InfoHub Logo

Jańashyldyqty mektep ómirine engizý jáne ádistemesin taratýda orynbasarlardyń qyzmeti erekshe. Muǵalim men oqýshynyń arasyndaǵy baılanysty nyǵaıtatyn, ata-analarmen qarym-qatynasty retteýge qoǵamdyq jumystarǵa belsene aralasyp kele jatqan orynbasardyń tájirıbesi óte qajetti. Balalardy oqytý men tárbıeleý tájirıbesi  pedagogıkalyq  úrdistiń  sapasyn únemi arttyryp otyrýdy  talap etedi. Pedagogıkalyq tájirıbede jańa zamanaýı tehnologıa men ınovasıalardy meńgerý máselesi  mańyzdy  bolyp sanalady. Sondyqtan basqarý júıesindegi ádisnamalyq jumys bilim qyzmetkerleriniń kásiptik deńgeıin kóterýdiń jáne oqý-tárbıe jumysyn basqarýdyń negizgi quraly bolyp tabylady. Búgingi tańdaǵy elimizde ótip jatqan áleýmettik-ekonomıkalyq ózgeris jaǵdaıynda Qazaqstan Respýblıkasynyń álemdik bilim berý keńistigine enýi kezinde muǵalimniń jeke tulǵa retindegi, onyń kásibı biliktiligi aıryqsha mánge ıe bolýda, óıtkeni ol mekteptegi dástúrdiń jalǵastyrýshysy men jańarýynyń kepili bolyp tabylady.

Mektep basshylarynyń menedjementtik qabileti damyǵan bolýy qajet. Mysaly, AQSH pen Japonıa, Evropa elderinde barlyq salada menejerler joǵary deńgeıde qyzmet atqarady. Olardyń menejerlerinen alynǵan saýalnamalar negizinde basqarý salasynda birshama jeke tulǵalyq sıpattamalardy atap kórsetken. Olar: menejerlikke degen adamnyń yntasy men qyzyǵýshylyǵy, adamdarmen til tabysýy, ıkemdilik, ózgeshelik, oılaý ereksheligi, táýekeldilik pen jaýapkershilik, boljaýshylyq, sezimtaldyq qasıetteri, kásibı quzyrettilik pen basqarý daıyndyǵy. Bul adamnyń psıhologıalyq qasıetterimen baılanysty. Qazirgi tańda ózgermeli qoǵamda basshynyń ashýǵa tez berilý, emosıaǵa salyný, qobaljý sıaqty qasıetteri kedergi keltiredi. Menejer basshy óz qaramaǵyndaǵy ujymdy teń deńgeıde, úlken jaýapkershilikti sezine otyra basqarsa, kóptegen máselelerdiń túıini sheshiledi dep oılaımyn. Muǵalimderdiń sabaq barysynda ózderin kásibı bilikti maman retinde kórsete alýy-tikeleı basshylyqqa da baılanysty dep esepteımin. Durys baǵyt-baǵdar berilgen ujymda jaqsy psıhologıalyq ahýal ornaıdy degen sóz. Mysaly, muǵalimderdi únemi qyspaqqa alyp, psıhologıalyq qysym kórsetý, oqýshy men ata-ana aldynda bedelin túsirip otyrsa, ondaı muǵalimniń kásibı deńgeıi men emosıasy retteldmeıdi, kerisinshe, tómendeı berýi múmkin. Sondyqtan da basshynyń kásibı quzyrettiligi men basqarý daıyndyǵy bolýy qajet dep esepteımin.

Mektep dırektorynyń oqý isi jónindegi orynbasarynyń negizgi jeke tulǵalyq sıpattamalarynyń mańyzdysy – ózgeriske beıim, jańalyqqa qushtar bolý. Men osy tusta V.Frankldyń «Adamnyń ómirdiń mánin ózdeýi» degen kitabynda qundylyqtardyń 3 tobyn kórsetken. Birinshisi, shyǵarmashylyq qundylyqtary. Bul dırektordyń oqý isi jónindegi orynbasarynyń shyǵarmashylyq jaǵynan únemi jetilip, damytyp otyrýy tıis qasıetteri. Óziniń jeke rýhanı qajettiligin qanaǵattandyrmaǵan basshy basqalarǵa da úlgi bola almaıdy. Bul bir jaǵynan jıyndar men otyrystarda orynbasarlardyń túrli tájirıbelerden silteme jasaý arqyly ujymdaǵy muǵalimderge baǵyt-baǵdar berý. Muǵalimniń ǵylymı-ádistemelik deńgeıiniń ósýine kóbinese shyǵarmashyl menejerlerdiń áseri kóp. Mysaly, mekteptegi shyǵarmashylyq úıirmeler, toptar, ǵylymı jobalar, túrli shyǵarmashylyq konkýrstar, ádebı-mýzykalyq keshter, qoıylymdar osylardyń barlyǵy shyǵarmashyl orynbasardyń nusqaýy men qoldaýymen ótkiziletinin naqtylaǵym keledi.

Sondaı-aq menejer basshy ózi uıymdastyryp otyrǵan sharalarǵa naqty baǵa berip, muǵalimderdiń ary qaraı óziniń kásibı sheberligin damytýǵa túrtki bolýy qajet. Sabaqtarǵa túrli ádis-tásilderdi engizý arqyly múmkindikterin arttyrýǵa sebepshi bolady. Mysaly, bizdiń mektepte Lesson Study «Muǵalim tájirıbesindegi zertteý» jumysy qarqyndy júrip keledi.  Ádette jańa tehnologıalyq ádistemeni engizýde muǵalimderde qorqynysh pen qobaljý bolatyn anyq. Alaıda biz dırektordyń oqý isi jónindegi orynbasarlary oılasa kelip, sabaqty zertteý tobynyń jumysyn: sabaqty josparlaýdyń aldyńǵy kezeńin kópshilik nazaryna usyndyq. Qıyn jolmen emes, ıaǵnı teorıaǵa ǵana ustanyp qalmaı, tájirıbede paıdalanyp kórý-muǵalimniń sheberligin  arttyratynyn túsindirdik. Osylaı mekteptegi 10-ǵa jýyq Lesson stadı toptary oqytýda qıyndyq týdyratyn jáne ınklúzıvti oqýshylardyń qabiletine qaraı sabaq josparlaý úrdisin barlyq birlestik pen ondaǵy muǵalimderge tarattyq dep esepteımiz. Nátıjesinde ár toqsan saıyn úlgerimi tómen synyptar men ınklúzıvti oqýshylardyń deńgeıi birshama kóteriletinin josparlap otyrmyz. Iaǵnı ádistemelik jumystardyń mazmunyn, josparyn, is-sharalardy júrgizý ádisteriniń tıimdiligin únemi taldap otyrý ádistemelik kómek kórsetý jumysyn ary qaraı jaqsartýǵa jáne ony damytýǵa múmkindik beredi. Bul ınovasıaǵa negizdelgen ádistemelik jumystardy shyǵarmashylyqpen júıeleı bilý kerek degen sóz.

Joǵaryda atalǵan jumystar V.Frankldyń ekinshi qundylyǵy qobaljý qundylyǵynyń máselesin anyqtap turǵandaı. Bir-birine ashylyp, tájirıbesin bóliskisi kelmeıtin muǵalimderdi ortaq sharalar arqyly basqaǵa jan ashý qabiletin, ıaǵnı, emosıonaldy ún qatý, basqa adamdardyń qıyndyqtary men qýanyshtaryna mán berý, sezimin bólisý arqyly jeke tulǵalyq izgi qundylyqtaryn damytýǵa sebepshi bolady. Óziniń ıdeologıalyq serigin tabý, bir-birine kómektesý, janashyrlyq tanytý sıaqty qasıetteri artady degen oıdamyn. Qobaljý qundylyǵy bolmaǵan jerde shyǵarmashylyq ıdeıalar, ınovasıalyq ádis-tásilder, jobalar men josparlanǵan is-sharalar óz deńgeıinde ótpeıtini anyq.

Kelesi qundylyq- qarym-qatynas qundylyǵy. Menedejer basshy óziniń búkil ujymmen qarym-qatynasta bolatynyn, kúndelikti kómek surap keletin ustazdardyń psıhologıalyq, emosıonaldyq, kásiptik qıyndyqtaryn tyńdaýǵa daıyn bolýy qajet. Iaǵnı, keıbir tulǵalardyń emosıasyn basqarýǵa, ózine kóp júk artpaýǵa, kásibı sheberligin tanyta otyryp, barlyq áriptesterimen teń dárejede qarym-qatynas ornatýy tıis. Árbir adam qatelesýge quqyly degen qaǵıdany eskere otyryp, kóp senim artqan tulǵalardyń senimnen shyqpaýyna da daıyn bolǵany durys. Shamadan tys synı kózqaras shyǵarmashylyqqa, ózindik oı aıtýǵa kedergi bolatynyn da umytpaǵany jón.

Basshynyń tıimdi psıhologıalyq krıterııleri mynalar:

·        Ujymdaǵy psıhologıalyq ahýal: ujymnyń joǵaryda atap ótilgen kóńil-ahýalyn bir deńgeıde ustap otyrý mańyzdy.

·        Ujym músheleriniń qanaǵattanýy: qaramaǵyndaǵy qyzmetkerlerdiń qanaǵattanbaý deńgeıin ýájdemelik retteý arqyly tómendetý, yntalaryn kóterý arqyly qanaǵattaný deńgeıin arttyrý.

·        Ujym músheleriniń ýájdemesi: jumysta birinshi orynda muǵalim ekeni, olardyń ónimdi jumystyń qaınar kózi ekenin ýájdemeleý jáne retteý.

·        Ujymnyń ózin-ózi baǵalaýy: bul rette adamdar óz jumysyn baǵalaý arqyly kásibı shebershiligin arttyryp, daryndy oqýshylarmen jumysyn kórsete alady.

·    Basshynyń bedeli: árıne basshynyń bedeli mańyzdy, biraq «birsaryndy», kóp shekteý qoıatyn basshynyń emes, ózine senimdi, qıyndyqqa tózimdi, kreatıvti, táýekelshil, tabandy, jaýapkershiligi mol, maqsat qoıýshy jáne maqsatqa jetýshi, qaramaǵyndaǵylarmen senimdi qarym-qatynas ornatýshy, qoǵamshyl, adamdarmen jumys isteı alatyn, qyzmetkerlerdiń jumysyn durys úılesitirip, yntalandyratyn, olardyń bar múmkindikterin paıdalana alatyn bolýy qajet.

Menejer basshy júrgizilgen is-sharalarǵa naqtyly baǵa berý, muǵalimderdiń kásibı sheberligin arttyrýǵa múmkindik týǵyzý; sabaqtarǵa engizý múmkindiikterin qarastyrý; qabyldanǵan sheshim dáleldi bolý, jumysty durys josparlaý; ádistemelik jumystyń kezeńderiniń tyǵyz baılanysta bolýy; ujymdyq jáne jekeshe jumys túrleriniń ózara baılanystadamýy; muǵalimderdi mazmuny men túri jaǵynan bir-birine jaqyn is-sharalarǵa belsendi qatystyrýǵa baǵyttalǵan ınterbelsendi ádisterdi yqpaldastyrý.

Ujym basshysynyń jeke tulǵalyq sıpattasyna túrli ǵalymdar pikir bildirgen. Mysaly, Fın avtorlary T.Santalaınenom, E.Voýtılaınenom, P.Porenne kóbinese basty nazardy jeke tulǵanyń jeke qasıetterine ǵana emes, qosalqy bilim alýy men praktıkalyq tájirıbesinen týyndaıtyn qabiletterine aýdarady.

·        Nátıjege jáne maqsatqa jetý úshin basshynyń yntasy myqty bolýy tıis.  

·        Táýekelshil, sheshim qabyldaýda jaýapkershilikti sezinýi.

·        Ózgeristerdiń bastamashysy, bastamany uıym múddesine paıdalanýy.

·        Áriptesterimen teń dárejede aqyladasatyn, kópshiliktiń únin tyńdaıtyn basshy.

·        Tez sheshim qabylaýy.

·        Búgingi jáne keleshekke mán bere otyryp sheshim qabyldaýy.

·        Uıymnyń syrtqy, ishki problemalaryn kóre bilý qabeleti.

·        Jaqyn áleýmettik qarym-qatynastarǵa daıyn bolýy.

·        Basshylyqqa daıyn bolýy.

·        Óz jumysyna shyǵarmashylyqpen qaraýy,

·        Únemi ózin-ózi jetildirý, psıhologıalyq jáne fızıologıalyq daıyndyǵy.

·        Ýaqytty durys tıimdi paıdalanýy

·        Ózin de, qyzmetkerdi de yntalandyrýǵa daıyn bolýy.

·        Kásibı qyzmetkerlerdi daıyndaý jáne basqarýǵa daıyn bolýy.

Mektep dırektordyń oqý isi jónindegi orynbasary zertteýshi de bolý kerek. Mektepte muǵalimderdiń kásibı biliktiligine dıagnostıka jasaý, monıtorıńisin shyǵarý joldaryn izdestirý jańa nátıjeler berýde. Pedagogıkalyq ujymdy basqarýda ınovasıalyq úrdisterdi júıelendirý áreketinde mekteptiń ózekti taqyrypqa oraı maqsat pen mindetterdi júzege asyrýda basqarý úrdisine súıený kerek.Búgingi tańda muǵalimderdiń jumysyna reıtıń qoıý arqyly olardyń sheberlikteri men bolashaqtaǵy josparlaryn qurýǵa daıyndaǵyn anyqtap jatyrmyz. Óıtkeni ózin-ózi baǵalap, synı kózqaras tanytpaǵan muǵalimderdiń kásibı deńgeıi óspeıdi dep esepteımin. Mektebimizde reıtıń arqyly birlestik, muǵalimder, tárbıe jumystarynyń ósýi nátıje berip keledi. Básekelestikke daıyn bolǵan oqytýshylardan ómirde óz ornyn tabatyn oqýshylar tárbıelenip shyǵatyny sózsiz. Barlyǵy menejer basshynyń jumysyna tikeleı baılanysty dep aıtar edim. Óıtkeni ujymdaǵy ahýaldy retke keltirip, óziniń basqarýdaǵy qabiletin tanytqan basshynyń jumystary da ónimdi bolmaq. Bul bolashaǵymyz ben elimizdiń ósip-órkendeýi, adam kapıtaldyń sapasyn arttyrýǵa septigin tıgizedi.

---