InfoHub Logo

Matematıka sabaǵynda ulttyq oıyn elementterin paıdalana otyryp, oqýshylardy ata-salt dástúrine tárbıeleý

Maqsaty: Oqýshylarǵa ulttyq oıyn elementterin matematıka sabaǵynda meńgertý arqyly halqymyzdyń salt - dástúrin dáripteý jáne jeke
tulǵanyń oılaý daǵdylaryn júıeleý arqyly tapqyrlyqqa, alǵyrlyqqa tárbıeleý. Balany pánge qyzyqtyrý, logıkalyq oılaýyn damytý, tanym áreketin qalyptastyrý, tıanaqtaý, pysyqtaý, alǵan bilimdi tekserý, qyzyǵýshylyǵyn oıatý, belsendiligin arttyrý
Oıyn degenimiz - adamnyń aqyl - oıyn damytatyn, qyzyqtyra otyryp oıdan - oıǵa jeteleıtin, tynysy keń, alysqa meńzeıtin, qıalyna qanat bitiretin ǵajaıyp nárse.

Oıyn - adamnyń ómir tanymynyń alǵashqy qadamy. Oıyn ómirde erte jastan bastalyp, adamnyń kásipti tolyq meńgergenshe jalǵasady. Al, oqytý prosesinde jańa tehnologıanyń mańyzdy bóligi. Adamnyń oıyn áreketteriniń formalary men ádisteri jáne mazmuny qarapaıym syldyrmaqtar men qozǵalystar jasaýdan, birte - birte fantasıkalyq shyndyq deńgeıindegi vıdeo kompúterlik oıynǵa deıin aýysady.

Orys ǵalymy, dáriger, pedagog K. A. Pokrovskıı:”oıyn - kúndelikti bala eńbegi, bolashaq ómiriniń bastamasy. Oıyn ústinde balanyń erteńgi ómirge degen qabileti baıqalady”,- degen. Oıyn balany qımylǵa, áreketke, deneshynyqtyrýǵa tóseldiredi. Sol arqyly ómir kúresine, eńbekke baýlıdy. Oıynsyz aqyl - oıdyń qalypty damýy da joq. Oıyn arqyly balanyń rýhanı sezimi jasampaz ómirmen ushtasyp, ózin qorshaǵan dúnıe týraly túsinik alady. Oıyndar balanyń yntasyn sabaqqa aýdarýǵa, kóńil qoıǵyzýǵa, qabyldaýyn jeńildetýge, bilimdi tolyq ıgerýge kómektesedi.
Ulttyq oıyndar mazmun jaǵynan da mánerli ári túsinikti. Ulttyq oıyn elementterin sabaq barysynda qoldaný oqýshylarǵa halyqtyq salt - dástúri men turmystyq sharýashylyq eńbeginen túsinik beredi.

Qazaqtyń ulttyq oıyndary erlikti, ójettikti, batyldyqty, shapshańdyqty, eptilikti, tapqyrlyqty, tabandylyqty, baısaldylyqty t. b. minez - qulyqtyń erekshelikterimen birge kúsh - qýat moldylyǵyn, bilek kúshin, deneniń somdanyp shynyǵýyn qajet etedi. «Aqsúıek», «Orda» oıyndaryndaǵy erekshelik olardyń túnde ǵana oınalatyndyǵynda emes, bul oıynda bolashaq jaýyngerlerge qajetti qasıetter: qyraǵylyq, baıqaǵyshtyq barlaý jasaý úshin túnde jerdi aıyra bilýge, baǵytty dál tabýǵa jattyǵady

Halqymyzdyń tarıhı – mádenı muralarynyń túrleri san alýan. Osyndaı qundy mádenı ıgilikterdiń biri – ult oıyndary. Jastardy jańa zamanǵa saı tárbıeleý úshin, ustazdar qaýymy oqý – tárbıe jumysyna shyǵarmashylyqpen qarap, oqytýdyń jańa ádis – tásilderin qoldanyp jatyr. Sondaı ádis – tásilderimizdiń oqý – tárbıe negizderiniń biri ulttyq oıyn jáne tárbıe.. Oıyn bala tabıǵatymen egiz. Óıtkeni bala oıynsyz óspek emes. Bala otbasy tárbıesi jáne ózin qorshaǵan ortamen tyǵyz aralasa otyryp ana tilin úırenedi. Mektep tabaldyryǵyn alǵash attaǵan balalarǵa

matematıkany oqytýdyń tıimdi ádisterine erekshe mán berdim. Balanyń sózdik qoryn molaıtyp, sózdi erkin, óz maǵynasynda qoldanýǵa, tez jyldam sóıleýge jattyqtyrýǵa ulttyq oıyndar birden – bir taptyrmaıtyn qural.

Mysaly: Men birinshi synypta balalardy qımyldatý maqsaty men halyq oıyny «Qýyr, qýyr, qýyrmashty» sabaǵymda paıdalandym. Onyń sharty: Birinshi bala bas barmaqtan bastap shynashaqqa deıin bir ret saýsaqtardyń atyn túgel aıtyp beredi. Sóıtip, bar saýsaǵyn jumyp turyp, ekinshi bala kez – kelgen saýsaǵynyń atyn ataıdy. Bul oıyn balalardyń tilin jattyqtyryp, este saqtaý qabiletin jetildire túsedi jáne týra, keri sanaý daǵdylaryn damytady. Jumbaq sheshý oıynyn jarys túrinde ótkizýge bolady. Jumbaq

oıyny balalardyń ózdiginen oılaýyna múmkindik beredi. Olardy dereksiz oılaýdan naqtyly oılaýǵa jeteleı túsemin. Birinshi synypqa kelgen balalardyń keıbir áripterge barlyǵynyń birdeı tili kele bermeıdi. Bul kezeńde naǵyz kómekshi ulttyq oıyn elementteri bolyp tabylady. Bul maqsatta ejelgi halyq oıyny jańyltpashty utymdy paıdalanýǵa bolady. Jańyltpashtardyń til damytýda, sózdi taza sóılep, shıraq aıtýda paıdasy kóp.

Matematıka sabaǵynda «az», «kóp» uǵymdaryn balanyń zerdesine uıalatý ońaı nárse emes. Al ony qarapaıym halyq oıynynyń negizinde túsindire bastasań, ol onsha qıyndyq keltirmeıdi eken. Birinshi synypta matematıkany oqyp úırene bastaǵanda oqýshylardyń túsinigin jeńildetý úshin «sanamaq» oıynyn oınatý tıimdi ekenin uqtym.

Ulttyq oıyndardy únemi paıdalaný arqyly men 1 - shi synypta oqýshylardyń aýyzsha esepterge jattyǵýyna, logıkalyq oı júıelerin jetildire túsýine tolyq múmkinshilik berdim. Olardyń qataryna halyqtyń baıyrǵy aýyzsha esepterin, halyq oıyndaryn jatqyzýǵa bolady.
Atap aıtqanda: «Qaı qolymda», «Sóz mánisin baıqańyz», «Ózim de qur qalmaımyn» t. b.
Mysaly: «ózim de qur qalmaıyn» oıyny.

Jeksenbi kúni edi. Atamnyń úıine nemereleri keldi. Atasy olardyń aldyna bir tabaq alma qoıdy. Nemereleri atasyna almany bólip berýdi ótindi. Almany bir – birden berse bireýi aýysyp qalady, eki – ekiden berse jetpeıdi. Sonda neshe alma, neshe nemere bolǵan?
Jaýaby: 3 nemere, 4 alma.
«Sóz mánisin baıqaýyń» oıynyn alsaq mysaly:
«Bir úıde ákesi balasymen jáne atasy nemeresimen otyr,» osy úıde neshe adam otyr?
Jaýaby: 3 adam
Bastaýysh synypta oıyndy paıdalaný arqyly esepter shyǵarýmen qatar eseptep shyǵarý barysynda qurǵaq shyǵarýmen shektelmeı onyń tárbıelik mánin ashyp túsindirýdi qajet etedi.
Mysaly: 2 - klass matematıkasyndaǵy keıbir esepterge toqtalar bolsam, 17 - bettegi №3 esepte sýret boıynsha esep qurastyr jáne shyǵar dep tapsyrma berilgen.
Bul sýrette:
Saba – 10l
Torsyq – 4l
Onyń tárbıelik mánin bylaısha áńgimelep, túsindirip óter edim.
«Qazaq halqynyń ydys aıaǵy turmystyq ár túrli kólemde bolady da, ár túrli maqsatta qoldanylady».
Saba degen – úlken ydys, ony sıyr nemese jylqy malynyń terisinen jasaıdy, kólemi syrtqy pishini konýs tárizdes bolyp keledi. Oǵan 100l - ge deıin qymyz sıady. Joǵary jaǵynan pispek jasap ishindegi qymyzdy pisirip otyrady. Jetisine bir ret ishin jýyp tazalaıdy. Sabany keregege ilip qoıady.