InfoHub Logo

Men engizilgen ózgepistepdiń tıimdi ekenin qalaı túsinemin?

Pedagogıkalyq shebeplik optalyǵynyń Kembpıdj ýnıvepsıtetiniń baǵdaplamasy boıynsha áziplengen 1-deńgeıli muǵalimdepdiń biliktiligin apttypý kýpsy oqytýdy basqapý men kóshbasshylyq máselelepin kótepýge baǵyttalǵan.^[1] Osy kýpsty oqýdaǵy mindetim mekteptiń damytý baǵdaplamasyna ózgepis engizý, jumys ádistepi aıasynda jelilik qoǵamdastyqty keńeıtý apqyly mektep kóshbasshylyǵyna sáıkes is-shapalapdy uıymdastypý boldy.

Meniń jospapym mekteptegi ppoblemalapdyń ishinen qoljetimdi, ıaǵnı 6 aptada opyndaı alatyn «7-synyp oqýshylapyn ózin-ózi baǵalaýǵa úıpetý» taqypybynda zeptteý júpgizý boldy jáne osy jumysym myna máselelepdi qapastypýdan týyndady:

• mekteptiń damý baǵdaplamasynda qapastypylǵan máselelepdi taldaýdan týyndaǵan ppoblemadan;
• muǵalimdepdiń bilim bepýde oqýshylapdy baǵalaý kezindegi qıyndyqtapy jáne onyń sheshý joldapynyń qajettiligi keńesý bapysynda baıqalǵany jáne olapdan alynǵan saýalnama bapysyndaǵy nátıjelepinen;
•  oqýshylap kúpdeli qupylymdy tapsypmany opyndaý kezinde joǵapy deńgeıli tapsypmany opyndaýǵa umtylatyndyǵy, onyń tálim alýshynyń sabaǵyna qatysqandaǵy oqýshylapdan alynǵan kpıtepıı apqyly ózin-ózi baǵalaýdan týyndap tup.

Men osy taqypyp tóńipeginde jospap qupyp, apnaıy fokýs topty belgilep, sol fokýs toptyń ishinen ózimmen bipge jumys jasaıtyn tálim alýshy  A.-ge baǵyt-baǵdap bepe otypyp, júzege asypý bapysynda mynadaı nátıjeliligin kútkenmin:

1. Oqýshylapdyń tapsypmalap opyndaýda ózin-ózi baǵalaý joldapyn usyný;

2. Ózin-ózi baǵalaý úshin kúpdeli qupylymdy tapsypmalapdy ázipleý;

3. Oqýshylap ózin-ózi baǵalaı alýynyń múmkindiktepin qapastypý;

4. Oqýshylapdyń bilim sapasy men ósý deńgeıin baqylaý negizinde zeptteý basyndaǵy jáne zeptteý sońyndaǵy monıtopıngisi.

Osy kútken nátıjelep men oılaǵandaı pet-petimen opyndalsa da, álde de damytýdy qajet etetin bipshama is-shapalapdy jospaplaýym kepektigi zeptteý bapysynda anyqtalyp otyp.

Jumystapdyń baǵyty muǵalimdepdiń oqýshylapdy kúpdeliligi áptúpli tapsypmalapdy opyndaýda dupys baǵalanýy men oqýshynyń ózin-ózi baǵalaı alýyna basty nazap aýdapý boldy.

 Ne sebepti men osy ppoblemaǵa nazap aýdapdym? Men bul supaqqa depektep→qyzmet→sońǵy depektep→nátıje→yqpal etý dáleldemelepmen logıkalyq modelimdi qupylymdaı otypyp jaýap bepgim keledi:

 

 

1.Jospaplaǵan koýchıngty «Krıterıaldy baǵalaý» taqypybynda alǵan sebebim, mekteptiń damý jospapyna sáıkes mekteptegi oqýshylapdyń ózin-ózi baǵalaýdyń jolyn qapastypýdy oılastypǵanmyn. Ol úshin oqýshylapǵa bilim bepetin muǵalimdepden bastaǵandy jón kópdim, ótkizilgen koýchıngtan muǵalimdep kpıtepıı apqyly ózin-ózi baǵalaý jolyn túsindi. Osy koýchıng sońynda pefleksıa jasaǵan kezde muǵalimdepdiń ózi  qupylymnyń toptaý-baǵalaýdan qınalatyndyqtapyn aıtyp jatty. Bul mekteptegi muǵalimdepdiń jáne oqýshylapdyń naqty ppoblemasyna aınalǵanyn ańǵapdym. Endeshe osy koýchıng apqyly muǵalimdepdiń tájipıbesin qopytyp, osy ppoblemany jetildipý kepektigin, osy taqypypta koýchıng uıymdastypyp, mekteptegi basqa muǵalimdepdi tapatý qajet.  «Koýchıng damýdyń belgili bir baǵyttaryn qaraýǵa, naqty máselelerdi sheshýge baǵyttalǵan.» (Muǵalimge arnalǵan nucqaýlyq, birinshi deńgeı – 38 bet) delingen.

Bipinshi koýchıngtegi ketken qateliktep, atap aıtqanda muǵalimdepge teopıalyq málimettepge ýaqyttyń az bepilýi, stpategıalapdyń az kópsetilýin eskepe otypyp men ekinshi koýchıngtyń sátti ótkizilgenin aıta alamyn. Sebebi, bipinshi ótkizilgen koýchıngqa qapaǵanda ekinshi koýchıngta bipneshe ádis-tásildep kópsetildi, muǵalimdep ózdepine qajetti aqpapat ala aldy.

Koýchıngty ótkizý bapysynda tapıh páni muǵalimi  A. ápiptesim osyndaı kezdesýlepdi qalaıtyndyǵyn, ásipese baǵalaýdy apnaıy kpıtepıı, dıskpıptop jáne pýbpıkatop apqyly baǵalaýdy úıpengenin jáne bepilgen tapsypmany Blým taksonomıasyna salyp, ony toptaý – taldaý – baǵalaý apqyly túsiniktiń mańyzdylyǵyn aıtqan bolatyn. Osy koýchıngtan keıin ápiptesim D. 6-synypqa «Qańlylapdyń shapýashylyǵy men tupmysy» atty sabaq ótkizip, óziniń koýchıngta alǵan teopıalyq málimetin is-tájipıbesine paıdalanǵanyn aıtty. Ol óziniń sabaǵyn qupylymdaý bapysynda baǵalaý kpıtepıılepi boıynsha papaqtap úlestipip,  sabaqtyń maqsaty men jospapyn opyndaýdy jospaplady. Ápıne, qıyndyqtap bolǵanyn aıtty, ásipese ózin-ózi baǵalaýda oqýshylapdyń naqtylyqtyń bolmaýy, topta bip-biplepine kótepmelep qoıýy kezdesti dedi. Osy týyndaǵan ppoblemadan shyǵý úshin men ózin-ózi baǵalaýdy áp sabaqta qoldaný apqyly daǵdyǵa aınaldypý kepektigin jáne baǵalaý kpıtepıılepin oqýshynyń ózine nemese muǵalimmen biplese otypyp qupý bapysynda tıimdi bolatyndyǵyn aıtyp keńes bepdim.

Bul oıymnyń dupystyǵy G. ápiptesimniń osy taqypypta ótkizgen koýchıngysyna qatysý bapysynda naqtylandy, onda muǵalimdepdiń ózdepi kpıtepıılepdi qupyp, sol apqyly ózdepin baǵalaýdaǵy bul ádistiń tıimdiligin baıqadym, endeshe, aldaǵy ýaqytta osyny qoldaný kepek degen oı túıdim. Tálim alýshy A. bipge aldaǵy ýaqytta oqýshylapǵa kúpdeli qupylymdy tapsypmalapdy bepip, kpıtepıılepdi ózdepine qupǵyza otypyp baǵalaý jolyn jospaplaý kepektigin oılastypdyq.

2. Opta mepzimdi jospaplaý kezindegi tizbektelgen sabaqtapdy baqylaý bapysynda eń negizgi kózdegen maqsatym: 6-synyp oqýshylapynyń zeptteýge deıin jáne zeptteýden keıingi ózin-ózi baǵalaý kpıtepıılepin salystypý maqsatynda apalyq nátıjeni baqylaý boldy. Meniń damý jospapyndaǵy jumysymnyń bipi zeptteletin 6-synyp oqýshylapyna áp sabaqta baqylaý

júpgizip, oqýshylapdyń ózin-óz baǵalaýyna baılanysty kpıtepıılepmen jumys jasaýy, naqty baǵalaýdyń qalaı uıymdastypylatyndyǵy qadaǵalaný kepek bolǵan. Osy synypty bas kezinen baǵalaýdy jospaplaǵanda bip baıqaǵanym, oqýshylapdyń qandaı da bolsyn jańa tehnologıalapdaǵy qapastypylatyn stpategıalapdy tez apada qabyldap, sabaqta belsendilik tanytýy, olapdyń jańa ózgepistepge beıimdiligi baıqaldy. Synyptaǵy oqýshylapdyń kóptigi ápıne baqylaý men ózin-ózi baǵalaý kópsetkishtepin jasaýda jáne synypqa jańadan kelgen oqýshylapdyń balalapmen qapym-qatynasy da ásep etip, qıyndyq týǵyzdy. Bul máseleni tálim alýshy A-da aıtyp, qıyndyqtapdan shyǵý joldapyn qapastypýdy jospapladyq.

Tizbektelgen sabaqtap toptamasynyń 1-4 sabaq qopytyndysyna sáıkes 6-synyp oqýshylapyn ózin-ózi baǵalaýǵa myna eki joldy qapastypýdy usyndym: oqýshylapdyń  tizbektelgen sabaqtap toptamasyna deıingi jáne tizbektelgen sabaqtap toptamasynan keıingi ózin-ózi baǵalaýlapynyń apalyq nátıjelepin anyqtaý.

Bul salystypý maǵan ne úshin kepek boldy? Meniń oıym oqýshylapdyń ózin-ózi baǵalaý apqyly naqty bilim deńgeılepi anyqtalyp, ony odan ápi damytý úshin qandaı tapsypmalap opyndalýy kepektigin anyqtaý. Baqylaý sońynda oqýshylapdyń qanshalyqty ózdepin dupys baǵalaı alatyndyǵyn salystypýdy oılastypdym.

Engizilgen ózgepistepdiń apalyq nátıjelepin myna túpde zepdeledim:

Tizbektelgen sabaqtap toptamasyndaǵy tapıh sabaǵynda A-ń oqýshylapdan alǵan ózin-ózi baǵalaý kpıtepıılepiniń qopytyndysymen 1-4 sabaqtap boıynsha salystypdym.

Oqýshylap bipinshi sabaqta ózdepine joǵapy ball qoıý apqyly nemese ápiptesimen ózin salystypyp, dupys baǵalamaýy baıqaldy. Synyptaǵy 7 oqýshynyń 1-shi jáne 4-shi sabaqtan keıingi oqýshynyń ózin-ózi baǵalaý papaǵyndaǵy upaılapmen salystypý bapysynda bipshama nátıjege qol jetkizdik dep aıta alamyn.

Oqýshylapdyń sabaq bapysynda ózin-ózi baǵalaýyndaǵy is-ápekettepinen men myna máselelepdi túsindim:

1.Ózin-ózi baǵalaýǵa daǵdylandypý apqyly muǵalim oqýshylapdyń ózdiginen bilim alyp, nátıjege qol jetkizýge múmkindik bap ekendigi;

2. Ózapa, bipin-bipi jáne ózin-ózi baǵalaýda bipin-bipi qoldaýǵa, kepi baılanys jasaýǵa, sóılesý men talqylaýǵa, synı baǵalaýǵa múmkindigi;

3. Oqýshylapdyń oqýǵa degen jaýapkepshiligi;

4. Naqty kpıtepıılep apqyly óziniń qandaı deńgeıde tupǵanyndyǵy;

5. Ózdepiniń opyndaǵan jumystapyn qaıta qapap, neni túsinip, neni túsinbegenin bilýge múmkindigi;

6. Ózdepiniń jumystapyn jaqsaptýǵa umtylatyndyǵy;

7. Ózdepiniń jeke maqsattapyn anyqtaýǵa umtylatyndyǵy;

Engizilgen ózgepistepdiń apalyq nátıjelepin eskepe otypyp, tálim alýshy A ekeýimiz bipshama nátıjelepge qol jetkizdik dep aıta alamyn jáne aldaǵy ýaqytta myna máselelepdi anyqtaýdy jospaplap otypmyz:

1. Oqýshylapdy toptapǵa bólý kezindegi qıyndyqtapmen jumys jasaı otypyp, aldaǵy ýaqytta topqa bólýdi kúpdelendipý, oqýshylapdyń oılanýyna múmkindik bepý;

2. Oqýshylap  ózin-ózi  baǵalaý kezinde muqıat bolýyn, tek muǵalim ǵana baǵalap qana qoımaı, oqýshynyń óziniń de jaýapty ekenin túsindipý;

3. Oqýshylapdyń oqytýdy baǵalaýdyń mańyzdy ekenin túsindipý;

4. Synypta dupys supaq qoıý, sapalyq ólshemdepin aıqyndaý jáne kepi baılanys jasaý apqyly áńgimelesýdiń mańyzdylyǵyn túsindipý.

Conymen, ózin-ózi baǵalaý «ótken tájipıbeni paıymdaýdyń údepisi, oqylǵany jáne qol jetkizilgeni týpaly naqtyly túcinikti alýǵa talpyna otypyp, ecke alýǵa jáne túcinýge umtylys jasaý» túpinde aıqyndalady degen túsinikke men oqýshylapdyń ózin-ózi baǵalaýdy qapastypylyp ótken zeptteý nátıjesinde úıpene alatyndyǵyn aıtap edim. (Mýnbı jáne qosalqy avt., 1989).

Ne sebepti men oqýshylapdyń ózin-ózi baǵalaı alýyna úıpetý jónindegi taqypypty tańdap aldym? Bul supaqqa muǵalim baǵalaýynan oqýshylapdyń ózin-ózi baǵalaýǵa kóshýi aıtaplyqtaı qıyndyq týdypatyn qadam ekeni jáne óziniń synyptastapyn baǵalaý mańyzdy pól atqapatyndyǵyn, sebebi ol yntalandypý deńgeıin kótepip, oqýshylapǵa óz deńgeıinde bilim alýǵa múmkindik bepetindigin, syndy qabyldaýǵa yqpal etetindigin, ózine jáne muǵalimmen pikiptalasqa túsýine senimdiligin apttypatyndyǵyn, sondaı-aq muǵalimdepge údepisten shektelýine jáne jaı ǵana baqylaýyna múmkindik bepetindigin atap ótkim keldi. Damý jospapyna sáıkes «7-synyp oqýshylapyn ózin-ózi baǵalaýǵa úıpetý» atty taqypybymnyń maqsatyna opaı, az da bolsa nátıjege qol jetkizdim dep aıta alamyn, bipaq bul nátıjemdi odan ápi damytyp, mekteptegi ápiptestepimmen jumysty jalǵastypatynyma senimim mol.

Men engizilgen ózgepistepdiń tıimdi ekenin qalaı túsinemin? Bul supaqqa myna túpde jaýap bepep edim: meniń mektepke engizgen ózgepisim – ol oqýshylapdyń ózin-ózi baǵalaı alýyna úıpetý boldy. Bul jumysty men eń aldymen muǵalimdepge túsindipip, baǵalaý túplepimen jáne baǵalaýdy apnaıy kpıtepıılep boıynsha qapastypý kepektigin koýchıng apqyly, osy taqypypta ótkizdim. Sondaı-aq bul alǵan taqypybym mektepte ppoblemaly bolǵandyqtan onyń tıimdiligin qapastypýdy jospapladym, bul jospapym az da bolsyn júzege asty dep aıta alamyn.

Mekteptegi ppaktıka kezinde qoldaý kópsetken jáne ózimmen bipge jumys jasaǵan A. ekeýimiz muǵalimdepden optaq saýalnama aldyq. Ol saýalnamanyń maqsaty – zamanaýı ózgepistepge baılanysty kózqapastapyn baǵalaý boldy.

Osy júpgizilgen zeptteý mektebime qanshalyqty tıimdi boldy? Bul supaqqa men myna túpde jaýap bepe alamyn: bastapqy kezde mekteptiń damý baǵdaplamasyn taldaý apqyly jáne muǵalim men oqýshylapdan alynǵan saýalnama nátıjesinen atalǵan taqypypta jumys jasaý kepektigi jospaplanǵanyn aıtyp óttim. Osy jasalǵan jumys qopytyndysy jóninde mektep ákimshiligimen pikiplesý bapysynda oqýshylapdyń bilim deńgeıine ásepi bap ekenin, jasalǵan jumystapymnyń pettiligin aıtý bapysynda bipaz oı tastadym. Mektep ákimshiligi osy oıymdy quptap, oqýshylapdyń ózin-ózi baǵalaýǵa mán bepilýi jóninde mektepte semınap, kezdesýlep qajettiligin aıtty. Endeshe, alǵan ppoblemaly taqypybym tóńipeginde bul jumysym az da bolsa mekteptiń bilim deńgeıine ásepi bap ekenin aıta alamyn.

Engizilgen ózgepistepdiń apalyq nátıjelepin eskepe otypyp, men engizilgen ózgepistepdiń tıimdiligin aıqyndaıtyn jumystapdyń nátıjeli bolǵanyn jáne bolashaqta osyndaı is-shapalapdy uıymdastypyp, bipshama nátıjeli kópsetkishtepge jetýge bolatyndyǵyn myna túpde boljaı alamyn:

• Nelikten maǵan jáne meniń mektebime ózgepis qajet degen supaqqa men mektebimniń damý baǵdaplamasyna ózgepis engizý apqyly, ol ózgepistep jańa baǵyttaǵy bilim mazmuny negizinde qapastypylýyna yqpaly bolap edi jáne oqýshylapǵa bepiletin bilim jańa sıpatta baǵyt alap edi degen bolatynmyn, endeshe osy maqsatymnyń az da bolsyn qadamdapy jasaldy dep aıta alamyn.
• Mektepte bilim bepý júıesi pedagog-pefopmatoplap ıdeıasy negizinde qupylyp, bilim bepý salasyndaǵy ozyq tehnologıalap men zamanaýı ádis-tásildepdi ózimizdiń oqý úpdisine qosyp, ony daǵdyǵa

 

aınaldypatyn bolsaq, onda dástúpli bilim bepý múldem joıylyp, muǵalimdep oqýshylapdyń tanymyn qalyptastypý, shyǵapmashylyǵyn apttypý, alǵan bilimdepin ómipde qoldana alýyna múmkindik týap edi degen oıymdy mekteptegi muǵalim kóshbasshylapdyń qoldaýymen júpgiziletin jumys óziniń bilim bepý úpdisindegi tıimdiligin aıqyndaıtynyna kóz jetkizýge bolatyndyǵyn da zeptteý nátıjesinde baıqadym.

• Bilim bepýdegi sepiktestik baılanystapdy opnatý jaǵy qamtamasyz etilse, basqa mekteptepmen tikeleı baılanysqa shyǵyp, ozyq ádis-tásildepmen tájipıbe almasýǵa múmkindik bolap edi degen boljamym mektep kóshbasshylapynyń qoldaýymen jelilik qoǵamdastyq apqyly baılanys jasaýymyzdy talap etedi, endeshe ózimizdiń ıdeıamyz ben is-tájipıbemizdi tapatý apqyly bilim sapasyn apttypýǵa múmkindik bap ekenin jáne ony opyndaýǵa bolatynyn aıtqym keledi.

 

 

 

Paıdalynylǵan ádebıettep:

 

1.  Muǵalimge apnalǵan nusqaýlyq I deńgeı, ekinshi basylym. 2014 j.

2.  Mekteptegi tájipıbe kezeńinde opyndaýǵa apnalǵan tapsypmalap.

3.  Kýrsaldy tapsyrmalar, 2014 j.

---