – 1 metr bıiktikke deıin ósetin birjyldyq butaly ósimdik. Qoza óskennen keıin uryq qabyrshaǵy ashylady. Qabyrshaq ishindegi tar ózegi talshyqtarmen oralǵan. Maqta talshyqtary – aq tústi, úlpildegen, qysqa, jumsaq, jińishke bolady. Naq solardan maqta - mata jipteri men matalaryn alady. Sonymen qatar, maqtanyń tuqymyn maı, janýarlarǵa qorek retindegi jemdi alady. Maqtany qundy qasıetteri úshin aq altyn dep ataıdy.
Maqtanyń shyqqan Otany – Úndistan, Qytaı jáne Mysyr. Ol 30 gradýstyq ystyqty jáne óte kóp mólsherdegi ylǵaldy jaqsy kóredi. Bizdiń elimizde qoza ońtústik aımaqta ósiriledi.
Zyǵyr – bıiktigi 1 metrge jetpeıtin ósimdik, sabaǵynyń qabyqty bóliginen talshyq alynady. Talshyqtan mata shyǵarylady. Bul talshyqtar talshyqtan jasalǵan (lýbánye) dep atalady. Olar tegis, uzyn, tike, berik jáne qalyń bolady. Zyǵyr matasy ádette sur tústi. Ózine tán jyltyr sur túsine qaraı zyǵyrdy soltústik jibegi dep ataıdy.
Zyǵyrdyń Otany – Reseı. Bul ósimdik jaryqty, ylǵaldy, shamamen orta qalyptaǵy jylylyqty jaqsy kóredi, jeńil aıazdardan qoryqpaıdy.
Kez kelgen matalar sıaqty maqta jáne zyǵyr matalary mehanıkalyq, gıgıenalyq jáne tehnologıalyq qasıetterge ıe (1 - keste).
Maqta - matasy jaltyramaıdy jáne kedir - budyrly. Bul mata sýdy jaqsy sińiredi, tez kebedi, aýa ótkizedi, jeńil jýylady, qatty myjylady, jaqsy útikteledi. Odan turmystyq jáne tehnıkalyq buıymdar daıyndaıdy.
Maqta - matasynyń túrleri: shyt, bátes, flanel, djınsalyq mata, shı barqyt (velvet).
Zyǵyr matasy berik, myqty, sol úshin de ony tehnıkalyq matalar daıyndaýda qoldanady (palatka - shatyrlarǵa jáne rúkzak - jolqapshyqtarǵa arnalǵan brezent, jáne t. b.). Sonymen qatar, ony kıim, jatyn tósenishterdi daıyndaýda qoldanady.
Zyǵyr matasynyń túrleri: zyǵyr matsy (lnánoe polotno), zyǵyr bátesi (lnánoı batıst), kenep (parýsına) (arnaıy kıimderge).
Matany alý
Túrli mindeti bar matalardy daıyndaýda túrli jipter qajet etiledi. Jip talshqytan daıyndaıdy. Bul proses ıirý dep atalady.
Talshyq býma - býma bolyp, toqyma fabrıkasynda túsedi. Talshyq tazartylady, arnaıy tútkish (chesalnaıa) mashınada taralady.
Sodan soń olardy baýlarǵa bóledi. Baýdan sozý jáne ıirý nátıjesinde jip alynady.
Toqyma fabrıkasynda jipterden mata toqıdy. Mata toqyma stanogynda jipterdiń aıqasýy nátıjesinde alynady. Bul úrdis toqyma dep atalady.
Arqaý oraǵysh urshyqqa (6) negizgi jip (tik jip) oralady. Shórnekke (3) arqaý jip (kóldeneń jip) oralǵan. Matanyń tyǵyz toqylýy úshin mata shetin jıek (kromka) (4) rettep turady. Daıyn mata taýarly bilikke oralady.
Toqyma stanogynda toqylǵan matany qatal (sýrovyı) dep ataıdy. Mata toqý úshin belgili bir jumys operasıalary tizbektele oryndalady:
- úıitý (opalıvanıe) – matanyń óń betindegi shyǵyp qalǵan talshyqtardyń ushtarynyń alynyp tastalýy.
- aǵartý – matany aǵartqyshpen tazalaý.
- boıaý – belgili bir túspen matany boıaý.
- basý (pechatanıe) – aǵartylǵan nemese birtústi tegis boıalǵan mata betine sýret salý. Mundaı mata árlep bezendirilgen nemese aıshyqtalǵan (nabıvnoı) dep atalady.
Kıimdi tigýde onyń aıyrmashylyǵy bilý kerek. Matanyń óń beti men ishki betin aıyrýdyń belgileri mynadaı:
1. matanyń óń betinde túıinder az bolady.
2. óń betiniń sýreti anyq aıshyqtalǵan.
3. óń betiniń jıegi jatyq.
4. matanyń óń beti jyltyraıdy, ishki beti jyltyramaıdy.
Árlep bezendirilgen matanyń óń jáne ishki beti bolady. Óń betinde sýret anyq aıshyqtalady.
Jip ıirý degenimiz - jekelegen qysqa talshyqtardan uzyn jip (ıirilgen jip) shyǵaryp alý. Toqymashylyq – mata alý úshin ıirilgen jipterdi ózara órip - toqý prosesi. Jip ıirý de, toqymashylyq ta erte zamandardan - aq belgili bolǵan.
İÚ. Jańa sabaqty bekitý.
1. Talshyqtar qandaı bolyp keledi?
2. Zyǵyr jáne maqta - matasynyń aıyrmashylyǵy qandaı?
3. Jip ıirý degenimiz ne?
4. Toqymashylyq dep qandaı prosesti ataıdy?
5. Tigin matasy neden turady?
6. Matanyń negizin qalaı anyqtaımyz?
7. Matanyń óń betin anyqtaý nege qajet?
Ú. Sabaqty qorytý. Mine, qyzdar búgin biz matataný, maqta jáne zyǵyr matalary týraly kóp maǵlumat aldyq. Matanyń óń jáne teristeme jaǵyn ajyratýdy bildik.
Úİ. Úıge tapsyrma.
Úİİ. Jumys ornyn retke keltirý
Sabaqtyń maqsaty:
bilimdilik: oqýshylarǵa matataný, maqta jáne zyǵyr matalardyń alynýy týraly bilim berý;
damytýshylyq: oqýshylardyń mata týraly túsinikterin damytý;
tárbıelik: oqýshylardy ádemilikti sezine bilýge, uqyptylyqqa tárbıleý.
Sabaqtyń túri: aralas sabaq
Sabaqtyń ádisi: túsindirý, suraq - jaýap
Sabaqtyń kórnekilik quraly: mata qıyndylary, qaıshy, ıne - jip
Pánaralyq baılanys: dúnıetaný, beıneleý
Sabaq barysy
İ. Uıymdastyrý kezeńi.
Sálemdesý, sabaqqa daıyndyqtaryn tekserý, oqýshylardyń nazaryn sabaqqa aýdarý.
İİ. Úı tapsyrmasyn tekserý.
1. Shaıdyń qandaı qasıeti bar?
2. Shaıdyń qandaı sorttary ósiriledi?
3. Olardyń bir - birinen qandaı ereksheligi bar?
4. Shaıdy durys demdeý týraly aıtyp berińder.
5. Kakaonyń qandaı qasıetteri bar?
6. Ony qonaqtarǵa qalaı usynady?
7. Kofeniń qandaı qasıetteri bar?
İİİ. Jańa sabaq.
Barlyq toqyma matalar talshyqtardan turady. Eń alǵash adamdardyń jip alýǵa qoldanǵan talshyqtary qalaqaı (krapıva) jáne keneshóp (konoplá) talshyqtary boldy.
Qazirgi jaǵdaıda túrli tabıǵı (maqta - mata, zyǵyr, jún jáne t. b.), sondaı - aq, hımıalyq talshyqtar qoldanylady.
Ósimdik talshyqtarynan alynǵan tabıǵı mata shyǵarýda maqta men zyǵyr qoldanylady.
Qoza – 1 metr bıiktikke deıin ósetin birjyldyq butaly ósimdik. Qoza óskennen keıin uryq qabyrshaǵy ashylady. Qabyrshaq ishindegi tar ózegi talshyqtarmen oralǵan. Maqta talshyqtary – aq tústi, úlpildegen, qysqa, jumsaq, jińishke bolady. Naq solardan maqta - mata jipteri men matalaryn alady. Sonymen qatar, maqtanyń tuqymyn maı, janýarlarǵa qorek retindegi jemdi alady. Maqtany qundy qasıetteri úshin aq altyn dep ataıdy.
Maqtanyń shyqqan Otany – Úndistan, Qytaı jáne Mysyr. Ol 30 gradýstyq ystyqty jáne óte kóp mólsherdegi ylǵaldy jaqsy kóredi. Bizdiń elimizde qoza ońtústik aımaqta ósiriledi.
Zyǵyr – bıiktigi 1 metrge jetpeıtin ósimdik, sabaǵynyń qabyqty bóliginen talshyq alynady. Talshyqtan mata shyǵarylady. Bul talshyqtar talshyqtan jasalǵan (lýbánye) dep atalady. Olar tegis, uzyn, tike, berik jáne qalyń bolady. Zyǵyr matasy ádette sur tústi. Ózine tán jyltyr sur túsine qaraı zyǵyrdy soltústik jibegi dep ataıdy.
Zyǵyrdyń Otany – Reseı. Bul ósimdik jaryqty, ylǵaldy, shamamen orta qalyptaǵy jylylyqty jaqsy kóredi, jeńil aıazdardan qoryqpaıdy.
Kez kelgen matalar sıaqty maqta jáne zyǵyr matalary mehanıkalyq, gıgıenalyq jáne tehnologıalyq qasıetterge ıe (1 - keste).
Maqta - matasy jaltyramaıdy jáne kedir - budyrly. Bul mata sýdy jaqsy sińiredi, tez kebedi, aýa ótkizedi, jeńil jýylady, qatty myjylady, jaqsy útikteledi. Odan turmystyq jáne tehnıkalyq buıymdar daıyndaıdy.
Maqta - matasynyń túrleri: shyt, bátes, flanel, djınsalyq mata, shı barqyt (velvet).
Zyǵyr matasy berik, myqty, sol úshin de ony tehnıkalyq matalar daıyndaýda qoldanady (palatka - shatyrlarǵa jáne rúkzak - jolqapshyqtarǵa arnalǵan brezent, jáne t. b.). Sonymen qatar, ony kıim, jatyn tósenishterdi daıyndaýda qoldanady.
Zyǵyr matasynyń túrleri: zyǵyr matsy (lnánoe polotno), zyǵyr bátesi (lnánoı batıst), kenep (parýsına) (arnaıy kıimderge).
Matany alý
Túrli mindeti bar matalardy daıyndaýda túrli jipter qajet etiledi. Jip talshqytan daıyndaıdy. Bul proses ıirý dep atalady.
Talshyq býma - býma bolyp, toqyma fabrıkasynda túsedi. Talshyq tazartylady, arnaıy tútkish (chesalnaıa) mashınada taralady.
Sodan soń olardy baýlarǵa bóledi. Baýdan sozý jáne ıirý nátıjesinde jip alynady.
Toqyma fabrıkasynda jipterden mata toqıdy. Mata toqyma stanogynda jipterdiń aıqasýy nátıjesinde alynady. Bul úrdis toqyma dep atalady.
Arqaý oraǵysh urshyqqa (6) negizgi jip (tik jip) oralady. Shórnekke (3) arqaý jip (kóldeneń jip) oralǵan. Matanyń tyǵyz toqylýy úshin mata shetin jıek (kromka) (4) rettep turady. Daıyn mata taýarly bilikke oralady.
Toqyma stanogynda toqylǵan matany qatal (sýrovyı) dep ataıdy. Mata toqý úshin belgili bir jumys operasıalary tizbektele oryndalady:
- úıitý (opalıvanıe) – matanyń óń betindegi shyǵyp qalǵan talshyqtardyń ushtarynyń alynyp tastalýy.
- aǵartý – matany aǵartqyshpen tazalaý.
- boıaý – belgili bir túspen matany boıaý.
- basý (pechatanıe) – aǵartylǵan nemese birtústi tegis boıalǵan mata betine sýret salý. Mundaı mata árlep bezendirilgen nemese aıshyqtalǵan (nabıvnoı) dep atalady.
Kıimdi tigýde onyń aıyrmashylyǵy bilý kerek. Matanyń óń beti men ishki betin aıyrýdyń belgileri mynadaı:
1. matanyń óń betinde túıinder az bolady.
2. óń betiniń sýreti anyq aıshyqtalǵan.
3. óń betiniń jıegi jatyq.
4. matanyń óń beti jyltyraıdy, ishki beti jyltyramaıdy.
Árlep bezendirilgen matanyń óń jáne ishki beti bolady. Óń betinde sýret anyq aıshyqtalady.
Jip ıirý degenimiz - jekelegen qysqa talshyqtardan uzyn jip (ıirilgen jip) shyǵaryp alý. Toqymashylyq – mata alý úshin ıirilgen jipterdi ózara órip - toqý prosesi. Jip ıirý de, toqymashylyq ta erte zamandardan - aq belgili bolǵan.
İÚ. Jańa sabaqty bekitý.
1. Talshyqtar qandaı bolyp keledi?
2. Zyǵyr jáne maqta - matasynyń aıyrmashylyǵy qandaı?
3. Jip ıirý degenimiz ne?
4. Toqymashylyq dep qandaı prosesti ataıdy?
5. Tigin matasy neden turady?
6. Matanyń negizin qalaı anyqtaımyz?
7. Matanyń óń betin anyqtaý nege qajet?
Ú. Sabaqty qorytý. Mine, qyzdar búgin biz matataný, maqta jáne zyǵyr matalary týraly kóp maǵlumat aldyq. Matanyń óń jáne teristeme jaǵyn ajyratýdy bildik.
Úİ. Úıge tapsyrma.
Úİİ. Jumys ornyn retke keltirý
You Might Also Like
-
Devıantty minez - qulyqtyń psıhologıalyq erekshelikteri
