Matematıka pánin ulttyq salt – dástúrmen baılanystyra otyryp oqytý
«Matematıka pánin ulttyq salt – dástúrmen baılanystyra otyryp oqytý»
Matematıka – naqty ǵylym. Sondyqtan sabaq prosesinde pánniń ǵylymı turǵydan tereńirek túsindirilýine kóbirek kóńil aýdarylady. Biraq sońǵy jyldardyń pedagogıkalyq basylymdarda oqýshynyń ulttyq tanymyn tereńdetý maqsatynda, kóptegen áriptesterimizdiń ótkizgen sabaqtary, tájirıbeleri jarıalanyp júr. Sabaǵymda halyqtyq pedagogıka elementterin qoldaný – oqytýdyń sapasyn jaqsartyp, oqýshylardyń matematıka pánine qyzyǵýshylyǵyn arttyratynyn baıqadym. Halyq pedagogıkasynyń tıimdi ádisterin paıdalaný arqyly oqýshy boıyna óz halqyna degen súıispenshilik pen maqtanysh sezimin arttyrýǵa bolady.
«Ata - baba dástúri asyl mura» dep tegin aıtylmaıdy. Halyq pedagogıkasy - bolashaq azamatty jan - jaqty jetilgen izgilikti, meıirimdi etip tárbıeleýde pedagogıka ǵylymynyń negizgi kózi bolyp tabylady.
Matematıka pánin oqytýda mazmuny qazaq halqynyń urpaq tárbıeleýdegi ómir tájirıbesinen, salt - dástúrinen, sharýashylyq júrgizý tásilderinen, sondaı - aq ulttyń tabıǵı, ekonomıkalyq, ekologıalyq erekshelikterimen kórinis bere otyryp oqytqan tıimdi.
Halqymyzdyń asyl qazynasyn tıimdi paıdalaný, onyń salt - dástúri men mádenıetine qurmetpen qaraýǵa úıretýi sózsiz.
Halyqtyq pedagogıkanyń matematıka pániniń esepteri mynandaı túrlerge bólinedi:
- maqal - mátelder;
- jumbaqtar;
- oılan tap otaýy;
- halyq esepteri;
- ertegi esepter;
- sanamaqtar;
- jańyltpashtar;
- matematıkalyq sıqyrlar;
- toǵyz qumalaq oıyny;
Mysaly 5 – synypta “Natýral sandar” taraýyn ótken kezde “Qasıetti sandar“,, “Múshel jasty esep esepteý”, “3 sanyna” baılanysty halyqtyq uǵymdar, Úsh qýat:
1. Aqyl. 2. Júrek. 3. Til.
Úsh júz:
1. Uly júz. 2. Orta júz. 3. Kishi júz.
Úsh adamnyń nıeti buzyq:
1. Ótirik aıtý. 2. Sózinde turmaý. 3. Amanatqa qıanat jasaý.
Tórt asyl:
1. Iman. 2. Namaz. 3. İlim. 4. Meıir - Shapaǵat,
Bes anyq:
1. Til. 2. Din. 3. Tarıh. 4. Dástúr. 5. Ata meken.
Alty asqar:
1. Aqyl. 2. Bilim. 3. Jomarttyq. 4. Ádildik. 5. Shynshyldyq. 6. Keń peıil.
“7 sanyna” baılanysty halyq danalyǵy sıaqty halyqtyq uǵymdarmen Jeti ata:
1. Tek ata. 2. Túp ata. 3. Baba. 4. Arǵy ata. 5. Ata. 6. Áke. 7. Bala.
Jeti keremet: Qoja Ahmet Iassaýı kesenesi, Taıqazan, Aısha bıbi mazary, Dombyra, Kúltegin eskertkishi, Altyn adam, Tamǵaly jartas sýretteri.
“Jeti qazyna”
Jigittiń jeti qazynasy
Júırik aty – jigit qany, qanaty
Qyran búrkit – qarym kúshi, qýaty.
Qumaı tazy - bastan berik senimi,
Aq myltyǵy – sónbes oty, serigi
Almas kezdik – jigit sýsy, hám mysy
Aý jylymy – amal, aıla, ádisi
Qara qaqpan serti sebi tirliktiń
Osy jeti qazynasy jigittiń.
baılanystyra ótkizgen sabaqtarymda oqýshy natýral sandardy meńgerip qana qoıǵan joq, onyń ulttyq tanymynda birshama tereńdedi.
Qazaq halqynyń sándik - qoldanbaly óneri tek oıý - órnek, áshekeı buıymdar men zattar ǵana emes, olar – matematıkalyq bilimniń, eseptiń, buryshtar ólshemderiniń, syzbanyń, t. s. s. kórinisi. Máselen, qolóner týyndylary, olarǵa túsirilgen oıý - órnekter geometrıalyq fıgýralar pishindi (syzyq, úshburysh, tórtburysh, dóńgelek, t. s. s.) bolyp keledi. Olardy jasaýda, oıý - órnekteýde sheńberler sımmetrıalyq, proporsıalyq sıaqty negizgi prınsıpterdi basshylyqqa alǵan.
Oqýshylarǵa geometrıalyq fıgýralar týraly túsinik berýde sándik - qoldanbaly óner materıaldaryn paıdalanýdyń múmkindigi zor. Oıý - órnektiń barlyǵynyń negizinde geometrıalyq uǵym elementteri bar, ásirese, geometrıalyq oıý - órnektiń negizi geometrıalyq fıgýralardan turady, ataýlary da solardyń pishinine sáıkes. Eń qarapaıym oıýlar núkte men syzyqtar týraly túsinik berýge, al olardyń kúrdeli formaǵa aınalýynyń nátıjesinde paıda bolǵan úshburysh, tórtburysh, sharshy, sheńber, t. b. tárizdes kópburyshtar týraly uǵymdy qalyptastyrýǵa múmkindik týǵyzady.
Qazaq jerinen tabylǵan kóne muralardan geometrıalyq oıýlar romb, sharshy, tik jáne kólbeý úshburyshtar men kópburyshtar, juldyzsha beınelerinde kezdesedi. Geometrıalyq oıýlardyń negizgi saryndary keıingi qazaq ónerimen ushtasyp “qoshqar múıiz”, “juldyzsha” oıýlarymen jáne tus kıiz, alasha, aǵashtan jasalǵan buıymdardy áshekeıleýde turaqty túrde paıdalanyldy.
Geometrıalyq fıgýralar tektes:
1. Qosdóńgelek. 2. Qostumarsha. 3. Tórtqulaq. 4. Tumarsha. 5. Súıir.
Máselen, «Sheńber» oıý - órnegin sheńber týraly uǵymdy qalyptastyrýda qoldana otyryp, ómir súrip otyrǵan jerimiz, kúnimiz, kız úı, onyń shańyraǵy – bári dóńgelek ekndigin, sheńber osylardy beıneleıtindigin aıtý qajet. «Tumarsha» oıýy úshburysh úlgiles bolyp keledi. Osyndaı tumarlar til - kózden saqtaý úshin úı janýarlarynyń, boıtumar retinde balalardyń moınyna taǵylatyndyǵy týraly áńgimeleý oqýshylardyń dúnıetanymyn keńeıtedi. “Sheńber” taqyrybynda úıdiń shańyraǵyn, 7 – synypta “Buryshtar”, “Paralel túzýler” taqyrybynda kerege, kerege kózderiniń arasyndaǵy buryshtar, 8 – synypta “Tórtburyshtar” taqyrybyna esik, kıiz úıdiń kıizderiniń formalary, 9 – synypta “Aýdan” taqyrybyna ár túrli qanatty kıiz úılerdiń aýdanyn tabýǵa esepter shyǵartýǵa bolady. 11 – synypta “Aınalý deneleri jáne kólemi” taqyrybyna kıiz úıdiń modelin usynyp, sılındrdiń jáene qıyq konýstyń kólemi, búıir beti, tolyq betin tabýǵa baılanysty esepter shyǵartamyn. Matematıka sabaǵynda halyqtyq dástúrli oıyndardy qoldanýdyń birneshe joldary bar. Oıyndy sabaqtyń barysynda qoldaný jańa sabaqqa nemese suralatyn úı tapsyrmasyna oqýshylardy túgel qatystyrý maqsatyn kózdeıdi.
Eger oıyn sabaqtyń ortasynda qoldanylsa, onda muǵalimniń maqsaty oqýshylardyń kóńil kúıin sergitý, sharshaǵandy umyttyryp, erik - jiger damytý.
Oıyn sabaqtyń sońynda bolsa, taqyrypty bekitý, ne sol sabaqtan alǵan bilimdi jınaqtaý maqsatynda paıdalanylady.
Halyqtyq dástúrli oıyndar:
“Báıge” oıyny. Báıge oıyny at jarysy. Oǵan júırik, baptalǵan atpen shabandozdar qatysady.
«Aqsúıek» oıyny. Oqýlyqpen jumys jasaýǵa.
«Aq serek, kók serek» oıyny. Oqýshylardy óz betinshe jumys isteýge jattyqtyrý.
«Qazaqsha kúres» oıyny. Bul oıynda «Bilekti birdi jyǵar, bilimdi myńdy jyǵar» degendeı bilimderin esep shyǵarý arqyly kórsetedi.
«Saqına salý» oıyny. Bul oıynǵa qatysýshylar eki - ekiden qatar otyrady. Oıyn bastaýshy adamnyń qolynda saqına bolady.
Ol saqınany qoldan qolǵa, júgirtip otyrǵandardyń bireýiniń qolyna salý kerek. Alaqanyna saqına túsken adam muny qasyndaǵy kórshisine bildirmeı ornynan shapshań turý kerek. Eger ol tura almaı qalsa aıyp tóleıdi. Al biz oıyn retinde bilim jáne eńbek týraly maqal - mátelder aıtamyz.
OQO, Arys aýdany,
Montaıtas eldi mekeni
B. Ontaev atyndaǵy jalpy orta mektebiniń
matematıka pániniń muǵalimi Djamanbaeva Meıramkúl
Matematıka – naqty ǵylym. Sondyqtan sabaq prosesinde pánniń ǵylymı turǵydan tereńirek túsindirilýine kóbirek kóńil aýdarylady. Biraq sońǵy jyldardyń pedagogıkalyq basylymdarda oqýshynyń ulttyq tanymyn tereńdetý maqsatynda, kóptegen áriptesterimizdiń ótkizgen sabaqtary, tájirıbeleri jarıalanyp júr. Sabaǵymda halyqtyq pedagogıka elementterin qoldaný – oqytýdyń sapasyn jaqsartyp, oqýshylardyń matematıka pánine qyzyǵýshylyǵyn arttyratynyn baıqadym. Halyq pedagogıkasynyń tıimdi ádisterin paıdalaný arqyly oqýshy boıyna óz halqyna degen súıispenshilik pen maqtanysh sezimin arttyrýǵa bolady.
«Ata - baba dástúri asyl mura» dep tegin aıtylmaıdy. Halyq pedagogıkasy - bolashaq azamatty jan - jaqty jetilgen izgilikti, meıirimdi etip tárbıeleýde pedagogıka ǵylymynyń negizgi kózi bolyp tabylady.
Matematıka pánin oqytýda mazmuny qazaq halqynyń urpaq tárbıeleýdegi ómir tájirıbesinen, salt - dástúrinen, sharýashylyq júrgizý tásilderinen, sondaı - aq ulttyń tabıǵı, ekonomıkalyq, ekologıalyq erekshelikterimen kórinis bere otyryp oqytqan tıimdi.
Halqymyzdyń asyl qazynasyn tıimdi paıdalaný, onyń salt - dástúri men mádenıetine qurmetpen qaraýǵa úıretýi sózsiz.
Halyqtyq pedagogıkanyń matematıka pániniń esepteri mynandaı túrlerge bólinedi:
- maqal - mátelder;
- jumbaqtar;
- oılan tap otaýy;
- halyq esepteri;
- ertegi esepter;
- sanamaqtar;
- jańyltpashtar;
- matematıkalyq sıqyrlar;
- toǵyz qumalaq oıyny;
Mysaly 5 – synypta “Natýral sandar” taraýyn ótken kezde “Qasıetti sandar“,, “Múshel jasty esep esepteý”, “3 sanyna” baılanysty halyqtyq uǵymdar, Úsh qýat:
1. Aqyl. 2. Júrek. 3. Til.
Úsh júz:
1. Uly júz. 2. Orta júz. 3. Kishi júz.
Úsh adamnyń nıeti buzyq:
1. Ótirik aıtý. 2. Sózinde turmaý. 3. Amanatqa qıanat jasaý.
Tórt asyl:
1. Iman. 2. Namaz. 3. İlim. 4. Meıir - Shapaǵat,
Bes anyq:
1. Til. 2. Din. 3. Tarıh. 4. Dástúr. 5. Ata meken.
Alty asqar:
1. Aqyl. 2. Bilim. 3. Jomarttyq. 4. Ádildik. 5. Shynshyldyq. 6. Keń peıil.
“7 sanyna” baılanysty halyq danalyǵy sıaqty halyqtyq uǵymdarmen Jeti ata:
1. Tek ata. 2. Túp ata. 3. Baba. 4. Arǵy ata. 5. Ata. 6. Áke. 7. Bala.
Jeti keremet: Qoja Ahmet Iassaýı kesenesi, Taıqazan, Aısha bıbi mazary, Dombyra, Kúltegin eskertkishi, Altyn adam, Tamǵaly jartas sýretteri.
“Jeti qazyna”
Jigittiń jeti qazynasy
Júırik aty – jigit qany, qanaty
Qyran búrkit – qarym kúshi, qýaty.
Qumaı tazy - bastan berik senimi,
Aq myltyǵy – sónbes oty, serigi
Almas kezdik – jigit sýsy, hám mysy
Aý jylymy – amal, aıla, ádisi
Qara qaqpan serti sebi tirliktiń
Osy jeti qazynasy jigittiń.
baılanystyra ótkizgen sabaqtarymda oqýshy natýral sandardy meńgerip qana qoıǵan joq, onyń ulttyq tanymynda birshama tereńdedi.
Qazaq halqynyń sándik - qoldanbaly óneri tek oıý - órnek, áshekeı buıymdar men zattar ǵana emes, olar – matematıkalyq bilimniń, eseptiń, buryshtar ólshemderiniń, syzbanyń, t. s. s. kórinisi. Máselen, qolóner týyndylary, olarǵa túsirilgen oıý - órnekter geometrıalyq fıgýralar pishindi (syzyq, úshburysh, tórtburysh, dóńgelek, t. s. s.) bolyp keledi. Olardy jasaýda, oıý - órnekteýde sheńberler sımmetrıalyq, proporsıalyq sıaqty negizgi prınsıpterdi basshylyqqa alǵan.
Oqýshylarǵa geometrıalyq fıgýralar týraly túsinik berýde sándik - qoldanbaly óner materıaldaryn paıdalanýdyń múmkindigi zor. Oıý - órnektiń barlyǵynyń negizinde geometrıalyq uǵym elementteri bar, ásirese, geometrıalyq oıý - órnektiń negizi geometrıalyq fıgýralardan turady, ataýlary da solardyń pishinine sáıkes. Eń qarapaıym oıýlar núkte men syzyqtar týraly túsinik berýge, al olardyń kúrdeli formaǵa aınalýynyń nátıjesinde paıda bolǵan úshburysh, tórtburysh, sharshy, sheńber, t. b. tárizdes kópburyshtar týraly uǵymdy qalyptastyrýǵa múmkindik týǵyzady.
Qazaq jerinen tabylǵan kóne muralardan geometrıalyq oıýlar romb, sharshy, tik jáne kólbeý úshburyshtar men kópburyshtar, juldyzsha beınelerinde kezdesedi. Geometrıalyq oıýlardyń negizgi saryndary keıingi qazaq ónerimen ushtasyp “qoshqar múıiz”, “juldyzsha” oıýlarymen jáne tus kıiz, alasha, aǵashtan jasalǵan buıymdardy áshekeıleýde turaqty túrde paıdalanyldy.
Geometrıalyq fıgýralar tektes:
1. Qosdóńgelek. 2. Qostumarsha. 3. Tórtqulaq. 4. Tumarsha. 5. Súıir.
Máselen, «Sheńber» oıý - órnegin sheńber týraly uǵymdy qalyptastyrýda qoldana otyryp, ómir súrip otyrǵan jerimiz, kúnimiz, kız úı, onyń shańyraǵy – bári dóńgelek ekndigin, sheńber osylardy beıneleıtindigin aıtý qajet. «Tumarsha» oıýy úshburysh úlgiles bolyp keledi. Osyndaı tumarlar til - kózden saqtaý úshin úı janýarlarynyń, boıtumar retinde balalardyń moınyna taǵylatyndyǵy týraly áńgimeleý oqýshylardyń dúnıetanymyn keńeıtedi. “Sheńber” taqyrybynda úıdiń shańyraǵyn, 7 – synypta “Buryshtar”, “Paralel túzýler” taqyrybynda kerege, kerege kózderiniń arasyndaǵy buryshtar, 8 – synypta “Tórtburyshtar” taqyrybyna esik, kıiz úıdiń kıizderiniń formalary, 9 – synypta “Aýdan” taqyrybyna ár túrli qanatty kıiz úılerdiń aýdanyn tabýǵa esepter shyǵartýǵa bolady. 11 – synypta “Aınalý deneleri jáne kólemi” taqyrybyna kıiz úıdiń modelin usynyp, sılındrdiń jáene qıyq konýstyń kólemi, búıir beti, tolyq betin tabýǵa baılanysty esepter shyǵartamyn. Matematıka sabaǵynda halyqtyq dástúrli oıyndardy qoldanýdyń birneshe joldary bar. Oıyndy sabaqtyń barysynda qoldaný jańa sabaqqa nemese suralatyn úı tapsyrmasyna oqýshylardy túgel qatystyrý maqsatyn kózdeıdi.
Eger oıyn sabaqtyń ortasynda qoldanylsa, onda muǵalimniń maqsaty oqýshylardyń kóńil kúıin sergitý, sharshaǵandy umyttyryp, erik - jiger damytý.
Oıyn sabaqtyń sońynda bolsa, taqyrypty bekitý, ne sol sabaqtan alǵan bilimdi jınaqtaý maqsatynda paıdalanylady.
Halyqtyq dástúrli oıyndar:
“Báıge” oıyny. Báıge oıyny at jarysy. Oǵan júırik, baptalǵan atpen shabandozdar qatysady.
«Aqsúıek» oıyny. Oqýlyqpen jumys jasaýǵa.
«Aq serek, kók serek» oıyny. Oqýshylardy óz betinshe jumys isteýge jattyqtyrý.
«Qazaqsha kúres» oıyny. Bul oıynda «Bilekti birdi jyǵar, bilimdi myńdy jyǵar» degendeı bilimderin esep shyǵarý arqyly kórsetedi.
«Saqına salý» oıyny. Bul oıynǵa qatysýshylar eki - ekiden qatar otyrady. Oıyn bastaýshy adamnyń qolynda saqına bolady.
Ol saqınany qoldan qolǵa, júgirtip otyrǵandardyń bireýiniń qolyna salý kerek. Alaqanyna saqına túsken adam muny qasyndaǵy kórshisine bildirmeı ornynan shapshań turý kerek. Eger ol tura almaı qalsa aıyp tóleıdi. Al biz oıyn retinde bilim jáne eńbek týraly maqal - mátelder aıtamyz.
OQO, Arys aýdany,
Montaıtas eldi mekeni
B. Ontaev atyndaǵy jalpy orta mektebiniń
matematıka pániniń muǵalimi Djamanbaeva Meıramkúl
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
-
Bir aınymalysy bar syzyqtyq teńsizdikti sheshý
