InfoHub Logo

(Ázimhannan úzindi)

Manevrden sharshap-shaldyǵyp, jataǵymyzǵa qaıtyp kelgenimizge eki kún boldy. Joryq isterin rettep otyrǵanymyzda, Ázimhan bir sharýamen kelip, keterinde:

— Ýaqytyńyz bolsa, myna bir hatty oqyp shyǵyńyzshy, — dep aldyma aýmaqty konvert qoıdy.

El tegis jatqan, shtab komandırleri biraz tynshıdy. Jalǵyz ózim otyryp oqýǵa kirisken hatty sizderdiń aldaryńyzdan ótkizeıin:

«Kún sáske edi. Boı jazýǵa tysqa shyqtym, anadaıdan kilemniń túrindeı qulpyryp kóringen kók, qasyna jaqyn kelgenimde túbindegi qordasy, ne eski jurt ekeni, ne kóktemdegi qoranyń orny ekeni, ne túbi qıyrshyq tas ekeni kórinbegen soń, «Tek turmastyń» belesine sol «ıesiz» jatqan en daladan bir kisilik oryn tappaı kelgenimde, jym-jyrt kún jaýyndy tógip jiberdi. «Eginge jaqsy bolatyn boldy-aý» degen pikirim durys shyqpady: kóp ýaqyt ótpeı-aq «Qaıyńdynyń» barlyq ózen, saılarynan qyp-qyzyl botana bolyp aqqan sel sý kórindi. Sonyń artynsha kúńirengen shý shyqty. Sol shýdan «baýyrym-aı», «qulynym - aı», degen sózder jarqyn estildi. Shý ulasty, biraq, manaǵydaı jarqyn daýys estilmeı, ushy-qıyry joq yńsyp - yńyraný, kúńirený tárizdendi. Ol topqa menen qaıyr joq ekeni ózime de, olarǵa da aıqyn. Sonymen qatar, aqyryn kútip, sol jerde turýǵa ol «kúı» meniń júıkemdi bosatty. Estimeıtin jer izdeýge kiristim. Jan-jaǵyma qarasam, «botana sý» kóbeımese, azaımaǵan. Bul máńgi seldeı sezildi. Sol belespen jotalańqyrap órlep kelip, artyma qaraǵanymda, men alǵash shyqqan dóńesti de sý basqan tárizdendi. Kele jatqan baǵytymnan basqa jaqtyń bári de solaıǵa uqsady.

Qas qaraıyp ymyrt jamylǵanda, laǵyn jalap mańyrap turǵan bir eshkige dýshar boldym. Laǵy aıaqtanyp qalǵanymen, erkin ýyzǵa toıǵan soń ár jerge jatyp, júrmeı keledi eken. Kele jatqan dóńesim taýǵa ulasty. Taý degenim bıiktigi jarty shaqyrym keletin, ushy-qıyry kórinbeıtin shubatylǵan qyp-qyzyl tas. Tirkesinen qaq jaryp alyp tastaǵandaı tik.

Qarańǵy bolyp ketti. Kıiz úıdiń beldeý arqanynan jaǵalap aınalǵan mysyqtaı eshki, laq úsheýimiz tyrmysyp kelemiz. Astymyzda jarty shaqyrymdaı tereńdiktegi sýdyń saryny estiledi. Qaraýǵa tábetiń shappaıdy, basyń aınalady, qusqyń kelip júregiń aınıdy. Qarańǵylyǵy ne qara bolsa, sonyń bárinen de qap-qara. Túnniń qarańǵylyǵynan da qara. Shyn túpsiz tárizdi. Bıiktiktiń basyna qaraýǵa bórkiń túserlik tik

.

Júrip kele jatqan jolsymaǵymyzdyń keıbir jeri ájeptáýir, jarty kezdeı keńdikte, keı jeri sel múldem shaıyp ketkendikten, qorym tas bólingen. Abaısyz bassań alyp baryp jarty shaqyrym tereńdiktegi qazandaı tastardyń birin-birine soǵyp, qyzyl kóbigine jutyp, jardan jarǵa soǵyp, taýdy kúńirentip, týlap jatqan ózenge qushaqtastyrarlyq, oǵan jetkenshe nebir túrli tas, neshe bir jotalarmen kóristirerlikteı. Sondaı qorymǵa eshki eki ret toqtap qalyp, soǵysyp ekeýinde de ushyp kete jazdadym.

Qashan tań atady, bul joldan qashan qutylamyn dep kelem. Biraq taýsylar emes. Qashan ushyp túser ekem, ómirimniń neshe mınýty qaýipte qaldy degen oılar sharshaǵan basty qosymsha álsiretip keledi.

Eshkiniń anda-sanda men úshin emes, laǵy úshin emirenip, laǵyn kútip mańyraǵan dybysynan beleń aldy ma, jym-jyrt jerden bir top janýar tastan - tasqa sekirip ere bastady. Olardyń aıaǵynan domalaǵan tastardyń árbiri birneshe tasty ilestirip, qasqyr tıgen qoıdaı aldy-artymyzdan, ústimizden jantalasa dúrildese jarysyp ótip jatty. Sol kezde eshki basyn qorǵamaq bolyp, yshqyna sekirip baryp, qorymnyń ústine túsip, lyp berip júrdi de ketti. Mańyraýǵa da shamasy kelmeı qaldy. Domalaǵan tas burynǵydan da kóbeıdi. Meni julyp ketetin qaısysy eken dep kútkendeı, jol bastap jatqan eshkimnen ajyraǵan soń, mólıip turdym da qaldym.

Panalaýǵa túk joq. Qoryqqanǵa qos kórinip, tún burynǵydan da beter túnergen sekildendi. Laq jatyp alyp mańyraýǵa kiristi. Tún, tar jol, bıik quz, tereń shyń, tasyǵan sý, kóshken qorym, domalaǵan tas ortaǵa alyp, dem alýǵa shamany keltirmeýge aınaldy. Órgen dybys bizdiń bet - aldymyzǵa qaraı ańyryp - ańyryp júrgen tárizdendi. Óıtkeni, domalaǵan tas toqtady - aý dep asa kúdiktenbeı, jınalyp júrip kele jatqanymda, tastyń jarysy da kóbeıip otyrdy. Bul ne? Laqtyń mańyraǵan daýsyn estip turyp, tik jerden túse almaı, dybysymyzben jarysa kele jatqan qasqyrdan basqaǵa laıyǵy joq. Qasqyr bolǵanda, bireý emes, kóp. Árıne, laqpen qanaǵattanbaıdy. Qarsylyq etýge túk dármen joq. Basqa jaqqa qashýǵa jol joq, joǵary shyǵa almaısyń, shyǵa alsań, olarǵa jaqyndaısyń, tómen tússeń jan turmaq kúliń de qalmaıdy. Keıin qaıtýǵa tún ortasynan aýyp ketti, tegistikke tań atqansha jete almaısyń. Jetkenmenen tasyǵan sýdyń jol berip jiberýi málimsiz. İlgeri júrýge áli qansha jer qalǵany, jolynyń qalaı ekeni, ar jaǵynan tegistik tabyla ma, joq pa, ıa jete almaı qasqyrǵa jem, ıa tastan ushyp ketem be degen oılar burynǵy qorqynyshty kúsheıtti. Laq ne oılaǵany maǵan málimsiz, biraq men júr demesem de ilesýde. Arqanmen júrgen darshydaı, jandy shúberekke túıip, dirildep, qaltyrap júrip kelemiz. Bir jerge kelgende tasyr-tusyr jaqyndap, domalap jarysqan tas kóbeıip ketti. Jol taýsyldy. Aldymyzdan tónip, qulap keteıin dep turǵan quz kezdesti. Tabany kórinbeıdi. Salbyrap turǵan bilekteı tomarmen túspek boldym. Tabanym tıer-tımes bolǵanda, tastyń qasyna kelip turǵan jerinen úzilip ketip, manadan beri taýsylmaı kele jatqan asaý ózenniń qushaǵyna qaraı jol tarttym. Óz erkimmen emes, yqtıarsyz tarttym. Kisi boıynan uzynyraq qup-qý arshany qushaqtaı baryp, doldanyp, qandy kóbigin shashyp jatqan sarqyramanyń jarty shaqyrymdaı ar jaǵyna baryp joq boldym. Kóp jerden, aǵashymmen birge bir batyp, bir betine shyǵyp, aǵysqa qaraı jóneldim.

Túnimen qaljyraǵan dene, onyń ústine túngi sýyq júzý bilmeıtin, aǵashqa ǵana jabysyp, jabyrqanyp kele jatqan jandy qaljyraǵannyń ústine qaljyratty. Aǵash alǵashqy kezdegideı emes, sý soqty bolyp, aýyrlap batýǵa taıandy. Endi az jerge aqqanda, meni kóterip, betinen júzý bylaı tursyn, túbine tartatyny sezildi. Sonda da basqa áreketim bolmaı, aǵashty ólerdegi qushaǵymmen qushtym. Baltalap qolymdy kesip ajyratpasa, ajyramastaı jabystym. Basqa qarasar eshkimim joq, mylqaý sý jalynǵandy sezbeıdi. Meńireý taý odan ótken meıirimsiz, melshıip, túnerip, taban qaqpaı qarap tur.

Bir jerde deleńdep sýǵa qulaǵan, kóldeneń jýan qaraǵaıdyń, sýǵa salbyrap turǵan shyrshalarynyń arasynan óte bergende, aǵashty qoıa bere jarmastym. Órlep shyǵýǵa shama kelgenmen, esti jınap alǵandaı bolyp, tómen jaǵyma qarasam, kóbigi kókke shapshyp, doldanyp, aqyryp, saryny jerdi jaryp jatqan arqan boıy sarqyramaǵa meni alyp kelgen aǵash joq bolyp, qulady da ketti. Joǵary órleýge qolym talyp turǵan shaqta, aǵashty jaǵalap maımyldar kelip, mazaqtaýǵa aınaldy. Qury mazaqtap qoımady, bir kári maımyl qajyrlanyp, shybyqty siltep syrtymnan uryp, eseńgiretti. Qol taldy, júrek qysylyp, bas aınaldy. Es aýytqydy.

Kóbigin shashyp, ashýy tasyp arqyrap jatqan sarqyramanyń túri, qalaıda meni kelip, eriksiz kelesiń, seni qushamyn da jutamyn, qandy kóbigime oraımyn dep sóılep turǵan tárizdendi. Árbir sar-sar etken dybysy «juttym - juttym» degen sóz qusap estiledi. Sanaýly saǵat emes, mınýt ta emes, sekýnd qana qaldy-aý dep turǵan shaqta «munda» degen daýysty esittim. Basqa sózin uǵýǵa shama qalmady.

Kózimdi ashyp qarasam, basym tańýly, tilimdi qımyldatsam, kúrek tisimniń bireýi túsken. Bir jaqtaǵy azý tisterimnen túk joq. Jan-jaǵyma kóz jibersem, aǵash tósektiń ústinde jeńil kıimmen sheshinbeı jatyrmyn. Áıteýir, bir jerde kórgen kisim, atyn taba almadym, jasy on alty - on jeti shamasynda, uzyn qara shashyn órmeı, tarap artyna jaıyp jibergen, ústinde ish kıimderi ǵana bar, aqquba bir áıel dóńgelek qara kózinen jasyn mólt-mólt aǵyzyp, óksigennen erni elbirep, túkirigin jutyp, aıanyshty halmen tóne túsip otyr. Meniń oıanýyma sebep bolǵan, betime tamǵan, sonyń kóziniń jasy eken. Meniń oıanýymdy tilep otyrǵan bolsa da, kózime kózi túsken soń, kóziniń jasyn súrtti de, tósek aldyndaǵy oryndyq ústinde turǵan álbomdy ashyp, qaltyraǵan, qarlyqqan únmen oqýǵa kiristi. Terezeden túsken kúnniń sáýlesi edáýir ýaqyt bolǵanyn sezdirse de, ol oǵan nazaryn da salmady. Men tyńdaýǵa aınaldym.

— Ulý jyly edi, — dep bastady. — Sel el-jurttan ajyratty, Áınesh eki qyzymen úsheýi, Raqman áıeli, Oryn - búbi balasy, Bekquly bes kúnnen beri ishýge qorek joq. Keshe Raqman ortanshy balasy Seıdymannyń úıine barǵanda, Seıdymannyń áıeli — Sátbúbi «Sen ákeńdi asyraıtyn bolsań, men de ákemdi ákelem, sóıtip, eki kún ishetinimizdi bir-aq kún iship, osylardyń kórine kiremiz» dep urysqan soń, «qaraǵym, óltirseń qolyńnan óltir, qarǵa quzǵynǵa jem qylmaı, betimdi jasyrarsyń, qulynym ediń ǵoı, ishten shyqqan qulynym ediń ǵoı, tilegim senderdiń aldyńda ólý edi ǵoı» dese de, bólip berer qolynda túgi bolmaı, úıinde baryn bere almaı, bereıin dese qatynynan qorqyp, úıden shyǵarmaı, baryn alyp qatyny ketetinine kózi jetip, ol ketse ashtan óletinine taǵy kózi jetip, «seniń tabanyńa kirgen tiken meniń mańdaıyma kirsin» degen ákesi Raqmandy ıtermelep, «ket» degende, súıretilip, ókirip jatyp alǵan soń, ottyń basynda jatqan kóseýdi alyp, ústin qanǵa boıaǵan bolatyn. Sodan sandalyp kelip, qazir esin jınap, «qudaıdan tilegen balań sol bolsa, odan da ony ósirmeı pisirip je» dep, qımyldaýǵa shamasy kelmeı, yńyrshaǵy aınalyp otyrsa da, Raqman qanyna qaraıǵan edi. Sol kezde Áınesh «keshegi qyzdyń on saýsaǵynan basqa qalmapty, mynaý adam bolar deısiń be» dep, jym-jyrt jatqan qyzyna bir qarady da, Raqmanǵa qarady. «Bala degen ıt, tamaqtan ótse jaraǵany emes pe», — dedi Raqman. Áınesh eki sózge kelgen joq, jatqan qyzdy borbaıynan súırep baryp, tomarǵa moınyn artyp qoıyp, baltamen on shaqty uryp, keýdesinen basyn ajyratty. Buryn sulyq jatqan Zeıneshtiń tórt jasar denesi jybyr-jybyr etip, aıaq-qoldaryn birneshe ret sozyp - kerip serpidi de, tynyshtaldy. Baltamen alǵash eki-úsh ret urǵanda, kózin alartyp, ishin tartyp, yshqynyp - yshqynyp kelip, bir-aq ret ashshy daýys shyǵardy. Qanyqqan Áınesh qozy soıǵandaı múshe - múshelep qazanǵa sala bastady degen jerge kelgende «baýyrym» dep meni qushaqtaı qulady. Men ornymnan turyp, sý búrkip, esin jınatyp otyrǵanymda, «Molodaıa gvardıaǵa» salyp aıtylǵan toptyń áni, mýzykanyń úni estildi. Bul kezde úıdegi áýpildek (gromkogovorıtel) parsynyń pohodnyı marshyna salyp tur edi. Biraq shattanǵan kóp meni de artyna ilestirdi.

Kópshilikpen men de úıge kelip, budan bes-alty kún buryn jarǵan balapandaryn kóreıin dep amanat qurǵan taýyqqa baryp qarasam, bir jylan balapannyń ortasynda jatyr. Balapandardy aıap, jylandy alyp tastamaq bolyp umtylǵanymda, taýyq balapanyn qorǵap kelip, betime teýip jiberip, qan aǵyzǵany ǵoı. Taýyqtyń óshin jylannan almaq bolyp, ashýmen basynan ustap, laqtyrmaq bolǵanymda, ol qurǵyr jalańash, jumsaq qolymdy shaqqany ǵoı. Oıda joq jerde eki jara túsirip alyp, sol daqtyń jazylýyn kútip keshigip qaldym. Manaǵy boı jazýǵa shyǵardaǵy otyrǵan jaıyma endi kelip otyrmyn ǵoı.

Mekesi, «bastan ótkendi tolyq jaz, ne ǵyp keshikkenińdi aıt» degen soń myjyp otyrǵanym ǵoı. Erinbeıtin kisige ermek bolarlyq jaǵdaılar da ótti. Biraq, meniń ony kásip etpeıtinim ózińe belgili ǵoı, sondyqtan budan bylaı mundaı etý tilekti sen qoımassyń, men oryndamaspyn.

Endi úzbeı habarlasyp turǵanymyz jón bolar. Aıdardyń hatyn kútýdemin. Ekeýińnen kúterim teń.

«Qosh qoldaryńdy qystym», — dep, atyn jazbastan «Men ǵoı» deı salyp, qaǵazdyń bos qalǵan jerine osqyrta «zet» belgisin qoıyp, aıaǵynda P. S.- ty jazyp, júgirte «qoıdym qursyn, myljyńdaı bermeıinshi, keıin jazarmyn» dep sıany shashyrata, qalamyn soldan ońǵa qaraı tartypty.

---