InfoHub Logo

Qazirgi kezde stýdentter men orta mektep oqýshylarynyń bilimge yntasyn arttyryp, tereń bilim alý múmkindikterin týdyrý – pedagogıka ǵylymy men ustazdar aldynda turǵan ózekti máselelerdiń biri.

Ǵylym men tehnıkanyń qaýyrt damýyna sáıkes fızıka jabdyqtarynyń quramyna lazerdiń engizilýi joǵary jáne orta mektep baǵdarlamalarynda qamtylǵan kóptegen demonstrasıalyq tájirıbelerdiń sapasyn arttyrý jáne birqatar jańa tájirıbelerdi qoıý múmkindikterin týdyrady. [2]

Lazerdi oqý prosesinde qoldaný tásilderi jóninde ǵylymı-ádistemelik ádebıetter men maqalalarda baıandalǵan. Ol tásilder kezinde oqý prosesi úshin arnaıy shyǵarylǵan eki sáýlelik LG-209 jáne bir sáýlelik lazerdi qoldanýǵa arnalǵan. Degenmen, lazerdiń baǵasy qymbat bolýyna baılanysty oqý oryndarynda olar áli kúnge deıin keńinen qoldanylmaı keledi. Osyǵan oraı avtor kóptegen demonstrasıalyq jáne zerthanalyq tájirıbeler jasaýǵa múmkindik beretin jáne joǵaryda atalǵan lazerdiń ornyna qoldanýǵa bolatyn lazerlik jaryq kózin usynady. Ol kez-kelgen saýda ortalyǵynda kezdesetin, lazerlik "ýkazka" retinde shyǵarylatyn "Key chain laser"- i. Ony mashına júrgizýshiler "brelok"  retinde qoldanady. Lazerdiń parametrleri:

λ=630-680Nm   dıametri,  d=12,5 mm

P<1mW          uzyndyǵy, L=67mm

bir sáýlelik shoqtyń 1m qashyqtyqta ornalasqan ekran betindegi dıametri

d=2,5 mm

Onyń ıntensıvtiligin oqý oryndary úshin shyǵarylatyn lazerlik ıntensıvtiligimen salystyrǵanda atalǵan lazer oqý prosesi talaptaryn tolyq qamtamasyz etetindigi anyqtaldy.

Geometrıalyq optıka bólimi boıynsha demonstrasıalyq tájirıbeler qoıýda keminde úsh sáýle qajet bolatyndyǵy málim.  

Lazerler ózara paralel ornalasý úshin qoraptyń negizine betinde tisti joldary bar eni 38mm, uzyndyǵy 65mm, qalyńdyǵy 6,5mm, tisteriniń araqashyqtyǵy 4 mm jáne bıiktigi 2 mm rezına bekitilip, oǵan araqashyqtyqtary birdeı úsh lazer qondyryldy. Olardyń qosqyshtary qoraptyń "knopkasyna" qaratylady.

Bul jaǵdaıda úsh lazer qoraptyń "knopkasy" arqyly bir mezgilde iske qosylady. Qondyrǵyny shtatıvke ornatý úshin negizge qosymsha plasına bekitilip, negiz, qoraptyń qaqpaǵy, lazerler, rezına ózara vınttermen tartylady (sýret 1-2).  [1]

Bul qondyryǵynyń demonstarsıalyq jáne zerthanalyq tájirıbeler qoıýda qoldaný múmkindikterin anyqtaý maqsatynda "Geometrıalyq optıka, "Tolqyndyq optıka" bólimderinen tájirıbeler jasaldy. Optıka tájirıbeleriniń bir qıyndyǵy alynatyn nátıjeniń tek ekran betinde kórinip aradaǵy jaryq shoqtary jolynyń kórinbeýinde. Qurastyrylǵan jaryq kózi atalǵan kemshilikti joıyp, jaryq shoqtarynyń taralýyn jáne nátıjeni kórýge múmkindik beredi. Oǵan tómende keltirilgen sýretterden kóz jetkizýge bolady.

Sýret 1-2

Avtor jasap kórgen eksperımenttik zertteýler mundaı úsh sáýlelik jáne bir sáýleli lazer kómegimen joǵary jáne orta mektep fızıkasy  boıynsha tómendegideı demonstrasıalar men  zerthanalyq jumystardy oryndaýǵa bolatyndyǵyn kórsetti.

Úsh sáýlelik lazermen jasalatyn demonstrasıalyq tájirıbeler:

1. Jaryqtyń oıys, dóńes jáne jazyq aınalardan shaǵylýy:
2. Jınaǵysh jáne shashyratqysh lınzalardan jaryqtyń ótýi;
3. Úsh buryshty prızmadaǵy tolyq shaǵylý;
4. Optıkalyq quraldardaǵy jaryq shoqtarynyń joly;
5. Jaryqtyń prızmada synýy;
6. Jaryqtyń jazyq paralel plasınadan ótýi;
7. Jaryqtyń túzý syzyqty taralýy.

Bir sáýlelik lazermen jasalatyn demonstrasıalyq tájirıbeler:

1. Jaryqtyń prızmada synýy;
2. Jaryqtyń jazyq paralel plasınadan ótýi;
3. Jaryqtyń túzý syzyqty taralýy;
4. Jaryqtyń birtekti emes ortada taralýy;
5. Tındal-effekt;
6. Jaryqtyń jutylýy;
7. Jaryqtyń prızmadan synyp ótýi;
8. Jaryqtyń móldir ortada (sýda, shynyda) tolyq shaǵylýy;
9. Jaryqtyń jazyq aınadan shaǵylýy;
10. Refraksıa qubylysyn demonstrasıalaý;
11. Jaryq dıfraksıasy;
a) Dıfraksıalyq tor;
b) Tar synylýdan dıfraksıa.
v) Qyl symnan dıfraksıa;
12. Jaryq polárızasıasy;
13. Jaryq ınterferensıasy;
a) Frenel bıprızmasy;
b) Frenel bılınzasy;
v) Núton saqınalary;
g) Juqa qabyqshadaǵy ınterferensıa.  [3]

Zerthanalyq jumystar: (orta jáne joǵary oqý oryndary úshin)

1. Jınaǵysh jáne shashyratqysh lınzalardyń fokýs qashyqtyqtaryn anyqtaý (úsh sáýlelik lazer);
2. Oıys jáne dóńes aınalardyń fokýs qashyqtyqtary men  qısyqtyń radıýstaryn anyqtaý (úsh sáýlelik lazer);
3. Jaryqtyń shynydaǵy taralý jyldamdyǵyn dıfraksıalyq tor kómegimen anyqtaý (bir sáýlelik lazer);
4.Jaryqtyń sýdaǵy taralý jyldamdyǵyn dıfraksıalyq tor kómegimen anyqtaý (bir sáýlelik lazer);
5.jaryqtyń sýdaǵy taralý jyldamdyǵyn tolyq shaǵylý buryshy arqyly anyqtaý (bir sáýlelik lazer);
6.Jaryqtyń sýdaǵy taralý jyldamdyǵyn syný zańy arqyly anyqtaý (bir sáýlelik lazer).

Qoıylǵan tájirıbeler nátıjeleri oqý prosesi talaptaryn tolyq qanaǵattanarlyqtaı. Demonstrasıalyq tájirıbeler 30-40 adamdyq jartylaı qarańǵylanǵan aýdıtorıalarda tolyq kórnekilikti qamtamasyz etedi. [3]

Qoldanylǵan ádebıetter

1.  Jumanov K.B. "Lazer jańartqan optıka" Almaty, "Mektep", 1985j
2.  M.Qudaıqulov, Q.Jańabergenov "Orta mektepte fızıkany oqytý ádistemesi" Almaty, "Raýan" 1998j.
3.  Býrov V.A., Zvorynın B.S. jáne basqalar "Orta mekteptegi fızıkadan demonstrasıalyq eksperıment" Almaty, "Mektep", 1981j.

 

Shymkent agrarlyq kolejiniń  
KTK9-161 tobynyń stýdenti: Ámirhan Nazerke
Ǵylymı jetekshisi: Jaqyp S.D.

---