InfoHub Logo

Investısıa - tabys alý, menshikti kapıtalyn molaıtý, eldiń materıaldyq baılyǵy men materıaldyq emes sıpattaǵy qoǵamdyq qundylyqtaryn eseleı túsý úshin sharýashylyq júrgizýshi sýbektiler salatyn ınvestısıalyq qarajat.

Investısıada qarajat tek materıaldyq aktıvterge ǵana salynbaıdy, qarjylyq jáne materıaldyq emes aktıvterge de salynady. Bul - ınvestısıanyń alternatıvti túrleri. Investısıa týraly taqyrypty tereńirek ashý úshin jas kásipker Aıan Birimjanovtan suhbat aldyq.  

– Bul jerde aıta ketetin jaıt, kınoda bári de eleýli túrde áshekeılenip, dramalyq kórinister kóp qosylǵan. Shyn máninde, ınstıtýsıonaldyq, uzaq merzimdi ınvestorlardyń portfelderindegi balamaly ınvestısıalardyń róli óte joǵary. Mysaly, Aıvı Lıgasynyń ýnıversıtettik qor portfolıosynyń qurylymynda jeke kapıtal, jyljymaıtyn múlik jáne hej-qorlar sıaqty balama aktıvter synyptaryna ınvestısıalar jalpy aktıvterdiń 50-65% quraıdy.

Sońǵy kezderi buqaralyq aqparat quraldarynda, tipti kınoda «balama ınvestısıa» termıni jıi aıtyla bastady. Kópshilik «Qysqa satylym», «Ótirikshi», «Uly jáne qorqynyshty», «Qaqpadaǵy varvarlar» fılmderin jáne «Mıllıardtar» telehıkaıasyn kórdi. Bul fılmderdiń barlyǵynda hej-qorlar jáne jeke kapıtal qorlary sıaqty balamaly ınvestısıalyq kompanıalardyń sújeti bar. Qandaı balama ınvestısıalar bar ekenin aıtyńyzshy?

– Bul jerde aıta ketetin jaıt, kınoda bári de eleýli túrde áshekeılenip, dramalyq kórinister kóp qosylǵan. Shyn máninde, ınstıtýsıonaldyq, uzaq merzimdi ınvestorlardyń portfelderindegi balamaly ınvestısıalardyń róli óte joǵary. Mysaly, Aıvı Lıgasynyń ýnıversıtettik qor portfolıosynyń qurylymynda jeke kapıtal, jyljymaıtyn múlik jáne hej-qorlar sıaqty balama aktıvter synyptaryna ınvestısıalar jalpy aktıvterdiń 50-65% quraıdy.

Negizinde balama ınvestısıalar aksıalardy, oblıgasıalardy jáne aqsha qarajattaryn qamtıtyn dástúrli qarjy quraldarynan tys qarjylyq aktıvter bolyp tabylady. Kúrdeli qurylymǵa, retteýdiń ártúrli tásilderine jáne balamaly ınvestısıalardyń táýekel deńgeıin baǵalaýdyń qıyndyǵyna baılanysty, balamaly quraldardyń negizgi ınvestorlary zeınetaqy qorlary, ulttyq ál-aýqat qorlary, ýnıversıtet qorlary, sondaı-aq otbasylyq keńseler sıaqty ınstıtýsıonaldyq ınvestorlar bolyp tabylady. tıisti bilimi bar jáne kóbinese akkredıttelgen nemese bilikti ınvestorlar dep atalady.

Balamaly ınvestısıalarǵa jyljymaıtyn múlik, taýarlar, hej-qorlar, jeke kapıtalǵa ınvestısıalar, jeke nesıeler, ınfraqurylymdyq jobalar jáne basqa da dástúrli emes aktıv synyptary jatady. Balamaly aktıvterdiń kópshiligi dástúrli qarjy quraldarymen salystyrǵanda ótimdiligi tómen jáne uzaq merzimdi.

– Nelikten ınvestorlar óz qarajatyn osyndaı kúrdeli jáne ótimdiligi tómen qarjy quraldaryna salýy kerek?

– Shyn máninde, portfel deńgeıinde qarjylyq táýekelderdi azaıtý maqsatynda ınvestısıalyq kiristiń joǵary deńgeıin alý jáne ártaraptandyrý úshin balama ınvestısıalar portfelge engizilgen. Tabystylyq turǵysynan alǵanda, tarıhı balama aktıvterdiń jeke kapıtal klasy boıynsha ortasha kiristiligi salystyrmaly ashyq kompanıalardyń ındeksiniń kiristiliginen asyp tústi. Mysaly, tómendegi grafıkte kórsetilgendeı, Cliffwater LLC málimetteri boıynsha, 20 jyldyq kókjıekte AQSH zeınetaqy qorynyń jeke kapıtalǵa salǵan ınvestısıalarynyń ortasha jyldyq kirisi 9,2% boldy, memlekettik úlestiń salystyrmaly kiristiligi 5,4% boldy.

Sondaı-aq, balama ınvestısıalar ınvestorlar úshin qyzyqty, óıtkeni olar dástúrli qarjy quraldarynyń naryqtaryndaǵy baǵa aýytqýyna az táýeldi jáne ekonomıkalyq sıklge sonshalyqty sezimtal emes. Osylaısha, balama quraldarǵa ınvestısıalaý arqyly ınvestor qarjylyq kúızelisterge tózimdi jáne joǵary kiristi alatyn ınvestısıalyq portfeldi qurýdy kózdeıdi.

– Balamaly qarjy quraldarynyń artyqshylyqtarymen bóliskenińiz úshin rahmet. Men balama quraldardyń qandaı synyptary bar ekendigi týraly kóbirek bilgim keledi?

– Birinshiden, balamaly qarjy quraldarynyń jalpy qabyldanǵan eń úlken klasy jeke kapıtalǵa ınvestısıalaý bolyp tabylady - bul jeke kompanıalardyń aksıalaryn satyp alý, ıaǵnı aksıalary qor bırjasynda satylmaıtyn kompanıalar. Nátıjesinde ınvestor tabystyń ósýi, shyǵyndardyń azaıýy nemese jalpy naryqtyń ósýi nátıjesinde kompanıa qunynyń ósýinen paıda alý múmkindigin alady. Aıta ketý kerek, ádette, jeke ınvestorlar kompanıany basqarýǵa qatysý múmkindigine kompanıa kapıtalynyń baqylaý paketin nemese eleýli azshylyq úlesin satyp alý arqyly ıe bolady. Kásiporyndy basqarýǵa qatysý nátıjesinde ınvestorlar operasıalyq kórsetkishterge áser etý múmkindigin alady, bul tabysty basqarý jaǵdaıynda kompanıa qunynyń ósýine ákeledi. Jeke kapıtalǵa ınvestısıalar 5-10 jyl merzimge arnalǵan uzaq merzimdi ınvestısıalar bolyp tabylady jáne paıda bastapqy ornalastyrý (IPO) nemese kompanıadaǵy úlesti strategıalyq nemese qarjylyq ınvestorǵa satý arqyly alynady.

Sondaı-aq, venchýrlyq ınvestısıalar jeke kapıtalǵa ınvestısıalardyń qyzyqty ishki synyby bolyp tabylatynyn atap ótken jón.   Venchýrlyq ınvestısıalar – bul baǵdarlamalyq qamtamasyz etý, telekomýnıkasıa, ınternet nemese densaýlyq saqtaý sıaqty ósý áleýeti joǵary salalarda jumys isteıtin jáne bıznes úlgisin keńeıtý joldaryn izdeıtin startap-kompanıalarǵa ınvestısıalar. Mundaı ınvestısıalardyń negizgi sebebi - tabystylyq. Tabysty jobalarǵa ınvestısıalaý jaǵdaıynda venchýrlyq kapıtalǵa salynǵan ınvestısıalar birneshe ese qaıtarylady. Facebook, Instagram, Tesla, Uber, Zoom jáne basqa da tanymal kompanıalardyń alǵashqy ınvestorlary venchýrlyq kapıtalıser boldy. Biraq siz venchýrlyq ınvestısıalardyń joǵary táýekeldermen baılanysty ekenin túsinýińiz kerek, óıtkeni barlyq jas kompanıalar tabysty bola bermeıdi, sondyqtan ınvestısıanyń bul túri arnaıy daǵdylar men tájirıbeni talap etedi.

Kelesi eń tanymal klass – jyljymaıtyn múlikke ınvestısıa - jalpy alǵanda, jyljymaıtyn múlikke ınvestısıa jeke kapıtalǵa salynǵan ınvestısıaǵa uqsas. Aıyrmashylyǵy ınvestısıalaý obektisi kompanıa emes, jyljymaıtyn múlik obektisi nemese ondaǵy úles bolyp tabylady. Investısıalardyń bul túri ınflásıadan jaqsy qorǵanys bolyp tabylady, ádette, aqsha qunsyzdanǵan kezde jyljymaıtyn múliktiń quny kóteriledi. Sonymen qatar, ınvestor jaldaý tólemderinen turaqty tabys ala alady. Bul ınvestısıalar da uzaq merzimdi.

 Kelesi kezekte jyljymaıtyn múlikke ınvestısıa salýǵa uqsas ınfraqurylymǵa ınvestısıa. Bul áýejaılar, porttar, joldar, elektr stansıalary sıaqty salynyp jatqan ınfraqurylymdyq nysandarǵa ınvestısıa, sondaı-aq jumys istep turǵan nysandardy satyp alý bolýy múmkin. Sonymen qatar, birinshi jaǵdaıda qurylysqa salynǵan ınvestısıanyń óte úlken kólemi jáne ınvestısıanyń qaıtarymdylyǵynyń uzaq kezeńi tán. Al ekinshi jaǵdaıda, ınvestor ınvestısıa salynǵannan keıin birden turaqty, turaqty kiris alady dep kúte alady, óıtkeni, ádette, qoldanystaǵy ınfraqurylymdyq nysandardyń uzaq merzimdi kelisimsharttary bar. Sondyqtan da ınfraqurylymdyq ınvestısıalardyń negizgi maqsattarynyń biri ınfraqurylym obektilerin paıdalaný úshin uzaq merzimdi turaqty aqsha aǵyndaryn alý bolyp tabylady, mysaly, áýejaılar, porttar, aqyly joldar úshin salyqtar, elektr energıasy úshin tólemder jáne t. b.   Jaqynda jańartylatyn energıa kózderine – jel, kún elektr stansıalaryna, sondaı-aq sıfrlyq ınfraqurylym nysandaryna – 5G, data ortalyqtaryna jáne t. b. ınvestısıalar tanymal boldy. Mundaı ınvestısıalar keleshegi zor tehnologıalardyń arqasynda ǵana emes, memlekettik deńgeıde belsendi qoldaýdyń arqasynda da tartymdy.

Sondaı-aq hej-qorlar sıaqty balama aktıvter klasyn atap ótý kerek. Ádette, bul óte tájirıbeli ınvestısıalyq menejerler basqaratyn qor bırjalarynda satylatyn baǵaly qaǵazdar portfolıosy. Paıda tabý úshin hej-qorlar strategıalardyń óte keń aýqymyn paıdalanady - olar baǵaly qaǵazdardy satyp alady, baǵaly qaǵazdardyń qysqa satylymdaryn júzege asyrady, qarjylyq týyndy quraldarmen, taýarlarmen saýda jasaıdy, sonymen qatar belgili bir makroekonomıkalyq oqıǵalardyń qarjy quraldarynyń qunyna qalaı áser etetinin boljaıdy. Hej-qorlarǵa ınvestısıalaý naryqtyq kúızelisterdiń ınvestısıalyq portfelge áserin azaıtýǵa jáne naryqtardaǵy jaǵdaıǵa qaramastan artyq kiris (álfa) alýǵa baǵyttalǵan.

Osylaısha, balamaly ınvestısıalar portfeldi ártaraptandyrý deńgeıin joǵarylatýdyń ǵana emes, sonymen qatar sapaly ár túrli, biregeı portfel qurylymyn qurýdyń jáne kútiletin portfel kirisin arttyrýdyń ońtaıly qosymsha quraly bolyp tabylatynyn atap ótkim keledi.

– Aıan, qyzyqty da mazmundy suhbatyńyz úshin rahmetimdi aıta otyryp, jumysyńyzǵa tabys tileımin!

Rahımjan Anel

---