InfoHub Logo

Oryndaǵan: Ivanov Radıon
Qaraǵandy oblysy Qaraǵandy qalasy
«№40 negizgi orta mektebi» KMM
5 «A» synyp oqýshysy

Ǵylymı jetekshisi: Tashpýlatova Aqmaral Ýnarbaevna
Qaraǵandy oblysy Qaraǵandy qalasy
№ 40 negizgi orta mektebi
qazaq tili men ádebıeti páni muǵalimi

Jumysty ótkizý merzimi: 2018 j.

Mazmuny

5 synyp oqýshysynyń jobasy

Mazmuny
1. Túpki túıin
2. Kirispe
3. Negizgi bólim
4. 4.1.İzdený tájirıbesi
5. 4.2.Jumystyń nátıjesi men ony taldaý
6. 4.3. Zerttelgen másele boıynsha ádebıetterge sholý jasaý
7. Qorytyndy
8. Paıdalanǵan ádebıetter tizimi

Túpki túıin

«Memlekettik tildiń búgingi jaǵdaıy» atty shyǵarmashylyq joba jalpy bilim beretin orta mektep, gımnazıa men lıseılerge arnap jasalǵan, jáne de atalǵan bilim ordalarynda, ásirese óz mektebimizdiń oqýshylaryna arnalǵan. Jobany bekiterde  til týraly barlyq materıaldar túgel qamtyldy. Teorıalyq tustarymen qatar, tájirıbelik jaǵyna da kóp mán berildi, ıaǵnı atalǵan joba mektepishilik synyptan tys is-sharalarda qorǵaldy, jan-jaqty izdený jumystary júrgizildi.

Atalǵan joba maǵynasy men mazmuny jaǵynan tarıh pánimen jáne zań salasymen tyǵyz baılanysyp, ushtasyp jatyr. Jas búldirshinderdi óz eliniń tilin súıýge, qasterleýge úndeıdi. Jobaǵa 5-6 synyp oqýshylary qatysty. Oqýshylar memlekettik til týraly zańdy meńgerdi, kóshelerdegi qazaqsha jarnamalardy qarap, zerttedi.

Negizgi másele: 5 synyp oqýshylaryn izdenýshilikke, shyǵarmashylyqqa, belimdilikke eliktete otyryp, bolashaqta elin, jerin qorǵaýǵa, tilin qurmetteýge shaqyrý.

Sapa: Jobanyń sapasy talapqa saı jasalyp, jas ereksheligi eskerilgen.

Kirispe

Bul joba taqyrypqa saı jasaldy. Ár bólim boıynsha taqyryptarǵa beıimdep, jospar boıynsha jazyldy. Ondaǵy maqsat, qazaq tiliniń mártebesin kóterý, aýdarmalardaǵy kemshilikterdi túzetýge kómektesý.

№40 negizgi orta mektebinde oqıtyn bolǵandyqtan, ózimiz otyratyn avtobýstar men júretin kóshemdegi jarnamalar alyndy. Jobadaǵy mysaldar jas ereksheligin eskere otyryp túzildi.

Atalǵan joba shyǵarmashylyq jobaǵa jatady, óıtkeni onda ózdiginen izdenip, kóp másele boıynsha oıdan pikir shyǵaryldy.

Jobanyń jazylýy jaǵynan da, maqsaty jaǵynan da ereksheligi bar.

Belsendiligi: Qazaq tiliniń mártebesin kóterýge úles qosý, aýdarma jasaýdyń tıimdi joldaryn qarastyrý.

Maqsaty: Qazaq tiliniń keń aýqymdy qoldanysqa ıe bolýyna úles qosý, gramatıkasynyń syryn asha otyryp, ony jan-jaqty taldap, tanı bilý. Memlekettik tildi jaqsy meńgerý – óz bolashaǵyna tikeleı baılanysty ekenin oqýshylardyń sanasyna uıalatý.

Mindetteri:

Qazaq tili túsindirmeli sózdigimen tanysyp, onyń tereń maǵynalylyǵyn, belgili maqsatpen qoıylatyndyǵyn dáleldeý.

Taqyryppen jumys isteı otyryp, sózderdi durys aýdarýǵa baýlý.

Oqýshylardyń boıyna izdenimpazdyq, shyǵarmashylyq, bilimdilik sezimderin qalyptastyrýǵa yqpal etý.

Kútiletin nátıje

Qazaq tiliniń gramatıkasymen, sóılemdegi sózderdiń baılanysý tásilderimen, sózderdiń  maǵynalarymen  tanystyryldy. Orys tilindegi mátinderdi  qazaq tiline aýdarǵanda, belgili bir erejege súıene otyryp, sóılemniń maǵynasyn saqtaý kerektigi talqylandy. Qate jasalǵan jumys bolashaqqa jasalǵan opasyzdyq ekendigi  dáleldendi.

Taqyryppen  jumys  jasaldy, Qaraǵandy qalasyndaǵy jarnamalar, ǵalamtordaǵy jarnamalar, avtobýstaǵy tablolar qaralyp, salystyryldy, oqýshylardy sózdiń maǵynasyn jan-jaqty bilýge, bolashaqta durys aýdarma jasaýǵa, memlekettik tildi qadirleýge shaqyryldy.

Oqýshy boıyndaǵy izdenimpazdyq, shyǵarmashylyq, bilimdilik sezimderi qalyptastyryldy.

Ustanymym: «Ǵylym tappaı maqtanba, qumarlanyp shattanba»

Epıgrafym: «Adamnyń eń uly qasıeti - baqytty bolýǵa talpynýy» 
Sultanmahmut Toraıǵyrov

Joba qorǵalǵan oryn: №40 negizgi orta mektebi

Mine, osyndaı talaptardy eskere otyryp, tómendegideı joba jazyldy.

Negizgi bólim

«Ana til – bárimizdiń anamyz,
óıtkeni ol – ultymyzdyń anasy».
N.Á.Nazarbaev

Til – halyqtyń jany. Tili qurysa, halyq ta jer betinen joǵalady. Adamzat tarıhynda kóptegen órkenıetti elderdiń óship ketýi aldymen tildi joǵaltýdan bastalǵanyn ǵylym dáleldep otyr. Búgingi qazaq qoǵamyndaǵy máńgúrttiktiń basy da óz tilin tárk etýden týdy. Tili men dininen aıyrylǵan ondaı jan rýhanı kemtarlyǵyn, adamdyq bolmysyn túsinbeı, kóldeneń kók attynyń qoljaýlyǵyna aınalady. Ana tilimizdiń taǵdyry úshin kúreste halqymyz qam-qareketsiz bolǵan emes. Jıyrmasynshy jyldary til táýelsizdigin tý etip kótergen Álıhan, Ahmet, Mirjaqyp, Maǵjan, Muhtarlar, sekseninshi jyldardyń aıaǵynda bostandyqtyń lebi bilinisimen bastalǵan búkilhalyqtyq qozǵalys sonyń aıǵaǵy.

Qazaqstan – egemendi, táýelsiz el. Qazaqstandy damyǵan órkenıetti elý eldiń qataryna engizetin bizdiń bolashaǵymyz – búgingi jastar. Olardyń mindeti – eliniń namysyn qorǵap, ony álemge tanyta bilý. Álemge tanytý úshin ár jas óz eliniń tarıhyn, tilin jetik bilýi kerek.
Qazaq tili – Qazaqstan Respýblıkasynyń turǵylyqty halqy qazaq halqynyń jáne onyń shekarasynan tys ómir súrip jatqan qazaqtardyń ulttyq tili.

Elbasymyz: «Qazaq tili úsh tildiń bireýi bolyp qalmaıdy. Úsh tildiń birinshisi, negizgisi, bastysy, mańyzdysy bola beredi. Qazaq tili – Qazaqstan Respýblıkasynyń memlekettik tili» - dep atap kórsetken. 

Baǵdarlamany iske asyrýdyń on jyldyq kezeńi aldymyzǵa jańa mindetter júkteıdi. Olardyń bárin ret-retimen júzege asyrýǵa qazirgi kezeńde tolyq múmkindigi bar.

Memlekettik organdarda memlekettik tildi damytý boıynsha birshama jumystar júıeli túrde atqarylyp jatyr.

Memlekettik uıymdar men jergilikti ózin-ózi basqarý organdarynda is-qaǵazdary memlekettik tilge kóshirile bastady. Qazaq tilinde  shyǵatyn buqaralyq aqparat quraldardyń sany arta tústi.

Memlekettik tilge degen talap kúsheıtildi. 

Kez kelgen tildiń bolashaǵy - balalardyń, jastardyń qolynda ekeni ras.  Balalardyń tildi bilmeýi, umytýy - ultqa tóngen qaýip. Sondyqtan eń áýeli árbir otbasy óz shańyraǵyndaǵy til saıasatyn túzeýi shart. Ár otbasynda otbasylyq tildi damytý baǵdarlamasy jasalmasa, memleket tarapynan jasalatyn barlyq is-shara ózin-ózi aqtamaıdy. Sondyqtan, men qazaq tiliniń taǵdyryna óz úlesimdi osyndaı jolmen qosqym keldi.

İzdený tájirıbesi

1) Bul №100 avtobýsta jazylǵan qatelik. Onda 1 bettiń ózinde 2 qate bar.

1. «Marshrýt 100» degendi «100-baǵyty» dep aýdarǵan. Sózderdiń baılanysý tásiline súıenetin bolsaq, 100-baǵyt dep jazyp, «y» jalǵaýyn alyp tastaý kerek. Qazirgi kezde kóptegen jerlerde táýeldik jalǵaýynyń İİİ jaqtaǵy jalǵaýyn orynsyz qoldanatyn jaǵdaı kóbeıip ketti. Osynyń aldyn der kezinde almasa, bolashaqta otandastarymyz qazaq tilinde qate sóıleıtin bolady.
2. «Baǵyt uzaqtyǵa» degen sóz tirkesin «Baǵyt uzaqtyǵy» desek, durys bolatyn edi. Árıne, múmkin, bul baspadan ketken qatelik bolar, degenmen, osyndaı usaq-túıektiń ózi úlken qatelikke ákep soqtyrady.

2) Ǵalamtordaǵy kezdestirgen qateler. Ol  -  qazaqsha maqal-mátel saıtynda. Bul saıtqa kúnde qanshama oqyrman kiredi. Mundaı olqylyqty kórgen jas oqýshylar osy durys eken dep oılap, sanasyna sińip ketpesine kim kepil?!

1.  «Qazaqsha Maqal – Mátel», «Tabıǵat qubylystary men Jyl mezgilderi» sóz ortasynda kezdesken maqal-mátel, jyl sózderi bas árippen jazylǵan. Osy sıaqty qateler tolyp jatyr.

2.  «Jaýynmen jer kógeredi, batamen el kógeredi»degen maqal «Jaýynmen jer kogeredi, batamen el kogeredi» dep jazylǵan. Ózi aqsap kele jatqan tilimizdi kópshilik qaýym kiretin saıtta badyraıǵan qatelerimen kórý janyńa batady. «o» men «ó» «árpin áreń aıyryp júrgen keıbir azamattar muny durys eken dep oılamaı ma?!

3.  «Qaraǵandy oblysynyń elektrondyq qyzmet kórsetýler portaly» emes «Qaraǵandy oblysynyń elektrondyq qyzmet kórsetý portaly» degen durys bolady.

4.  Qaraǵandy oblysy densaýlyq saqtaý basqarmasy saıtynda «Ataqty jańalyqtar» degen sózdi kezdestirdik, bul óte dóreki qatelik. Ony «basty jańalyqtar» nemese «negizgi jańalyqtar» dep aıtýǵa bolady. Al ataqty sózin maǵynasy jaǵynan kez kelgen sózben tirkestire berýge kelmeıdi.

3)  Qazaqtelekomda kezdestirgen qatelik. Onda árbir qyzmetkerdiń aldynda elektrondy baǵalaý ekranynda «tıisti túımeni basyńyz baǵalańyz» degen jazý bar. Bul jerde tynys belgisi qoıylmaǵan. Ol menińshe «tıisti túımeni basyńyz, baǵalańyz» bolýy kerek edi.

4) Qalamyzdyń Magnıtogorsk kóshesiniń eń kórnekti jerinde balalardy damytý ortalyǵynyń eki tilde jazylǵan jarnamasy ilýli tur. Onyń orys tilindegisi saýatty, al qazaq tilindegisi birneshe qatelermen jazylǵan.

«Balalardy damytý ortalyǵy» degendi «ortalyq úshin damytý balanyń» dep aýdarylǵan

Jumystyń nátıjesi men ony taldaý

Zertteý barysynda mektep oqýshylary arasynda suraq-jaýap júrgizdik. Oǵan 5-6 synyp oqýshylary qatysty. Barlyq qatysqan oqýshylar sany – 34. 4 suraq qoıylyp, tómendegideı kórsetkishke jettik.

1-suraq. Qazaq tilinde sóılegiń kele me?

Ia – 32

Joq – 2

2-suraq. Qazaq tilin bilý mindetti dep sanaısyń ba?

Ia – 33

Joq – 1

3-suraq. Óz mektebińde qazaq tilin qalaı úıretedi?

Jaqsy – 33

Onsha emes – 1

4-suraq. Memlekettik tildi qurmatteısiń be?

Árıne – 33

Bilmeımin – 1

Zerttelgen másele boıynsha ádebıetterge sholý jasaý

Tilge degen qurmet – halyqqa degen qurmet. Tilsiz halyqtyń, eldiń ómir súrýi múmkin emes. Álem tanyǵan el bolý úshin tilimizdiń juldyzyn bıiktetýimiz kerek. Til – qasterli de, qasıetti uǵym. Ol árbir adamǵa ana sútimen birge enip, qalyptasady. Ana tilin súıgen adam – týǵan jerin, elin, Otanyn, atamekenin súıedi degen sóz. Al, bulardyń bári – adam balasy úshin eń qasıetti uǵymdar.

Áýezov M ; «Tilimniń ushynda júrgen sóz tómendegishe bolmaq: tas úgitilip qumǵa aınalady, temir tozady, urpaq ozady, dúnıede ólmeıtin sóz ǵana, halqymyzben birge jasap kele jatqan asyl mura sózimizdi arzandatyp almaıyq».

Memleket basshysy N.Á.Nazarbaev: «Biz barsha qazaqstandyqtardy biriktirýdiń basty faktory bolyp tabylatyn qazaq tiliniń odan ári damýy úshin barlyq kúsh-jigerimizdi salýymyz kerek. Sonymen birge elimizde turatyn barlyq halyqtardyń ókilderi ana tilderinde erkin sóıleı, oqı alýyna, ony damytýǵa qolaıly jaǵdaı týdyrý qajet» dep atap kórsetken bolatyn.Til taǵdyryn tolǵaný - árbir qazaqstandyqtyń abyroıly boryshy.

Qorytyndy

Toqsan aýyz sózdiń tobyqtaı túıinin aıtar bolsam, qazaqtyń árbir sóziniń birneshe maǵynasy men mazmuny bar.  Qazirgi tańda elimiz óz táýelsizdigine qol jetkizgennen keıin memlekettik tilimiz – qazaq tili bolyp bekitildi. Qazaqstan Respýblıkasynyń «Til týraly Zańy» kúshine endi. Bolashaǵymyzdy baıandy eter basty qarýymyz – tilimiz.«Adamǵa eki nárse tirek tegi,Biri – til, biri – diliń júrektegi», – dep Júsip Balasaǵun babamyz aıtqandaı kez-kelgen memlekettiń, eldiń eń negizgi rámizi de, urany da, tiregi de sol eldiń ana tili bolmaq. Bıyl tilimizdiń memlekettik mártebe alǵanyna 23 jyl ýaqyt boldy. Osyndaı ataýly kúnde bárimizdiń de mereıimiz ósip, qoınymyz qýanyshqa tolyp otyrǵany sózsiz.

Qýan dalam, qýanatyn kún búgin,
Serpip tasta muńdy kóńil túndigin.
Til týraly zańym endi kúshine,
Pash etkendeı kesken jańa kindigin.

Tildi úırenýge eń basty qajet dúnıe – tildik orta. Al, tildik ortany aldymen balabaqsha men mektepte jasaý kerek. Mektepte de, balabaqshada da, memlekettik júıede oqytyp-úıretken tildik qor, ári qaraı qoldanysta bolmasa, ol qurıdy, joıylady. Alǵan tildik bilim ári qaraı damý úshin ol tilde sóıleý kerek. Sondyqtan tilge qatysty atqarylar sharýa, bitirer is eshqashan támámdalmaıdy dep bilemiz. Búgingi Qazaqstan jastary osy senimdi aqtaýǵa laıyqty bolýǵa tıisti.

Eger jas qaýym bir tilde sóılep, bir maqsatqa jumylatyn bolsa, bizdiń kúshimiz ben qýatymyz da arta túsedi. Bizdiń barlyǵymyzdy baýraıtyn «Biz - tilegi men tili bir Qazaqstandyqpyz» degen ıdeıa bolýǵa tıis. Qazaq tili bizdiń táýelsiz memleketimizdiń tili bolǵandyqtan, biz ony mindetti túrde bilýge tıispiz. Mádenıeti men rýhy joǵary, órkenıeti damyǵan el bolamyn desek, osy iske jastar belsendilik tanytyp bastamshy bolýǵa tıis dep oılaımyn.

Biz jas búldirshinder keshegi ótken Januzaqov atamyzdaı bilimdi, izdenimpaz, otany úshin aıanbaı qyzmet etetin azamattar  bolýǵa talpynyp , eliktep kelemiz. Bul sózimdi muǵalimderdiń  jetekshiligimen daıyndaǵan shyǵarmashylyq jumystarymyzben, qalalyq, oblystyq deńgeıde ótetin ár túrli baıqaýlarǵa  qatysýlarymyzben dáleldeı alamyn. Qazaqtyń uly aqyny  Abaı atamyz aıtqandaı, «Bolmasań da uqsap baq, bir ǵalymdy kórseńiz» ,- demekshi, biz №40 negizgi orta mektebiniń jastary ǵalym bolmasaq ta, azdap bolsa da uqsaǵymyz keledi.  Sol úshin jan – jaqty izdenip, oıshyl ǵalymnyń eńbekterin oqyp otyramyz deı kele, sózimniń sońyn  uly aqyn atamyz Abaıdyń

Ǵylym tappaı maqtanba,
Oryn tappaı baptanba,
Qumarlanyp shattanba,
Oınap bosqa kúlýge...

Degen óleń joldarymen qorytqym keldi.

Sheshim: Jumys óz deńgeıinde oryndaldy. Jarnamalardaǵy qatelikterdi taldaý kezderi  jaqsy aıtylǵan. Degenmen, basqa tustaryn tereńirek zerttep, qosymsha materıaldar engizip otyrý kerek. Sonymen qatar mekteptegi jasalyp jatqan issharalardy, oqýshylardyń tildi úırenýge qyzyǵýshylyqtaryn arttyrý úshin ústeme pikirler qarastyrǵan jón.

Usynys: Qazaq tilin tek teorıa túrinde oqyp qana qoımaı, kúndelikti sóılesip otyrý kerek. Mektebimizde bir kúndi «Memlekettik tilim» kúni atap, sol kúni barlyǵymyz qazaqsha sóılesip, qazaq tilinde kitap, jýrnaldar oqýymyz kerek degen usynys tastaımyn.

Paıdalanǵan ádebıetter tizimi

1. Memlekettik Til – rýhanı baılyq. maqala
2. Memlekettik til – ult mártebesi. maqala
3. © www.ZHARAR.com
4. Kóshelerdegi jarnamalar

---