InfoHub Logo

1925 jyldyń shamasynda búkil jaryq dúnıege súıkimdi qyzyq bir tirshilik ıesiniń beınesi keńinen tarady, — ol tirshilik ıesi qazir umyt boldy deýge bolady, biraq ol kezde, ıaǵnı úsh-tórt jyl qatarynan Aláskadan Patogonıaǵa, Manchjýrıadan Jańa Zelandıaǵa, Laplandıadan qaıyrymdy Úmit múıisine deıin, biz sózben aıtqanda, qaı jerde gúldi otkrytkalar shyqsa, sol jerdiń bárinde ádemi Sheerý' degen aty bar tirshilik ıesi tarap jatty.

Onyń shyǵý tegi vıvıseksıa (tiri jándikti súıý) máselesimen baılanysty deıdi. Nú-Iorkte turatyn sýretshi Robert Gorn birde óziniń kezdeısoq tanysy jas fızıologpen birge tamaqtanyp otyrady. Áńgime jelisi tiri ańdarǵa kelip tireledi. Áli laboratorıalyq zulymdyqtarǵa boı úırete qoımaǵan, ásershil fızıolog, bul ǵylym adam balasynyń boıynda óziniń bolmys-bitimimen, jan jylýymen, erkeligimen súıispenshilik týdyratyn haıýanattarǵa da zymıan qataldyqtar kórsetip qana qoımaıdy, sol bir sátte ashkóz esirik qumarlyqqa túsedi, — tirideı teýip-soǵyp, qajeti joq bolsa da, keskilep-týrap tastaıdy degen oı aıtty. "Siz bilesiz be, — dedi ol Gornge, — jýrnaldarǵa ádemi, áserli sýretter salyp júrsiz; odan da siz, azapty ómir súrip júrgen bir quıtaqandaı ań týraly, máselen, teńiz shoshqasy týraly sýret salyńyz da, ony modalar tolqynyna qoıa berińiz. Ol kartınaǵa shoshqa men laboratorıa arasyndaǵy qasiretti baılanysty ısharalap bolsyn jetkizetin sóz oılap tabyńyz. Meniń oıymsha, óte bir qyzyq, aıryqsha beıne dúnıege kelgen bolar edi, oǵan qosa shoshqany modanyń úldesi men búldesine orap kórsetse, onda sol bir súıkimdi maqulyqtyń basyna tóngen qaýip jurttyń kóńilin aýdarǵan bolar edi". "Bilmeımin, — dep jaýap berdi Gorn, — olar maǵan egeýquıryqty eske túsiredi. Olardy qoıaıyq. Qandaýyr astynda shyńǵyryp jata bersin". Biraq osy áńgimeden soń bir aıdan keıin Gorn túrli-tústi jýrnal baspasynyń ótinishimen serıalyq kartınalar úshin taqyryp izdep júrip sezimtal fızıologtyń keńesin esine túsirdi, — sol keshte op-ońaı, óte tez Chıpı degen teńiz shoshqasy dúnıege kele qaldy. Ol sýret jurttyń kóńilin birden aýdardy, tek kóńilin aýdaryp qana qoıǵan joq, — onyń jyltyraǵan monshaq kózi, domalanǵan túri, tolyq bóksesi men jylmaǵaı mańdaıy, sarshunaq qusap artqy eki aıaǵymen turǵany, qara, qońyr, aıqyndy sekpilderi, — eń bastysy — kózge kórine bermeıtin tartymdylyǵy — turysymen-aq kúlki shaqyratyn, fantasıkalyq, biraq qarapaıym beınesi jurtty jaýlap alyp edi, — óıtkeni Gorn ol maqulyqtyń bolmysynan karıkatýralyq syzyqtar taba bilgen-di, ol syzyqtar onyń boıyndaǵy oınaqylyqty, aıryqsha bólip kórsetip qana qoımaı, adam beınesine jaqyndatqan edi. Bastaldy da ketti: kemirgishtiń bas súıegin alaqanyna sap kótepip turǵan Chıpı (etıketkasynda Cavia cobaia' degen jazý bar) jáne "Baıǵus Iork" dep aıqaılap tur; Chıpı gımnastıka jasamaq bop qarnymen laboratorıa ústeliniń ústinde jatyr, — aıaqtaryn jelkesine jibergen (onyń artqy aıaqtary qanshama jetistikterge jetkenin baıqap kór)\ Chıpı tik turǵan qalpy óte bir jińishke qaıshymen tyrnaqtaryn alýda, — al aınalasynda lanset, maqta, ıneler, taspalar... jatyr. Kóp uzamaı-aq operasıalyq ısharalar múlde aınalystan shyǵyp qaldy da, Chıpı basqa ortada, múlde basqa jaǵdaıda paıda bola bastady — charlston bılep júr, raqattanyp kúnge kúıip jatyr t.t. Gorn reprodýksıalardan, gúldi otkrytkalardan, fılmdik sýretterden, sondaı-aq Chıpıdiń úsh ólshemdik beınelerinen shuǵyl baıı bastady, óıtkeni Chıpı sıaqty púlish, shúberek, aǵash, saz balshyqty maqulyqtar qaptap ketti. Bir jyl ishinde ony búkil álem tanyp boldy. Fızıolog jurtqa teńiz shoshqasy týraly bul ıdeıany Gornǵa men berdim dep júrdi, biraq oǵan eshkim sengen joq, sonan keıin ol bul áńgimeni aıtýdy doǵardy.

1928 jyldyn basynda Berlındegi keskindeme óneriniń bilgiri, dúnıe jańalyǵyna qulaǵy túrik, biraq kóp kózge túse qoımaǵan Brýno Krechmarǵa túkke alǵysyz, dálirek aıtqanda aqymaqtyq bir iske ekspert bolýǵa týra keldi. Jurt aýzynan túspeı júrgen sýretshi Kók fılm artısi Dorıanna Karenınanyń portretin saldy. Jeke kremder fırmasy odan óziniń erin pomadasy úshin jarnamaǵa onyń portretiniń kóshirmesin paıdalaný quqyǵyna ıe boldy.

Portrette Dorıanna óziniń jalańash ıyǵyna úlken púlish Chıpıdi qysa qushaqtap tur. Gorn Nú-Iorkte ony birden sotqa berdi.

Bul istiń, shynyn aıtqanda, mańyzdylyǵy bir-aq nárse edi — kóbirek shý shyǵarý: kartına men aktrısa týraly jazyp, pomadany satyp alyp jatty, bul is jurt kóńili báseńsı bastaǵan Chıpıge degen yntyzarlyqty qaıta qozdyryp, endi Gorn ony qolyna gúl ustatyp, kózin tómen sap muńaıǵan keıipte, "Noli me tangepe" (Maǵan tıispe) degen jazýmen salatyn boldy. "Bul Gorn óziniń ańyn qatty jaqsy kóretin bolý kerek", — dedi Krechmar jaǵasynyń astyndaǵy terisi qatparlanyp júretin, tolyq deneli, meıirimdi jan Maks baldyzyna. "Sen ne, ony jaqyn bilesiń be?" — dedi Maks. "Joq, men ony qaıdan bileıin. Ol Amerıkada turady. Eger ol jarnamaǵa qaraıtyn jandardyń janary áıelden góri ańǵa kóbirek qadalatynyn dáleldeı alsa, onda ol bul iste jeńip shyǵady", — dedi. — "Qandaı isti?" — dep surady Krechmardyń áıeli Annelıza.

Ábden ıi qanǵan is týraly bósteki suraq qoıa salý ol áıeldiń qanyna sińgen ádet, ol ádet kóńil aýdarmaýdan emes, aqyl-oıdyń tozǵanynan paıda bolǵan. Mundaı alańǵasar suraq bere turyp, Annelıza onyń jaýabyn bilip turady. Kúıeýi áıeliniń ol ádetin jaqsy biletindikten, oǵan onsha kóp renjı qoımaıtyn da, jaýap bermesten tek sál ǵana kúlgen bop sózin jalǵastyra beretin, aqyrynda kútkendegideı bop shyǵady, — áıeli óz suraǵyna ózi jaýap beredi. Biraq bul joly, sol bir naýryz kúni, bir apta boıy azapqa sap, birtúrli qupıa qınalysqa túskeninen be, Krechmar shart ketti. "Sen nemene, aıdan tústiń be?" — dep aıqaı saldy, al áıeli qolyn bir siltep: "Iá, esime tústi. Asyqpaý kerek, balam, asyqpaý kerek", — dep, shokolad kremin buralaqtap soǵyp jatqan segiz jasar qyzymen bolyp ketti. "Zań turǵysynan qarasaq...", — dedi Maks sıgarasyn burq etkizip. Krechmar oılanyp qaldy: "Gornda, Makstyń oı-pikirinde, shokolad kreminde meniń ne sharýam bar. Men osy áldeneniń yǵynda ketip bara jatqandaımyn. Toqtaý kerek, ózimdi qolǵa alýym kerek..."

Adam senbesteı oqıǵa, — úılengeli toǵyz jyl ishinde Krechmar bir de bir ret áıeliniń kózine shóp salǵan emes, dálirek aıtqanda tán qatynasyna barmaǵan. "Shynyna kelsek, — dep oılady ol, — Annelızaǵa aıtý kerek pe, álde eshteńe aıtpaý kerek pe, onymen birge Berlınnen ýaqytsha ketken durys pa, joq álde gıpnotızerge baramyz ba, ne bolǵanda da joq etý kerek, tamyrynan qıý kerek..." Biraq bul túkke turmaıtyn oı edi. Saǵan unaǵany úshin ǵana "braýnıńı" alyp, ony atyp jiberýge bolmaıdy ǵoı.

Óziniń ajarly túr-turpatyna, aqjarqyn minezine, kógildir tompaq janaryndaǵy otty ushqynǵa, beınelep sóıleıtindigine (sál-pál tutyǵatyn da, onysy onyń sózderin tipti tartymdy etip jiberetin), tipti ákesinen muraǵa qalǵan jer men aqshaǵa qaramastan Krechmardyń mahabbattan joly bolmady. Stýdent jyldarynda ol kekse bir áıelmen kóńil qosyp júrdi, keıinnen soǵys jyldarynda ol áıel maıdandaǵy oǵan shulyqtar, kúpáıke jáne bujyr-sary qaǵazǵa jazylǵan túsinýi qıyndaý uzaq, yndyn-yqylasty hattar salyp turatyn. Sonan keıin bir dárigerdiń áp-ádemi, názik, tomaǵa-tuıyq áıelimen baılanysta boldy, biraq onyń júıke aýrýy bolyp shyqty. Sonan keıin Bad-Gambýrgte tisteri appaq bir orys áıelimen tanys-bilis boldy da, bir kúni keshte ol kenet "meniń tisterim almaly-salmaly, ony men túnde alyp tastaımyn. Senbeseńiz qazir kórsete alam", — dedi. "Keregi joq, ne úshin", — dep kúbirlegen Krechmar, kelesi kúni ketip qaldy. Aqyrynda, Berlınde, oǵan aptasyna úsh ret kelip túnep ketetin, jabysqaq, ajarsyz bir áıel boldy. Ol óziniń ótken ómir týraly búge-shigesine deıin qaldyrmaı, bir oqıǵaǵa qaıta-qaıta oralyp, onyń qushaǵyna kirip ap, fransýzdyń "S' est la vie", — degen sózin jıi-jıi aýzyna ap, kúrsine túsip uzaq áńgime soǵatyn.

Osy bir sátsiz, solǵyn romandardyń arasynda ózi armandaǵan, biraq tanysýǵa joly túspegen, orny tolmaıtyn azapty áser qaldyryp áıelderdiń qanshasy ótip ketti deseńshi!

Ol úılengende oǵan degen mahabbat túgili, kishkentaı bir tolqynys ta bolǵan joq: ol bir kórmekke áp-ájeptáýir, aqshyl shashty, nursyz janarly, murnynyń dál ústinde bezeýi bar teatr antrepreneriniń qyzy edi, — terisiniń náziktigi sonsha, sál ǵana tıip ketseń-aq onda qantalaǵan iz qalatyn. Qalaı úılenip qalǵanyna ózi de jóndi túsinbeıdi — oǵan, sóz joq, onymen, aǵasymen, Pontrezınada aıaǵyn syndyryp alǵan palýan deneli onyń ápkesimen birge taýǵa jıi-jıi shyǵyp turǵany yqpal etti. Annelızanyń boıynan sylq-sylq kúlgen kezde súıkimdi bir qylyq ózine tartyp turatyn. Berlındegi tanystardyń kóptiginen qashyp, olardyń nekesi Múnhende qıyldy. Talshyn gúldegen kez. Qonaq úıdegi bir malaı segiz tilde sóıleı alady eken. Áıeliniń jińishke syzaty bar — soqyr ishektiń orny.Ol minezi jumsak, kónbis, momyn edi, tek anda-sanda ustamasy ustap ketetindeı ala quıyn yndyn qushtarlyǵy bastalatyn da, Krechmar basqa áıelderge kóz salmaı qoıatyn. Kóp uzamaı ol ekiqabat boldy da, jerigin basa almaı, eshkim joq kezde baqtaǵy sharbaqtardyń ústinde skameıkalardyń arqalyǵyna qonǵan aq qardy ýystap qarpyp asap-asap alatyn. Ol oǵan ystyq yqylas kórsetip, asty-ústine túsip baqty, — erterek jatýyn, shalt qımyldap qalmaýyn qadaǵalady, — túnemelikke onyń túsine jap-jas jartylaı jalańash áıelder men qańyrap jatqan jaǵajaılar kirip, áıeli ústime túsip qala ma degen qorqynyshtan oıanyp ketedi. Tańerteń Annelıza aına aldynda óziniń tompaıǵan qarnyna qarap, kóńili toǵaıyp, jumbaq kúlimdep qoıatyn. Aqyrynda, ony emhanaǵa alyp ketti de Krechmer úsh apta boıy jalǵyz qap, ózin qoıarǵa jer tappaı alasuryp, eki nárseden ólgenshe qoryqty, — áıelim ólip qalady-aý degen oıdan, eger osynshalyqty qorqaq bolmasam, bir bardan áıel alyp kep jatyn bólmeme kirgizer edim degen oıdan.

Onyń tolǵaǵy aýyr boldy. Krechmer aýrýhananyń uzyn aq dáliziniń boıymen ári-beri júrdi de qoıdy, keıde temeki tartýǵa dárethanaǵa barady da, kileń ony yǵystyryp tastaǵysy keletin, qasynan sýsyldap olaı-bulaı ótetin medbıkelerge yzalanyp taǵy turyp ketedi. Aqyrynda áıeliniń palatasynan bir medbıke shyqty da: "Bári bitti", — dedi. Krechmardyń kóz aldyna ábden tozǵan kınematografıs lentalaryndaǵy alabajaq syzyqtar sıaqty, qara jańbyr paıda boldy. Ol palataǵa kirip bardy. Sóıtse, Annelıza sátimen bosanypty. Alǵashqy kezde náreste, jeli shyǵa bastaǵan, aýa úrlengen shar sıaqty qyp-qyzyl ájim-ájim boldy. Kóp uzamaı ol et alyp, bir jyldan keıin tili shyǵa bastady.

Endi segiz jyl ótken soń ol sheshesiniń momyndyǵyna tartyp áldeqaıda az sóıleıtin boldy, — kóńildense de sheshesi sıaqty kóńildenedi, — aıryqsha, adamdy yǵyr etpeıtin kóńildilik, beıne bir adam óz qýanyshy ózinde bop, óziniń tirshiligin qanaǵat etip kóńil kóteretindeı.

Osy jyldar ishinde Krechmar áıeline adal boldy. Ol adamdy qanshalyqty súıý kerek bolsa, áıelimdi de sol sıaqty berik jáne ińkárlikpen súıem deı tura, óziniń ekijúzdiligine tańǵaldy, keıde naqty áreketke barmasa da, jas sulý arýlardy qushaǵyna ap qushyrlana qushqysy kep ketetin-di. Krechmar áıelimen ashyq sóılesetin: áıeli onyń jiberetin de, keletin de hattaryn túgel oqıtyn, óıtkeni ol sondaı kórseqyzar edi, aýksıondyq kartınalarmen, ekspertızalarmen, kórmelermen baılanysty onyń kezdeısoq isteriniń bárin surap-bilip otyratyn, — sonan keıin ózi jaýap beretin suraqtar qoıatyn. Shetelderge, Italıaǵa, Fransıaǵa shyqkan sátti saparlar, Irmanyń aýyryp qalǵan sátteri boldy. Sondaı- aq áıeli ekeýi balkonda otyryp kútip alatyn qońyrjaı keshter de boldy, sondaı kezderde ol osyndaı baqytqa laıyqtymyn ba dep oılaıtyn. Ústine shań qondyrmaǵan, kemeline kelgen tynysh, birqalypty jyldar ishinde, qyryqty alqymdap qalǵan tusta, Krechmar kenet ózine qaraı aıryqsha, bas aınaldyryp esti shyǵaratyn, sonaý bir jasóspirim kezinde qalyp qoıgan sezim tolqyny kele jatqanyn baıqady.

Birde naýryzda (teńiz shoshqasy týraly áńgimege deıin bir apta buryn) Krechmar bir sharýamen tanysyna saǵat onda jolyǵý úshin jaıaýlap dámhanaǵa bara jatty da, saǵattyń áli segiz jarym ekenin baıqady. Qalanyń bir shetindegi úıine qaıtý múmkin emes, dámhanada bir jarym saǵat boıy otyryp, aıqaı-shýly mýzyka tyńdaý da, kóziniń astymen bireýlerdiń naqsúıerlerin ańdý da oǵan onsha unaı qoımady. Kósheniń qarsy betinde aq qarǵa qyzyl jaryǵyn tógip shaǵyn ǵana kınematograftyń qyzyl shamdary janyp tur. Krechmar jarnamany sholyp ótti de (sary shashty áıeldi kótergen órt sóndirýshi) bılet aldy. Kınematografty ol qatty qurmetteıtin, tipti kezinde osy salada ózi de birdeńe atqaryp tastaǵysy kelgen, — Rembrand, nemese Goııa negizinde fılmder túsirý. Barqyttaı jumsaq qarańǵy zalǵa kirgen boıda (bir seans aıaqtalýǵa jaqyn qalypy) oǵan qaraı elektr qol shamy tez jyljyp keldi de, ony qarańǵy bir túpkirge aparyp jaıǵastyrdy. Onyń qolyndaǵy bıletke jaryq túsken sátte, sham ustaǵan qyzdyń júzin ańlap qaldy da, sonan keıin onyń sońynan ergen kezde syrtqy tulǵasyn emis-emis qana baıqap, júrisinen samal jeldiń lebin sezingendeı boldy. Ortadaǵy qatarlardyń shetine otyryp jatyp, ol qyzǵa taǵy qarap, arbaldy da qaldy, — sham jaryǵy túsken janardaǵy jarq-jurq etken ushqyn, óte uly sheberler ǵana dúnıege keltiretin qara fonda balqyp, erip turatyn kelisti kelbet. Ol keıin sheginip qarańǵylyqqa sińip ketti de, Krechmardyń kóńili ańyljyp qoıa berdi. Ekranǵa qaraý óziniń mánin joǵaltty — bul bilmeıtin bir oqıǵanyń túsiniksiz túıini sheshileıin dep jatyr eken (ıyqty kelgen bireý sheginip bara jatqan áıelge tónip qapty). Eger kartınany basynan bastap qarasa, osy bir túsiniksiz personajdar men osy bir túsiniksiz áreketter ári túsinikti, ári múlde basqasha qabyldanar edi dep oılaýdyń ózi qyzyq edi.

Roıál oınaýyn toqtatyp, zalǵa jaryq túskende ol ony taǵy kórdi: jańa ǵana ózi ysyryp tastaǵan perdege tıer-tımes bop shyǵar esiktiń aldynda tur eken, aıran tústes jaryqqa toǵaıǵan adamdar onyń qasynan ótip bara jatty. Bir qolyn oıýly aljapqyshynyń qaltasyna salyp alypty. Krechmar onyń júzine bir túrli úreılene qarady. Azapqa túsiretin ǵajap júz. Sharshap-shaldyqqan tur. On bes, on altylar shamasyndaǵy qyz.

Sonan keıin zal bosap, basqa adamdar kire bastady, ol onyń janynan taǵy da birneshe ret ótti, jaqynnan tipti ádemi bop kórinedi. Ol júzin buryp jan-jaǵyna qarady, óıtkeni oǵan kóz tigip otyrý tym aýyr edi, ǵumyrynda onyń qasynan qanshama sulýlyqtar ótip, izi-qaıym joǵalǵanyn esine alyp otyr.

Ekranǵa qadala qarap qarańǵyda jarty saǵattaı otyrdy. Oǵan perdeniń etegin túrdi. "Qarap al!" — dedi ol ózine-ózi yzalana. Qyzdyń erni sál ǵana dir ete túskendeı boldy. Ol perdeni túsirdi. Krechmar syrtqa shyǵyp qyzyl shalshyqty basyp qaldy, — qar erip jatyr, jyp-jyly jel soqqan surǵylt tún.

Úsh kúnnen keıin ol shydaı almastan uıala qysylyp, sonymen birge keýdesin bulyńǵyr bir maqtanysh kórip, ol taǵy da "Argýsqa" bet aldy, taǵy da seanstyń sońyna taman barypty. Bári de alǵashqydaı boldy: uzynsha janar, jel, qarańǵylyq, perdeni silkip ashatyn qoldyń qylyqty qımyly. "Naǵyz Donjýan onymen búgin tanysar edi", — dep oılady Krechmar. Ekranda teńiz shoshqasy Chıpı orys baletin oınaǵan bop burań-burań etedi. Sonan keıin "Shıe gúldegende" degen japon kartınasy bastaldy. Krechmar shyǵyp bara jatyp, meni bilesiń be, dep suraǵysy keldi.

Kózimen kózi kezdespedi. Jańbyr jaýyp, asfált qyp-qyzyl bop jarqyraıdy.

Eger ol buryn jasamaǵan nársesin jasasa, — jarq ete qalǵan sulýlyqty ustap qalýǵa áreket etip, taǵdyrdyń ózine kúsh kórsetpese, — onda ol "Argýsqa" barmas edi de, ózin der kezinde aýyzdyqtaǵan bolar edi.

Endi bári kesh. Úshinshi barǵanynda ol oǵan kúlimsirep qaraǵysy keldi de, biraq júreginiń alyp-ushyp ketkeni sonsha, ózin-ózi ıgere almaı, sol sátti ótkizip aldy. Kelesi kúni túski tamaqqa baldyzy kelip, Gornnyń isi sóz bop, qyzy shokolad kremin buralaqtap jep, áıeli orynsyz suraq qoıdy. "Sen nemene, aspannan tústiń be?" — dep dúńk ete túsip, ashýyn sylap-sıpap jiberý úshin kúlimsiregen boldy. Túski tamaqtan keıin ol keń dıvanda áıelimen qatar otyryp ap, óziniń qaıta-qaıta súıýimen oǵan "Die Damerei" qaraýǵa kesir jasap, ishteı oılap qoıady: "Bos byljyraq... Men baqyttymyn ǵoı... Maǵan taǵy ne kerek? Endi men ol jaqqa barmaımyn".

Ony Magda Petere dep ataıtyn, shynynda da ol bar bolǵany on alty jasta edi. Áke-sheshesi shveısar isimen aınalysatyn. Soǵysta kontýzıa alǵan shashy appaq ákesi, basy qaltań-qaltań etip, bolmaıtyn nársege shat-shálekeı ashýlanatyn. Áli jap-jas, biraq tolysyp ketken, qaı ýaqytta da qoly shapalaq jumsaýǵa ázir turatyn salqyn, dóreki minezdi sheshesi sypyryp, qaǵyp — silikken kezde shashym shań bop qalmasyn dep oramalyn shart baılap alatyn, al jumystan keıin boıanyp-taranyp kósheden ótip qonaqtyqqa tartatyn. Turǵyndar onyń kókirektigin, kelgen adamdarǵa aıaǵyńdy súrt, mramordy (olar onsyz da kóp emes edi) baspa dep talap etetinin jaqtyrmaıtyn. Ol áıeldiń túnemelikke túsine qanttaı appaq ertegideı basqyshpen joǵary shyǵyp ketken, biraq ár tekpeshekke tabanynyń badyraıǵan oń aıaq, sol aıaq, oń aıaq, sol aıaq, — qara izderi qalǵan, kishkentaı adamnyń tulǵasy kiredi... Bul ol úshin azapty tús edi.

Qazir velosıped fabrıkasynda jumys isteıtin, ákesiniń búrgerlik respýblıkashyldyǵyna kúdikpen qaraıtyn, odan úsh jas úlken aǵasy Otto jaqyn qabaqtardyń birinde otyryp ap saıasat týraly áńgime aıtyp, jýan judyryǵymen ústeldi qoıyp qap: "Adam aldymen tamaq jeýi kerek" — dep aıqaı salatyn. Onyń eń basty aksıomasy osy — óte ádil aksıoma.

Magda bala kezinde mektepke bardy, onda, qıt etse soıyp salatyn anasynan sál qımyl kórse sol qolymen basyn qorǵap shyǵa keletin ádet tapqan, — úıden góri anaǵurlym jaqsy edi. Solaı bola tura ol, kóńildi, ójet qyz bop ósti. Ol segizge kelgen kezde, ony eshqandaı sebep-saldarsyz, kórshi turatyn qadirli bir shal ońdyrmaı shymshyp aldy. Ol kezde Magda kósheniń qaq ortasynda ótetin ý-shýy, alys-julysy kóp fýtbol oıynyna qatysýǵa áýes edi. Ol on jasynda aǵasynyń velosıpedin aıdaýdy úırenip ap, shashy jelbirep, óziniń kóshesinde aıqaıdy salyp olaı-bulaı zaýlap júretin, sonan keıin toqtap, bir aıaǵymen jer tirep oılanyp qalatyn-dy. On eki jasqa shyqqanda jeligi shamaly basylyp, esiktiń jaqtaýyna súıenip ap kómirshiniń qyzymen, osy úıdegi turǵyndarǵa kelip-ketip turatyn áıelder týraly sybyrlasyp, nemese ótken-ketkenniń kóılekteri men qalpaqtaryna qaraıtyn. Birde ol basqyshtan myj-myjy shyqqan sómke taýyp aldy, onyń ishinen shash jabysyp qalǵan sabyn men ádepsiz sýretteri bar otkrytkalar shyqty. Sonan keıin kúni keshe ǵana, oıyn kezinde ony shalyp qulatpaq bolatyn bir gımnazıs ashyq moınynan súıip almaq boldy. Taǵy birde ol tún ortasynda jyn urǵandaı alasuryp ketti de, ony sý búrkip, uryp-soqty.

Bir jyldan keıin ol mop-momaqan qalypqa tústi, ashyq qyzyl qysqa kóılegin kıip, kınematografty ólgenshe jaqsy kórdi. Qarsy úıde buıra shashty, shubar kúpáıkeli, keshke qaraı terezeden basyn shyǵaryp oǵan kúlimsirep qarap turatyn bir jas jigit paıda boldy da, kóp uzamaı olar kóship ketti.

Keıinirek ol sol bir ómirin ańsary aýa esine alatyn, — sol bir jarqyn, jyp-jyly, typ-tynysh keshter, sart-surt etip jabylyp jatqan dúńgirshekter, bir nárseni joqqa shyǵarardaı basy qaltań-qaltań etip oryndyqqa keri otyryp ap trýbka tartatyn ákesi, korıl áıelmen turǵyndardyń túsiniksiz qatynastaryn aıtyp ("Men sol kezde oǵan aıtqam... ol maǵan aıtqan") burqyldap júretin sheshesi, tor dorbasyn toltyryp úıge oralatyn Bron hanym, sálden keıin keletin qyzmetshi áıel Lızbet... Qyzylińir túsedi. Mine, eki-úsh dostarymen aǵasy keldi, olar ony jaılap yǵystyryp, jalańash qolynan ustaıdy, bireýiniń janary Faıttyń janaryndaı. Kúnniń shuǵylasy túsip turǵan kóshe tym-tyrys bolady. Qarsydaǵy balkonda eki jaltyrbas karta oınap otyr, — olardyń óp qımyly estiledi.

Ol on tórtke shyǵyp buryshtaǵy jazý qaǵazyn satatyn dúńgirshekte isteıtin qyzben dostasyp, onyń sińlisi natýrashy bop isteıtinin, tipti quıtaqandaı bola tura, onyń áp-ájepteýir tabys tabatynyn bildi. Magda da armandar paıda boldy. Natýrashy qyzdar men fılmdegi qyzdardyń arasy qol sozym-aq bop kórindi. Sol tusta ol bı úırenip, qurby qyzymen birge "Paradız" bal zalyna baryp kórdi, jaz oınalyp jatatyn ol jerde jer ortasyna kelip qalǵan erkekter oǵan tosyn usynystar jasady.

Birde ol óziniń sheshesiniń buryshynda turǵan; joldyń shetine motosıklin kilt toqtatyp, buryn birneshe ret kórgen, surǵylt shashyn shalqaıta qaıyrǵan, erek bylǵary kýrtka kıgen bozbala qydyrtyp qaıtaıyn dedi. Magda kúldi de, artyna otyryp ıýbkasyn jóndedi, kelesi sátte ol qatty jyldamdyqtan tunshyǵyp qala jazdady. Ol ony qaladan alyp shyǵyp ketti de, toqtady. Kún batar aldyndaǵy kesh bolatyn, shybyn-shirkeı shyǵa bastady. Aınala qaraǵaılar men emender. Motosıklıst túsip, joldyń jıegindegi onyń qasyna kelip otyrdy. Ol oǵan jaqynda Ispanıaǵa baryp qaıtqanyn, parashútpen áldeneshe sekirgenin aıtty. Sonan keıin ol ony qushaqtap, qatty súıe bastady, onyń ishine áldene erip quıylyp ketkendeı boldy. Kenet tula boıy birtúrli bop ketti de, bop-boz bop jylap jiberdi: "Súıýge bolady, — dedi ol, — biraq julqyp-silkýge bolmaıdy, meniń búgin basym aýyryp tur". Motosıklıst ashýlandy da, Magdany mingizip ap bir kósheniń basyna toqtap túsirip ketti. Ol úıine jaıaý oraldy. Onyń qaıda ketkenin kórip qalǵan aǵasy moınynan bir uryp, aıaǵymen tepken kezde shalqalaı qulap tigin mashınasyna soǵyldy.

Qysta ol aqyry qurby qyzynyń sińlisimen jáne túri mańǵaz, bir jaq betin túgel derlik alqyzyl qal basqan kekse bir áıelmen tanysty. Onyń aty-jóni Levandovskaıa eken. Magda sol Levandovskaıaǵa qyzmetke ornalasty. Ony kópten beri masyl dep sógetin áke-sheshesi de, odan qutylyp máz bop qaldy. Sheshesi tabys ákeletin kez kelgen is adal deıtin. Kedeılerdiń qyzyn satyp alatyn kapıtalıser týraly qatal sózder aıtatyn aǵasy, ol kezde Breslovlde ýaqytsha jumys istep júrdi de Levandovskaıaǵa tym kesh, tym kesh kelip tıisti.

Ol alǵashqyda bir qyzdar mektebindegi úlken synyp bólmesinde qaqshıyp turyp, sonan keıin naǵyz atelege aýysty, onda onyń sýretin tek áıelder ǵana emes, erkekter de, tipti jap-jas jigitter de salatyn boldy. Bári de bir qalypta ótip jatty.

Qysqa shashty, tyrjalańash ol, alǵa sozylǵan qolyna súıenip, kilem ústinde bir qyryndap otyr, — sodan onyń shyntaǵynyń ornyna eljiregen ájimdi kózi kórinedi, — ábden dińkelegen oıly qalypta ashań denesimen alǵa ıilgen, kózderin bir kóterip, bir túsirip turǵan sýretshiler sıaqty. Qabaǵynyń astymen qaraıdy da qaryndash syzyqtarynyń jeńil sybdyry men kómirdiń sybysyn esitedi, — sálden keıin-aq oǵan qaısysy sanyn, qaısysy basyn salyp jatqanyn oılaý onyń ishin pystyryp jiberdi de, qashan basqa qalypta otyram degen oıǵa oıysady. Jalyǵyp ketkeni sonsha, endi ol kózin syǵyraıtyp sýretshilerdiń ishindegi kórikti bireýine janaryn toqtatty, al, ol aýzyn sál túrip, júzin kóterdi. Biraq Magda oǵan qansha qarasa da, ol tipti de qysyly-qymtyrylar emes, bul jaǵdaı onyń eptep yzasyn týdyrdy. Ol buryn osynshama qadalǵan kózderdiń astynda japadan jalǵyz otyrý uıat sıaqty kórinetin, endi qazir jyly vanada otyrǵandaı emin-erkin otyr. Sóıtse, tipti de uıat emes eken, tek sharshatyp, jalyqtyryp jiberedi eken. Aqyrynda ol óziniń kóńilin aldarqatý úshin ártúrli nárseler oılap taba bastady, moınynan monshaǵyn almady, ernin boıady, basqa da ártúrli nárseler jasady. Muny bireýden estigen Levandovskaıa ony jerden alyp, jerge saldy.

Budan qandaı nátıjege jetetinin bilmegen Magdanyń oıy bulyńǵyr edi. Fılmdegi qyzdardyń beınesi alys qıyrlardan qol bulǵaǵandaı bolady. Sýsar jaǵaly sándi palto kıgen myrza laktalǵan avtomobılge otyrǵyzdy. Qymbat dúkenniń vıtrınasynan kóz arbap turatyn, quıylyp qubylǵan, júrgende sýsyldap qoıa beretin kóılek satyp aldy. Saǵattar boıy tyrjalańash otyryp, odan eń bolmasa óziniń bir portretin de almaý, oǵan bos áýre bop kórindi. Onyń taǵdyrynyń qolbasshysy — kınematografıa dep bildi. Levandovskaıa "ǵashyq bop qalǵan provınsıal" týraly alǵash aıtqan sol kóktemgi keshte de ol oǵan nazar sala qoıǵan joq.

"Saǵan seriksiz ómir súrýge bolmaıdy, — dedi Levandovskaıa sabyrmen, kofe iship otyryp. —Sen ójetsiń, sen oınaqysyń, sen seriksiz quryp ketesiń. Ol sondaı qarapaıym adam, qaladan alys turady, oǵan da qarapaıym jan kerek".

Magda tizesiniń ústine Levandovskaıanyń ıtin ustap otyrǵan — tumsyǵyna aq kirgen, moınynda súıeli bar tolyq sary tazy. Ol ıttiń jibekteı jumsaq qulaǵyn ýystap, túkke túsinbeı:

"Áli ýaqyt bar. Men áli on beste ǵanamyn. Ne kerek? Onyń bári bos áńgime, men ol myrzalardy bilemin", — dedi.

"Sen aqymaqsyń", — dedi Levandovskaıa renjı sóılep, — men saǵan bir bozynbaı týraly aıtyp otyrǵam joq, seni kóshede kórip qap, tek sen týraly oılap basy qatyp júrgen qaıyrymy mol, jomart adam týraly aıtyp otyrmyn".

"Bir shal—saýan shyǵar", — dep Magda, ıttiń mańdaıynan súıip aldy.

"Aqymaq, — dep qaıtalady Levandovskaıa. — Ol otyzda, saqal— shashy alýly, sán—saltanatty — jibek galstýk, altyn múshtek. Onyń tek jany ǵana qarapaıym".

"Qydyryp qaıt", — dedi Magda ıtke, — ıt edenge syrǵyp túsip, dálizge shyqty da, áldeneden qorqyp, barlyq qartaıǵan tazylardaı, búkshıip tura qaldy.

Áńgime bolyp otyrǵan myrza provınsıal da emes, qarapaıym da emes, Múller de emes edi (sol aty-jónimen tanysqan). Levandovskaıamen ol Gambýrgten Parıjge barar jolda poker oınaǵan qyzý qandy eki komıvoıajer arqyly tanysyp edi. Aldyn ala baǵasy aıtylǵan joq: oǵan kúlip turǵan qyzdyń sýretin kórsetken, Múller endi ózin kórsetińder degen-di. Belgilengen kúni Levandovskaıa samsa satyp ap, kóp kofe qaınatyp, búginde tozyp balanyń kıimindeı tar bop qalǵan qyzyl kóılegińdi kı dep keńes bergen, altylar shamasynda kútken qońyraý da shalyndy. "Nemen táýekel etem, — dep oılady aqyrǵy ret Magda. — Eger ol bir jeksuryn bolsa, onda oǵan dol solaı dep aıtam, ondaı bolmasa bir sheshimge kelýge áli úlgerem".

Ókinishke oraı, Múllerdiń jeksuryn ba, jaqsy ma onysyn aıyra qoıý ońaı bop shyqpady. Bir túrli ózgeshe bet álpet. Qalyń qara shashy qalaı bolsa solaı aıyrylyp taralǵan, sýalyp turǵan jaǵyna juqa kúrish tozańy qonǵandaı bozaryp kórinedi. Jalt-jult etken kúzen kózi men úshburyshty tanaýy bir sát tynym tappaıdy, solaı bola tura, aýzynyń qaptalynda jumsaq eki qatpary bar júziniń tómengi jaǵy selt etpeıdi, — tek anda-sanda ǵana dúrdik erinderin jalap qoıady. Ústinde tropıkalyq aspan tústes kógildir kóılek, galstýk jáne surǵylt kók kostúm. Qaıratty keń ıyqtaryn qozǵap mańǵaz júredi eken, — ol uzyn boıly symbatty erkek edi. Magda mundaıdy kútpegen edi, ol qolyn aıqastyryp oryndyqqa jaıǵasty da tisiniń arasymen ǵana Levandovskaıamen Berlınniń kórnekti jerleri týraly áńgimelesip otyrdy. Ol endi Magdany kózimen iship—jeı bastady; kenet óziniń sózin ózi kilt úzip, tikesinen esimin surady. Atyn aıtty. "Á-o, Magdalına", — dedi ol kúlgen bop, sonan keıin odan kózin aýdaryp óziniń Levandovskaıamen kúńkildesken áńgimesin odan ári jalǵastyra berdi.

Sálden keıin ol ún-túnsiz qap temekisin tartty da, isinip ketkendeı dúrdıgen ernine jabysyp qalǵan papırostyń juqa qaǵazyn sydyryp alyp jatyp: "Levandovskaıa hanym, ıdeıa bar. Meniń esebimnen avtomobıl alyńyz da operaǵa baryńyz — mende artyq bılet bar, dál ýaqytynda úlgeresiz", — dedi.

Levandovskaıa alǵysyn aıtyp, búgin sharshap otyrmyn, úıde bolamyn dep sypaıy ǵana bas tartty. "Sizge eki aýyz sóz aıtýǵa bola ma?" — dep Múller renjińkirep orynan turdy. "Taǵy bir shynaıaq ishińiz", — dedi Levandovskaıa baısaldy qalyppen. Ol ıyǵyp bir qozǵap Magdaǵa oryp jibererdeı jalt qarady da, kenet aqjarqyn qalyppen kúlimsirep onymen dıvanǵa qatar otyryp, "Loen grınada" aqqýǵa otyra almaı, kelesisin kútýge bel baılaǵan óziniń bir tanys ánshisi týraly birqatar anekdottar aıtýǵa kiristi. Magda erinderin tistelep, basyn buryp kúlkiden ólip qalypty. Levandovskaıanyń omyraýy selk-selk etedi.

Aldyn ala shamaly ǵana aqsha alǵan, biraq kóp aqsha dámetken Levandovskaıa onyń qasynan bir adym keter emes. Sonyń kelisimi men Magda sýretshilerge barmaı, kóp kún qatarynan keste tigip otyratyn bolǵan. Keıde ol ıtti qydyrtýǵa shyǵarǵanda Múller ymyrt ishinen shyǵa kep, onymen qatarlasyp júredi, bul qysylyp qalady da, júrisin shapshańdatady, al qartaıǵan tazy bir búıirleı ilese almaı keıin qalyp qoıady. Levandovskaıa bul kezdesýlerdi bilip qap, ıtti ózi qydyrtatyn boldy.

Tanysqandarynan beri osylaı bir apta ótti. Birde Múller erekshe shara qoldanbaq bop sheshti. İs ózinen-ózi sheshileıin dep turǵanda, jeńgetaıǵa asa kóp aqshany ustata salý aqymaqtyq bolar edi. Keshkilik kelip ol kóp kúlkili sózder aıtty, úsh shynyaıaq kofe ishti, sonan keıin bir ońtaıly sátti paıdalanyp Levandovskaıaǵa jetip bardy da, ony ornynan tik kóterip ap shuǵyl túrde vana bólmesine kirgizip, esigin jaýyp, qulyptap tastady. Levandovskaıa abdyrap qalǵany sonsha, alǵashqy sátte daýys shyǵara almaı qaldy, sonan keıin aıqaılap, soqqylap, búkil denesimen esikti ıterip jantalasyp baqty. "Ózińniń zattaryńdy alyp, taıyp tur" — dedi qonaq bólmeniń ortasynda basyn ustap qalshıyp qatyp qalǵan Magdaǵa daýystap.

Olar osynyń qarsańynda ǵana jaldap alynǵan jaqsy bir bólmege ornalasty, Magda tabaldyryqtan attar-attamastan-aq ony biraz ýaqyttan beri sońynan qalmaı izine túsken taǵdyrǵa búkil bolmys-bitimimen, yndyndy qushtarlyqpen, tipti yzaly yqylaspen berildi. Shynyn aıtqanda, Múller oǵan múlde ózgeshe unaǵan edi, — onyń kózinde, daýsynda, qushaǵynda, eki jaýyrynyń ortasyn dúrdıgen ystyq erinderimen ári-beri júrgizetin amal-áreketinde óren ójettik jatatyn. Ol onymen kóp sóılespeıtin, kúlip nemese, áldene oılap, ony tizesiniń ústine otyrǵyzyp saǵattar boıy otyratyn. Onyń Berlındegi isi jaıly da, jalpy onyń kim ekenin de bilgen joq, — ár shyǵyp ketken saıyn, ol endi qaıtyp oralmaıtyndaı, qorqatyn. Osy qorqynysh bolmasa, ol ózin óte baqytty sezindi de, onymen birge turý máńgilikke sozylsa eken dep armandady. Syı—sıapat ta jasady, — Parıj qalpaǵyn, saǵat, — shyndyǵynda, ol onsha jomart emes edi, onyń esesine ol ony jaqsy meımanhanalar men Chıpıdiń júris—turysyn kórip kózinen jas aqqansha kúlgen úlken kınemotografqa alyp baratyn. Onyń Magdaǵa qushtar bolǵany sonsha, keıde esikten shyǵyp bara jatyp, qalpaǵyn buryshqa bir-aq atyp (qymbat qalpaqty osylaı etýi ony tańqaldyratyn), úıde qalatyn. Munyń bári tup-týra bir aıǵa sozyldy. Birde tańerteń ol ádettegiden erte turyp ketti de, jol júretinin aıtty. Uzaq ýaqytqa ma, dep surady. Ol oǵan shanshyla qarap, óziniń jarq-jurq etken alqyzyl pıjamymen bólmeni ári-beri kezip, beıne bir sabyndap jatqandaı qolyn qaıta-qaıta ysqylap júrip aldy. "Birjola, birjola", — dedi ol kenet, sonan keıin oǵan qaramastan kıine bastady. Ol, bálkim, ázildep aıtqan shyǵar — dep oılap, artyn kútti — bólme pysynap ketkendeı, kórpeni serpip tastap, kerilip-sozyldy da, qabyrǵaǵa qarap jatty. "Mende seniń fotografıań joq", — dedi ol aıaqkımin kıip jatyp. Sodan keıin ol shabadanyn jınastyryp, ony syrt etkizip japqanyn esitgi. Birneshe mınóttan keıin: "Qımyldama, meniń ne istep jatqanyma qarama". "Atyp tastamaq pa", — dep oılap, biraq qımyldaǵan joq. Ne istemek? Tynyshtyq. Jalańash ıyǵyn bolar—bolmas qımyldatty. "Qozǵalma", — dep qaıtalady ol. "Dáldep tur", — dep oılady Magda eshqandaı qorqynyshsyz. Tynyshtyq bes mınótke sozyldy. Osy bir tynyshtyqta bir sybdyrlaǵan dybys olaı-bulaı kóshti de júrdi, — ol dybys tanys sıaqty, qalaı tanys? "Beri qaraýyńa bolady", — dedi ol muńly daýyspen, biraq Magda qımylsyz jata berdi. Ol jaqyndap kep, betinen súıde de, shyǵyp ketti. Ol tósekte kúni boıy jatty. Ol qaıtyp oralǵan joq.

Kelesi kúni ol tańerteń Gambýrgten telegarmma aldy: "Bólmege shildege deıin tólengen, qosh bop tur". "Qudaı-aý, men onsyz qalaı ómir súrem?" — degen Magdanyń daýsy shyǵyp ketti. Ol sekirip ketip ózin-ózi óltire salmaq bop, terezeni julqyp ashyp kep jiberdi. Qarsy bettegi úıge qyp—qyzyl órt sóndirý mashınasy kelip, adamdar jınalyp, joǵarydaǵy bir terezeden qalyń tútin shyǵyp, qara qaǵazdar ushyp, abyr-sabyr bop jatyr eken Órtke kóz almaı qarap qalǵan ol, óziniń álgi oıyn keıinge qaldyrdy.

Aqshanyń da túbi kórinip qap edi; jaqsy fılmderge kórsetiletindeı, qaıǵyǵa shydaı almastan bı domhanalaryn kezip júretin boldy. Kóp uzamaı ol eki japondyqpen tanysty da, eptep qyzý bolǵannan ba, olarda qonyp shyǵýǵa kelisim berdi; tańerteń ol eki júz marka surap edi, olar oǵan tıyn-teben ustatty da, qýyp shyqty, — sodan keıin-aq baıqaý kerek eken dep oılady.

Birde onyń qasyna murny shirip ketken almurt sıaqty, jaltyr basynyń bárin qońyrqaı daq basqan yrsyldaǵan tolyq bir qart adam kep otyrdy: "Taǵy kezdeskenimizge qýanyshtymyn, esińde me, boıjetken Gerıngsdorf jaǵa-jaıynda kóńil kóterip ek qoı". Ol onyń qatelesip otyrǵanyn aıtty. Qart kisi ne ishesiz dep surady. Sonan keıin ol ony shyǵaryp salmaq boldy da, taksomatordyń ishinde ol óziniń naǵyz sumpaıy ekenin kórsetti. Ol túsip qaldy. Ol da shyǵyp shoferden uıalmaı, kezdeseıik dep jalyna bastady. Ol oǵan óziniń telefon nómirin berdi. Sonan keıin ol qarashaǵa deıin bólmeniń aqshasyn tólep, sýsar palto alyp berdi, ol onyń úıinde qonyp qaldy. Basynda onymen jatý op-ońaı boldy, tez bastalyp, tez bitetin qushaqtasýdan keıin ol birden uıqyǵa ketip tań atqanǵa deıin oıanbaıdy eken. Bara-bara ol ártúrli quıtyrqy jańa nárselerdi talap ete bastady. Garderoby eki kóılekpen tolyqty. Kenet ol ýádelesken kezdesýge kelmeı qaldy da, birneshe kúnnen keıin ol isteıtin keńsege telefon soǵyp, onyń qaıtys bop ketkenin esitti. Ol shal týraly oılaý qıy-aq boldy. Ondaı tájirıbeni endi qaıtalamaspyn dep sheshti. Tonyn satyp, aqpanǵa deıin kún kórdi. Ony satpas buryn áke-sheshesine kóringisi keldi. Ol úıine taksomotor minip keldi. Senbi kúni edi, sheshesi kirer esiktiń tutqasyn boıap jatyr eken. Qyzyn kórip, qatty da qaldy. "Qudaı- aý" — dep aıqaılap jiberdi. Magda ún-túnsiz jymıdy da qoıdy; qaıtadan taksomotorǵa otyryp, tek terezeden ǵana aǵasyn kórip qaldy, ol kóshege júgirip shyǵyp onyń sońynan áldene dep aıqaılap jatty — qorqytpaq bolǵan bolý kerek.

Ol arzandaý bólmege kóship, keshke qaraı qoıýlanyp kele jatqan qarańǵylyqta kýshetkanyń shetine qozǵalmastan otyryp ap, vıskıdi qolynan túsirmeı papırosty burqyratyp otyratyn da qoıatyn. Ne isteıtini belgisiz úı ıesi kekse áıel, oǵan anda-sanda bas suǵyp ár nárseni bir surap, bir týysy kınematograf bop isteıtinin, tabysy jaman emes ekenin aıtatyn. Qys qatty boldy da, aqshasynyń da túbi kórinip qaldy. "Munan ári ne bolady?" — dep oılady Magda. Bir kúni ol ózin-ózi qaırap jaqsylap boıanyp, opalanyp aldy da Frıdrıhshtrasstaǵy kınematografıalyq keńsege baryp dırektordy ózin jumysqa alýǵa kóndirdi. Ol, oń kózin qara shúberekpen tańyp koıǵan, sol kózimen shanshyla qaraıtyn orta jasqa kep qalǵan myrza eken. Magda oǵan provınsıada kóp oınaǵanyn, jaksy rólder alǵanyn aıtty... "Kınoda ma?" — dedi ol, onyń tolqyp turǵan júzine jumsara qarap. Ol áldeqandaı bir fırmany, áıteýir bir kartınany atady — óte senimdi, óte mańǵaz qalypta — ózine-ózi ishteı qaıtalap ta qoıady: "Ol meni qalaı bilmeıdi, nege ol maǵan kúdikpen qaraıdy..." Únsizdik ornady. Dırektor jalǵyz kózin syǵyraıtyp: "Bilesiz be, meniń aldyma kep, jolyńyz bop tur. Meniń kez kelgen áriptesim sizdiń jastyǵyńyzǵa qyzyǵyp, ýádeni úıip-tógip, sizden sol belgili nárseni talap etip, sonan keıin sizdi tastap keter edi. Men jas emespin, kópti kórgen adammyn, meniń qyzym, bálkim, sizden úlken bolýy, — men sizge birden aıtaıyn: siz eshýaqytta aktrısa bolǵan emessiz, múmkin, bolmaıtyn da shyǵarsyz. Úıińizge qaıtyńyz da, jaqsylap oılanyńyz, áke—shesheńizben aqyldasyńyz..."

Magda bıalaıymen ústeldiń shetin salyp qaldy da júzi bulan — talan bop shyǵyp ketti. Sol úıde taǵy bir fırma bar eken. Ol tipti ony mańyna jolatqan joq. Úshinshi jerde odan tezirek qutylý úshin "Telefonyńyzdy qaldyryńyz" — dedi. Ol úıine jyndanardaı bop keldi. Qojaıyn áıel oǵan eki jumyrtqa qýyryp berip, Magda ony apyl-ǵupyl yzylana jep jatqanda, arqasynan sıpap, sonan keıin bir bótelke konák ákelip eki rúmkaǵa shúpildete quıdy da, bótelkeni qaıta alyp ketti. "Densaýlyǵyńyz úshin, — dedi ol, qaıta kep otyryp jatyp. — Bári durys bolady. Meniń erteń qaınymmen kezdesetin kúnim, onymen sóıleseıin..."

Alǵashky kezde Magdaǵa jańa jumys qyzyqty bop kórindi. Árıne kınematografıaǵa barar joldy aktrısa da emes, tipti statıs te emes, osylaı bastaǵanyna qorlandy da. Alǵashqy aptanyń sońyna taman, ol ómir baqı adamdarǵa oryn kórsetýmen ǵana shuǵyldanyp kelgendeı áserde boldy. Jumada baǵdarlama ózgerdi de, ol shırap qaldy. Qarańǵyda qabyrǵaǵa súıenip turyp, ol Greta Garbony qaraıtyn. Eki-úsh seanstan keıin ábden jalyǵyp ketetin. Taǵy bir apta ótti. Bir kórermen esik aýzynda abdyrap, oǵan bir túrli qarady — qıylyp-qymtyrylǵan, jalynyshty kózqaras. Eki-úsh kúnnen keıin keshke ol taǵy keldi. Ol jastaý bolyp kórindi, ádemi kıingen, kógildir kózimen iship-jep tesireıe qarady. "Óte sypaıy adam, biraq ashyq aýyz", — dep oılady Magda. Ol tórtinshi me, besinshi me kelgeninde, onyn áıteýir dám bolsyn kelgeni kórinip turdy, óıtkeni bul fılmdi ol buryn kórgen. Magdanyń ishki dúnıesinde áldeqandaı tolqynys paıda boldy. Sonymen birge qojaıynnyń da eskertpesi esinen shyǵar emes; "Bireýge kóz salsań, — ketesiń". Biraq ol kórermen sonshama uıań bop shyqty. Kınematografıadan shyǵyp úıine bet alǵan kezde, kósheniń arǵy betinde onyń tapjylmaı turǵanyn kórdi. Ol kósheni kesip ótip, onyń sońyna túsetin shyǵar degen eseppen Magda art jaǵyna burylmastan, júrisin baıaýlatty. Biraq olaı bolǵan joq: ol joq boldy. Ol taǵy da eki kúnnen keıin "Argýsqa" kelgen kezde, onyń júzi dertti, abyrjýly, sonymen birge ajarly bop kórindi. Sońǵy seans bitkennen keıin Magda qolshatyryn ashyp syrtqa shyqty. "Tur eken", — dedi ózine-ózi, sóıtti de kósheniń sol turǵan jaǵyna shyqty. Magdanyń jaqyndap kele jatqanyn baıqaǵan boıda ol, odan alystaı berdi. Onyń júregi alqymyna tyǵylyp, dem jetpeı, erni kezerip ketti. Ol sońynan álgi qyzdyń kele jatqanyn sezip, baqytynan aırylyp qalmaý úshin júrisin jyldamdatpady da, baqyty basyp ozyp keter dep, júrisin baıaýlatpady da. Kóshe qıylysyna jetken kezde Krechmar amalsyz toqtady: avtomobılder toby ótti. Avtomobıl astyna túse jazdap, keri sekirip tústi de, onyń jeńinen ustaı aldy. Jasyl kóz jandy, ol qyzdyń shyntaǵynan ustap kósheden ótti. "Bastaldy", — dep oılady Krechmar, — essizdik bastaldy.

"Siz malmandaı sýsyz ǵoı", — dedi qyz kúlimsirep, ol qyzdyń qolyndaǵy qolshatyrdy aldy, qyz oǵan jaqyndaı túsip edi, qolshatyr tóbesi qýanyshtan satyrlap qoıa berdi. Onyń júregi jarylyp keterdeı boldy, — biraq kenet jeńildep sala berdi de, keýdesin kerip jibergen maqtanysh aýasyna boıyn úıiretip, sálden keıin qınalmaı emin-erkin sóılep bara jatty.

Jańbyr tolastady, biraq olar áli qolshatyr astynda keledi. Qyzdyń esiginiń aldyna toqtady da, ol oǵan qolshatyryn jaýyp, qolyna ustatty. "Ketpeı tura turyńyzshy", — dedi jalbarynǵan únmen Krechmar, qolyn qaltasyna salyp turyp, ortan qolymen suq saýsaǵyndaǵy júzikti, saqtyq úshin alyp tastamaq bop. "Kidire turyńyz, ketpeńiz", — dep qaıtalady ol, aqyrynda júzikten jantalasa qutylyp. "Kesh bop qaldy, — dedi qyz, — ápkem ashýlanyp qalady". Krechmar oǵan jaqyndap, saýsaǵynan ustap, ony súımek bolyp edi, erni bas kıimin tapty. "Qoıyńyz, — dep kúbirledi ol basyn alyp qashyp. — Qoıyńyz, bul durys emes". — "Biraq siz ketpeńizshi, meniń bul ómirde sizden basqa eshkimim joq". "Bolmaıdy, bolmaıdy" — dep jaýap berdi ol, kiltin shyǵaryp, esikti ıterip jatyp. "Men sizdi erteń taǵy kútem" — dedi Krechmar. Ol oǵan shynynyń arǵy jaǵynan kúlimsirep qarady.

Krechmar jalǵyz qaldy da, demin alyp, paltosynyń túımelerin aǵytyp, kenet sol qolynyń bosap qalǵanyn sezinip, áli jyp-jyly júzigin salyp, taksomotor aıaldamasyna bettedi.

4

Úıde eshteńeniń ózgermegenine tańǵaldy:

Áıeli, qyzy, Makster ertedegi ıtalándyqtardyń peızajdary sıaqty ári tymyq, ári jaryq basqa bir dáýirdiń adamdary ispetti. Óziniń teatr keńsesinde kúni boıy jumys isteıtin Maks qaryndasynyń úıine kep demalǵandy jaqsy kóretin de, jıen qaryndasymen oınap, Krechmardyń aqyl-oıyn yqylaspen qurmettep, qabyrǵalardaǵy kúńgirt kartınalarǵa, ashanadaǵy tóbeleńge qarap otyrýdy unatatyn.

Krechmar óziniń esigin ashyp jatyp, ishki jan dúnıesi astan-kesteń bop, qazir áıelimen, Makspen kezdesetinin oılaǵan, — kózge shóp salǵanyn bilip qoıar ma eken (óıtkeni jańbyr astyndaǵy bul qydyrystyń ózi opasyzdyq — burynǵylardyń bári oıdan shyǵarylǵan, nemese tús qana bolatyn), bálkim, ony baıqap, izine de túsken shyǵar, — sodan da ol esikti ashyp jatyp, jas sýretshi qyz týraly, onyń jadaý ómiri men talanty jaıynda, oǵan kórme uıymdastyrýǵa qol ushyn berý jaıly asyǵys túrde kúrdeli oqıǵany qurastyra bastady... Bir dáýirden ekinshi dáýirge aýysqanyn búkil bolmys-bitimimen sezingen ol sabyrǵa tústi, — sol qalpyndaǵy dálizden, arǵy jaǵynda qyzy uıyqtap jatqan túkpirdegi appaq esikten, ilýli turǵan Maks paltosynan, búkil osy úı ishindegi tanys zattardan onyń boıyna baısaldy sabyrlylyq kirdi: bári ornynda, eshkim eshteńe bilmeıdi. Ol qonaq bólmege ótti: sharshy kóılek kıgen Annelıza, sıgara tartqan Maks pen ınflásıa kezinde kedeılenip qalǵan, endi kilemder men kartınalardy satyp kún kórip júrgen, baronnyń jesiri, ejelgi tanys áıel otyr eken Annelıza myzǵymas yqylasyn kórsetip jatyp, ol óziniń ekijúzdiligine tańǵalyp qaldy, — basynda bir oı naızaǵaıdaı jarq ete tústi, múmkin erteń, erteń, ıá-ıá, erteń.

Biraq bul op-ońaı emes eken. Ekinshi, odan keıingi kezdesýde de Magda súıisýden esebin taýyp qutylyp kete berdi. Ol ózi týraly kóp aıtpaıdy, — tek jetim ekenin, ákesi sýretshi bolǵanyn, qazir jıen ápkesiniń qolynda ekenin, tarshylyq kórip júrgenin, ábden dińkeletip jiberetin jumystan ketkisi keletinin ǵana bildirdi. Krechmar ózin Shıffermúllermin dep tanystyrdy da, Magda yzalana oılady: "Dıirmenshilerden jolym bolyp tur", — dep, — sonan keıin "ótirik aıtasyń" — dep ishine túıip qoıdy. Naýryz jańbyrly boldy da, qolshatyr astyndaǵy túngi qydyrystar Krechmardyń berekesin ketirdi, ol oǵan dámhanaǵa baraıyq dep usynys jasady. Ol kóp kózge túse qoımaıtyn, tasada turǵan bir dámhanany tańdady. Dámhanaǵa nemese meıramhanaǵa jaıǵasqan boıda ústel ústine portsıgar men ottyqty shyǵaryp qoıatyn ádeti bar bolatyn. Magda portsıgar betinen "B.K." degen oıyq belgini kórdi. Ol ún-túnsiz otyryp oılanyp qaldy da, telefon kitapshasyn alyp kelýdi ótindi. Ol óziniń qolapaısyzdaý júrisimen telefonǵa barǵansha, ol onyn ústel ústinde jatqan qalpaǵynyń jibek astaryna qarap, onyń aty-jónin bilip aldy (bas kıimderin taba almaı jatatyn sýretshiler ańǵaldyǵyna qarsy qoldanylatyn tıisti shara). Kúlimsiregen qalpy kitapty alyp kelgen Krechmardyń endi onyń moıny men júzine qarap turǵanyn bilip, Magda onyń adresi men telefonyn tapty da, ábden tozyǵy jetken, julma-julma tomdy úndemeı jaba saldy. "Paltońdy sheshseıshi", — dedi Krechmar oǵan alǵash ret "sen" dep. Ol ornynan turmastan ıyǵyn birde ońǵa, birde solǵa buryp, basyn eńkeıtip makıntoshynyń jeńinen qolyn shyǵaryp jatty, oǵan kómektesip jatyp, onyń jaýyryndarynyń qozǵalysyna, segiz kóziniń ústindegi jıyrylyp jaıylǵan qatparlarǵa qarap turǵan Krechmardan átir ıisi shyǵady. Bul bir-aq sátke sozyldy. Ol qalpaǵyn alyp, aınaǵa qarady da, saýsaǵyn túkiriktep samaıyndaǵy qara qońyr shashyn túzep qoıdy. Krechmar onyń qasyna otyryp ap, ajarynan kóz tunatyndaı odan kózin alar emes: júzindegi alaýly reń, shıedeı qyzyl erinder, quıryǵy uzaryp bitetin kózindegi ańǵaldyq, jaq súıegi ústindegi noqat qal. "Eger maǵan osy úshin erteń jazaǵa kesilesiń dese de, — dep oılady ol, — men bári bir oǵan qaraǵan bolar em". Berlındik ekpinmen sóılegen kezdegi dórekiligi, erketotaı kúlkisi, bári-bári onyń daýsymen, appaq tisterimen úndesip jatty, — kúle otyryp, yndyndy qozdyryp kózin jumatynyn qaıtersiń. Ol onyń qolyn ustaǵysy kelip edi, biraq ol oǵan da ruqsat etpedi. "Sen meni jyndandyratyn shyǵarsyń", — dep kúbirledi Krechmar. Magda onyń saýsaqtaryna salyp qap "senge" kóshti de: "Ózińdi durys usta, kónbis bol", — dedi.

Kelesi kúni tańerteń Krechmardyń basyna kelgen birinshi oı: "odan ári tózý múmkin emes. Ol úshin bólme jaldaý kerek shyǵar — jıen ápkesinsiz. Jumys istemeıtindeı etip ornalastyrý kerek. Biz jeke shyǵamyz, biz jeke shyǵamyz. Ol áli jap-jas qoı. Kózin ashý kerek. Onyń áli atastyrylǵan jigitiniń de, júretin jigitiniń de bolmaýy qyzyq..."

"Uıyqtap jatyrsyń ba?" — dep surady Annelıza baıaý ǵana. Ol ótirik esinep, kózin ashty. Túngi kógildir kóılek kıgen Annelıza tósektiń shetine otyryp ap, hat oqyp otyr.

"Ne qyzyq bar eken?" — dep surady Krechmar, onyń appaq jalańash ıyǵyna qarap otyryp .

"Ol senen taǵy da aqsha suraıdy. Áıelim men enem aýrý, maǵan qarsy quıtyrqy áreketter jasalynýda, deıdi".

"Iá, ıá, solaı bolý kerek" — dep til qatty Krechmar, Magdanyń marqum ákesin kóz aldyna ákep, — ol da qart, darynsyz, ómirden táshpish kórgen sýretshi bolsa kerek.

"Al mynaý — "Palıtraǵa" shaqyrady, barýǵa týra keler. Al mynaý — Amerıkadan".

"Daýystap oqy", — dep ótindi.

"Asa qymbatty Krechmar myrza. Meniń senimdi ókilim meniń quqymnyń buzylǵany týraly iske shyn iltıpat, shyn yqylaspen kóńil bólgenińiz jaıynda habardar etti. Meniń oıymsha..."

Túngi ústel ústindegi telefon bezildep qoıa berdi. Annelıza tańdaıyn taq etkizip, tutqany aldy. Krechmar qara tutqany qysa ustaǵan onyń tolyq saýsaqtaryna degbirsizdene qarap otyryp, alystan emis-emis estilgen únge qulaq tosty.

"Sálemetsiz be? — dedi Annelıza kóterińki daýyspen, sóıtti de ádettegideı kózin alaıtyp, betin tyrjıtyp, ol únemi adamdardyń daýsynan túrin ajyratam deıtin. Ol jastyq ústinde jatqan Amerıkadan kelgen hatqa qol sozdy. Ádettegideı tańerteń áke-sheshesimen sálemdesý úshin Irma kirdi. Ol ún-túnsiz ákesin súıdi, birde tyńdap, birde áldene dep, keıde tutqamen birge basyn ızep otyrǵan sheshesin de ún-túnsiz súıdi. "Kútýshi áıelge búgin eshqandaı da minez kórsetpe", — dedi Krechmar qyzyna, jaqynda ǵana bolǵan kinásin eskertip. Irma jymıdy. Ol kirpikteri appaq, qasynyń ústin sekpil baskan, tyltıǵan aryq, ajarsyz edi.

"Saý bolyńyz, rahmet, saý bolyńyz", — dep jeńildep qalǵan Annelıza tutqany tars etkizip ornyna qoıdy. Krechmar hatty oqýǵa kiristi. Annelıza qyzyn qolynan ustap turyp, birde kúlip, birde súıip, ár sóz aıtqan saıyn qolyn tıgizip áldene aıtyp jatty. Irma jymıa túsip, aıaǵymen edendi túrte berdi.

Telefon taǵy bezildedi. Krechmar telefondy qulaǵyna apardy.

"Salamatsyz ba, Brýno Krechmar", — dedi bógde áıel daýysy. "Bul kim?" — dep suraǵan Krechmar, óte jedel júretin lıftimen tómen túsip bara jatqandaı boldy. "Meni aldaǵanyń durys bolmady, — dep jalǵastyrdy álgi daýys, — biraq men seni keshirem. Sen tyńdap tursyń ba? Meniń saǵan aıtaıyn degenim..." "— Qatelestińiz, bul basqa, dep Krechmar qyryldap jaýap berdi de, tutqany jaba saldy. Ol, áıeli sóılesip otyrǵanda emis-emis bolsyn daýys estigenin, endi áıeli de solaı esitse qaıtem dep úreıi ushyp ketti. "Ne boldy?" — dedi áıeli. — Nege sonsha qyzaryp kettiń?"

"Bir kókqutan! Irma, bar, bul jerde neǵyp tursyń. Baryp turǵan kókutan. Qatelesip, maǵan on ret tústi. Ol, qysta Berlınge kelip, menimen tanysam dep jazady".

"Kim jazady?"

"Oı, qudaı—aı, eshýaqytta eshteńeni birden túsinbeısiń. Amerıkadaǵy karıkatýrıst, basqa kim bolsyn. Sol Gorn..."

"Qandaı Gorn?" — dedi Annelıza jylyushyraı surap.

5

Keshki kezdesý shartpa-shurt aıqaspen bastaldy. Magda taǵy da telefon soǵyp qalar dep, Krechmar kúni boıy úıden shyqpady. Muny túbirinen qyrqý kerek. Qyz "Argýstan" shyqqan boıda, ol birden osydan bastady: "Magda, sen tyńda, maǵan telefon soǵýǵa tyıym salam. Bul ózi ne nárse. Eger men saǵan aty-jónimdi aıtpasam, onyń óziniń sebep-saldary bar". — "Jaqsylyqta bolyńyz" — dedi Magda baıyppen, sóıtti de artyna burylmastan júre berdi. Ol onyń sońynan dármensiz qalypta qarap turdy da qoıdy. Múlt jibergenimdi qarashy — úndemeýim kerek edi de, ol shynynda da qatelesken ekenmin dep oılaǵan bolar edi... Ony qýyp jetip, Krechmar onymen qatarlasty. "Keshir meni, — dedi ol. — Maǵan ashýlanýdyń qajeti joq, Magda. Men sensiz ómir súre almaımyn. Meniń oıymsha, sen bul jumysty tasta, ol seni ábden dińkeletedi. Men baımyn. Seniń bólmeń de, páteriń de, ne qalasań sonyń bári bolady".

"Men muny túsinem, — dedi Magda salqyn ǵana. — Buryn men oılaǵandaı, seniń, árıne, áıeliń bar. Áıtpese telefonmen menimen óıtip dóreki sóılespes ediń".

"Meniń áıelim bolsa, — dep surady Krechmar, — sen menimen endi kezdespeısiń be?"

"Meniń ne isim bar? Aldasań sony alda, bálkim, oǵan ol paıdaly shyǵar".

"Magda, olaı deme!" — dep daýystap jiberdi Krechmar asyǵa-úsige.

"Sen meni oqytpa".

"Magda, tyńda, shynynda da meniń áıelim men balam bar, biraq senen ótinem, mazaq etýdiń qajeti joq... Toqtaı tur, Magda!" — dedi ol qolyn bir soǵyp.

"Seni saıtan alsyn" — dep aıqaılaǵan ol, esikti tars japty.

"Meni kúte turyńyz" — dedi Magda qojaıyn áıelge. Qojaıyn áıel jáshikten, sorpa qaınatyp isherdeı maı-maı bop qalǵan kartalar alyp jatyr. Baı myrza paıda boldy, sonan keıin renjisý, abyr-sabyr, áldeqandaı toı-tomalaq... "Onyń qalaı ómir súretinin bilý kerek, — dep oılady Magda ústelge qolyn qoıyp otyryp. — Múmkin, ol bir júrgen jeksuryn shyǵar, onda árirek bolǵan jón. Kelisim bersem be eken? Erterek emes pe?"

Bir kúnnen keıin ol taǵy telefon soqty. Annelıza vanada edi. Krechmar esikke qaıta-qaıta qarap qoıyp sybyrlap sóılesti. Qansha qoryqsa da, Magdanyń keshirgenine ol ózin sonshalyqty baqytty sezindi. "Men baqyttymyn, — dedi ol ernin túrip, — men baqyttymyn". — Seniń áıeliń qaı ýaqytta úıde bolmaıdy?" — dedi ol kúlip. "Bilmeımin, — dep jaýap berdi Krechmar, salqyn ǵana, — ol nege kerek?" — "Meniń saǵan bir mınótke kirip shykkym keledi". Ol úndemeı qaldy. Bir tustan esik qaǵyldy. "Men uzaq sóılesýden qorqam" — dep mińgirledi Krechmar. "Qandaı qorqaqsyń. Esińde bolsyn, eger men barsam, súıip alam". — "Búgin eshteńe de shyqpaıdy, — dedi ol bar kúshin jıyp, — eger men tutqany ile salsam, tańdanba, keshke kórisermiz, onda biz..." Ol tútqany ildi de biraz ýaqyt, júreginiń dúrsilin tyńdap, melshıip otyryp qaldy. "Men shynynda da qorqaqpyn, — dep oılady ol. — Ol vanada áli jarty saǵat bolady..." "Meniń kishkentaı ǵana ótinishim bar, — dedi Krechmar kezdesken kezderinde. — Avtomobılge otyryp qydyraıyqshy". "Ashyǵyna ma" — dedi Magda. "Joq, ol qaýipti. Durys júrem dep saǵan ýáde berem", — dep qosyp qoıdy ol, jaryq astynda oǵan ańtaryla qarap turǵan onyń balǵyn júzine kóz sap.

"Bylaı bolsyn, — dedi ol, taksomotorǵa jaıǵasqannan keıin. — Seniń maǵan telefon soqqanyńnan eshqandaı kinárat izdemeımin, biraq senen ótinem, tipti jalynam, biraq budan bylaı olaı etpe, meniń janym, meniń qazyna baılyǵym ("Baıaǵyda osylaı etý kerek edi" — dep oılady Magda); ekinshiden, sen meniń aty-jónimdi qalaı bilgenińdi túsindirshi". Ol eshqandaı qysylyp-qymtyrylmaı, olardyń kóshemen ketip bara jatqandaryn bir tanys qyzy kóripti de, seni tanypty, dep ótirik soqty. "Ol kim?" — dedi Krechmar shoshynyp. "Bir qarapaıym áıel, senderde, erterekte, aspazshy ma, qyzmetshi áıel me bop istegen". Krechmar azapqa túsip oılanyp qaldy. "Men oǵan, sen ony bireýmen shatastyryp otyrsyń, dedim, — men aqyldy qyzbyn ǵoı".

Avtomobıl ishi alashubar qarańǵylyq, denege dene qaýyshardaı jaqyn otyrǵan odan sondaı juǵymdy, úı janýaryndaı jylylyq shyǵady, terezeden syrǵyp qalyp jatqan túngi Tıgartenniń shýly ymyrty kórinedi. "Men ony kóndire almasam ólem, nemese jyndanam", — dep oılady da Krechmar. — Úshinshi, seniń kóshýiń týraly. Sen ózińe kýhnásy bar eki-úsh bólmeli páter tap. Men ózim tóleımin. Bir-aq shartym bar, men oǵan kirip turatyn bolam" — "Brýno, sen bizdiń tańerteńgi áńgimemizdi umytyp kettiń ǵoı deımin". "Biraq ol qaýipti ǵoı, — dedi daýystap Krechmar. — Máselen, men erteń tórt pen altylar shamasynda jalǵyz ózim bolam. Biraq birdeńe bola qalýy múmkin ǵoı..." Ol áıeliniń aıaq astynan kele qalýyn oılap otyr. Jas sýretshi qyz, onyń kórmesin uıymdastyrýǵa kómektesý kerek. "Men seni súıip alam dedim ǵoı, — dedi baıaý ǵana Magda. — Ómirde bárin basqasha túsindirip jiberýge bolatynyn bilesiń ǵoı".

Magda týraly barlyq oı, onyń shybyqtaı solqyldaǵan boıy men jibekteı jumsaq táni onyń esin shyǵaryp, esirik etip jibere jazdaıdy. Súıip alam degen sózge tusaldy da qaldy. Sondaı-aq onyń arǵy jaǵynan jańa qıyr, jańa óris ashylmaq: ol jaqta onyń kózi, jaqynda ǵana kóp—kóp sýretshiler, kózderin bir kóterip, bir túsirip enjar jáne nashar salǵan beıneni kórmek. Biraq ol bir stýdıadaǵy jalyqtyryp jiberetin sátter jaıly Krechmar eshteńe bilgen joq. Odan basqa, jaqynda qart doktor Lampert oǵan sońǵy kezde balasy kómirmen salǵan bir býma sýretter kórsetken, al onyń arasyndaǵy moınynda monshaǵy bar, júzine buıra shashy qulaǵan jalańash symbatty qyzdyń portreti de bolǵan. "Búkir jaqsy shyqqan eken", — degen Krechmar ájimderi qatpar-qatpar bir saqaldy kemtardyń sýreti salynǵan paraqqa qaıta oralyp. "Ia, talantty eken" — dep, papkany jaýyp edi. Bolǵan bitkeni osy. Ol eshteńe túsinbedi.

Endi mine ol, tula boıy qalshyldap, kabınetti kezip terezege bir, saǵatqa eki qaraıdy. Magda jıyrma mınótqa keshigip jatyr. Taǵy da on mınót kútem, sonan keıin kóshege shyǵam, — dedi ol, — sonan keıin kesh bolady, kesh, — bizdiń ýaqytymyz onsyz da az ǵoı...

Tereze ashyq edi. Kóktemniń dymqyl kúni, qarsy bettegi úıdiń sarjaǵal qabyrǵasynan jylý turbasynan shyqqan tútinniń kóleńkesi aǵyp jatyr. Krechmar denesin terezeden belýaryna deıin shyǵaryp karady. "Áı, qudaı-aı, maǵan kelýge bolmaıdy dep, kesip aıtý kerek edi". Osy sátte ol ony kórdi — beıne bir dál irgede turatyndaı paltosyz qalpaqsyz kósheden ótip kele jatyr.

"Áli de ony kirgizbeı qoıatyn amal bar" — dep oılady da, biraq onyń ornyna aýyz bólmege shyǵyp onyń typ-typ basqan aıaq dybysyn tyńdap, jaılap qana esik ashty.

Qysqa ashyq qyzyl kóılek kıgen Magda, kúlimsiregen qalpy aınaǵa qarap, sonan keıin bir jaǵyna burylyp jelkesin túzedi. "Sen sán-saltanatty turady ekensiń", — dedi ol keń aýyz bólmege, qabyrǵadaǵy pıstoletter men qylyshtarǵa, ádemi kúńgirt kartınaǵa qarap. "Munda ma?" — dep ol esikti ıterip ishke enip jan-jaǵyna qaraýyn jalǵastyra berdi.

Ol ony bir qolymen belinen qushaqtap, beıne bir ózi de bógde adam sıaqty ekeýi birge lústraǵa, jibekpen kómkerilgen jıhazdarǵa qarap júr, — biraq ol bir jaqqa aǵyp ótip jatqan tumandy kúndi ǵana kórip tur edi, qol astyndaǵy áldene búlk ete qalǵandaı boldy, sóıtse, onyń bóksesi serpilip qap, Magda ornynan qozǵalypty. "Alaıda, — dedi ol, kelesi bólmege ótip, — seniń mundaı baı ekenińdi bilgem joq, qandaı kilemder..."

Ashanadaǵy býfet, hrýstaldar men kúmister oǵan áser etkeni sondaı, Krechmar onyń qabyrǵa tusyn — odan joǵaryraq — yp-ystyq, jup-jumsaq qoltyǵyn ustaýǵa múmkindik aldy. "Odan ári" — dedi ol ernin jalap. Aınadan qyzyl kóılekti qyzdyń janynda kele jatqan bop-boz eresek myrza kórindi. Ol jaılap qana onyń jyp-jyly, jup-jumyr jalańash qolyn sıpady, — aına bulyńǵyr tartty. "Ári kettik", — dedi Magda.

Ol ony tezirek kabınetke alyp barǵysy keldi, dıvanda onymen qatar otyrmaq; áıeli kele qalsa aıtar ýáj daıyn: jumyspen kelgen.

"Al anda ne?" — dep surady Magda.

"Onda balalar bólmesi. Bárin qaradyń ǵoı, endi kabınetke baraıyq".

"Qoıa ber" — dedi ol ıyǵyn qozǵap.

Ol, beıne bir, ony ustap kele jatqanda dem almaǵandaı, keýdesin toltyra demin aldy. "Balalar bólmesi, Magda, — men saǵan aıtyp turmyn ǵoı, balalar bólmesi".

Ol sonda kirdi. Onyń oǵan kenet aıqaılap jibergisi keldi: ótinem, eshteńege tıispe. Biraq ol púlishten jasalǵan teńiz shoshqasyn ustap tur edi. Ol ony odan alyp, buryshqa laqtyryp jiberdi. Magda kúldi. "Seniń qyzyń jaqsy turady eken", — dedi de, ekinshi esikti ashty.

"Magda, jetedi, — dedi Krechmar jalynǵandaı bop. — bulaı etpe. Bireý-mireý kele qalsa, bul jerden estilmeıdi. Búıtip táýekelge barýǵa bolmaıdy".

Biraq ol erketotaı bala qusap, shalt burylyp, dáliz arqyly jatyn bólmege kirdi. Ol onda aına aldynda otyryp ap, aıaǵyn aıqastyryp kúmis taraqty olaı-bulaı aýdarystyryp, flakonnyń moınyn ıiskedi.

"Ótinem, qoı endi" — dedi Krechmar. Al ol bolsa ornynan atyp turyp eki adamdyq kereýetke júgirip bardy da, onyń shetine otyryp ap, jelkesin túzep, tilin shyǵardy.

"...Sonan keıin atylyp ólem..." — dedi Krechmar shuǵyl oıǵa kep.

Biraq ol taǵy da atyp turyp, onyń qolynan sýsyp shyǵyp, bólmeden shyǵyp ketti. Ol onyń sońynan ketti. Magda esikti tars jaýyp, saqyldap kúle júrip, syrtynan qulyptady da tastady (baıǵus Levandovskaıa esikti qalaı soǵyp edi).

"Magda, ash", — dedi baıaý ǵana Krechmar. Ol onyń tez-tez basyp ketip bara jatqan aıaǵynyń dybysyn esitip tur. "Ash", — dedi ol qattyraq. Únsizdik. Jym-jyrt únsizdik. "Qaýipti jan, — dep oılady ol — Qandaı, óreskel jaıt". Ol úreı, opyný, aldanǵan qushtarlyqtyń azabyn sezindi. Shynymen ketip qaldy ma? Joq, páterde bireý júrgen sıaqty. Krechmar judyryǵymen jaılap qaqtyda, aıqaı saldy: "Ash dedim ǵoı!" Aıaq dybysy jaqyndap keledi. Biraq ol Magda emes edi.

"Ne boldy? — degen Makstiń daýsy shyqty. — Ne boldy? Sen qulyptanyp qalǵansyń ba?" (Qudaı—aý, Makste de kilt bar eken ǵoı!). Esik ashyldy. Maks qyp-qyzyl bop ketipti. "Ne boldy Brýno?" — dedi ol shoshynyp.

"Aqymaqtyq jaǵdaı... Men saǵan qazir aıtam... Kabınetke baryp, bir—bir rúmka isheıik".

"Men qorqyp kettim, — dedi Maks. — Ne bop qaldy dep oıladym. Kele qalǵanym qandaı jaqsy bolǵan. Annelıza altylar shamasynda kelem degen. Kele qalǵanym qandaı jaqsy bolǵan. Qandaı jaqsy bolǵan Meniń esim shyǵyp ketti. Seni kim jaýyp ketti?"

Krechmar oǵan syrtyn berip, shkaptan konák alyp jatty. "Sen basqyshtan eshkimdi kezdestirgen joqsyń ba?" — dep surady ol sabyr saqtaýǵa tyrysyp.

"Joq, lıftimen júrgendi jaqsy kórem", — dep jaýap berdi Maks.

"Jol tabyldy", — dep oılady Krechmar, kóńildenip sala berdi.

"Bylaı boldy, — dedi ol konák quıyp jatyp, — ury tústi. Árıne, muny Annelızaǵa aıtýǵa bolmaıdy, biraq ury tústi. Ol, sóz joq, qyzmetshilerdiń ketkenin bilgen de, úıde eshkim joq dep oılaǵan. Kenet bir shý esittim. Dálizge shyǵyp qarasam, jumysshy sıaqty bir adam júgirip barady. Men tura qýdym. Ustamaq bolyp em, biraq ol menen góri aılaly bolyp shyqty da, qulyptaı qoıdy. Sonan keıin esikti tars etkenin esittim, — sen ony kezdestirgen shyǵarsyń dep oılap em".

"Qaljyńdasyp tursyń ba?" — dedi Maks úreılenip.

"Joq, shyn aıtyp turmyn..."

"Ol birdeńe alyp ketken shyǵar. Tekserý kerek. Polısıaǵa habarlaıyq".

"Joq, ol úlgergen joq, — dedi Krechmar. — Munyń bári kózdi ashyp jumǵandaı sátte boldy, qorqyp qashty".

"Biraq ol qalaı kirgen. Ashatyn quraly bolǵan ǵoı. Apyr-aı! Júr, qaraıyq"

Olar barlyq bólmelerdi aralap, esikterdiń, shkaptardyń qulyptaryn tekserip shyqty. Túgel ornynda tur. Bárin qarap boldyq — aý dep kitaphana arqyly ótken kezde Krechmardyń kózi qaraıyp bara jatty, óıtkeni aınalatyn etajarkanyń shkaptar arasynan ashyq qyzyl kóılektiń sheti kórinip tur edi. Áıteýir, qudaı saqtap, jan—jaǵyn tinte qarap kele jatsa da, Maks eshteńe baıqaǵan joq. Ashanada ol býfettiń esigin ashyp qarady.

"Maks, jetedi, — dedi Krechmar qyryldap. — Onyń eshteńe almaǵany belgili boldy".

"Túriń qalaı buzylyp ketken, — dedi Maks. Baıǵus-aı! Mundaı nárseniń júıkege tıetinin túsinem".

Daýystar estildi. Annelıza, Bonna, Irmanyń qurbysy Irma keldi, — tolyq, tympıyp turatyn, biraq baryp turǵan shálkes. Krechmar ózin, beıne bir, uıyqtap otyrǵandaı sezindi, kórip jatqan túsi, qudaı-aý, biter emes. Magdanyń úıde bolýy qandaı azapty, qandaı qaterli. Ol bárimiz teatrǵa baraıyq dep usynys jasap edi, biraq Annelıza sharshap otyrmyn dedi. Tamaq jep otyrǵanda da qulaǵyn tigýmen boldy. Maks jan-jaǵyna qaraǵyshtaı berdi, — ári-beri júrip ketpeı, tek ornynda otyrsa eken. Eń jamany, balalardyń bólmeden bólmege kirip oınaýy. Biraq, bir jaqsysy, Irmanyń qurbysy kóp uzamaı ketip qaldy. Ol úshin, myna otyrǵandardyń bári — Maks te, áıeli de, qyzmetshi áıelder de, ózi de, — bólme-bólmege tarap órip ketip, sóıtip Magdanyń shyǵyp ketýine, eger onyń oıynda shyǵyp ketý bar bolsa — múmkindik bermeı turǵandaı. Saǵat ondarda, áıteýir, Maks ketti. Qyzmetshi áıel esiktiń shynjyryn salyp, bolat tegershikti ıterip, baqylaýshy qońyraýdy qosyp qoıdy, — endi Magda shyǵa almaıdy, tas qulyptandy. Uıyqtaý kerek, uıyqtaý kerek — dedi Krechmar áıeline, yzalana esinep. Olar jatty. Úı ishi jym-jyrt. Annelıza jaryqty sóndirmek boldy. "Sen uıyqta, — dedi ol, — al men oqı turaıyn. Uıqym qashyp ketti". Ol marǵaý kúlimsiredi. "Meni keıin oıatyp júrme", — dep kúbirledi. Jatyn bólmeni qarańǵylyq basty.

Aınala typ-tynysh, typ-tynysh bolǵany sonsha, ol tynyshtyqqa shydaı almastan qarqyldap kúlip jibererdeı. Ústine pıjamyn, aıaǵyna jumsaq týflıin ilgen Krechmar dálizdi boılap bara jatty. Qorqynysh seıildi dep aıtý qıyn; sumdyq úreıli shaq erkinirek kúnáǵa batýǵa bolatyn adasqaq, raqatty jaǵdaıǵa aýysqandaı edi, óıtkeni ómir degen tús qoı. Krechmar júrip kele jatyp pıjamynyń omyraýyn aǵytyp jiberdi: tula boıy qalshyldap ketti, — sen dál qazir meniki bolasyń. Ol kitaphana esigin jaılap ashty da, sham jaqty. "Jyn qaqqan, Magda" — dedi ol demige sybyrlap. Ol qyzyl shúberek jaqynda ǵana tómengi qatardaǵy aýyr kitaptardy edende jatyp ap qaraý úshin ózi satyp alǵan qosetekti alqyzyl jibek jastyq edi.

6

Magda qojaıyn áıelge jaqynda kóshetinin aıtty. Bári retimen keledi, — ol Krechmardy osynshalyqty baı dep oılamaǵan edi. Onyń baılyǵynyń sáýletin de, salmaǵyn da kózimen kórip sezindi. Sýretine qarasań, áıeli sonshalyqty, buryn kózine elestetkendeı, bılep-tósteıtin áıelge uqsamaıdy; kerisinshe, keıin op-ońaı yǵystyryp jiberýge bolatyn momaqan, jýas áıel sıaqty. Al Krechmardyń ózi oǵan tipti unaı bastady. Onyń jumsaq, baısaldy júzi de, átir men temek ıisi de ózine tartyp turady. Árıne, oǵan molynan baqyt syılaǵan alǵashqy mahabbatynyń orny bólek. Ol, bordaı appaq júzdi, ystyq dúrdıgen aýyzdy, uzyn sezimtal qoldy Múllerdi eske alýǵa ózine-ózi tyıym saldy. Biraq solaı bola tura, onyń tastap ketkeni esine túsken kezde, áli de Magdanyń terezeni ashyp sekirip ketkisi, nemese gazdy ashyp qoıǵysy keledi. Krechmar belgili bir ýaqytqa deıin onyń kóńilin taýyp, meıirin qandyrar, — ýshyǵyp bara jatqan jerge dárilik shóptiń salqyn japyraǵyn basqandaı bolar. Odan basqa — Krechmar tek baı ǵana emes, ol sahnaǵa, kınematografqa erkin kirip shyǵa alatyn jan eken. Keıde Magda esikti jaýyp, aına aldynda turyp ap birde kózin alartyp, birde jymıa kúlip kóredi, nemese samaıyna revolver taqalyp turǵanda qandaı kúıge túsken sátti oınaǵan bolady da, olardyń bári Gollıvýdtan birde kem túspeıdi dep oılaıdy.

Arǵy-bergi jaǵy ábden oılastyrylǵan izdeýlerden keıin ol qymbat aýdannan jaqsy bir poter tapty. Onyń sol bir oqıǵadan keıin sonshalyqty abyrjyp, júnjip ketkenin kórip, oǵan jany ashyp, kezekti bir qydyrystan keıin ol bergen aqshany pálsinbeı birden qabyldap, qoshtasar kezde súıip alǵan-dy. Ol súıistiń jalyny tula boıyna órt bop kirip, aınalasyna shuǵyla shashyp turyp alyp edi, ol sol qalpynda úıge keldi, biraq ol shuǵylany qalpaq sıaqty aýyz bólmege tastap kete almaısyń ǵoı, sondyqtan ol jatyn bólmege kirgen kezde áıeli onyń kózinen ne bolǵanyn bilip qoımas pa eken dep qatty sasty.

Biraq Annelıza, otyz bes jastaǵy momaqan Annelıza, kúıeýi onyń kózine shóp salady dep birde bir oılaǵan emes. Ol, Krechmardyń úılengenge deıin az-muz olaı-bulaı júristeri bolǵanyn biletin, ol ózi de kishkentaı qyz kezinde ákesine qonaqqa kep, saqsondyqtyń sóıleý mánerin kórsetetin qart akterǵa qupıa ǵashyq bolǵan; erkek pen áıel bir-biriniń kózine máńgi baqı shóp salýmen ótetinderin estip te júr, oqyǵan da, — olar týraly ósekter de, dastandar da, anekdottar da, operalar da jeterlik. Biraq ol, bizdiń nekemiz anekdot aıtýǵa da, opera jazýǵa bolmaıtyn, asa qymbat, asa taza, erekshe neke degen múlde myzǵymaıtyn senimde bolatyn. Kúıeýiniń ashýshań, yzaqor bop ketkenin aýa raıynan kórdi, — maýsym birtúrli bop bastaldy birde kúıip ketedi de, endi birde terezelerdi jaryp keterdeı bop burshaq jaýady. "Bir jaqqa saparlap qaıtsaq qaıtedi? — dedi ol sóz arasynda, — Tırolǵa, nemese Rımge?" — "Barǵyń kelse, baryp qaıt, — dedi Krechmar. — Meniń jumysym bastan asyp jatyr, ony óziń jaqsy bilesiń". — "Joq, jaı aıtyp jatqanym ǵoı", — dedi Annelıza beıbit daýyspen, sóıtti de, qyzyn ertip zoologıalyq baqtaǵy pildiń balasyn kórýge ketti.

Maks bolsa basqa. Qulyptanyp qalǵan esikpen baılanysty oqıǵa onyń kóńiline kúdikti daq salyp ketti. Krechmar polısıaǵa habarlamaǵany bylaı tursyn, Maks ol týraly taǵy bir áńgime qozǵaı bergende, tipti renjip qaldy. Esik buzyp kirgen urymen jaǵalaspaq bolǵan adam, op-ońaı qaıta qoımaıdy. Maks eriksiz oıǵa qaldy, — úıge kirip, lıftige bet alǵan kezde baıqamaı qalǵan joqpyn ba dep, bárin qaıtadan esine túsire bastady. Ol óte qyraǵy bolatyn, — ol baqtan sekirip túsken mysyqty, oǵan esik ashyp turǵan qyzyl kóılekti qyzdy kórdi, sondaı-aq shveısar bólmesinen estilgen radıo úni. Álde, lıft joǵary kóterilip ketkenshe, ury tyǵylyp turdy ma eken. Biraq nege osy bir jymysqy kúdik oıynan keter emes?

Jas kezinde ol úılenýge ýaqyt ótkizip aldy da, qazir onyń kekse tartqan, solaı bola tura áli de retin taýyp onyń kózine shóp sap qoıatyn, sodan keıin keshirim surap aıaǵyna jyǵylatyn, sónip bara jatqan aktrısamen baılanysy bar; teatr keńsesin iskerlikpen meńgerip alǵan ol, tamaqty da dámdi pisiretin, sonysy úshin maqtanatyn da; óziniń semizdigine qaramaı óleń jazatyn, biraq ony eshkimge kórsetken emes, sondaı-aq janýarlardy qorǵaý qoǵamynda múshe. Krechmardyn erli-zaıypty tirshiligi ózderi úshin arbap alarlyqtaı qasterli bolatyn. Ury oqıǵasynan keıin birneshe kúnnen soń telefon Parki ony, bireýmen sóılesip jatqan Krechmarmen jalǵaı qoıdy, Makstyń oıyn eriksiz tyńdaýǵa májbúr etken sóz ony aıran-asyr etkeni sonsha, ol tisin shuqyp turǵan shyrpyny jutyp qoıdy. Ol sózder mynandaı edi. "Surama, ne satyp alǵyń kelse, ony satyp al, tek maǵan telefon soqpa..." — "Sen bilmeısiń goı, Brýno..." — dedi yndyny quryp eljireı sóılegen áıel daýsy. Maks beıne bir baıqamaı jylan ustap alǵandaı, tula boıy dýyldap tutqany ile qoıdy.

Keshke qońyrqaı ǵana jaryq túsip turǵan qonaq bólmede qaryndasy men kúıeý balasymen birge otyryp Maks ózin qalaı ustaý kerek ekenin de, ne týraly aıtý kerek ekenin de bilmedi. Ol ózi túgil, ózge bireýlerdiń óreskel qımyl—áreketi úshin qulaǵyna deıin qyzaryp ketetin ásershil jan edi. Endi bul olardan júz ese soraqy is bop shykty.

"Joq, joq, bul qatelik, bul bilmestik" — dedi ol, jýrnal oqyp otyrǵan Krechmardyń baısaldy júzine, onyń úıde kıetin jumsaq týflıine, pil súıeginen jasalynǵan kezdikpen paraqtardy qıyp otyrǵan onyń muqıattylyǵyna qarap otyryp, ózin-ózi jubatty. "Múmkin emes... Meni bul oıǵa sol oqıǵa ıtermelep otyr. Aýadan alyp otyrǵan bul sózderdi túsiný onsha qıyn emes. Annelızany aldaý múmkin be?" Annelıza dıvannyń buryshynda, jaqynda kórgen pesanyń mazmunyn aıtyp otyr. Onyń kózi jarqyn, ashyq. Maks basyn ızep, kúlimsirep qoıady. Ol onyń bir sózin uqpaq túgili, onyń oryssha ma, ıspansha ma qaı tilde sóılep otyrǵanyn da aıyra almady.

7

Bul kezde Magda ózine unaǵan páter taýyp, aspazshy jaldap, servızden bastap, dárethana qaǵazyna deıingi kóp-kóp qajetti zattardy satyp ap, aty-jóni meken-jaı qaǵazyna tapsyrys berip, bólmeni ajarlandyrýǵa kirieti. Bir qyzyǵy, Krechmar molynan jomarttyq jasady, tipti kóz jumyp jomarttyq jasady deýge bolady, óıtkeni ol áli jaldap alynǵan páterdi kórmek túgili, onyń adresin de bilmeıdi. Magda ony osylaı etkeni ári qyzyq, ári súrprız bolady, birneshe kún kezdespeı-aq qoıǵannan dúnıe tóńkerilip ketpes, bári bitken soń ózim aıtam, sonda ǵana keletin bolasyń dep úgittep kóndirgen. Bir apta ótti, beısenbi kúni telefon soqpaqshy edi, sondyqtan ol kúni boıy telefondy kúzetti de otyrdy. Biraq telefon búk túsip jatty da qoıdy. Juma kúni ol Magda onyń aýzyn ańqıtyp tastap ketti dep sheshti. Keshke karaı Maks keldi (ol úshin endi Makstyń kelýi tozaqqa aınaldy). Annelıza úıde joq edi. Maks kabınete oǵan qarsy jaıǵasyp, oǵan ne aıtaryn bilmeı tosylyp otyr. Maks ózin-ózi bir túrli ustaıtynyn Krechmar kópten baıqap júr. "Bálkim, jumysynda birdeńe bop qalǵan shyǵar", — dep oılady onsha mán bermeı. Maks temeki tartyp, sıgarasynyń ushyna qarady. Ol tipti keıingi kezde júdep ketkendeı kórindi. "İzime tústi me eken, — dep oılady Krechmar úrkesoqtap. — Meıli. Ol erkek emes pe, túsiner". (Bql óte bir jalǵan oı bolatyn). Irma kelip Maks kóńildenip sala bastady, ony tizesine otyrǵyzyp jatqan kezde, ol baıqamaı onyń tolyq qarnyna judyryǵymen qoıyp qap, Maks yńq ete tústi. Annelıza keldi. Krechmarǵa keshki astyń uzaqqa sozylatynyna jyny kele bastady. Ol búgin keshki asqa qaraı almaıtynyn aıtqanda, áıeli oǵan nege erterek eskertpediń dedi, ol qyzynyń mańdaıynan súıip, asyǵa syrtqa bettedi.

Onda bir-aq oı boldy: qalaı bolǵanda da Magdany tabý kerek — osyndaı olja syılap turǵan taǵdyr odan endi syrt aınalyp ketpeý kerek. Ony bir kúshtiń jaýlap alǵany sondaı, dál qazir qandaı bir bolmasyn qaýip-qaterge de bas tigýge bar edi. Onyń burynǵy ápkesimen turǵan bólmesi aýla jaqqa qaraıtynyn biletin. Ol sol jaqqa bet aldy. Aýladan ótip bara jatyp, ashyq turǵan terezeden, tómengi bólmelerdiń birinde tósek jınap jatqan qyzmetshi áıeldi kórip qaldy. "Freılen Petere?" — dep qaıtalap surady ol. — Kóship ketti ǵoı deımin. Ózińiz kóz jetkizgenińiz durys qoı. Besinshi qabat, sol jaqtaǵy esik.

Krechmarǵa esikti kózi qyp-qyzyl, uıqy-tuıqy bir áıel ashqanmen shynjyrdy aǵytqan joq, tek sańylaý arqyly ǵana sóılesti. "Men Freılen Peterstiń jańa meken-jaıyn bilgim keledi, — dedi Krechmar. — Ol osynda óziniń ápkesimen birge turǵan". — "Ápkesimen?" —dep eleń ete túsken áıel, shynjyrdy aǵytty. Ol ony sál qımyl-qozǵalystan aınaladaǵy zattary syldyrlap qoıa beretin, shubar dastarhanynyń ústinde kartofel púresi, jyrtyq qapshyqtaǵy tuz, syradan bosaǵan úsh bótelke turǵan quıtaqandaı bólmege kirgizdi de, jumbaq kúlimsirep, otyrýyn ótindi.

"Eger men onyń jıen ápkeei bolsam da, — dedi ol kózin jypylyq etkizip, — men onyń meken-jaıyn bilmes em. Onyń, — dep qosyp qoıdy ol, — eshqandaı da ápkesi joq". — "Mas", — dep oılady Krechmar. "Siz qulaq salyńyz, — dedi ol — men sizden ótinem, ol qaıda kóship ketti". —"Ol meniń bir bólmemdi jaldap turdy", — dedi ol, óziniń baı serigin jasyryp, jańa mekenin aıtpaı ketken, biraq báribir sońynan bilinip qalǵan, jaqsylyqty bilmeıtin Magdany kúıine eske ap. "Ne isteý kerek? — dedi Krechmar qattyraq. — Men ony qalaı tabam?" Qojaıyn áıel ony aıap ketti. Ol myna sándi kıingen, qatty tolqyp turǵan, kógildir kózdi myrzaǵa onyń meken-jaıyn aıtqannan, Magdaǵa jaqsy bola ma, jaman bola ma, sony bilmeı abdyrap turdy da, — aqyrynda myrzanyń sonshalyqty qıylǵanyna jany ashyp, oǵan qajetti anyqtamany berdi. "Kezinde meniń de sońymnan júgirgen, meniń de, — dep kúbirledi ol, ony shyǵaryp sap turyp, — ıá, no, meniń de..."

Saǵat segizder shamasy edi, ymyrtty túrtkilep ottar oıana bastady, al aspan bas aınaldyrardaı kókpeńbek. "Qazir jumysqa kirisem", — dep oılady Krechmar taksomotordyń ishinde tútin tústes asfáltpen ushyp kele jatyp.

Esikte onyń aty-jóni jazylypty. Qoldary shıki et sıaqty qyp-yzyl, qabaǵy salbyrańqy bir áıel habar berýge ketti. "Aspazshy jaldap úlgeripti, — dep oılady kóńili kóterilip. — Mine, biz qandaımyz". "Kirińiz", — dedi qaıta oralyp. Ol shashyn bir sıpap, ishke endi. Kımono kıgen Magda jalańash qoldaryn aıqastyryp gúldi kýshetkada jatyr edi; qarnynyń ústinde aıqara ashylǵan kitap. Bólme sonshalyqty talǵampaz jasaqtalypty, oǵan kádimgideı nalyp kaldy.

"Sálem", — dedi Magda, ózine tán emes enjarlyqpen oǵan qolyn sozyp.

"Meniń búgin keletinimdi bilgen sıaqtysyń ǵoı, — dedi ol kúlkisin zorǵa tıyp. — Odan da seniń turatyn jerińdi qalaı tapqanymdy sura".

"Men saǵan adresimdi jazyp jibergem", — dedi ol onyń saýsaǵynan ustap.

"Bul bir qyzyǵy da, shyjyǵy da kóp oqıǵa boldy, — dep jalǵastyra tústi Krechmar, oǵan qulaq qoımastan, qazir súıetin onyń eliktirip esti shyǵaryp bara jatqan erinderine qarap. — Qyzyǵy da, shyjyǵy da kóp... Ápke degendi oılap tapqan sen, qandaı ońbaǵansyń".

"Sen ol jaqqa nemenege bardyń? — dedi Magda renjip. — Men saǵan adresimdi jazyp edim ǵoı. Anyq etip, joǵarydaǵy oń jaqqa jazǵam".

"Joǵaryǵa? Anyq etip? — Krechmar tańǵala surady.

"Sen neni aıtyp tursyń?"

Ol kitapty tars jaýyp, shyntaqtap jatty.

"Sen hatty aldyń ba?"

"Qandaı hat?" — dep suraǵan Krechmar, kenet alaqanymen aýzyn basty, kózi uıasynan shyǵyp bara jatty.

"Men saǵan tańerteń hat jibergem, — dedi Magda oǵan qyzyǵa qarap. — Sen ony keshki poshtamen alasyń da, birden kelesiń dep oıladym".

"Múmkin emes" — dedi Krechmar.

"Men saǵan ony aıtyp bere alam. Qymbatty, súıikti Brýno, uıa salyndy, men seni kútip otyrmyn. Tek qatty súıe kórme, qyzyńnyń basy shyr kóbelek aınalyp keter... Boldy".

"Magda, — dedi ol baıaý ǵana. — Magda, sen ne istegenińdi bilesiń be?.. Men erte ketip qaldym ǵoı. Poshta segizge on bes mınet qalǵanda keledi. Al qazir..."

"Taǵy men aıyptymyn, — dedi ol. — Maǵan ashýlanýshy bolma. Men oǵan ádemilep hat jazam, al ol... Renjidim".

Ol ıyǵyn qıqań etkizip, kitapty alyp, bir qyryndap jatty. Sol jaq betinde sýret bar eken: aına aldynda grımdenip jatqan Greta Garbo.

Krechmardyń basyna bir oı jylt ete qaldy: "Apatty jaǵdaı, al ol sýret qarap jatyr, qyzyq-aı". Saǵat segizge jıyrma mınót qalǵanyn kórsetti. Magda kesirtke qusap búktetilip, qımylsyz jatyr.

"Sen meni qurttyń ǵoı... Sen meni..." — dep sózin aıaqtamastan shyǵa jóneldi de, basqyshtardan qarǵyp-qarǵyp tómenge bir-aq túsip, ótip bara jatqan taksomotorǵa qol bulǵap toqtatyp, qalaı bolsa solaı otyra saldy da, eńsesimen alǵa umtylyp, shoferdiń dál jelkesinde kúbirlep keledi: "Qudaı-aý, ne bop ketti... úlgermeımin... úlgermeımin..."

Avtomobıl toqtady. Ol atyp shyqty. Baqtyń janynda tanys poshtashy aıaǵyn taltaıtyp tolyq shveısarmen sóılesip tur eken. "Maǵan hat bar ma?" — dep surady entigin basa almaı Krechmar. "Jańa ǵana joǵaryǵa aparyp berdim", — dedi ol dostyq kóńilmen kúlimsirep.

Krechmar joǵary qarady. Onyń páteriniń terezeleri jaıbaraqat jaryq shashyp tur. Ol ózine-ózi ıe bolar emes, áıteýir bir orynda turyp qalmas úshin, ol úıge kirip, joǵary kóterile berdi. Bir alańqaı. Ekinshi. Jas sýretshiniń kórmesin uıymdastyrý kerek. Bilesiń be, uryny ustaǵym keldi. Jer silkindi, tuńǵıyq... Ol oqydy, bárin biledi. Krechmar óziniń esigine jetpesten, kenet kilt buryldy da, tómen qaraı júgire jóneldi. Jalt ete qalǵan mysyq temir tordyń arasynan zyp etip ótip ketti.

Bes mınótten keıin ol, jaqynda ǵana baqyttan jaırańdap kirgen bólmege qaıta endi. Magda qatyp qalǵan kesirtke qusap kýshetkada jatyr eken. Kitap sol ashylǵan qalpynda, — grımdenip jatqan Greta. Ol alysyraq oryndyqqa otyryp ap, saýsaqtaryn syrtyldatyp úze bastady.

"Toqtat, — dedi Magda, basyn kótermesten. — Qalaı hat baryp pa?"

"Áı, Magda-aı... — dep baıaý ǵana, tamaǵyn kenedi. Sonan keıin tamaǵyn taǵy da qattyraq kenep átesh daýyspen: — Kesh bop qaldy, poshtashy bolyp ketipti".

Ol ornynan turyp, bólmede ári-beri júrdi de, qaıtadan sol orynǵa otyrdy.

"Ol meniń búkil hatymdy oqıdy, sen ony bilesiń ǵoı..." dedi ol, kóz aldyn kireýkelep alǵan tuman arasynan óziniń aıaq kıiminiń tumsyǵyna qarap.

"Sen oǵan tıym salýyń kerek edi".

"Áı, Magda-aı, sen budan ne túsinesiń... Osylaı bolǵan, osylaı bolyp kelgen... Ásirese, keshe. Ártúrli kúlkili hattar bolǵan... Sen ne istediń... Onyń ne isteıtinin men bilmeımin. Ǵajaıyp bola qoımas... Tek osy joly ǵana, tek osy joly, — basqa ispen qoly tımeı, umytyp ketse ǵoı... Sen túsinesiń be, Magda, bunyń bári bos sóz, — ǵajaıyp bolmaıdy".

"Sen tek ol kelgen kezde dálizge shyqpa. Ózim shyǵam".

"Kim? Qashan?" — dep surady ol, nege ekeni belgisiz, manaǵy bir masań áıeldi kóz aldyna keltirip.

"Qashan? Dál qazir. Onyń qolynda qazir meniń adresim bar ǵoı".

Krechmar áli túsiner emes.

"Á, sen sony aıtyp tursyń ba? — dedi ol aqyry, — sol týraly ma... Qudaı—aý, qandaı aqymaqsyń, Magda. Eshýaqytta da ondaı jaǵdaı bolmaıdy. Bári bolýy múmkin, biraq ol bolmaıdy..."

"Tipti jaqsy", — dep oılady Magda, kenet ol kóńildenip sala berdi. Hat salyp turyp ol basqasha oılap edi: kúıeýi kórsetpeıdi, áıeli jer tepkilep ashýlanyp, qolynan julyp alǵysy keledi... Alǵashqy kúdik túsken jerin úńireıtip ketse, Krechmardyń odan keıingi jolyn jeńildeter edi. Kezdeısoqtyq borin bir-aq sheship berdi. Ol kitapty bylaı qoıyp onyń dirildep turǵan ernine kúlimsirep qarady. Ol bir kesapatqa dýshar boldy, — asa bir aıryqsha mańyzdy sot týdy, — eger tıisti shara qoldanbasa... Magda kerilip, ıyǵyn qozǵap, óziniń symbatty tula boıyna quıylyp bara jatqan qushtarlyq sezinip, joǵary qarady da:

"Beri kelshi, Brýno", — dedi.

Ol keldi; basyn shaıqap-shaıqap jiberip, kýshetkanyń shetine kep otyrdy.

"Qushaqtashy meni", — dedi ol kózin jumyp, — men seniń kóńilindi tabaıyn.

8

Berlındegi mamyr aıynyń tań sárisi. Shyrmaýyq ústinde qaratorǵaılar sekeń-sekeń etedi. Sút taratatyn jýan avtomobıl dóńgelekteri jibek matanyń ústimen júgirip bara jatqandaı syr-syr stedi. Qysh shatyrda kún nury jalt-jult oınaıdy. Daýystar men gýdoktarǵa úırene qoımaǵan aýa ol dybystardy asa bir qymbat, jańa, qadirli nárselerdeı alysqa alyp ketip jatyr. Baýda sıren gúldep tur: aq kóbelekter, derevnádaǵy baqtardaǵydaı, tańerteńgi salqynǵa qaramaı ushyp-qonyp júr. Olardyń bóri túnegen úıinen shyǵa kelgen Krechmardy qorshap aldy.

Onyń tula boıy tońazyp qoıa berdi — tamaqtanǵysy keldi, sonymen birge júregi loblydy, ózinen shattyq sezindi, tán men tánniń tosyrqap jaqyndasýy, qyrynbaǵannyń jaǵymsyz áseri. Onyń osynshalyqty sarqylyp qalýyna tańǵalýǵa bolmaıdy: osy bir tún týraly, shynyn aıtqanda, búkil ǵumyr boıy elige, jelige oılap kelgen joq pa edi. Osy bir on alty jastaǵy qyzdyń aýyzdyq kórmegen albaty bulqynystary onyń yndynyn burynǵydan da órshitip jibergendeı boldy, — ernimen qytyqtap, sheshindirýge kirise bastaǵanynan onyń basyn shalqaıta ustap, yńyrsyp, jaýyryndaryn qutyra qubyltqanynyń ózi nege turady?! Krechmarǵa áli etegi túrilmegen qyzdyń salqyn áreketinen góri, dál osyndaı tabıǵı asaýlyq kerek edi. Ol birden ádettegi uıań, ebedeısiz tartynýyn ysyryp tastap, ádepsiz tústerinde kóretin áreketterge kiristi. Kópten beri qaıta-qaıta kiretin ol tústerinde Krechmar jartastardyń arasynan qańyrap bos jatqan jaǵajaıǵa shyǵatyn da, sýǵa túsip júrgen jas qyz oǵan qarsy jolyǵatyn. Magda da túsine enetin dál sol qyz sıaqty edi, — onyń túsindegi jaǵalaýmen tyrjalańash júgirýge ábden eti úırengen sol qyz qusap, ol da tyrjalańash qalpynan asa ımenbeı erkin qımyldaıdy eken Ol sharshap—shaldyǵýdy bilmeıtin bolyp shyqty, — órtteı ystyq dem, akrobatıkalyq erkelik, sál ǵana damyldap qaıtadan qutyryp shyǵa keletini, — tósekke shyǵyp sekiredi, saqyldap kúledi, kereýetten sekirip túsedi, bóksesin oınatyp bólmeni kezip ketedi, aına aldyna barady, keshegiden qalǵan tokashty qashyr—qushyr shaınaıdy.

Kenet Magda uıyqtap ketti — beıne bir sóılep otyryp múdirip qalǵandaı — ol kezde bólmedegi sham jaryǵy da suıylyp, al tereze tútin tústes kógildir tartqan—dy. Krechmar tar vanaǵa bet aldy, biraq krannan tattanyp ketken eki-úsh tamshy tamdy da toqtap qaldy, ol kúrsindi de eki saýsaǵymen mochalka alyp shyqty, túsi kúmán týǵyzatyn qyzyl sabynǵa qarap turdy da, Magdany, eń aldymen, tazalyqqa úıretý kerek eken dep oılady. Atústi kıinip, ústel ústine qaǵaz qaldyryp, Magdanyń uıyqtap jatqanyna qarap turdy da, ony kórpemen qymtap, uıpa—tuıpa bolǵan shashynan súıip, syrtqa shyqty.

Ol endi qańyrap jatqan kóshemen kele jatyp, tap-taza tańǵy aýany qunyǵa jutyp zaýal tartatynyn bildi — áıeli men qyzy týraly oılardyń aýyr tolqyndary ony kóme bastady. Annelızanyń uzaq ýaqyt birge turǵan úıdi kórip, osydan toǵyz jyl buryn baýyryna balasyn basqan áıelimen birge kóterilgen lıfti ornynan qozǵalǵan kezde; onyń aty-jóni mańdaıynan jarqyrap jazýly turǵan esik aldyna toqtaǵan kezde; ótken túnniń qaıtalanýynan bas tartýǵa daıyn edi, — tek qudaı ońǵarsa boldy. Ol ózine-ózi, eger Annelıza, qudaı qalýymen, hatty oqymaı qalǵan bolsa, óziniń qonbaǵanyn birdeńe dep túsindirer edi — tipti óziniń araq ishpeıtinin qurbandyqqa shalyp jiberýge bar — kóp iship qoıyppyn, shataq shyǵardym, taǵy—taǵylar... Alaıda áli mynaý esikti ashý, kirý jáne kórý kerek... Neni kórý kerek? Muny kóz aldyńa keltirý qıyn. "Bálkim, kirmeı qoıý kerek shyǵar, bárinen qol úzip, jasyrynyp qalsa qaıtedi". Kenet ol soǵysta panalap jatqan jerdi tastap ketý sátin esine aldy.

Aýyz bólmede tyń-tyńdap turyp qaldy. Typ—tynysh. Ádette, tańerteńgi mundaı sátte úıdiń ishi abyr-sabyr bop jatatyn — sýdyń sarqyraǵan daýsy shyǵyp, Bonna Irmamen daýystap sóılesip, qyzmetshi áıel ashanada ydys syldyrlatyp... Typ-tynysh. Buryshqa kózi túsip, áıeliniń qolshatyryn kórdi. Aıaq astynan Frıda paıda boldy — aljapqyshy joq — daýsy dirildep: "Hanym kishkene qyzymen keshe keshke ketip qalǵan". — "Qaıda?" — dep surady Krechmar buryshqa qarap. Frıda asyǵys-úsigis, aıqaılap túsindirip jatty da, kenet eńirep jylap jiberdi, eńirep júrip onyń qolynan qalpaǵy men taıaǵyn aldy. "Siz kofe ishesiz be?" — dedi ol jylap júrip. "Kofe bolsa, kofe bolsyn..."

Jatyn bólme astan-kesteń bopty. Áıeliniń sary kóılegi tósekte jatyr. Shkaptyń bir tartpasy tartylǵan qalpy. Ústelden qaıyn atasy men qyzynyń portreti ǵaıyp bolypty. Kilem sheti qystyrylyp qalǵan.

Ol kilemdi jóndep, jaılap kabınetke kirdi. Onda birneshe ashylǵan hattar jatyr. Magdanyń balaǵa tán qolyn tanydy. Draıerler balǵa shaqyryp jatyr. Gorn — muhıttyń arǵy jaǵynan iltıpatyn bildiredi. Tic dárigeriniń eseptesý qaǵazy.

Eki saǵattan keıin Maks keldi. Qyrynyp jatyp múlt ketken bolý kerek: torsyqtaı betine aıqastyryp dáke japsyrypty. "Men onyń zattaryn alyp ketýge keldim", — dedi ol kirgen boıda. Krechmar onyń sońynan erip baryp, Frıda men onyń, beıne bir, poezǵa keshigip bara jatqandaı asyǵyp sandyqty toltyryp jatqandaryna únsiz qarap turdy. "Qolshatyrdy umytpańdar" — dedi Krechmar selsoq qana. Balalar bólmesinde de sol ábiger qaıtalandy. Bonnanyń bólmesinde muqıat jabylǵan shabadan tur edi — ony da aldy.

"Maks, eki aýyz sózim bar" — dep mińgirlegen Krechmar, jótkirinip kabınetke bettedi. Maks onyń sońynan ilesip, terezeniń aldyna bardy. "Bul apat", — dedi Krechmar. Únsizdik.

"Men saǵan bir—aq nárse aıtam, — dedi Maks aqyrynda, terezege qarap turyp, — Annelıza muny kótere almaýy múmkin. Siz... ol..." Maks múdirip qaldy, betindegi aıqastyrylǵan dáke áldeneshe ret bult-bult ete tústi.

"Ony endi ólgenmen birdeı deýge bolady. Siz ony... Siz onymen... Shynyn aıtqanda, siz qandaı ońbaǵansyz, sendeılerdi..."

"Sen sondaı dórekisiń" — dep Krechmar kúlgen boldy.

"Bul endi sumdyq qoı! — kenet Maks aıqaılap jiberip, kelgennen beri oǵan alǵash kóz tastady. — Sen ony qaı jerde jabystyryp aldyń? Ol jezókshe saǵan nege hat jazady?"

"Jaraıdy, jaıyraq", — dedi Krechmar eshqandaı qaýqary joq doq kórsetip.

"Men seni perip jibereıin be, perip jibereıin be!" — dedi Maks odan saıyn órshelenip.

"Frıdadan uıalsań netti, — dep mińgirledi Krechmar. — Ol bárin estip tur ǵoı. Bul apat".

"Sen jaýap beresiń be, joq pa?" — dep Make onyń jeńinen tartpaq bolyp edi, Krechmar onyń qolynan salyp qaldy.

"Men saǵan jaýap bermeımin, — dedi ol, — munyń bári meni qorlaıdy. Bul bálkim, birtúrli túsinispeýshilik... Múmkin, anaý aıtqandaı eshteńe bolmaǵan shyǵar..."

"Sen ótirik aıtasyń! — dep aıqaılady Make oryndyqpen edendi salyp qap. — Sen ótirik aıtasyń. Men jańa ǵana onda boldym. Emdeletin úıge jiberetin jezókshe. Seniń ótirik aıtqanyńdy men bilem. Qalaı osyǵan bardyń, jeksuryn! Bul endi azǵyndyq qana emes, bul..." "Jetedi, jetedi", — dedi Krechmar alqynyp.

Júk mashınasy ótti de, terezeler shynysy syldyrlady.

"Áı, seni me, — dedi Make kenet baısaldanyp, muńly daýyspen — Osylaı dep kim oılaǵan..."

Ol shyǵyp ketti. Frıda pysyldap jylap júr. Bireý sandyqty alyp ketti. Sonan keıin bári tyna qaldy.

9

Tús áletinde Krechmar bir shabadanymen Magdaǵa kóship aldy. Frıdany qańyrap qalǵan úıde qalýǵa zorǵa kóndirdi. Aqyrynda ol, Bonnanyń burynǵy bólmesine júretin jigitińdi ornalastyr dep aıtqannan keıin ǵana kelisimin berdi. Ol barlyq telefon qońyraýlaryna Krechmar óziniń otbasymen Italıaǵa júrip ketti dep jaýap berýge tıis boldy.

Magda ony salqyn qabyldady. Tańerteń ony qutyrǵan bir semiz adam oıatty da, Krechmardy izdep, ony eki ret jezókshe dep atady. Qaıratty aspazshy ony ıterip shyǵaryp jiberdi. "Bul páter, dálirek aıtqanda, bir-aq adamǵa arnalǵan", — dedi ol Krechmardyń shabadanyna qarap. "Men senen ótinem..." — dedi ol salǵyrt qana. "Jalpy aıtqanda, men seniń ońbaǵan jaqyndaryńnan bylapyt sózder estigim kelmeıdi" — dedi ol qyzyl jibek kıip ap, papırosyn býdaqtatyp bólmede ári-beri júrip. Mańdaıyna túsip ketken qoıý shashy, ony syǵan qyzyna uqsatyp jibergen.

Tústen keıin Magda gramafon satyp alýǵa ketti, — gramafondy nege osy kúni satyp alý kerek. Krechmar basy aýyryp, del-sal qalypta, jaman-jáýtik qonaq bólmede, kýshetkanyń ústinde sol qalpynda jatyr: "Qulaq esitip, kóz kórmegen oqıǵa boldy, al men túk bolmaǵandaı jatyrmyn. Annelıza jıyrma mınóttaı esinen tanyp qap, sonan keıin aıqaıǵa basqan shyǵar, — ony estý múmkin emes qoı, — al men túk bolmaǵandaı... Men onymen ajyrasyp kete almaımyn, óıtkeni ol meniń áıelim, onyń ústine onymen ajyrasýǵa quqym joq, — men Annelızany súıem, árıne ol meniń kesirimnen óletin bolsa, onda men atylyp ólem. Makstyń páterine kóshý kerektigin Irmaǵa qalaı túsindiredi eken. Asyǵystyq. Ústirttik. Ol týraly Frıda: "Ol aıqaılady, ol aıqaılady" dep "o" dybysyna nyqtap ekpin túsirip aıtty. Al, Annelıza ǵumyry daýysyn kóterip kórmep edi.

Kelesi kúni, Magdanyń kúıtabaqtar satyp alýǵa ketken sátin paıdalanyp, Krechmar áıeline, ony, "bizdiń otbasymyzdyn shańyraǵyn ortasyna túsirgen" jelbastyǵyna karamaı, áli de súıetindigin shyn kóńilmen, biraq tym tátti sózdermen uzyn hat jazdy. Ol jylap otyryp, anda — sanda Magda kele jatqan joq pa dep tyń — tyńdap qoıyp, kózinen jas sorǵalap, kúbirlep sóılep otyryp hatyn jalǵastyra berdi. Ol áıelinen keshirim surady, qyzyna qaraýyn, oǵan laıyqty, biraq baqytsyz ákesin jek kórip ketpeýdiń amalyn tabýdy ótindi, — alaıda ol hatta, eger áıeli keshirim jasasa, onda jelbastyqtan bas tartatyny týraly biraýyz sóz joq edi. Jaýap bolmady.

Eger azapqa túspeımin dese, onda ol eshteńege alańdamastan jeksuryn jolǵa túsip, otbasyn mıynan birjola alastap, Magdanyń kóz sýyrar sulýlyǵy qozdyratyn sumpaıy, soraqy, tipti keseldi yndyn qushtarlyǵyna múlde berilý kerek. Magda qaı kezde de, kúndiz de, túnde de, qansha ret bolsa sonsha ret, maqulyqtyq jynys qushtarlyǵyna daıyn edi, ol qaıta burynǵydan da qutyryp, burynǵydan da qulpyryp bara jatatyn tarpan asaý, —byltyr dárigerdiń oǵan bala kóterýge qabiletsiz ekenin aıtqany, ol úshin basyna qonǵan baqyttaı kórindi. Krechmar ony kúnde tańerteń sabyndanyp vana qabyldaýǵa úıretti, buryn ol moıny men qolyn jýyp júre beretin. Tek qolynyń ǵana emes, bashpaılarynyń da tyrnaqtary tap-tuınaqtaı bop, tazaryp, boıalyp-syrlanatyn boldy. Qoltyǵynyń astyndaǵy júndi qyryp tastaımyn dep, qanatyp aldy. Qannyń túsi onyń júregin loblytyp, basyn aınaldyrdy. Krechmar dárihanaǵa júgirip baryp sary mata, ıod, taǵy birdeńeler alyp keldi.

Eger basqa bireýlerdiń boıynan kórse naǵyz turpaıylyq, tipti baryp turǵan uıatsyzdyq bop kórinetin qylyqtar, Magdanyń boıynan kóringende sondaı jarasymdy bop shyǵa keledi. Onyń talshyqtaı balǵyn denesi men ashyq jynysqumarlyǵy — teatr zalyndaǵy aqyryndap báseń tartatyn jaryq qusap jabylatyn sol bir úsh jaǵy qıylyp bitken kózi onyń esin shyǵaryp jiberetin, aqyrynda ol tán sypaıylyǵynan múlde aıyrylyp tyndy, — uıań áıelin qushaqtaǵan kezdegi burynǵy ustamdylyq joq boldy.

Tanys bireýler jolyǵyp qala ma dep ol kóshege shyǵýdan kaldy, Magdany qasynan, onda da tek tańerteń ǵana, qınala jiberetiń, — ol shulyqtar men jibek kıim-keshek satyp alýǵa tyrysatyn. Magdanyń ár nárseni bir qazyp suraı bermeıtinine tańǵalatyn, — ol onyń ótken ómirinen eshteńe suramaıtyn, jaqyn adamyn belgili júıe boıynsha kóz aldyna elestetetin de, sol júıege tolyǵynan senetin adamdar soıynan edi. Ol, keıde, óziniń ótken ómiri týraly, balalyk shaǵy haqynda, emis—emis qana biletin sheshesi men óziniń attaryn, ıtterin, emenderin, pomestesindegi astyǵyn ólerdeı jaqsy kóretin, aıaq astynan qaıtys bop ketken ákesi jóninde áńgime aıtady, — ıá, ıá ákesi, — bir sózýar—qonaǵy, qolyn qaıta—qaıta aýzyna aparyp, ádepsiz bir anekdotti aıtqan kezde ishegi qatqansha kúlem dep ólip ketken-di.

"Qandaı? Aıtshy?" — dep Magda ótingenmen Krechmar ol anekdotty bilmeıtin.

Ol óziniń erterekte sýret salýǵa qushtar bolǵanyn, óziniń jumysy týraly kartınalardy qalaı tazalaıtyn baǵaly jańalyq jaıynda aıtady — tozǵan lak tozańǵa aınalyp ketedi, skıpıdarǵa malynǵan shúberekpen súrtken kezde dóreki, qara kóleńke joǵalady da, buryn—sońdy kórmegen sulýlyq qalqyp shyǵady — kógildir jotalar, balaýyz tústes soqpaqtar, bókene boıly jat jerlik dindarlar...

Magdany, negizinen ondaı kartınalardyń qansha turatyny ǵana qyzyqtyratyn.

Ol soǵys týraly, okoptarda qalaı azaptanǵany jaıynda aıtqan kezde, Magda, oǵan baı bola tura nege tylda jumys istemegensiń dep tańǵalatyn. "Sen qandaı qyzyqsyń, — dep daýystap jiberetin Krechmar, onyń moınynan súıip, — qudaı-aý, qandaı qyzyqsyń!.."

Magdanyń keshke qaraı ishi pystatyn — onyń kınematografqa, saltanatty qabaqtarǵa baryp, negrıtán mýzykasyn tyńdaǵysy keletin. "Bári bolady, bári bolady, — deıdi ol. —Sen tek shyda, meniń oń-solyma qaraýyma, demalýyma mursat ber. Meniń ár túrli josparlarym bar... Kór de tur, bir jaqqa tartamyz da ketemiz..."

Ol qonaq bólmege qarap otyryp zattarǵa degen talǵampazdyqqa múlde tóze almaıtyn onyń, myna úıme-júıme bop jatqan dúnıelerdi, myna joqty—bardy jınaı bergen Magda qurastyrǵan ortany súıe bastady.

"Biz óte jaıly ornalastyq, Magda solaı ma?" Ol birden kelise ketti. Munyń báriniń ýaqytsha ekenin ol bildi. Krechmardyń baı páteri týraly oı basynan shyǵar emes, biraq, árıne, oǵan asyqpaý kerek.

Birde maýsymnyń basynda Magda modalar úıinen jaıaý shyǵyp, úıine jaqyndap qalǵan kezde, art jaǵynan bireý kep, onyń qarynan ustaı aldy. Ol jalt qarady. Ol aǵasy Otto edi. Jaǵymsyz túrmen myrs etti. Árirek te, onyń eki joldasy da ezýlerin qısaıta kúlip qarap tur.

"Sálem, balaqaı, — dedi ol. — Týysqandardy umytyp ketý jaqsy emes".

"Qolymdy jiber", — dedi baıaý ǵana Magda, kózin tómen túsirip.

Otto bulǵaq-bulǵaq etedi. "Qandaı ádemi kıinip alǵansyń, — dedi ol onyń basynan aıaǵyna deıin kóz júgirtip, — hanym deýge bolady".

Magda buryldy da júre berdi. Biraq ol ony taǵy da saýsaqtaryn batyryńqyrap ustaı aldy. "Aı-aı", — dep aıqaılap jiberdi ol bala kezindegideı.

"Sen, — dedi Otto. — Men seni úsh kúnnen beri baqylap júrmin. Qalaı turyp jatqanyńdy bilem. Degenmen biz bylaıyraq shyǵaıyqshy..."

"Jiber, jiber", — dep sybyrlady Magda, onyń saýsaqtaryn ajyratpaq bop. Ótip bara jatqandardyń keıbireýleri aıqaı—shý shyǵa qalsa eken dep, toqtap qarap tur. Úıi tipti jaqyn edi. Krechmardyń terezege kózi túsýi múmkin ǵoı. Onyń arty jaqsy bolmaıdy.

Onyń qysqanyna kónip, amal joq ornynan qozǵaldy. Tisterin aqsıtyp, qoldaryn bos tastap ekeýi jaqyndady, — Kaspar men Kýrt. "Menen saǵan ne kerek?" — dedi Magda aǵasynyń myj-myj bas kımine, qulaǵyna qystyrǵan papırosyna, buqa moınyna qarap. Ol basyn shaıqady. "Júr, anaý qabaqqa baraıyq".

"Qoıa ber", — dep aıqaılady ol. Anaý ekeýi de jaqyndap ony yǵystyryp alyp bara jatty. Ol shoshı bastady.

Ol tórteýi kúńgirt traktırge kirdi. Birneshe adam qyryldap-aıqaılap áldeneni áńgime etip jatty. "Mynaý buryshqa otyraıyq", — dedi Otto.

Otyrdy. Magda, aǵasymen jáne myna kúnge totyqqan jigittermen birge sýǵa túsýge barǵandaryn esine aldy. Olar ony júzýge úıretpek bop, sanyn qysatyn-dy. Olardyń biriniń, Kaspardyń saýsaqtary men tósinde tatýırovka bar bolatyn. Jaǵada jatyp ap, bir-birine maıly qum shashyp, etpetinen jatqan onyń sý-sý arqasynan qaǵyp—qaǵyp qoıǵan edi. Onyń bári tamasha, jaqsy edi. Ásirese bulshyq etti, aqshyl shashty Kaspar jaǵalaýǵa júgirip baryp, tońǵan adamdaı, qolyn sermep júrip alatyn. Shalqalap júzip bara jatyp, ol ıtbalyqtyń daýsyn salatyn. Sýdan shyqqan boıda ol birden shashyn tarap, bas kıimin kıip alatyn Dop oınaǵandary da esinde, sonan keıin ol jata qalatyn da, olar onyń betin ǵana qaldyryp qummen kómip tastaıtyn.

"Endi tyńda, — dedi Otto ústel ústine tórt saptyaıaq móldir tústi syra qoıylǵannan keıin. — Seniń baı dosyń bolǵany úshin ǵana, ózińniń jaqyndaryńnan bezip ketpeýiń kerek. Kerisinshe, otbasyńa kómektesýiń kerek". Ol syradan bir urttap aldy, basqalary da sóıtti. Ol ekeýi Magdaǵa kekesinmen, jek kóre qaraıdy.

"Sen muny tıse terekke, tımese butaqqa dep aıtyp otyrsyń, — dedi Magda keýdesin kóterińkirep. — Sen oılaǵandaı emes, múlde basqa. Biz erli-zaıyptymyz, bilip qoı".

Úsheýi de qarqyldap kúlip jiberdi. Úsheýin de Magdanyń jek kórgeni sondaı, olardan burylyp sómkesiniń qulpymen bolyp ketti. Otto onyń qolynan sómkeni alyp ashty da, odan opa qorabyn, kilt jáne úsh marka men usaq tıyndardy alyp shyqty. Aqshany ózine qaldyryp, basyn ıip sómkeni onyń aldyna qoıdy.

Taǵy da syra suratty. Magda da ózin-ózi zorlaǵandaı bop bir jutty, — ol syrany jek kóretin, — áıtpese olar muny da iship qoıatyn túri bar. "Maǵan endi ketýge bola ma?" — dep surady ol.

"Qalaı? Qabaqta aǵań men onyń dostarymen otyrý yńǵaısyz ba? — dep tańyrqady Otto. — Sen, Magda, qatty ózgerip ketkensiń. Biraq biz, áli eń basty máseleni aıtqan joqpyz..."

"Sen meni tonap aldyń, endi men ketem".

Úsheýi taǵy kúńgir-kúńgir daýys shyǵardy, bul shoshıyn dedi.

"Tonaý týraly áńgime bolmaý kerek", — dedi Otto ashýly keıippen. — Bul aqsha seniń aqshań emes, bizdiń aǵaıyndardyń qanynan soryp alynǵan aqsha. Sen ondaı sıqyrshylyǵyńdy qoı. Tonaý týraly aıtyp otyrmyn. Sen.. "— Ol ózin basyp, jaıyraq sóıledi. "Magda, tyńda. Sen búgin ózińniń dosyńnan maǵan, otbasymyzǵa dep shamaly aqsha alasyń. Elý marka.Túsindiń be?"

"Men ony istemesem she?" — dep surady Magda.

"Onda ósh alamyz, — dedi Otto baıyppen. — Biz sen týraly bárin bilemiz... Qalyńdyq — qaraı gór!"

Magda kenet kúlimsiredi de, kózin tómen túsirip, sybyrlap qana:

"Jaqsy tabaıyn. Osymen boldy ma? Ketýime bola ma?" — dedi.

"Toqtaı tur, toqta, qaıda asyǵasyń? Jalpy biz kezdesip turýymyz kerek, qala syrtyna shyǵamyz, bildiń be? — dostaryna qarap qoıdy. — Keremet bolyp edi ǵoı. Murnyńdy shúıire berme, Magda".

Biraq ol ornynan turyp ketip edi óziniń syrasyn iship qoıǵan — dy.

"Erteń túste sol buryshta, — dedi Otto, — sonan keıin kúni boıy Vaızeıde bolamyz. Jaqsy ma?.."

"Jaqsy", — dep Magda kúlimsirep basyn ızep syrtqa bettedi.

Ol úıge kirdi, Krechmar gazetin tastap onyń janyna keldi. Magda esinen aıyrylǵan jandaı qańǵalaqtap, ótirik búgilip bara jatty. Óte sátti shyqty. Ol qorqyp ketti de, kýshetkaǵa jatqyzyp, konák ákeldi. "Ne bop qaldy? Ne bop qaldy?" — dep surady ol, shashynan sıpap. "Sen meni endi tastap ketesiń", — dedi Magda yńyrsı sóılep. Ol jutynyp—jutynyp jiberip eń sumdyqty oıyna aldy: kózge shóp salý. "Olaı bolsa, atyp tastaımyn", — dedi ishteı ózine—ózi, sonan keıin sabyrly únmen: "Ne bop qaldy, Magda?" —"Men saǵan ótirik aıttym", — dedi de, úndemeı qaldy. "Ajal" — dep oılady Krechmar. "Men seni aldadym, Brýno, — dep jalǵastyrdy ol. — Meniń ákem, tipti de sýretshi emes, burynǵy slesar, qazir shveısar, sheshem basqysh jýady, aǵam jaı ǵana jumysshy. Meniń balalyq shaǵym óte qıyn boldy, meni uryp—soqty, meni azaptady..."

Krechmardy basqa sezim bıledi — jumsaryp bosap sala berdi, sonan keıin aıaýshylyq paıda boldy.

"Joq, súıýdi qoıa tur, Brýno. Sen bárin bilýiń kerek. Men úıimnen qashyp ketkem. Men aldymen natýrashy bolyp istedim: Meni bir kári qaqpas kempir paıdalandy. Sonan keıin baqytsyz mahabbattyń qurbany boldym — sen sıaqty onyń da áıeli boldy, áıeli ajyrasýǵa ruqsat bermeı qoıdy da, ony ólgenshe súıe tura, odan men ketip qaldym. Sonan keıin meniń sońyma qart bankır tústi, búkil dúnıe-múlkimdi saǵan berem dep soqty, sol tusta las ósek-aıańdar órip ketti, — biraq ol eshteńe de jasaı alǵan joq. Onyń júregi jarylyp óldi. "Argýsqa" kirip, jumys isteı bastadym. Túsinesiń be, ol meni ekrannyń juldyzy etkisi keldi, — al men bolsam adal joldy tańdadym..."

"Baqytym meniń, baqytym", — dedi Krechmar kúbirlep.

"Sen meni sumpaıy kórip turǵan shyǵarsyń? — dedi ol jylap jatyp kúlmek bolyp edi, biraq jas qurǵyryń kózinen shyǵa qoımady. — Jek kórmeýiń qandaı jaqsy. Biraq endi sen eń sumdyǵyn tyńda: aǵam meniń izime tústi, ol menen aqsha talap etti, endi ol bopsaǵa barady... Men ony kórgen boıda, seni oıladym: baıǵus, ańǵal kójegim, meniń otbasymdy bilmeıdi ǵoı, — men sonda, bilesiń be, men sonda uıattan ólerdeı boldym — saǵan bar shynymdy aıtpaǵannan, — sondaı uıaldym, Brýno..."

Ol ony qushaqtap, eljireı erkeletip qytyqtady, ol sylq—sylq kúldi (aǵasyn aqymaq qyp ketti ǵoı).

Bilesiń be, — dedi Krechmar, — men seni endi jalǵyz jiberýden qorqyp turmyn. Ne isteý kerek? Polısıaǵa shaǵym jasasaq pa eken?

"Joq, tek bul emes" — dedi Magda kesimdi túrde. Ol, nege ekeni belgisiz, polısıa men polıseılerden qatty qorqatyn.

10

Tańerteń ol Krechmarmen birge shyqty — jeńil jazǵy zattar men kúnge qarsy kremder satyp alý kerek edi: Adrıatıadaǵy Solfı kýrorty óziniń kún sáýlesiniń moldyǵymen aty shyqqan. Taksomotorǵa otyryp jatyp, kósheniń arǵy betinde turǵan aǵasyn baıqady, biraq ony Krechmarǵa kórsetken joq.

Kóshege Magdamen birge shyǵý, onymen birge bir dúkennen ekinshi dúkenge barý Krechmardy tolassyz alań etýmen boldy: tanys bireýler kezdesip qala ma dep qoryqty, ol óziniń jaǵdaıyna áli úırene qoımap edi. Olar úıge qaıtqanda, izderine eshkim túsken joq; Magda aǵasynyń qorlanǵanyn, endi bir shara qoldanatynyn túsindi. Solaı boldy da shyqty. Jol júrerden eki kún buryn Krechmar is qaǵazdaryn jazyp otyrǵan. Magda kelesi bólmede jańa sandyqqa zattardy rettep salyp jatqan; Krechmar qaǵazdyń sybdyry men úzdiksiz yńyldap án salyp júrgen onyń daýsyn tyńdap otyrǵan. "Qandaı qubylǵan dúnıe, — dep oılady Krechmar. — Eger balger jańa Jyldyń aldynda, birer aıdyń ishinde meniń ómirimniń osylaı shalt ózgeretinin aıtsa ǵoı..." Magda kelesi bólmede áldeneni qolynan túsirip aldy, áýen kilt úzildi, sodan keıin qaıta jalǵasty. "Bes aı buryn ǵana men úlgili erkek boldym ǵoı, Magdanyń ol kezde elesi de joq edi. Osynyń bári qalaı shuǵyl boldy. Basqa adamdar otbasy baqytyn syrttaǵy kóńil kóterýmen ádemi úılestire alady, al meniki shatysyp-bytysty da ketti, men qazir de ózimniń múlt jibergen jerimdi bile almaı dal bolam; men dál osy otyrysymda ne nárseni de anyq aqylǵa sala alam, al ómirde bári qyryn kelip, aıdalaǵa laǵyp barady..."

Ol kúrsinip alyp, qaıtadan hatqa tóndi. Kenet qońyraý. Krechmardyń aýyz bólmesine ár esikten bir-bir adam shyǵa keldi. Magda men aspazshy. "Brýno, — dedi Magda sybyrlap. Men bilip turmyn, bul Otto". — "Ózińe bar, — dep jaýap berdi Krechmar. — Ony ózim retke keltirem".

Ol esik ashty. Tabaldyryqta dóreki topas jas jigit turdy — solaı bola tura Magdaǵa óte uqsas. Ústinde jyp—jınaqy kógildir kostúm, sur galstúgi jińishkerip baryp kóıleginiń astyna ketipti.

"Sizge kim kerek? — dep surady Krechmar.

Otto jótkirinip, turpaıylaý túrmen: "Meniń sizben qaryndasym týraly sóıleskim keledi, men — Magdanyń aǵasymyn", — dedi.

"Nelikten menimen?"

"Siz myrza... — dep tosylyńqyrap bastady Otto, — myrza..."

"Shıffermúller" — dep aıtyp jiberdi Krechmar jeńildep.

"Bylaı, Shıffermúller myrza, men sizdi qaryndasymmen birge kórdim de, eger men... eger siz..."

"Esik kózinde nege tursyz? Kirińiz".

Ol kirip, taǵy jótkirinip qoıdy.

"Tyńdańyz, Shıffermúller myrza. Meniń qaryndasym tym jas, tájirıbesiz. Meniń sheshem, Shıffermúller myrza, Magda úıden ketkeli beri túnimen uıyqtamaı shyǵady. Ia, Shıffermúller, ol áli bar-joǵy on bes jasta ǵana — odan úlkenmin dese, senbeńiz. Óte yńǵaısyz jaǵdaı, Shıffermúller myrza. Munyń ne bolǵany, sonda, sýdar, biz — adal adamdarmyz, ákemiz — qart jaýynger, bul isti qalaı jónge keltirýdi men bilmeı turmyn..."

Otto ózin-ózi shırata sóılep,óz sózine tipti ózi senip qalǵandaı.

"Ne bolaryn bilmeımin, — dep jalǵastyrdy ol elige túsip. — Bul jaramaıdy ǵoı, Shıffermúller myrza. Ózińiz oılańyzshy, sizdiń etegin jel ashpaǵan qaryndasyńyzdy aqshaǵa kóndirip, azǵyndyq jolǵa túsirdi deıik..."

"Sen tyńda, qaraǵym, — Krechmar bólip jiberdi. — Bul jerde bir bilmestik bar ǵoı deımin. Qalyńdyǵym maǵan aıtqan, onyń otbasy odan qutylǵansha asyq bolǵan".

"Sýdar, — dedi Otto, kózin syǵyraıta qarap, basyn shaıqap — Oǵan úılenem dep, siz meni sendirgińiz kele me. Adal qyzǵa úılener kezde, adam eń aldymen, onyń ata-anasymen, aǵasymen keńesip, solardan kepildik almaıtyn ba edi, — kóbirek kóńil, azyraq astamshyldyq, sýdar".

Krechmar Ottoǵa sekem ala qarady da, Maks Annelıza úshin qalaı kúıip-pisse, ol da Magda úshin solaı kúıip-pisýge quqy bar ekenin, bul jerde ol durys aıtyp otyr dep oılady.

"Toqta, toqta, — Krechmar kesip tastady. — Munyń bárin men jaqsy bilem, biraq bul máseleler sizge qatysty emes. Ketýińizge bolady".

"Á, solaı ma, — dep Otto tyǵylyp qaldy. — Solaı ma. Jaqsy onda".

Ol qalpaǵyn sıpap, edenge qarap ún-túnsiz otyryp qaldy. Oılanyp ap, endi ol máseleniń basqa jaǵynan keldi.

"Siz, bálkim, kóp aqsha tóleıtin bolýyńyz kerek, sýdar. Men qaryndasymdy basynan bashpaıyna deıin jaqsy bilem. Men ony adal dep, tek aǵasy bolǵannan keıin ǵana aıttym. Biraq, Shıffermúller myrza, siz tym ańǵal, aqkóńil ekensiz, sizdiń ony qalyńdyǵym degenińiz birtúrli kúlkili estiledi. Kerek bolsa, men sizge ol týraly aıtyp bereıin".

"Qajeti joq, — degen Krechmar qyp-qyzyl bop ketti. — Ol maǵan bárin ózi aıtqan. Otbasy qamqor bola almaǵan baqytsyz qyz. Al endi, ketińiz", — dep Krechmar esik ashty.

"Áli ókinesiz", — dedi Otto doǵal sóılep.

"Ketińiz", — dedi qaıtalap Krechmar.

Otto ornynan zorǵa qozǵaldy. Dáýletti adamdardyń bárinde bola beretin sezimtaldyqpen Krechmar da, bul jas jigittiń ómiri jadaý, turpaıy bop ótedi-aý dep oılady. Esikti jappaı turyp ol, shılanyn shuǵyl shyǵaryp, bas barmaǵyn tiline tıgizip, Ottonyń qolyna on marka ustatty. Esik tars jabyldy. Otto aqshaǵa qarap turyp qaldy da, qońyraý soqty.

"Taǵy da siz be!" — dep aıqaılap jiberdi Krechmar.

Otto aqshaly qolyn sozdy. "Men qaıyr surap kelgem joq, dedi ol yzaly keıippen. — Eger aqshańyz syımaı bara jatsa, onda ony jumyssyzdarǵa berińiz".

"Qaraǵym, neǵylasyz, alyńyz", — dedi Krechmar qysylyp qap.

Otto ıyǵyn qıqań etkizdi. "Men baı myrzalardan qaıyr suramaımyn. Men eshkimge keýdemdi taptatpaımyn. Men..."

"Men, tek oılap em..." — dedi Krechmar.

Otto taǵy da áldene dep, búgejektep turdy da, qabaǵyn qars japqan qalpy aqshany qaltasyna sap, júrip ketti. Áleýmettik qajettilik qanaǵattandy, endi pendelik tóbettiń aranyn basý kerek.

"Azdaý, — dedi ol, — áı, jaraıdy".

11

Annelıza Magdanyń hatyn oqyǵaly beri, ol bir uzaqqa sozylǵan tústiń ishinde júrgendeı hal keshýde, birde ózi jyndanyp ksi kendeı, birde kúıeýi ólip qalǵandaı, beıne bir ol saǵan opasyzdyq jasady dep, ótirik aıtatyndaı. Onyń keter kezinde mańdaıynan súıgeni esinde — sol bir alysta qalǵan keshte, — mańdaıynan súıdi, sonan keıin ol: "Erteń dárigerden bul týraly suraý kerek. Ol áli qyshynyp júr", — dedi. Ol onyń sońǵy sózi boldy, — qyzynyń qoly men moınyna bolar-bolmas bórtken shyqqan, — osydan keıin ol joq boldy, birneshe kúnnen keıin bórtken sınk maıynan jazylyp ketti, — biraq dúnıede adam jadyn súrtip tastaıtyn krem de, maı da joq qoı: onyń keń, jyp—jyly mańdaıy, esikke qaraı bettegen salqam júrisi, moınyn burǵany, "erteń dárigerden bul týraly..."

Alǵashqy kúnderi onyń aǵyl-tegil jylaǵany sonsha, adamnyń kóz jasy sonshalyqty sarqylmaıtynyna tańǵaldy, — adam balasy óziniń janarynan qanshama tuzdy sý tógiletinin fızıologtar bile me eken? Birde Abbasıa terrasynda teńiz sýy quıylǵan vanaǵa úsh jasar Irmany kúıeýimen birge túsirgenderi esine tústi, — kenet, eli de kól-kósir kóz jasy bar ekenin bildi, — dál sondaı vanany kóz jasyna toltyryp, oǵan balany shomyldyryp ap, sonan keıin ony fotoaparatpen sýretke túsirip, Irmanyń balalyq shaǵyna arnalǵan álbomǵa japsyryp qoıý kerek: terras, vana, balpanaqtaı bala, kúıeýiniń kóleńkesi — óıtkeni sýretke túsirgende ol kúnge tý syrtyn berip turǵan, —qoldary arbań-arbań etken uzyn kóleńke.

Órekpigen kóńilin basqan kezde ol ózine-ózi, al, jaqsy meni tas-tasyn, biraq Irma týraly qalaı oılamaıdy, deıtin. Irmany Bonnamen birge Mısdraǵa jibergenim durys boldy ma dep, Annelıza aǵasynyń qulaǵynyń qurysh etin jeıdi, al ony durys dep qana qoımaı, sol jaqqa sen de baryp qaıt deıdi, biraq ol onyń bul sózin qulaǵyna da ilgisi kelmeıdi. Osynshalyqty qorlyqqa, osynshalyqty azapqa, osynshalyqty sumdyq pen orny tolmas oqıǵaǵa qaramaı, Annelıza áp kún saıyn, nege ekeni belgisiz, esikten bop-boz bop, óksigin basa almaı oǵan qolyn sozyp kúıeýi kirip kele jatqandaı bolady.

Ol kúniniń kóbin aldynda turǵan bir bos kresloǵa otyra salyp ótkizedi — keıde tipti aýyz bólmede — oıdyń qalyń týmany basqan kez kelgen jerde, — erli-zaıypty ómirde kúıeýi osy toǵyz jyl boıy, alǵashqy kúnnen bastap, onyń kózine shóp salyp kelgen dep oılaıdy.

Maks Annelızanyń kóńilin aýlaǵysy kep, oǵan jýrnaldar, jańa kitaptar ákep beredi, balalyq shaqtary týraly, áke-shesheleri jaıynda soǵysta opat bolǵan aǵalary haqynda áńgime aıtady.

Birde ol ony Tırgarshenge alyp bardy, olar onda kóp qydyryp, óziniń qojaıynynan sytylyp qashyp baryp bıik aǵashtyń basyna shyǵyp ketken maımylǵa jarty saǵat boıy qarap turdy, maımyldy qojaıyny aǵashtan aldarqatyp túsirgisi kep, birde ysqyrady, birde aınany kún kózine shaǵylystyryp jalt—jult oınatady, birde úlken banan kórsetedi. "Ol ony túsire almaıdy, eshqandaı úmit joq, ol endi oralmaıdy", — dedi Annelıza aqyrynda, sóıtti de jylap jiberdi. Olar úıge jaıaý kaıtty, kún ystyq edi, Maks tartpaly baýmen bolsa da, pıdjagyn sheship aldy. "Bunyń durys emes qoı, — dedi Annelıza kúrsinip. — Beldik taǵý kerek". — "Ol ustamaıdy ǵoı — dep qarsylasty Maks. —Meniń qarnym qyryn ósken". Osy sátte qaryndasy onyń qolyn qatty qysyp jiberdi. Annelıza ótip bara jatqan taksomotorǵa qarap tur eken. Taksomotor bapyldap, oń jaǵyna qyzyl tilin shyǵaryp, buryshtan aınalyp ketti.

12

Óziniń sýǵa túsetin qysqa qara trıkosymen jatqan ol, aıaǵyn sozyp jiberip shalqasynan jatqan Magdadan kóz alar emes. Magda óziniń sumdyq ásem symbattylyǵymen, sonadaı jerde jatqan qalpaq kıgen qyp-qyzyl aǵylshynnyń eki jasóspirim qyzynan múlde aıryqsha kórinedi. Krechmar qumǵa jatyp ap kúnniń tutas qońyr boıaýy jaǵynan onyń qoly men aıaǵyna, onyń qyzaryp ketken júzi men jańa ǵana boıalǵan aýzyna kóz almaı qaraýda. Keri serpilip tastalǵan qońyr shashy tógilip, kishkentaı qulaǵynyń qalqanyna kirip ketken qum qıyrshyqtary jylt-jylt etedi, omyraýyn tyrsyldaǵan qos anary kerip tur, — osy bir denemen dene bop jabysyp qalǵan qara kostúminiń tek bir jerin qyrqyp jiberseń, qalǵan jerleri túgel sypyrylyp túser edi.

Krechmar alaqanyndaǵy sýsyp turǵan qumdy onyń qabysyp jatqan qarnynyń ústine quıdy. Magda kózin ashyp kúnnen kózin asha almaı kúlimsirep, naqsúıerine bir kóz tastap, qaıtadan kózin jumdy.

Sálden keıin ol keýdesin kóterip, tizesin qushaqtap qımyldamaı otyrdy."Endi ol onyń jalańash arqasyn, omyrtqalaryn, jabysyp qalǵan qum qıyrshyktarynyń jylt-jylt etkenin kórdi. "Toqta, men qaǵyp jibereıin" — dedi ol. Onyń terisi ystyq, ári jibekteı eken. "Qudaı-aı, — dedi Magda. — Qandaı kókpeńbek teńiz!".

Shynynda da teńiz kókpeńbek edi. Tolqyndar kóterilgen kezde, onyń qulama jotasynan sýǵa túsip jatqan jandardyń tulǵasy qarań-qarań ete qalady. Alqyzyl halatty er adam sý jaǵasynda turyp kózildirigin súrtip tur. Bir tustan alabajaq kıingen masqarapaz sekildi, álemish boıaýly úlken bir dop ushyp keldi de, sekirip — sekirip tústi, Magda ony sozylyp ustap aldy da, ornynan turyp bireýge laqtyryp jiberdi. Endi Krechmar, kúnniń jaryǵy molynan túsken alashubar jaǵajaı ortasynda turǵan ony, basqa jaqqa kóńil bólmesten, tutas qarady. Qulaǵynyń aınalasyna shashy buıralanǵan jep-jeńil, qup-qýnaq, qolymen sozylyp laqtyrǵan kezde syrǵasynyń jalt-jult etkeni kóz arbaıdy. Magda, oǵan endi búkil ómiriniń tórinde turǵan sýret sıaqty bop kórindi.

Ol etpetinen jatyp, onyń beri basyp kele jatqan aıaǵyna qarap tur. Magda oǵan eńkeıip, áldene dep daýsyn kenep, berlındik qylyqty ádetpen onyń bóksesinen shapalaqpen salyp qaldy. "Sýǵa kettik!" — dep aıqaılaǵan ol, aıaǵynyń ushymen, bir jaq aıaǵyna kóbirek salmaq sap júgire jóneldi, — sonan keıin qolyn jaıyp, sýdy shapattap, jaılap basyp júrip barady, júrip barady, buıra — buıra kóbikter aıaǵyn aımalaıdy. Ol sýǵa tizerlep otyryp, sonan keıin sozylyp júzbek bolyp edi, shashalyp qaldy da, Krechmardan kúle qashyp tez turyp ketti. Denemen dene bop jabysyp qalǵan qara kostúminiń dál ortasyna tostaǵandaı oıyq sýret paıda bopty. "Ah, ah", — dep demge dem aldy ol, shashala—mashala kózin kólegeılegen dymqyl shashyn serpip jatyp. Kenet ol alaqanymen Krechmarǵa sý shashty, ol da solaı etti, olar birshama ýaqyt boıy aıqaı salyp bir-birine sý shashýmen boldy, qol shatyr kótergen kekse aǵylshyn áıeli salǵyrt qana kúıeýine: "Qyzymen oınap júrgen anaý nemiske qarashy. Boıkúıezdenbe, bar da balalarmen sýǵa tús", — dedi.

13

Sonan keıin olar gúldi halattaryn kıip jaqpar tastarǵa ósken sarǵylt butalardyń arasyndaǵy tasty soqpaqpen joǵary kóterilip bara jatty. Shap-shaǵyn, biraq qymbat aqshaǵa jaldap alynǵan vılla qara kıparısterdiń arasynan qanattaı appaq bop kórinedi. Usaq tastardyń ústimen kók qanatty shegirtkeler ushyp ótedi. Magda olardy ustaǵysy keldi. Júrelep otyra qap ol, jaılap qana qolyn shegirtkege jaqyndatty, biraq onyń jıyryp alǵan aıaǵy dir ete tústi de, qanatyn jelpýishteı jaıyp jiberip úsh adym jerge bir-aq sekirdi, qaraýsyz qalǵan baqtyń ishine sińip joq boldy.

Jalúzden jolaq-jolaq bop sáýle túsip turǵan salqyn bólmege kirgen boıda Magda, túlegen jylan qusap, sýǵa túsetin kostúminiń qara qabyrshaǵynan bosap shyǵyp, bıik óksheli týflıin kıip ap, bólmeni boılap júrip edi, jalúzden túsken sáýle jolaqtary onyń denesin shubarala etti.

Keshke qaraı kazınoda bı boldy. Teńiz aınadaı bop jarqyrap jatyr, shamdaryn jaǵyp alǵan parohod Ragýza jaqqa bet alypty. Krechmar onymen berile bıledi, onyń muqıat taralǵan shashy ıyǵynan ǵana keledi.

Kóp uzamaı kelgen adamdardyń ishinen jańa tanystar paıda boldy, — ıtalándyqtar, aǵylshyndar, avstrıalyqtar, — Krechmar birden qyzǵanyshtyń qyzyl ıtine talandy da qaldy, — onyń basqalarmen jabysa bılegenin kórip otyryp, kóıleginiń astynda bir japyraq lypa da joq ekeni esine túsip kúıip kete jazdady. Keıde ol ony kóz aldynan joǵaltyp alady da, papırosyn temeki qutysyna qaǵyp-qaǵyp qap, betaldy júrip baryp karta oınalyp jatqan zalǵa, terrasqa, sonan keıin bılárd oınalyp jatqan jerge barady da, ol bir jerde onyń kózine shóp salyp jatyr degen kúdikten ábden yzalanyp, topan adamdardyń ara-arasymen óziniń ústeline oralady, sol kezde kenet, ózin burynǵydan da ajarly etip kórsetetin, jaryqtan qubylyp turatyn kóılegimen ol jetip keledi, al Krechmar óziniń kúdigin aıtpastan, ústel astynan onyń jalańash tizesin sıpalaıdy, Magda denesin shalqaıta sozyp, avstrıalyqtyń álde bir sózderin aıtyp qarqyldap kúledi.

Shynyn aıtqanda, Magda óziniń búkil bolmys-bitimimen Krechmarǵa barynsha adal bolǵysy keldi. Solaı bola tura, Krechmar ony berile, eljireı erkeletýdi sıreksitip barady. Magda, kópten beri bir túrli sezim selkeýligin, qushtarlyqtyń sabyr tabýyn baıqap, bul onyń jynyna tıip, alǵashqy kezdegi onyń sál ǵana tıip ketetininen tula boıy dir-dir etip, janyp bara jatatynyn esine túsirdi. Eń ókinishtisi, Solfıdaǵy eń úzdik bıshi, jas avstrıalyq alǵashqy ǵashyǵyna bir jerlerimen qatty uqsaıtyp bop shyqty — onyń uqsastyǵy bylaısha kózge uryp turǵan joq, onyń uqsastyǵy jalpaq alaqanymen ustaǵanynda, kekesin aralas kúlimsirep qaraǵanynda, tanaýynyń jelp ete túsetininde edi. Birde eki bıden keıin ol onymen baqtyń qarańǵy múıisinen bir-aq shyqqanyn bildi, mundaı kezde alystan estilgen mýzyka men aıdyń bozań jaryǵy adam janyna qalaı áser etetini aıtpasa da belgili. Teńiz ústinde qabyrshyqtanǵan sáýle oınaıdy, kıparısterdiń kóleńkeleri appaq qabyrǵada yrǵala teńselip tur. "Oı, bolmaıdy" — dedi Magda ony qushqan qalpy úndemeı qalǵan jigittiń erni onyn moınyn, júzin emine aımalap bara jatqanyn, al ystyq, aqyldy qoldary, astynda lypa joq kóıleginiń astyna jyljyp bara jatqanyn bildi. "Joq, bolmaıdy", — dep qaıtalady ol, onyń súıisine essiz súıispen jaýap berip, al jigittiń ony sonshalyqty eliktirip alyp bara jatqany sondaı, Magda odan zor qushtarlyqtyń taıap kep qalǵanyn baıqady, — alaıda esin tez jıyp julqyna bosap shyǵyp, galereıanyń boıymen alysta jaryq túsip turǵan esikke qaraı júgire jóneldi.

Sonan keıin mundaı qaıtalanǵan joq. Krechmar syılaǵan ómirdiń, pálma jelpigen samal men kún shýaǵynyń brıllıanty quıylyp turatyn birinshi klasty fılmderdiń saltanatynda ómirdiń dámin tatyp qalǵan Magda, — munyń bárin kózdi ashyp-jumǵandaı sátte joǵaltyp alýy múmkin ekenin bildi de, táýekelge barýdan bas tartyp, óziniń boıyndaǵy eń basty nárseden, bálkim, basty qasıetinen — tákapparlyǵynan da —aıyrylǵanyn bildi. Biraq tákapparlyq, olar kúzde Berlınge qaıta oralǵannan keıin birden qaıta paıda boldy. "Iá, bul, árıne, tamasha, — dedi ol qatqyl únmen, keremet qonaq úıdiń keremet nómirin kózimen bir sholyp shyqty. — Biraq, Brýno, sen túsin, bul osylaı jalǵasa bermeý kerek qoı".

Krechmar páter jaldaýǵa shara alǵanyn asyǵa jetkizdi.

"Ne, ol meni aqymaq kóre me", — dep oılady ol, oǵan asa bir jekkórinishti túrmen qarap. "Brýno, — dedi ol baıaý ǵana. — Seniń túsinbeıtiniń ne..." Ol tereń kúrsinip, sonan keıin otyrdy da, qolymen betin basty.

"Sen meni ózińe teń sanamaısyń ǵoı, sodan uıalasyń", — dedi ol Krechmarǵa saýsaqtarynyń arasynan qarap.

Ol ony qushaqtamaq boldy. "Tıispe! — dep aıqaılap jiberdi ol, sekirip túsip. — Men ár esiktiń aldynda senimen birge tońyp, sonan keıin menimen birge kóshege shyǵýǵa qorqatynyńdy kúni boıy qarap turǵym kelmeıdi. Joq, maǵan jolama... Eger sen menimen birge júrgenińdi uıat sanaıtyn bolsań, onda seniń Lıshenińe oralýyńa bolady, bar, bara ǵoı..."

"Magda, toqtashy", — dedi Krechmar dármensiz únmen.

Magda dıvanǵa qulaı ketti. Ókirip jylady. Krechmar tizerlep otyra qap, jaılap qana, búlkildep jatqan ıyǵyna saýsaqtaryn tıgizdi.

"Seniń tilegiń ne sonda? — dep surady ol. — A, Magda?"

"Men ashyq túrde seniń úıińde ómir súrgim keledi — dedi ol tunshyǵa sóılep. — Seniń ózińniń menshikti páterińde, — adamdar kórsin, erkin ómir..."

"Jaqsy" — dedi ol, boıyn tikeıtip.

"Al bir jyldan keıin sen maǵan úılenesiń, — dedi Magda ishteı, áli de óksigin basa almaı. —Úılenesiń, eger men ol kezde Gollıvýdke ketip qalmasam, — eger ketsem onda seniń maǵan kók tıynǵa qajetiń joq".

"Tek jylaı kórmeshi, — dedi Krechmar daýsyn kóterip, — áıtpese, men de jylap jiberemin".

Magda tiktelip otyryp, samarqaý kúlgen boldy. Kóz jasy ony tipti ajarlandyryp jiberipti. Beti alaýlap, dymqyl janary ot shashyp, júzinde móldir jas dirildep tur.

14

"A"—ny "b" dep bilmeıtin Magdaǵa óner týraly bir sóz qalaı aıtpasa, Krechmar dál solaı áıelimen on jyl birge turǵan bólmege kirgen kezdegi alǵashqy kúnderi qandaı azapty sátterdi basynan ótkizip jatqanynda aıtqan joq. Bar tusta Annelızany eske salatyn zattar andyzdap tur, — ol buǵan syılaǵan, bul oǵan syılaǵan. Frıdanyń kózinen qatal aıyptaý kórdi, ol bir aptadan keıin, jańa hanymǵa bir nársesimen jaqpaı qaldy da, Magdanyń aıqaı-súreńdi urysyn esitip, ún-túnsiz ketip qaldy. Jatyn, balalar bólmesi, ásirese. jatyn bólmesi Krechmardyń óziniń tazalyǵymen janyn tebirentip jiberetin, al balalar bólmesin Magda kóp uzamaı pıng-pong bólmesine aınaldyryp jibergen-di. Biraq jatyn bólme... Alǵashqy túni Krechmar áıeliniń átiriniń jumsaq ıisin sezgendeı boldy da, ol sodan qysylyp-qymtyrylyp qaldy, Magda sol túni onyń seziminiń selkeý tartyp qalǵanyn mazaq etti.

Alǵashqy soǵylǵan telefondy alý qandaı aýyr edi, ejelgi bir tanysy eken, Italıada kóńildi boldy ma, Annelıza qalaı dep surap, sársenbi kúngi premeraǵa kelesizder me? — dedi. "Biz ýaqytsha bólek turamyz" — dedi qınala Krechmar ("ýaqytsha... O" — dep myrs etti Magda, aınaǵa qarap turyp).

Birte-birte tanys adamdary áıeli týraly suraqtardy azaıtqanyn ol muńaıa baıqady. Bireýlerge qalyńdyǵy bar ekenin jetkizgen boldy: al ol Magdaǵa esh ýaqytta da qalyńdyǵymsyń dep aıtqan emes. Onyń ómirindegi ózgeris týraly sóz shuǵyl tarady, — bireýler kelip-ketýin kilt úzdi, bireýler Magda ekeýimen de jarasty til tabysty, al basqa bireýler eshteńe bolmaǵandaı qalypta júrdi. Tipti mynandaı da boldy, bireýler ony kórgenine sheksiz qýanyshty ekenin bildire turyp, áıelderinsiz keletin boldy, bul jaǵdaı onyń janyna qatty batty.

Ol kóp uzamaı, Magdanyń bul úıde bolǵanyna ábden eti úırenip, qaı bólmege kirseń de, jan-jaǵynan estelik ańyzdap qoıa beretin kóńil-kúıden aryla bastady, óıtkeni Magda, tipti eleýsiz zatqa deıin ornyn aýystyryp, sodan ol bólme burynǵy tanys beınesin túbegeıli joǵaltyp tynǵan-dy. Qysqa qaraı bul on eki bólmedegi ótken ýaqyt aqı-taqı semip tyndy, — páter, bálkim, jaqsy-aq shyǵar, biraq ol Annelızamen birge ómir súrgen páterden múlde basqa páter edi.

Birde ol, túnniń bir ýaǵynda, Magdany sýǵa túsirip jatkan (olar osylaı ádettengen), Magda býlanyp ketken vanada otyryp ap, jumsaq ysqyshty aıaǵynyń ushymen kóterip turyp, menen fılm aktrısasy shyǵa ma dedi. Ol kúldi de, bolashaqta bul sózdiń aldynan shyǵatynyna onshalyqty mán bermeı: "Árıne, shyqqanda qandaı" — dedi, — Magda jýynyp boldy da, ol ony asyǵa-úsige túkti aq jaımaǵa orap súrtip, jatyn bólmege kóterip alyp ketti.

Birneshe kúnnen keıin ol bul taqyrypqa, Krechmar eshteńege alańdamaı otyrǵan sátti tańdap, qaıta oraldy. Ol onyń kınematografqa degen qyzyǵýshylyǵyna qýanyp, mylqaý jáne sóıleıtin fılmder jaıly óziniń súıikti teorıasyn onyń aldyna jaıyp salýǵa kiristi. "Qalaı túsedi?" — dep surady ol, onyń sózin bólip. Ol ony bir reti kelgende atelge alyp baryp bárin kórsetip, bárin túsindirip beretin boldy. Bári osydan bastaldy.

"Men ne istep baram, toqta, toqta" — dedi ol, eger kúıeýi talaq etken, fılmdegi ekinshi ról bolyp sanalatyn qalyńdyqtyń rólin Magda oınaıtyn bolsa, onda fılmińdi qarjylandyram dep ortaqol bir rejıserge shart qoıǵan. "Jaqsy emes, — dedi ol oıyn jalǵastyryp. Onda bylapyt sóıleıtin akterler, áıelqumar áýlekiler bolady, al men Magdanyń basqan izin ańdyp júrsem qandaı yńǵaısyz. Al bir jaǵynan oǵan bir aınalysatyn is te kerek, sonda tań ala keýimnen turatyn ol qabaqtardy kezip ketýin azaıtady".

Oılaý kesh edi — kelisim-shart jasalyndy, — kóp uzamaı repetısıa bastaldy. Magda alǵashqy kúnderi ashýlanyp, kúıip-pisip keletin, bir áreketti júz ret qaıtalatady, rejıser dikeńdep ursady, úlken-úlken shamdardan soqyr bop qalarmyn dep shaǵym aıtatyn. Basty rólde oınaıtyn Dorıanna Karenına (bir jyl buryn Chıpıdi qolyna kóterip sýretke túsken áıeldiń ózi) onymen jaqsy qarym-qatynas jasaıtynyn aıtyp taǵy da ár túrli keremetterdi soǵatyn boldy ("jaqsy belgi emes" — dep oılady Krechmar).

Ol, onyń fılm túsirilip jatqan jerine kelmeýin, óıtkeni odan qysylatynyn, eger aldyn-ala bári belgili bop qalsa, onda súrprız bolmaıtynyn aıtyp qoıady. Solaı bola tura ol, úıde sharaınanyń aldyna turyp ap onyń qalyń qasiretti obrazǵa túsetinin qyzyǵa qadaǵalaıdy. Onyń qaraǵanyn kórip qap, Magda jerdi teýip qalady da, Krechmar eshteńe de kórgem jok dep aqtala bastaıdy. Ol ony atelge alyp baryp, alyp qaıtady, birde Magda oǵan eki saǵat keshigetinin aıtty da, ol jaı qydyryp júrip Maks turatyn aýdannan bir-aq shyqqanyn baıqamaı qaldy, ol alystan bolsa da qyzyn kórgisi keldi, — qyzy mektepten oralatyn kez edi, oǵan qurbylarymen kele jatqan bir qyz, sol sıaqty bop kórindi de, boıyn úreı bılep, ol jerden taıyp turdy.

Sol kúni Magda atelden alaburtyp, gúl—gúl jaınap shyqty; kıno túsirý aıaqtalyp kele jatty; — bul joly oǵan birde bir eskertý jasalynǵan joq, onyń ústine ózi de aıryqsha oınady. "Bilesiń be? — dedi Krechmar, — men Dorıannany qonaqqa shaqyrdym. Úlken bas qosý, qadirli qonaqtar bolady. Búgin maǵan tańerteń bir belgili sýretshi telefon soqty, dálirek aıtsam, karıkatýrıst, ıaǵnı karıkatýra salatyn adam. Sen súıetin Chıpıdi sol oılap tapqan. Ol jaqynda ǵana Amerıkadan keldi, onyń jumysy basynan asyp jatyr. Men sonda da shaqyrdym".

"Men seniń qasyńda otyram, — dedi Magda — áıtpese ótken joly..."

"Jaqsy, biraq esińde bolsyn, janym, seniń menimen birge turatynyndy eshkim bilmeı-aq qoısyn".

"Ony bári biledi ǵoı", — dep Magda, kenet qabaǵyn túıe qoıdy.

"Sen túsin, — dep jalǵastyrdy Krechmar, — bul maǵan emes saǵan yńǵaısyz. Men úshin báribir, men sharttylyqty jek kórem, al sen, Magdochka, taǵy da ótken jolǵydaı óziń úshin jasa..."

"Biraq ol aqymaqtyq qoı... Eń bastysy, ol yńǵaısyzdyqtan qashýǵa bolatyn edi.

"Qalaı qashýǵa bolatyn edi?"

"Eger sen túsinbeseń..." — dep bastady ol ("ol endi qashan ajyrasý týraly áńgime qozǵaıdy").

"Aqyldy bol, — dedi Krechmar beıbit únmen. — Sen bilip al, men seniń aıtqanyńnyń bárin isteımin — endi myna fılmde, qymbatty Magda..."

15

Bári qalaı turý kerek bolsa, solaı tur: aýyz bólmedegi japon podnosynda birneshe jazý qaǵazdary jatyr: doktor Lampert — Margo Denıs, Robert Gorn — Magda Petere, Fon Korovın — Olga Valdgeım t.t. Jaqynda ǵana býfetshi bop ornalasqan, orta jastaǵy uzyn boıly bet—álpeti aǵylshyn lordyna keletin er adam (ózin oıly qalypta ustaıtyn, oǵan keıde kózin toqtatyp, qaraıtyn Magda ony osylaı atap ketken) qonaqtardy mańǵaz qarsy alyp tur. Qońyraýlar birinen soń biri qaǵyldy. Túpki qonaq bólmede, Magdany qospaǵanda, qazirdiń ózinde bes qonaq otyr. Mine, Korovın de keldi — fon Korovın. Ol ashań boıly, monokoldi, nemisshe aǵyp turǵan adam. Taǵy da qonaq — kóneleý smokıng kıgen,qyzyl shyraıly tolyq deneli jazýshy Brúk bir kezde qolǵa úıretilgen ıtbalyqtardyń arasynda shynyly basseıinde júzgen, dene bitimi kelbetti, biraq kekse tarta bastaǵan áıelimen keldi. Qonaq bólmede áńgime ábden qyzyp alǵan. Tolyq omyraýly, shashy abrıkos tústes Olga Valdgeım, óziniń qaptaǵan angor mysyqtary týraly tańdaıyn qaǵyp tamsana áńgime soǵýda. Bir búıirlep turǵan Krechmar qart Lamperttiń (dáriger jáne ánge áýesqoı) qysqa qyrqylǵan shashynyń arasynan Magdaǵa qarap tur: ústindegi qara kóılek: ózine quıyp qoıǵandaı, keýdesinde barqyt tústes gúl, ol baıyppen jumbaq qana kúlimsireıdi, júzinde aıryqsha bir tańqalys bar — ol, Lamperttiń Gındemıt mýzykasy týraly aıtqan sózinen eshteńe uqpaǵannyń belgisi. Kenet Krechmar onyń qyp—qyzyl bop, ornynan turyp ketkenin kórdi. "Qudaı-aý, qandaı topastyq... Ornynan atyp turǵany nesi". Birden birneshe adam kirdi — Dorıanna Karenına, Gorn, akter Shtaýdınger, eki jas jazýshy... Dorıanna kózi jalt-jult etken Magdany qushaqtady. "Qandaı topastyq, — dedi ol taǵy da, — osy bir darynsyz bıeniń aldynda sonshama quraq ushqany nesi". Shynyn aıtqanda, óziniń qarlyǵyńqy daýsymen, Djokandalyq kúlkisimen, jup-jumyr ıyǵymen aty shyqqan Dorıanna ádemi-aq edi.

Krechmar, munda kimniń qojaıyn ekenin ańǵara almaı, qolyn jýyp jatqan adam qusap ysqylap turǵan Gornge qarsy júrdi. "Men sizdi óz úıimde kórgenime óte qýanyshtymyn, — dedi Krechmar. — Shynyn aıtsam, men sizdi osyndaı dep oılaǵam joq, men sizdi tolyq, múıizdi kózildirik kıetin adam dep oılaıtynmyn. Myrzalar, bul kisi Chıpıdi dúnıege keltirgen adam. Bizge Amerıkadan kelip tur". Gorn qolyn áli ysqylap sabyndap tur, basyn sál gana ızep qoıady. "Otyryńyz, — dedi Krechmar. — Sizdi Berlınde kóp bolmaıdy deıdi ǵoı?". "Áttegen-aı, — dedi qarlyǵyńqy daýyspen Dorıanna Karenına. — Siz nege meni súıikti oıynshyǵymmen jurt aldyna shyǵýǵa ruqsat bermeı qoıdyńyz!" — "Iá, qaraımyn kep, qaraımyn, sonshalyqty tanys júz" — dedi Gorn Magdanyń janyndaǵy oryndyqqa jaıǵasyp jatyp.

Krechmar oǵan taǵy qarady. Ol balalyq qylyqpen kórshisine eńkeıdi, — sýretshi Margo Denıske — kózinen jas aqqansha kúlip, áldeneni shapshań aıtyp jatty. Ol joǵarydan onyń kishketaı qulaǵyn, moınyndaǵy adyraıǵan sińirin, keýdesindegi tompaıyp turǵan eki almany kórdi. "Qudaı-aý, ol ne aıtyp tur!" Beıne bir bireýdi dýalap jatqandaı asyǵa aptyǵyp sóılep, bir myljyń áńgime soǵyp turǵan Magda, alaýlap qyzaryp ketken júzin alaqanymen basyp alǵan. "Erkek qyzmetshiler kóp urlamaıdy, — dedi ol byldyrlap. — Árıne, kartınany alyp kete almaıdy. Deı turǵanmen... Buryn men salt atty kartınalardy jaqsy kóretinmin, biraq kartınalardyń shekten tys kóptigin kórgende..."

"Freılen Petere, — dedi oǵan Krechmar kúlimsireı qarap, — men sizge ataqty ańdy dúnıege keltirgen jaratýshyny tanystyrǵym keledi".

Magda jıyryla jalt qarady da: "Oı, salamatsyz ba", dedi (bul jerde "oıdyń ne keregi bar edi) Gorn basyn ıip, baıypty qalpynda Krechmarǵa: "Men sizdiń Sebastıano del Pıamba týraly maqalańyzdy oqydym. Siz onyń sonetterin mysalǵa keltirmepsiz — túkke turmaıtyn dúnıeler, — keltirmegenińiz sypaıylyq".

Magda atyp turyp, tipti júgirýge sál-aq qap, eń sońǵy qonaqty — uzyn boıly, júni julynǵan quzǵyn sıaqty qatyp-semip qalǵan hanymdy qarsy alýǵa ketti. Magda ol áıelmen manejge baryp qaıtqan.

Onyń oryndyǵy bos qap, oǵan armán taqylettes, qara qasty Margo Derbıs otyryp, Gornge: "Men sizge Chıpı týraly eshteńe aıtpaımyn, — Chıpı sizdi ábden jalyqtyrǵan bolý kerek, men ony jaqsy túsinem. Meniń bilgim kelgeni, siz Kýmmıniń jumystaryna qalaı qaraısyz, men bul jerde onyń sońǵy serıasyn aıtyp turmyn, — darǵa asý, fabrıkalar, olardy ózińiz de bilip tursyz ǵoı".

Ashananyń esigi ashyldy. Erkekter ózderiniń áıelderin kózderimen izdeı bastady. Jurt sońynda qalyp qoıǵan Gorn, jan-jaǵyna qarady. Krechmar Dorıannany qolynan ustap bara jatyp, ol da Magdany kózimen izdeı bastady. Ol, ashanaǵa qaraı jyljyp bara jatqan juptardyń arasynda, aldyńǵy jaqta ketip bara jatyr eken.

Teńiz shaıany qoıylǵan ústeldiń basqa basyndaǵy Dorıanna, Gorn, Magda Krechmar, Margo Denıs otyrǵan tusta sambyrlaǵan birjaqty qyzý áńgime bastalyp ketti. Magda birden ájepteýir aq sharap iship aldy da, endi otty kózderimen týra aldyna qarap, qaqshıyp qalypty. Gorn, oǵan da, esiminiń ózi-aq onyń jynyna tıip otyrǵan Dorıannaǵa da qaramaı, ústeldiń qarsy betindegi Brúkpen beıneleý óneriniń ádis-aılalary týraly pikir talasyna túsip ketti. Ol: "Máselen beletrıs, men ózim ǵumyry bolyp kórmegen úndi eli týraly jazǵanda, tek sonyń qalamy arqyly úndi hramdaryndaǵy bıshiler, jolbarystardy aýlaý, fakır betele, jylandardy bilemiz. — Munyń bári shym-shytyryq, ári ashyq, bir sózben aıtqanda, tutastaı alǵanda Shyǵystyń qupıasy, — sonymen qorytyndysy ne bop shyǵady? Shyǵatyn qorytyndysy, eshqandaı da men kóz aldyma úndi elin keltire almaımyn, tek uǵatynym, sol shyǵys álemishterinen juǵatyn súıek qabyǵynyń talaýraýy, basqa eshteńe de emes. Basqa bir beletrıs úndi jaıynda eki-aq sóz aıtady: Meniń túnde qoıa salǵan etigimnen erteńine tutas kógildir orman ósip shyǵypty deıdi (óńezdený, sýdaryná — dep túsindirdi ol, bir qabaǵyn kótere qaraǵan Dorıannaǵa) — maǵan úndi eli birden jandanyp shyǵa keledi — qalǵandaryn men ózim qıaldan jasap alam".

"Iogtar, — dedi Dorıanna, — keremetter jasaıdy ǵoı. Olar dem alǵanda".

"Aıtýǵa mursat berińiz, Gorn myrza, — dedi, jaqynda ǵana búkil oqıǵasy Seılonda ótetin roman jazyp shyqqan Brúk daýsyn jyrta aıqaılap, — ápbir oqyrman túsinetindeı etip jan—-jaqty, molynan qamtyp kórsetý kerek qoı. Eger men, máselen, plantasıany sýrettep jazatyn bolsam, men onda, árıne, aq otarlaýshynyń qanaýy men qatygezdiginiń eń basty tustarynan kelýim kerek qoı".

"Bul endi jıirkenishti", — dedi Gorn.

Magda aldyna týra qarap otyryp jymyń ete tústi. Bul endi eki me, úsh pe qaıtalandy. Krechmar Margo Denıspen birge sońǵy kórmeni talqylaı otyryp, Magdany, kóbirek iship qoımasa eken dep, kóziniń qıyǵymen baqylap otyr. Sálden keıin ol onyń bokalynan urttap qoıyp otyrǵanyn kórdi. "Búgin ózi bala sıaqty bop otyr ǵoı" — dep oılap, ústel astynan onyń tizesin ustady.

Magda retsiz kúlip jiberdi de, Lampert qartqa ústel ústinen gúl laqtyrdy.

"Myrzalar, sizderdiń Zegelkransqa qalaı qaraıtyndaryńyzdy bilmeımin, — dedi Krechmar Gorn men Brúk arasyndaǵy áńgimege aralasyp. — Menińshe, onyń keıbir novelalary keıde kúrdeli shym-shytyryq psıhologıa ishinde betaldy laǵyp ketse de, tamasha der edim. Bir kezde, onyń jas kezinde men onymen kezdesip turatynmyn, ol sol kezde balaýyz shamnyń jaryǵynda jazǵandy unatatyn, meniń oıymsha, onyń jazý máneri..."

Tamaqtan keıin olar jumsaq kresloǵa otyryp ap, bastary aınalǵansha temeki tartty. Magda anda da, munda da boı kórsetip júr, onyń sońynan jas jazýshylardyń biri ilesip júrdi de, bir kezde Magda onyń qolyn papırosqa kúıdirip aldy, ol jeri úlbirep shyǵa kelse de barynsha shydamdylyq tanytqan jigit kúldi de, taǵy da qaıtalaýyn ótindi. Bir buryshta Brúkpen baıaý ǵana pikir talastyryp otyrǵan Gorn, kenet Krechmardyń qasyna kep otyrdy da Berlındi zor súıispenshilikpen sýrettep aıta bastady, Krechmar uıyp tyńdap otyrdy. "Men sizdi bala kezińizden beri bolmaǵan shyǵar dep oılap em. — Bizdiń erterek kezdespegenimiz ókinishti".

Aqyrynda qonaqtardy sol belgili tolqyn aralap ótti — aldymen ýildep bastaldy da gýildep kóterilip bara jatty, — endi birer mınóttiń ishinde-aq qoshtasyp abyr-sabyr daýystarmen úıde eshkimdi qaldyrmaı aǵyzyp alyp ketedi. Krechmar múlde jalǵyz qaldy. Aýa temeki tútininen qoıý kógildir reńge bógip tur. Ol terezeni ashyp qalyp edi, qap-qara aıazdy tún lap qoıdy. Ol sonaý tómendegi trotýar ústinde qonaqtardyń bir-birimen qoshtasqanyn, Brúk avtomobıliniń júrip ketkenin kórdi, — Magdanyń kómeıinen shyǵatyn daýsyn esitti... "Óte bir sátsiz kesh boldy", — dedi Krechmar, nege ekeni belgisiz, sóıtti de, esinep tereze aldynan ketti.

16

"Alaıda" — dedi Gorn, Magdamen múıisten aınala bere. "Alaıda" — dep qaıtalady ol. "Shynymdy aıtsam, — dedi ol sol múdirip, — seni osylaı tez taýyp alam ǵoı dep oılamap em".

Sýsar paltosyna qymtanyp alǵan Magda onyń qasynda keledi. Gorn onyń qoltyǵynan ustap toqtatty.

"Men óz kózime ózim sengem joq. Sen munda qalaı paıda boldyń? Sen maǵan qarashy. Qandaı sulý bolyp ketkensiń..."

Magda kenet jylap jiberdi de, syrt aınaldy. Ol onyń jeńinen tartty — ol odan saıyn qattyraq aınaldy da, olar bir jerdi shıyrlaı bastady.

"Tasta, — dedi ol. — Jaýap ber maǵan! Saǵan qaısysy yńǵaıly — sen maǵan ba, men saǵan ba? Ne boldy saǵan, tiliń baılanyp qaldy ma?"

Ol julqynyp bosap shyqty da artta qalǵan buryshqa qaraı tez-tez basyp júrip ketti. Gorn onyń sońynan ilesti.

"Óziń qandaı ońbaǵansyń" — dedi ol mán-maǵynasyz.

Magda adymyn jıiletti. Ol taǵy qýyp jetti.

"Júr maǵan kettik, aqymaq — dedi Gorn. — Mine, qara..." — ol shılanyn kórsetti.

Magda bar kúshimen onyń jaǵynan shapalaqpen tartyp jiberdi.

"Júzigiń tikenekti eken", — dedi ol sabyrly qalpyn buzbastan, shılanyn asyǵa aqtara júrip, sońynan qalmastan erip keledi.

Magda podezge deıin júgirip baryp, esik asha bastady. Gorn qolymen birdeńe úsyna berdi de, basyn kóterdi.

"A, solaı ma", — dedi ol tańyrqap, jańa ǵana podezdi tanyp.

Magda onyń júzine qaramastan esikti ıterip jatyr. "Má, al" — dedi ol dóreki daýyspen. Ol almaǵannan keıin aqshany onyń qundyz jaǵasynyń astyna tyǵa saldy. Esik onyń betine sart ete tústi. Ol astyńǵy ernin judyryǵymen basyp turyp qaldy da, sálden keıin ol jerden taıyp turdy.

Magda qarańǵylyqpen birinshi alańqaıǵa jetti de, ary qaraı júre bergisi kelip edi, biraq múlde dińkelep qaldy, basqyshqa otyra qap ókirip kep jylady, ol eshýaqta da ókirip jylaǵan emes edi, — tipti ol ony tastap ketkende de. Onyń moınyn birdeńe jybyrlata bergendeı boldy da, ol ony sýyryp tastamaq bop, qolyn jelkesine aparyp edi, qaǵazǵa tıdi. Ol basqyshtan turyp, yzaly dybys shyǵaryp, jaryq jaqty. — Magda qolyndaǵy tipti de amerıkalyq asıgnasıa emes, sıa qaryndashpen salynǵan sýreti bir paraq vatman qaǵazy bolyp shyqty — kóıleksheń bir qyryndap arqasyn berip, etegi túrilip, sany jarqyrap tósekte jatqan qyz eken. Ol onyń astyndaǵy jazýdy qarap edi, sıamen jazylǵan datany kórdi. Bul — ony tastap ketken kún, aı jáne jyl edi. Sóıtse, sol kúni áldeneni sybdyrlatyp, burylyp qaratpaǵany sol eken. Sodan beri tek tórt aı ǵana ótti me?

Sol sátte áldene tars ete tústi de, sham sónip qaldy, al Magda lıftiniń qabyrǵasyna súıenip óksip-óksip jylady. Magda, eger ol sol kezde tastap ketpegende, ony jibermeı qalǵanda, onymen bir jyldan astam ýaqyt boıy baqytty ómir súrer edim, onda men japondyqtardan da, sol bir shaldan da, Krechmardan da aýlaq bolar edim dep jylady, taǵy da ol, tamaq iship otyrǵan kezde Gorn onyń oń tizesin, al Krechmar sol tizesin ustaǵan kezde — oń jaǵy jumaq, sol jaǵy tozaq bolǵanyn esine túsirip jylady.

Ol sińbirinip, qarańǵylyqta taǵy da túımeni basty. Sham ony shamaly sabyrǵa keltirdi. Magda taǵy da sýretke qarap, ol qanshalyqty oǵan baǵaly bolsa da, ony saqtaý óte qaýipti ekenin uǵyp qıqalap jyrtty da, tor kózdiń arasynan lıftiniń qudyǵyna laqtyryp jiberdi, onyń bul qylyǵy, nege ekeni belgisiz, bala kezin esine túsirdi. Sonan keıin ol aınany alyp, joǵary ernin barynsha tartyp betin aınala opalap, sómkesine boıaý-soıaýyn salyp, joǵary qaraı júgire jóneldi.

"Sen nege sonsha keshiktiń?" — dep súrady Krechmar. Ol bul kezde pıjam kıip alǵan edi.

Magda, óziniń avtomobılge otyrǵyzam dep áýrege túsirgen Lampert qarttan qutyla almaı qoıǵanyn aıtty.

"Meniń ǵashyǵymnyń kózi qalaı jaınap tur, — dedi ol ony sharap lebimen sharpyp. — Nege eken sonshalyqty sharshańqy, kóńil— kóziń..."

"Joq, búgin eshteńe bolmaıdy, — dedi Magda baıaý ǵana qarsylyq kórsetip, — qoıshy, men búgin dińkelep turmyn".

"Magda, ótinem, — dedi Krechmar.

— Men saǵan jalynam, men jańa ǵana armandap otyrǵam, sen kelgen boıda... Men seniń eptep masań qalpyńdy jaqsy kórem".

"Jaqsy, kóremiz: Aldymen men senen bir nárse suraǵym kelip tur, Brýno. Sen ajyrasý týraly áreket jasadyń ba, sony aıtshy?"

"Ajyrasý týraly?", — dedi ol ańǵyrt daýyspen.

"Men seni eshýaqta túsinbeımin, Brýno. Endi ony bir retke keltirý kerek qoı. Álde sen, birshama ýaqyt ótkennen keıin meni tastap, qaıtadan Lıshenge oralǵyń kele me?"

"Seni tastap?"

"Sen ne, ońbaǵan, meniń sózimdi qaıtalaı beresiń? Meni qushaǵyna almaq buryn, sen maǵan osyny túsindirip ber".

"Jaqsy, jaqsy, — dedi ol. — Men dúısenbide ózimniń senimdi ókilderimmen bul týraly sóılesip kórermin".

"Kórermin be? Joq álde ýáde beresiń be?"

Ol basyn ızep, ony qapsyra qushaqtady. Magda, ózin-ózi zorlap, oǵan berilgisi keldi de, biraq erkinen tys, beıne bir, bireý ony qytyqtap jatqandaı, qarqyldap kúlip jiberdi, ol kúlki bara-bara qoıanshyq ustamasy sıaqty bolyp ketti.

"Sen kórip tursyń ǵoı, men búgin eshteńe isteı almaımyn", — dedi ol aıqaılap, qorqyp ketken Krechmar aýzyna tosqan stakannyń shetine tıgen tisi saq-saq ete tústi.

17

Robert Gorn bir túrli halde boldy. Talantty karıkatýrıst, álemge beınesi jaıylǵan ańdy dúnıege keltirgen, sonyń arqasynda ábden baıyp shyǵa kelgen, al qazir birtindep qaıyrshylyqqa deıin bolmasa da, ortaqol deńgeıge deıin syrǵyp tómenge túsken edi. Ol óziniń talant qýatyn tipti de joǵaltqan joq edi — qaıta burynǵydan da sheber, burynǵydan da aıqyn sýret sala bastaǵan, — biraq solaı bola tura, kórermender tarapynan kózge kórinbeıtin salqyndyq seze bastady — Amerıka men Anglıany Chıpı jalyqtyryp bitti, onyń ornyn basqa áriptesteri dúnıege keltirgen maqulyqtar basty. Ol maqulyqtar — qýyrshaqtar edi.

Eger, shynyn aıtqanda, Gornnyń daryny bekı túsken saıyn, onyń Chıpıge degen qatynasy sarqyda bastaǵan edi. Onyn teńiz shoshqasyn salǵan sońǵy portreti álsiz edi. Onda ol, aıly tún, qabir men shaǵyn ǵana epıtafıa jazylǵan qulpytas salǵan bolatyn. Chıpıdiń qurdymǵa ketip bara jatqanynan habarsyz sheteldik basylymdardyń keıbireýleri odan osy baǵytta jalǵastyra berýin ótindi. Endi onyń boıynda ózi dúnıege keltirgen perzentine degen jekkórinish paıda bola bastap edi. Chıpı, qurdymǵa ketip bara jatqan Chıpı, onyń búkil basqa shyǵarmalaryn kólegeılep alǵan-dy, sol úshin de ol ony keshirer emes.

Oǵan aǵylyp kelip jatqan aqsha, aǵylyp ketip jatty. Tabıǵatynan qumarpaz ol, karta oıyndarynyń ishinen pokerdi erekshe jaqsy kórdi de, ol ony jıyrma tórt saǵat boıy, tipti odan da kóp oınaı beretin. Tús kórýdiń sheberi oǵan (óıtkeni tús kórý de óner ǵoı) kóbinese mynadaı túster kiretin: ol ózine tartylǵan bes kartany alady da qaraı bastaıdy, birinshisinde — qalpaǵynda qońyraýlary bar saıqymazaq, sıqyrly djoker; sonan keıin asa saqtyqpen bas barmaǵymen jaılap qana basyp kelesi kartanyń shetin, tek shetin ǵana ashady — buryshynda "A" árpi jáne qyzyl júrek; endi kelesisiniń sheti ashylady — taǵy da "A", qara japyraq; sonan keıin sol árip jáne qyzyl rombık (alaıda, alaıda'.); saýsaq syǵymdap otyryp besinshisin jyljytady, qudaı-aý! Tuz. Bul bir sıqyrly sát edi. Ol basyn kóterip alady, ústeldiń dál ortasynda iri utys jatyr, ol qolyn sozyp fıshkalardy sypyryp jınaıdy da, tákappar qalyppen oıanyp ketedi.

Krechmardyń úıindegi bas qosýdan keıin erteńine ol dál solaı oıandy. Basyna kirgen birinshi oı Magda týraly boldy, ekinshisi, aqsha kerek. Qazir onyń kóńil-kúıi Amerıkadan shyqqan kezdegiden kerisinshe mánge ıe bolyp tur edi. Ol jaqta birinshi kezekte tólenbegen, tólenetin boryshtardy árirek ysyryp qoıý edi de, ekinshi kezekte qysqa merzimge ǵana baryp qaıtatyn otanynan sol berlındik qyzdy tabý edi.

Gorn, ádette, óziniń mahabbattyq júris-turystaryn eljirep eske ala bermeıtin. Ol on bes jyldan beri, ıaǵnı soǵys qarsańyndaǵy jasóspirim kezinen (óte sátti qashyp ketý) Gambýrgten Amerıkaǵa keldi de, sol on bes jyldan beri Gorn eshýaqta da óziniń áıelqumarlyq bolmysyna tejeý salyp kórgen emes. Biraq solaı bola tura, solardyń ishindegi eń taza, eń ǵajaby Magda týraly estelik bop shyqty — onyń boıynda janǵa sondaı jaqyn qarapaıymdylyq bar edi, ol ony osy sońǵy jyly qaıta-qaıta muńaıa esine alyp, bir kezde asyǵys-úsigis salynyp saqtalyp qalǵan eskızge qarap qoıatyn. Bul bir tańǵalarlyq jaǵdaı edi, óıtkeni ol talantty karıkatýrıst bolǵanmen óte bir jan jylýy joq, qydyrympaz, arsyz jan bop keledi. Onyń sondaı jan ekenin, Gambýrgte qaıyrshylyq kún keship, esinen aljasyp ketken sheshesin tastap ketkeninen-aq kórýge bolady. Sheshesi ol Amerıkaǵa qashyp ketkennen keıin kóp uzamaı basqyshtyń qanatynan ushyp ketip, birden jan tapsyrǵan-dy. Ol bala kezinde-aq qatygez bolyp ósti, tiri tyshqandarǵa kerosın quıyp ot jaǵyp jibergende, olardyń meteor uqsap zaýlaǵanyn qyzyqtap turatyn. Gorn eseıgen kezinde de óziniń sol ozbyr qumaryn qandyratyn qylyqtardan bas tartyp kórgen emes — olar, negizinen, qaǵaz shetine salynǵan sýretter, óz ónerine degen túsiniktemeler bolyp keletin. Oǵan ómirdi karıkatýra qalpynda kórý unaıtyn — máselen, ol tósekte jatyp qylymsyǵan áıeldiń uıqysynan endi ǵana oıanyp nazdana kúlimsirep ol alyp kelgen ıistenip ketken pashtetti onyń qalaı jep jatqanyna ishteı máz bolyp qarap turatyn, — ol pashtet, aýladaǵy qoqystan jınap jasalynǵan pashtet bolatyn. Sondaı—aq ol shyǵys matalary satylatyn dúkenge kirip, buryshta qattalyp jınalǵan jibek taýarlarǵa tutanyp turǵan temeki tuqylyn tastaı salatyn da, onyń aldyna dámeli úmitpen matalardy jaıyp sap turǵan evreı qartyna bir kózin sap, ekinshi kózimen sumpaıy tuqyldyń jibek matalardy shetinen oıyp jep jatqanyna qarap turýshy edi. Bular — onyń boıyndaǵy karıkatýralyq jaratylystyń kórinis tabýy bolatyn. Oǵan anekdotqa laıyq shákirtti salý qyzyqty bolatyn, qolyna qylqalam ustaǵan qalpy keri sheginip bara jatady, endi ol, mine, qazir salynyp jatqan hramnyń erneýine jetip, qurdymǵa qulap ketýge tıis uly sheberdi qutqaryp qalý úshin ol shákirt jańa ǵana salynyp bitken freskaǵa bir shelek sý quıyp jiberdi, — eń bastysy, shabyt ústinde sheginip bara jatqan uly sheberdiń beınesin kúlkili etip kórsetý kerek. Jýrnaldaǵy eń kúlkili sýretter, bir jaǵynan alǵyr qatygezdikke, ekinshi jaǵynan ańǵal senimdilikke negizdelgen: Gorn, óz ónerinde, beıne bir, soqyr adamnyń jańa ǵana syrlanǵan skameıkaǵa otyraıyn dep jatqanyn kórip turyp, oǵan eshqandaı áreket etpeıtin jan sıaqty edi.

Biraq munyń bári Magdaǵa degen yntyzar qushtarlyǵyna salqyn túsirgen joq. Ol týraly oılasa-aq, dóreki, doǵal Gorn jibekteı esilgen Gornǵa aınalyp shyǵa keletin Ol tipti oǵan degen ynta-yqylasynan qysylyp-qymtyrylatyn, shynyn aıtqanda, ol Magdany, oǵan múlde baılanyp qalmas úshin tastap ketken-di.

Eń aldymen ol, Magda Krechmarmen birge tura ma, joq álde oǵan túneýge ǵana bara ma, sony bilip alý kerek. Gorn saǵatyna qarady. Tal tús. Gorn shılanyna qarady. Bos. Gorn kıinip, qymbat jeke nómirinen shyǵyp, Krechmarǵa jaıaý tartty. Qıǵashtap mamyq qar jaýyp tur.

Krechmardyń ózi esik ashyp, appaq qar jamylyp alǵan ony, alǵashqyda tanymaı qaldy. Biraq ol esik aldyndaǵy tósenishke aıaǵyn súrtip, basyn kótergen kezde, Krechmar qatty qýanyp ketti. Oǵan keshe Gornnyń ótkir pikirleri men kúrt oılary ǵana emes — oǵan Gornnyń syrt pishini de unap qalǵan edi — onyń qara qasy, kúrish tozańyndaı appaq júzi, pyshaq janyǵandaı keskekti jaǵy, qyp-qyzyl erni, qobyrap turǵan qara shashy, tip-tik tulǵasy, emin-rkin amerıkandyq sán-saltanaty. "Bólekshe jaratylys", — dep oılaǵan Krechmar, keshegi bas qosýdy talqylap otyryp Magdanyń ol týraly aıtqanyn esine túsirdi: "Seniń anaý sýretshińniń bet — álpeti adam shoshyrlyq qoı, — men ondaı adamdy altyn berse de súımes edim". Ol týraly Dorıannanyń da aıtqany qyzyq edi.

Gorn óziniń shaqyrylmaı kelgenine keshirim surady, Krechmar kúle júrip ony kresloǵa jaıǵastyrdy. "Shynymdy aıtsam, — dedi sózin jalǵastyryp Gorn, — siz, meniń tanysqym keletin, Berlındegi azǵantaı ǵana adamdardyń birisiz. Amerıkada erkekter, bul jerge qaraǵanda, tez tanysyp, tez uǵysady, — men ol jaqta qysylyp — qymtyrylý degendi bilmeımin, eger men sizdiń mazańyzdy alsam, keshirim ótinem... Biraq ótinem, — dedi sózin jalǵastyryp, — tek mynaý... mynaý... teńiz shoshqasyn alyp tastap, ony tyǵyp qoıyńyz, nemese kózin joıyńyz, sizdiń úıińizdegi meniń kóńilime qonbaıtyn jalǵyz zat bolsa, ol zat, osy. Aıtpaqshy, sizdiń kartınalaryńyzdy jaqynyraq kórýge ruqsat etińiz — sonaý turǵan kartına jaqsy sıaqty".

Krechmar oǵan bólmelerdi kórsetti: ár bólmede bir-birden tamasha polotno tur edi. Gorn, kartınalardy kórgen saıyn, keýdesin shalqaıtyp, qolyn, beıne bir, qylqalam ustap turǵandaı qarnyna kóterip alady. Olardyń bul saıahaty dáliz arqyly ótti. Bir kezde shubar halat kıgen Magda vana bólmesinen shyǵa keldi. Ol dálizdiń túkpirine júgirip bara jatyp, týflıin túsirip ala jazdady. "Munda" — dedi Krechmar qysyla kúlimsirep, Gorn oǵan ilesip kitaphanaǵa kirdi. "Eger men qatelespesem, — dedi ol jymıyp, — álgi kisi Freılın Petere bolý kerek — ol sizdiń týysyńyz ba?"

"Bulǵaqtatýdyń keregi ne, — dep oılady Krechmar. — Bul tesireıgen adamǵa anaý—mynaý sharttylyqtyń túkke de qajeti joq".

"Meniń naqsúıerim ǵoı" — dedi ol alǵash ret Magdany bógde adammen sóılesken kezde osylaı atap.

Ol Gorndi tamaqqa shaqyryp edi, ol tez kelise ketti. Magda ústel basyna mop-momaqan baısaldy qalypta keldi — keshe ishi alaı-dúleı bolyp, ony zorǵa aýyzdyqtaǵan-dy, endi, mine, búgin uıań keıipte, tipti baqytty qalypta otyr. Osy eki erkektiń ortasynda otyrǵan ol ózin qupıalyq pen qushtarlyqqa toly fılmdegi dramanyń basty rólinde oınaýshy retinde sezindi de, endi sál ǵana jymıa túsip, kirpigin tómen túsirip Krechmardyń jeńine alaqanyn qoıyp odan jemis alyp berýin ótinip, óziniń burynǵy naqsúıerine kózin toqtatpaı "enjar" ǵana qarap qoıady. "Endi men ony jibermeımin" — dep oılaǵan ol, ıyǵyn bir qomdap qoıdy.

Gorn, Amerıka týraly, onyń typ-tynysh kóne dástúrli provınsıalary jaıly, úlken kólder men úndisterdiń kisi jerlegendegi ádep—ǵuryptary haqynda áńgimeler aıtty. Ol anda-sanda ǵana Magdaǵa qarap qoıady, al ol bolsa barlyq áıelderdeı, onyń kózi túsken jerin kózimen, tipti qolyn aparyp tekserip qoıady. "Al biz kóp uzamaı ekrannan bir nárse kóretin bolamyz" — dedi Krechmar kózin qysyp, al Magda óziniń qyp-qyzyl erinderin tompaıtyp, onyń qolyn jaılap salyp qaldy. "Siz aktrısasyz ba? — dedi Gorn. — Solaı deńiz. Siz qaı jerde túsip jatyrsyz".

Ol oǵan kóz salmastan-aq túsindirip jatyp, onyń belgili sýretshi, al ózi fılm aktrısasy ekenin, ekeýi de qazir bir deńgeıde turǵanyn esine ap maqtanyshtan marqaıyp otyr.

Gorn tamaqtanǵan boıda ketip qaldy da birden nemen shuǵyldaný kerektigin tarazylap, qumarpazdar klýbyna jóneldi. Bir kúnnen keıin ol Krechmarǵa telefon soǵyp, ol ekeýi kartınalardyń kórmesine bardy. Taǵy bir kúnnen keıin keshki tamaq ishti, Magda úıde bolmaı shyqty da, onyń tek Krechmarmen túsinistik áńgimemen qanaǵattanýyna týra keldi. Gorn yzalana bastady. Aqyrynda taǵdyr oǵan qabaǵyn ashty. Bul Sport-Palasta ótken hokeı machynda bolyp edi.

Olar úsheýi Lojaǵa kóterilgen kezde, on shaqty adym jerden Makstyń jelkesi men qyzynyń tulymyn kórip qaldy. Ol mundaıdy kútpegen edi, tula boıyn úreı jaılap bara jatty; ol alǵashqy sátte abdyrap qaldy da, kilt burylam dep Magdanyń búıir tusynan qatty ıterip qaldy. "Baıqasań qaıtedi!" — dedi Magda qatań daýyspen.

"Bylaı bolsyn, — dedi Krechmar, — sizder birdeńeler aldyryp osynda otyryńyzdar, meniń bir jerge telefon soǵýym kerek — múlde basymnan shyǵyp ketipti". — "Ótinem, kete kórme", — dep Magda ornynan turdy. "Keıinge qaldyrýǵa bolmaıdy, — dedi ol, boıyn jasyrǵysy kelgendeı búkshıip, janyn qınaǵan suraq astyna ap: Irma kórdi me eken, kórmedi me eken? — Keıinge qaldyrýǵa bolmaıdy. Eger men keshigip jatsam, kútpeńizder.

"Keshirim ótinem, Gorn myrza".

"Men seniń ketpegenińdi qalar edim", — dedi baıaý ǵana Magda.

Biraq ol, onyń janaryndaǵy álemtapyraq qubylysqa, júziniń alaburtqanyna, erinderiniń diriline mán bermesten, odan saıyn eńkish tartyp shyǵar esikke bet aldy.

"Kúnimiz týdy-aý" — dedi saltanatty únmen Gorn.

Olar tap-taza dastarqan jaıylǵan ústel basynda qatar otyr, al tómende, qorshaýdyń arǵy jaǵynda, úlken muz arenasy sozylyp jatyr. Mýzyka oınap tur. Muz aıdyny maıly-kógildir jaryqpen kómkerilgen.

"Sen endi túsindiń be?" — dedi Magda, ózi ne týraly surap otyrǵanyn bilmesten.

Gorn jaýap bermek bolyp edi, búkil alyp zal dúrlige qol shapalaqtap jiberdi. Ol ústel astymen onyń ystyq qolyn ustaı aldy. Magdanyń, sol túngi kóshedegideı, kózinen jas quıylyp ketti, biraq qolyn tartyp alǵan joq.

Muz ústine qyzyl kóılekti áıel shyǵa kelip, bir áserli sheńber oryndap, pırýet jasady. Onyń úlken kónkıleri naızaǵaılardaı jarqyldap, kók muzdy dybyssyz tilip bara jatty.

"Sen meni tastap ketkensiń", — dedi Magda sózdi bastap.

"Iá, men biraq oraldym ǵoı. Jylama. Odan da qalaı bılep jatqanyn qara. Sen onymen kópten beri turasyń ba?"

Magda sóıleı bastaǵanda aınala taǵy dúrildep ketti de, ol ústelge shyntaǵyn tirep, qolymen betin basyp, ernin tistelep birshama otyryp qaldy.

"Olar da kórindi" — dedi Gorn oıly qalyppen.

Shýly tolqynys paıda boldy. Muzǵa oıynshylar syrǵyp shyǵa bastady, aldymen shvedter, sonan keıin nemister. Qalyń svıter kıgen, tizelerinde úlken bylǵary qalqandary bar qaqpashy ózgelerden erek kórinedi.

"...Ol onymen ajyrasqaly júr. Seniń kelýiń retsiz-aq boldy..."

"Bolmaıtyn áńgime ǵoı. Ol saǵan shynymen úılenedi dep oılaısyń ba!"

"Sen kesir jasasań, árıne, úılenbeıdi".

"Joq, Magda, ol ondaıǵa eshýaqta barmaıdy".

"Men aıtyp turmyn ǵoı, ol soǵan barady".

Olar sóz talastyryp jatty, biraq aınala ý-shý bolyp ketkendikten, olardyń tek erinderi ǵana jybyrlaıdy, — qylǵyna gýildegen adamdardyń qýanyshty úrýi. Al muz ústinde basy qaıqy taıaqtar dóńgelek shaıbany ilip aldy da birine biri beredi, qulashtap urady, nemese aldyna sap qýa jóneledi, — oıynshylar birde úıme-júıme bop, birde shashyraı bólinip, jandaryn salyp zaýlap júr, — al qaqpashy aıaqtaryn jınap shuǵyl jıyrylyp, qaı jaqtan kelse, sol jaqqa qalqandaryn qatar tosyp, bir sátte bir ýys bola qalady.

"...Senin oralǵanyń bále boldy. Sen onymen salystyrǵanda qaıyrshysyń. Qudaı-aı, endi men bilem, báriniń tas-talqany shyǵady".

"Eshteńe etpeıdi, eshteńe etpeıdi, biz asa saq bolamyz".

"Toqtaı turshy, — dedi Magda, — meni myna jerden alyp ketshi. Myna ý-shýdan basym synyp barady. Ol endi qaıtyp oralmaıdy, oralsa da meıli".

"Aqymaq bolma, bizge baraıyq. Bir-aq saǵatqa".

"Seni jyn urǵan shyǵar. Men táýekel ete almaımyn. Men ony bir jyldan beri arbap kelemin. Tek endi ǵana ajyrasý týraly kelistik. Osydan keıin meni táýekelge barady dep oılaısyń ba?"

"Ol saǵan úılenbeıdi", — dedi Gorn senimdi túrde.

"Sen meni úıime jetkizip salasyń ba, joq pa? — dedi de, basyna bir oı keldi". "Avtomobılde súıem".

"Meniń aqshamnyń joq ekenin sen qaıdan bile qoıdyń?"

"Ol seniń kózińnen kórinip tur ǵoı, — dedi ol onyń qulaǵyna alaqanymen qorshap aıqaılap, óıtkeni aıqaı-shý shekten shyǵyp ketip edi — gol soǵyldy, shved qaqpashysy muz ústinde jatyr, al qoldan shyǵyp ketken taıaq, beıne bir ıesiz eskekteı, jaılap aınalyp bir jaqqa syrǵyp barady".

"Túkke túsinbeımin, ony nemenege keıinge qaldyrasyń? Ol qalaıda oryndalady ǵoı, — altyn ýaqytty bosqa jibermeıik".

Olar lojadan shyqty. Magda kenet qyp—qyzyl bop ketti de, qabaǵyn kóterdi. Oǵan semiz qara kózdi bir myrza qarap tur eken — oǵan shanshyla, jıirkene qaraıdy. Onymen birge otyrǵan kishkentaı qyz úlken qara dúrbige jabysyp ap, qaıta bastalǵan oıynǵa qadalyp qapty.

"Júzińdi bur, — dedi Magda óziniń serigine. — Sonaý semiz kisi men qyzdy kórip tursyń ba, áne, kórdiń be? Olar onyń qaınaǵasy men qyzy. Onyń qorqyp qashqanyn endi túsinip turmyn, qap, erterek kórmegenimdi qarashy. Anaý semiz meni jezókshe dep sókken. Eger sony bireý soıyp salsa ǵoı..."

"Al sen úılený týraly áńgime aıtasyń, — dedi Gorn, onyń sońynan basqyshtan túsip bara jatyp. — Ol eshýaqta da saǵan úılenbeıdi. Odan da qazir bizge baraıyq, eń bolmasa jarty saǵatqa. Barǵyń kelmeı me? Jaqsy, jaqsy. Jaı aıtyp turmyn. Men seni aparyp salam, biraq meniń qaltamda usaq joq ekenin eskertem".

18

Maks ony kózimen shyǵaryp saldy: sol bir minezi jumsaq adamnyń judyryǵy eriksiz jumyla berdi. Ol onyń qasyndaǵy serigin kórip, Krechmar qaıda eken dep oılady da, tek Magdany ǵana emes, Krechmardy da kórip qalar ma ekem degen qaýippen aınalasyna uzaq qarap turdy. Ol, aqyrynda oıynnyń aıaqtalyp, Irmany úıge alyp ketetin múmkindik týǵanyna qýandy. "Annelızaǵa eshteńe aıtpaımyn", — dep sheshti ol, úıge kelgennen keıin. Irma tuıyq qyz edi — sheshesiniń suraqtaryna basyn ızep, kúldi de qoıdy.

"Eń tańǵalarlyǵy, olardyń muz ústine sonsha júgirgende sharshap-shaldyqpaıtyndary" — dedi Maks.

Annelıza oǵan oılana qarap turdy da, sonan keıin qyzyna: "Uıyqta, uıyqta" — dedi.

"Joq" — dedi Irma. "Tún jarymy boldy ǵoı. Munyń bolmaıdy!"

"Maks, aıtshy, — dedi Annelıza, qyzyn jatqyzǵannan keıin, — ol jaqta birdeńe bolǵanyn júregim sezip tur, úıge syımaı kettim. Maks aıtshy".

Ol qysylyp qaldy. Kúıeýimen bólek turǵaly beri Annelızanyń bolmysynda telepatıalyq áserlený paıda bolǵan edi.

"Eshkimdi kórgen joqsyń ba, — dep qoıar emes. — Bálkim?"

"Qoıshy. Qaıdaǵyny qaıdan shyǵaryp tursyń?"

"Men kezdesip qala ma dep qorqam da júrem", — dedi ol baıaý ǵana.

Kelesi kúni tańerteń Annelıza, Bonnanyń qolyna gradýsnık ustap kirgeninen oıanyp ketti. "Irma, aýyryp qapty, sýdaryná, — dedi ol kúlimsirep. — Mine, otyz segiz de bes".

"Otyz segiz de bes", — dep qaıtalaǵan Annelızanyń, basynda bir oı jylt ete tústi: "Bostan—bos mazasyzdanbaǵan ekem".

Ol tósekten jalma—jan atyp turyp, balalar bólmesine jóneldi. Magda shalqasynan tóbege tesile qarap jatyr eken. "Anda balyqshy men qaıyq" — dedi ol, shamnyń jaryǵy salǵan oıý—órnekterdi qabaǵymen nusqap. "Tamaǵyń aýyrmaı—ma?" — dedi Annelıza tósegin jóndep, qyzynyń juqa óńine mazasyzdana qarap. "Qudaı—aý mańdaıy qandaı ystyq", —dedi ol, Irmanyń mańdaıynan jep — jeńil aq sur shashyn keri serpip jatyp. "Trostnıkter de bar" — dedi Irma báseń daýyspen, joǵaryǵa qarap jatyp.

"Dáriger shaqyrý kerek", — dedi Annelıza Bonnaǵa qarap. "Sýdaryná, sonyń qajeti joq, —dedi ol sol kúlimsiregen qalpynda, — men oǵan lımonmen shaı, aspırın berem de, qymtap jaýyp qoıam. Qazir jurttyń bári grıp".

Annelıza qyrynyp jatqan Makstyń esigin qaqty. Ol sol sabyndanǵan qalpynda Irmaǵa kirdi. Maks qyrynǵan saıyn betin oryp alatyn, qazir de sabyn kópirshikteriniń arasynan ashyq—qyzyl daq kórinedi. "Kilegeı quıylǵan búldirgen", — dedi ol baıaý ǵana, Maks oǵan eńkeıgen kezde. "Ol sandyraqtap jatyr", — dedi Maks shoshynyp, sóıtti de Bonnaǵa qarady. "Qajeti ne, — dedi ol jaıbaraqat qana. — Ol sizdiń ıegińiz týraly aıtyp tur".

Irma týǵannan ony emdeıtin dáriger jol júrip ketipti, Annelıza onyń orynbasaryna eshteńe demesten, bir kezde olardyń úıinde qonaqta bolyp júretin, jurt aýzynda keremet ınternıst atalatyn basqa dárigerdi shaqyrdy. Dáriger keshke qaraı keldi de, Irmanyń tóseginiń shetine otyryp, buryshqa qarap, tamyryn tyńdaýǵa kiristi. Irma onyń qysqa qyrqylǵan shashyna, maımyl qulaǵyna, samaıyndaǵy adyraıǵan tamyrlaryna qarap jatty. "Solaı", — dedi ol, oǵan kózildiriginiń joǵary jaǵynan qarap. Ol odan otyrýdy surady. Annelıza kóılegin sheshýge kómektesti. Irma appaq, óte júdeý bolatyn. Dáriger onyń arqasyna stetoskop basyp, dem aldyryp kórdi. "Solaı", — dedi taǵy da. Taǵy da biraz qarap bolǵannan keıin ol boıyn jazdy, Annelıza ony kabınetke kirgizdi, ol resept jazýǵa otyrdy. "Iá, grıpp, — dedi ol. — Barlyq jerde solaı. Keshe tipti konsertti keıinge qaldyrdy. Ánshi men onyń súıemeldeýshisi aýyryp qalypty".

Kelesi kúni tańerteń qyzýy shamaly tústi. Onyń esesine Makstyń bet—júzi albyrap, qaıta—qaıta sińbirinip júrdi de, biraq jatpaı qoıǵany bylaı tursyn, keńsesine ketti. Bonna da túshkire bastady.

Keshke qaraı Annelıza qyzynyń qoltyǵynyń astynan jyp — jyly gradýsnıkti alyp qaraǵan kezde, ondaǵy synap ystyqtyń qyzyl beldeýinen kóterilip turǵanyn kórip qýanyp ketti. Kózine uryp turǵan shamnyń jaryǵynan qashyp, Irma teris qarap jatty. Bólmege qarańǵy kire bastady. Bólme ári jyly, ári muntazdaı jınaqy edi. Ol kóp uzamaı uıyqtap ketti de, tún jarymynda shoshyna oıanyp ketti. Tańdaıy keýip qalypty. Irma qolymen sıpalap ústel ústindegi lımonad quıylǵan staqandy taýyp ap ishti de, qaıtadan dybysyn shyǵarmaı ornyna qoıdy. Jatyn bólme ádettegiden qarańǵy bop ketkendeı. Qabyrǵanyń ar jaǵynan Bonnanyń beıqam qoryldaǵany estiledi. Irma ol qorylǵa qulaq sala turyp, jerdiń astynan shyqqandaı paıda bola ketetin elektr poıyzynyń dúrsilin kútip jatty. Biraq dúrsil estiler emes. Álde, poıyzdardyń júretin mezgili bola qoıǵan joq pa. Ol kózin baqyraıtyp ashyp jatyr, kenet kósheden tórt notaly tanys ysqyryq estildi. Ákesi úıine oralǵanda osylaı ysqyratyn — men kele jatyrmyn, dastarqan daıyndaı berińder degen belgi. Irma bul ysqyryp turǵan ákesi emes ekenin bilip jatyr, eki aptadan beri tanymaıtyn bir kisi paıda bop, joǵaryda turatyn áıelge osylaı ysqyrady, — Irmaǵa bul týraly shveısardyń qyzy aıtqan. Bul ysqyryqtyń eń tańǵalarlyǵy men sıqyrlylyǵy sonda, onyń ákesiniń ysqyryǵynan múlde aýmaıtyndyǵynda edi, biraq ony jurtqa aıtýǵa bolmaıdy: ákesi qazir óziniń pákene boıly serigimen turady, — ol týraly Irma basqyshtan tómen túsip bara jatqan eki áıeldiń ákesi týraly áńgimesinen estigen. Ysqyryq taǵy qaıtalandy. Irma oılap jatyr: Kim bilsin, bul ákem shyǵar, ony ádeıi ishke kirgizbeıtin shyǵar". Ol kórpeni serpip tastap terezege jaqyndady. Ol jol — jónekeı ústelge soqtyǵysyp qaldy, biraq Bonna, eshteńe bolmaǵandaı, sol qalpynda qoryldap alańsyz uıyqtaı berdi. Ol terezeni ashyp qalǵanda aıazdy aýa ishke lap qoıdy. Kóshedegi adam joǵaryǵa qarap tur. Ol oǵan birshama ýaqyt kóz sap, turdy, — ókinishke oraı, ol onyń ákesi emes edi. Ol kisi turyp—turyp, buryldy da, ketip qaldy. Irma ony aıap ketti, — oǵan esik ashý kerek edi, — biraq onyń tońyp qalǵany sondaı, terezeni jabýǵa kúshi zorǵa jetti. Tósekke kelip jatqannan keıin jylyna almaı—aq qoıdy, aqyrynda uıyqtap ketkennen keıin, ol túsinde ákesimen hokeı oınap júr eken, ony ákesi kúlip júrip ıterip qaldy da, ol muzdyń ústine shalqasynan qulap tústi; muz qaryp barady, biraq ol tura alar emes.

Tańerteń onyń qyzýy qyryqtan asyp ketipti, sol sátinde dáriger shaqyryldy da ol tyǵyz kompres jasaý kerek dep sheshti.

Annelıza, taǵdyrdyń meni osynshalyqty tálkek etýge haqysy joq qoı dep jyndanyp keterdeı boldy da, shuǵyl ózin—ózi qolyna ap, dárigermen tipti kúlimsirep qoshtasatyn boldy. Dáriger keter aldynda Bonnaǵa da kirip shyqty, ol da kúıip jatyr eken, biraq densaýlyǵy berik ol áıelge eshqandaı da qaýip tónip turǵan joq edi. Maks dárigerdi esik aýzyna deıin shyǵaryp sap turyp, qyryldaǵan daýsymen sybyrlap qana, Irmanyń ómirine keler qater joq pa, dep surady. Dáriger Lampert esik jaqqa qarap, ernin jymqyrdy. "Erteń taǵy qaraımyz, — dedi ol — Shynyn aıtqanda, búgin kelip ketýim kerek edi". "Áli sol qalpynda, — dep oılady ol, basqyshtan túsip bara jatyp. — Sol suraqtar, sol jalbarynyshty kózder. Ol jazý kitapshasyna qarap, avtomobılge otyrdy da, bes mınóttan keıin basqa páterge kirip bara jatty. Krechmar ony jibek kýrtkamen qarsy aldy. "Ol kesheli beri bir túrli salǵyrt, — dedi ol. Tula boıym syrqyrap barady deıdi". "Qyzýy bar ma?" — dedi Lampert, sóıtti de osy bir aqymaq adamǵa qyzynyń asa qaterli jaǵdaıda jatqanyn aıtsam ba, aıtpasam ba, dep oılady. "Qyzýy joq sıaqty, — dedi Krechmar mazasyzdanǵan únmen. — Biraq men, qyzýy joq grıp óte qaýipti dep estigem". "Ony nesine aıtam, — dep oılady Lampert. — Óziniń otbasyn baryp turǵan essizdikpen tastap ketti. Kerek bolsa — ózderi aıtar. Tumsyǵymdy tyǵyp nem bar".

"Al, — dedi Lampert, — qadirli aýrýdy maǵan kórsetińizshi".

Yzalana tistenip, jibek kıimderge malynyp alǵan Magda kýshetkada jatyr edi, sýretshi Gorn papıros qorabynyń syrtyna qaryndashpen onyń júzin berile salyp jatqan. "Sulý ekeni sulý, aıtatyny joq, — dep oılady Lampert. — Solaı bola tura, bul áıelde ýly jylannyń zári bar".

Gorn ysqyra júrip, kelesi bólmege ketti de, Lampert aýrýdy qaraýǵa kiristi.

Shamaly ǵana salqyn tıgen — basqa eshteńesi joq.

"Eki—úsh kún úıde bolsyn, — dedi Lampert. — Kınematograf qalaı? Túsirýdi aıaqtadyńyzdar ma?"

"Qudaı qalasa, aıaqtalady! — dep jaýap berdi Magda demin jıirek alyp. Jaqynda fılmdi bizge kórsetetin bolady, oǵan deıin qalaı da jazylyp alýym kerek!"

"Bir jaǵynan qaraǵanda, — dep oılady Lampert, — Krechmar bul áıelmen aqyry bir bálege ushyraıdy".

Dáriger ketkennen keıin Gorn qonaq bólmege qaıta oralyp, tisiniń arasymen ysqyrǵan qalpy, sýret salýyn jalǵastyra berdi. Krechmar qasynda turyp onyń yrǵaqty appaq qolynan kóz alar emes. Sonan keıin ol, kóp shý kóterip jatqan kórme týraly maqalasyn aıaqtaýǵa kabınetke ketti.

"Otbasynyń dosy", — dedi Gorn kúlimsirep.

Magda oǵan qarap, ashýlana:

"Iá, men sen sıaqty kespirsiz jandy súıem, — ol sezimge endi eshteńe isteı almaısyń", —dedi.

Ol qorapty ári—beri bulǵap, sonan keıin ony ústel ústine tastaı saldy.

"Magda, sen tyńda, ózińniń maǵan kelem degen oıyń bar ma? Meniń munda kelgenim, kóńildi—aq deıik, biraq odan ári ne bolady?"

"Birinshiden, jaıyraq sóıle, ekinshiden, búkil saqtyq degenniń bárin umytyp ketkende ǵana sen rıza bolatyn sıaqtysyń, onda ol meni óltiredi, nemese meni úıden qýyp shyǵady, biz kók tıynsyz qalamyz".

"Óltiredi... — dep myrs etti Gorn. — Sen de aıtasyń—aý".

"Sen shamaly sabyr et, men senen ótinem. Sen túsinemisiń, — ol maǵan úılengennen keıin men erkinirek bolam ǵoı. Áıelińdi úıden op—ońaı qýyp jibere almaısyń. Onyń ústine kınematograf taǵy bar, — meniń josparym kóp".

"Kınematograf" — myrs etti Gorn.

"Kór de tur, fılmniń qyzyq bop shyǵatynyna men senimdimin. Kútý kerek. Sen sıaqty men de shydaı alar emespin".

Ol kýshetkaǵa baryp otyrdy da, onyń ıyǵynan qushaqtady. "Joq, joq", — dedi ol dir—dir etip, qabaǵyn túıip. "Bir—aq ret súıeıin, bir—aq ret". "Tek uzaq bolmasyn", — dedi ol aqyryn.

Ol eńkeıe berip edi, kenet arǵy esik ashyldy da, aıaq júrisi estildi.

Gorn boıyn túzemek bolyp edi, sonda ǵana baıqady, Magdanyń ıyǵyndaǵy jibek toqyma onyń túımesin ilip ustap qalypty. Magda aǵytyp jibermek bop jantalasyp jatyr, —biraq aıaq dybysy tipti jaqyn kep qalyp edi. Gorn qatty tartynyp qaldy, biraq jibek toqyma berik eken, túıme bosamady. Magda túıindi tyrnaǵymen tyrmalap pysyldap jatyr, — sol kezde Krechmar kirip keldi.

"Men Freıleın Petersti qushaqtaǵam joq, — dedi Gorn sańqyldap. — Men tek jastyǵyn túzemek bolyp em, shatystym da qaldym".

Magda, kirpigin kótermegen qalpy toqymany áli tyrnalap jatyr, — bul bir karıkatýralyq jaǵdaı edi, Gorn ony oısha atap ótti.

Krechmar qalamush bákisin shyǵaryp, ony syrt etkizip ashty. Karıkatýra jalǵasyp jatty. "Tek ony baýyzdap jibermeńiz", — dedi Gorn sańq—sańq etip, sóıtti de kúlip jiberdi. "Qolyńdy tart", — dedi Krechmar, biraq Magda aıqaılap jiberdi: "Kese kórme, odan da túımeni qyrqyp jiber" (Solaı—aq bolsyn! — dedi qýana qabyldap Gorn). Eki erkek birdeı Magdanyń ústine opyr—topyr qulaǵan sot boldy. Gorn taǵy da julqynyp qalyp edi, áldene dar ete tústi de, ol bosap shyqty.

"Kabınetke baraıyq", — dedi Krechmar, Gornǵa qaramastan.

"Saýysqannan da saq bolý kerek", — dep oılady Gorn, óziniń qarsylasynyń kóńilin basqa jaqqa aýdaryp jiberetin, buryn eki ret qoldanǵan ádis—aılany dál kezinde esine túsirip.

"Otyryńyz, — dedi Krechmar. Bylaı bolyp tur. Men sizdiń birneshe sýret jasap berýińizdi qalar edim — jaqynda osynda kórme boldy, — men ózimniń maqalamda ıtsilikpesin shyǵarǵan birneshe kartınaǵa karıkatýra salyp berseńiz, — maqalaǵa ılústrasıa úshin kerek. Maqala óte kúrdeli, zárli..."

"Á—á, — dep oılady Gorn, — onyń qabaǵynyń qars jabylǵany fantazıasynyń azaby boldy ǵoı. Tamasha!"

"Qyzmetińizge ázirmin, — dedi ol. — Qýana jasap berem. Meniń de sizge azǵantaı ótinishim bar. Birneshe jerden qalamaqy kútip otyrmyn, biraq qazir qınalyńqyrap turmyn, — maǵan qaryz bere turmaısyz ba, — arzymaıtyn nárse, bar bolǵany myń marka?"

"Árıne, árıne. Odan da kóbirek bereıin. Siz maǵan ılústrasıanyń baǵasyn aıtsańyz boldy, bári oryndalady".

"Mynaý katalog pa? — dep surady Gorn. — Qarap kóreıinshi?"

"Tek áıelder, áıelder, — dedi Gorn jaqtyrmaǵan únmen, reprodýksıalardy qarap jatyp. —Balalardy múlde salmaıdy".

"Olar sizge ne kerek?" — dedi Krechmar quıtyrqy suraq qoıyp.

Gorn qarapaıym túrde túsindire bastady.

"Bul endi talǵamǵa baılanysty, — dedi Krechmar sóıtti de óziniń dúnıetanymynyń kendigin kórsetkisi kep jalǵastyra tústi: — Árıne, men sizdi kinálamaımyn. Bul óner adamdarynyń arasynda jıi kezdesedi. Mundaı jaǵdaı sheneýnikter men dúkenshilerdiń arasynan kezdesse meniń yzamdy keltirer edi, — biraq sýretshi, mýzykant, — basqa másele. Tek, meniń sizge aıtarym, siz kóp nárse joǵaltqansyz".

"Men úshin áıel degen, bar bolǵany, sút qorektenýshiler ǵana, — shyny solaı!"

Krechmar kúlip jiberdi. "Eger áńgime osyǵan deıin jetse, onda men sizge bir nárseni moıyndaýǵa tıispin. Dorıanna sizdi kórgen boıda, bul adam — áıelderge salǵyrt adam dep aıtyp edi".

19

Úsh kún ótti. Magdanyń jóteli basylǵan joq, jaratylysy óte kidi bolǵandyqtan da, kútinip syrtqa shyqqan joq, — kımonoǵa qymtanyp kýshetkada jatty da qoıdy. Krechmar óziniń kabınetinde jumys istep otyrdy. Erikkennen ol Gorn úıretken bir nárselermen kóńil kóterdi: jastyqtardyń arasyna kómilip otyryp ap tanystyǵy joq bógde adamdarǵa, fırmalarǵa, dúkenderge telefon soǵady, telefon kitapshasyndaǵy adrester boıynsha zattarǵa tapsyrys beredi, áp—ájepteýir adamdardyń basyn qatyrady, ispen shuǵyldanyp otyrǵan adamǵa qatarynan on ret telefon soǵyp jyndandyryp jibere jazdaıdy — keıde mahabbat týraly qyzyq—qyzyq áńgimeler aıtylyp, keıde urys—keriske kirisip ketedi. Krechmar kirip kelip, onyń bireýge tabytqa tapsyrys berip jatqanyn estip kúle qarap turdy. Kımonosynyń omyraýy ashylyp ketipti de, tula boıyn shaldýar erkelik bılep kózderi jaınap, jarqyldap alypty. Krechmar oǵan qushtar qumarlyqpen qarap (onyń ústine ol keıingi aptada, aýyryp júrmin dep mańyna jolatpaı qoıyp edi) oǵan jaqyndaýǵa, onyń qyzyq oıynyn buzyp alýǵa qorqyp ún—túnsiz qarap tur.

Endi ol bir Grýnevald deıtin profesorǵa óziniń oıdan shyǵarǵan tarıhyn aıtyp, zoologıa baǵynyń qarsysyndaǵy ataqty vokzal saǵatynyń janynda, tún jarymynda kútip alyńyz dep jalynyp jatyr — al baılanystyń ekinshi ushynda turǵan profesor bul mazaq pa, joq álde onyń ataǵyn qurmetteıtin ekonomıs, nemese fılosoftyń oǵan kórsetken iltıpaty ma, — soǵan kózi jetpeı, basy qatyp azapqa túsýde.

Magdanyń saıqymazaq oıynynyń saldarynan Maks jarty saǵat boıy Krechmar páterimen jalǵasa almaı—aq qoıdy. Ol taǵy, taǵy, toqtaýsyz telefon soǵýmen boldy, biraq kileń —birkelki yzyń. Aqyrynda ol ornynan turdy, basy aınalyp ketti de qaıtadan otyra qaldy: bul túni ol kóz ilmeı shyqty, biraq onyń qazirgi boryshy — Krechmardy shaqyrý. Ol aıaǵynyń ushymen ári kúńgirt, ári ún—túnsiz turǵan balalar bólmesine ótti de, qabarjyp turǵan birqatar adamdardy eler—elemes halde Annelızanyń jelkesin, túbit shálisin kórip, — kenet birdeńege bekem bel býǵandaı, buryldy da, keýdesine óksik keptelip, kózinen jas quıylyp, paltosyn ıyǵyna ile sap Krechmardy shaqyrýǵa jóneldi.

"Kúte turyńyz", — dedi ol shoferge, tanys úıdiń janynan túsip jatyp.

Úlken kirer esikti ıterip jatqan kezde, onyń sońynan ile—shala Gorn da jetip, ekeýi ishke birge kirdi. Basqyshta olar bir—birine qarap, birden hokeı oıynyn eske aldy. "Siz Krechmar myrzaǵa bara jatyrsyz ba?" — dedi Maks. Gorn kúlimsirep, basyn ızedi. "Másele bylaı: ol qazir qonaq kútýdi umytatyn shyǵar, men onyń áıeliniń aǵasymyn, kóńilsiz habar alyp kele jatyrmyn".

"Oǵan sózińizdi jetkizeıin" — dedi oǵan Gorn usynys jasap.

Makstyń demikpesi bar edi; ol birinshi alańqaıda—aq, Gornǵa, buqa qusap, kóziniń astymen qarap toqtap qaldy. Al ol bolsa jylap—jylap kózi isip ketken, qyp—qyzyl, semiz kisige qadala qarap qatyp qalypty.

"Men sizge qonaqtyǵyńyzdy keıinge shegere turyńyz dep keńes berer edim, — dedi Maks entige dem alyp. — Kúıeý balamnyń qyzy ólim halinde jatyr".

Ol júrisin jalǵastyrdy. Gorn onyń sońynan jaılap qana ilesip keledi ("qyzyq oqıǵa, muny jiberip alýǵa bolmaıdy...") Maks óziniń artyndaǵy aıaq dybysyn estip keledi, biraq yzaly ashý ony ábden býyp alyp edi, demim jetpeı qala ma dep qoryqqan ol, ózin sońyna deıin saqtaýǵa tyrysty. Olar páterdiń esigine deıin jetken kezde, ol Gornge burylyp: "men sizden kim ekenińizdi de, ne ekeninizdi de bilmeımin, biraq sizdiń bir betkeıligińizdi túsinbeımin", — dedi.

"Men — osy úıdiń dosymyn", — dep jaýap berdi Gorn daýsyn jumsartyp, sonan keıin uzyn appaq suq saýsaǵyn kóterip, túımeni basty.

"Taıaqpen salyp kep jibersem be eken? — dep oılady Maks. — Biraq báribir emes pe?... Tek tezirek oralsam eken".

Qyzmetshi erkek esik ashty (Magdanyń aıtýynsha lordqa uqsaıdy).

"Habar berińizshi, — dedi Gorn sabyrmen, — myna myrza..."

"Siz aralaspańyz, — dedi Maks ashýdan jarylyp keterdeı bop, sonan keıin aýyz bólmeniń qaq ortasynda turyp ap, bar daýsymen aıqaı saldy: — Brýno! — taǵy da — Brýno!" — dedi.

Krechmar qaınaǵasynyń buzylyp ketken túrin, isingen kózin kórip, shapshań júrem dep syrǵanap ketti de qaıta tikteldi. "Irma qatty aýrý, — dedi Maks, taıaǵymen edendi salyp qap. — Qazir júrýińe keńes berem..."

Qysqa ǵana únsizdik. Gorn ekeýine jalt—jult qarady. Kenet qonaq bólmeden Magdanyń syńǵyrlaǵan ashyq daýsy shyqty: "Brýno bir mınótke".

"Biz qazir ketemiz", — dep tutyǵa sóılegen Krechmar, qonaq bólmege kirip ketti.

Magda qoldaryn keýdesine qoıyp tur eken.

"Meniń qyzym qatty aýrý eken, — dedi Krechmar. Men sonda ketem".

"Bul ótirik, — dedi ol yzalana. — Seni tuzaqqa túsirgisi keledi".

"Esińdi jı Magda... qudaı úshin".

Magda onyń qolyn ustaı aldy: "Eger men senimen birge barsam she?"

"Magda, sen túsin, meni kútip tur".

"...Aldap—arbamaqshy ǵoı. Men seni jibermeımin".

"Meni kútip tur, meni kútip tur", — dedi Krechmar tutyǵa sóılep, kózi alaıyp ketti.

"Eger sen keter bolsań..."

Maks taıaǵymen edendi soǵyp aýyz bólmede tur. Gorn portsıgaryn aldy. Qonaq bólmeden aıqaılasqan daýystar shyǵyp jatyr. Gorn Makske papıros usyndy. Maks oǵan qaramastan portsıgardy shyntaǵymen qaǵyp jiberdi, papıros shashylyp qaldy. Gorn kúldi. Taǵy da aıqaı—súreń. "Oı, qandaı sumpaıylyq..." — dep Maks, esikti julqyp ashyp, beti dir—dir etip tómen túsip bara jatty.

"Ne boldy?" — dedi Bonna sybyrlap, Maks qaıta oralǵan kezde.

"Joq, kelmeıdi" — dep til qatqan ol, alaqanymen betin basyp, tamaǵyn kenep alyp, taǵy da, aıaǵynyń ushymen basyp balalar bólmesine ótti.

Onda bári burynǵydaı edi. Irma basyn olaı bir, bulaı bir shaıqap alasurýda, sál ǵana ashyq janary sham jaryǵyn sezbeıtin sekildi. Baıaý ǵana yńyrsıdy. Annelıza onyń ıyǵyndaǵy kórpeni sıpap qoıady. Irma kenet boıyn sozyp, júzin jastyqqa shalqaıtty. Ústel ústinen qasyq qulap tústi; — onyń syńǵyry jurttyń qulaǵynda uzaq ýaqyt turyp aldy. Medbıke tamyryn ustady da, sonan keıin, áldeneni búldirip almaıyn degendeı, ony jaılap qana tósek ústine qoıdy. "Onyń, bálkim, sý ishkisi keletin shyǵar" — dep sybyrlady Annelıza. Medbıke basyn shaıqady. Bólmede bireý baıaý ǵana jótkerindi. Irma áli alasuryp, kórpe astyndaǵy tizesin birde kóterip, birde sozyp jatyr.

Esik syqyr etti de, ishke Bonna kirip Makstyń qulaǵyna áldene dep sybyrlady, ol basyn ızedi de, Bonna shyǵyp ketti. Esik taǵy syqyrlady, Annelıza burylǵan joq...

Krechmar áıeliniń túbit oramaly men aqshyl shashyn emis—emis qana baıqap tósekten eki adym jerde tur, biraq onyń esesine, ol qyzynyń júzin, kishkentaı ǵana tanaýyn, dóńgelek mańdaıyndaǵy sarǵylt daqty anyq kórip tur. Ol sol qalypta uzaq turdy, sonan keıin onyń qoltyǵynan bireý kep ustady.

Ol kabınettegi ústeldiń janyna aýyrlap baryp otyrdy. Buryshtaǵy ústel ústinde jóndi tanı qoımaıtyn eki áıel otyr, oryndyqtan alysyraq jerde Bonna jylap jatyr. Kim ekeni belgisiz, tereze aldynda deneli kelgen bir qart temeki tartyp tur. Ústel ústine apelsın salynǵan vaza men temeki tuqyly tolyp qalǵan kúlsalǵysh qoıylypty.

"Meni nege erterek shaqyrmaǵan?" — dedi Krechmar báseń daýyspen, qabaǵyn kóterip, biraq ol sol qabaǵyn kótergen qalpynda otyryp qaldy, sonan keıin basyn shaıqap, saýsaqtaryn syrtyldatyp úze bastady. Bári únsiz. Saǵattar syrt—syrt etedi. Lampert paıda boldy da, qaıta shyǵyp, qaıta keldi.

"Ne bop jatyr?" — dep qyryldaı surady Krechmar.

Lampert deneli qartqa kamfora týraly aıtyp, qaıta shyǵyp ketti.

Biraz ýaqyt ótti. Tereze syrtyn qarańǵylyq tumshalapty. Krechmar eki ret balalar bólmesine kirip, ár kirgen saıyn tamaǵyna áldene shoq bop keptelip qalady da, qaıtyp kep ústel janyna otyrady. Sálden keıin apelsın alyp, ony tazalaýǵa kiristi. Burynǵydan da óli tynyshtyq ornady, syrtta qar jaýyp turǵan sekildi. Kósheden sırek kúńgirt daýystar jetedi, anda—sanda bý qazandyǵynan birdeńeniń tarsyldaǵany estiledi. Tómennen bireýdiń tórt notaly ysqyrǵany shyqty, — taǵy da tynyshtyq. Krechmar apelsındi asyqpaı jep otyr. Apelsın óte qyshqyl eken. Kenet Maks kirip keldi de, eshkimniń júzine qaramastan, qolyn jaıdy.

Balasy jatqan bólmede Krechmar áıeliniń kereýetke tónip, qımylsyz, qatyp qalǵan arqasyn kórdi, — medbıke onyń ıyǵynan ustap, basqa bólmege alyp ketti. Ol kereýetke jaqyndap keldi, onyń kóz aldy buldyrap, áldeneler kólbeńdep ketkendeı boldy, — bir sátke ǵana onyń alaqandaı óli júzi, bop—boz erni, bireýi joq (sút tisi, sút) qasqa tisteri júzip shyqqandaı boldy da, qaıtadan tumandanyp ketti, sonan keıin Krechmar burylyp, eshkimdi soǵyp ketpeıin dep, aqyryn bólmeden shyqty. Tómendegi esik jabyq eken, biraq shamalydan keıin sháli oranǵan bir áıel shyqty da qarǵa kómilip, tońyp qalǵan bir kisini ishke kirgizip aldy, ol álgi ysqyrǵan adam bolýy kerek. Krechmar kóshege shyqqan boıda, nege ekeni belgisiz, saǵatyna qarady. Tún jarymy eken. Onyń munda bes saǵat bolǵany ma?

Ol aq kar jatqan kóshemen kele jatyp, ne bolǵanyn áli jóndi uqpaıtyn halde. "Óldi" —dep áldeneshe ret qaıtalaı tura, Makstyń tizesine shyǵyp bara jatqan, nemese qabyrǵaǵa dop laqtyrǵan Irmanyń jandy beınesi kóz aldynan ketpeı qoıdy. Solaı bola tura, dúnıede eshteńe bolmaǵandaı, taksomotorlar bapyldaýyn toqtatar emes, aspan áli qap—qarańǵy, tek anaý alysta, Gedehtııskırha jaqta, qarańǵylyq jumsaq qoshqyl reńkke kirip, shuǵylanyń qýaty ses bergendeı.

Aqyrynda ol úıine de jetti. Magda jartylaı jalańash qalpy kýshetkede temeki shegip jatyr eken. Úıden shyǵarda onymen ursysqany Krechmardyń bir sát esine tústi, biraq ol urys qazir mánin joıǵan edi. Magda, onyń qardan sýlanyp qalǵan júzin súrtkilep, bólmelerdi ún—túnsiz kezip júrgenin kózimen baqylap jatyr. Ol qazir oǵan sulq, enjar qaraıdy, — boıynda lázzatty sharshaý ǵana bar. Ábden dińkelep sharshaǵan, biraq kóńili toǵaıǵan Gorn da jaqynda ǵana ketken.

20

Krechmar biraz ýaqyt boıy tuıyq júrdi. Janyn ańsar saǵynysh jep barady. Magdamen birge turǵannan beri, bálkim, alǵash ret onyń ómirin jaılap alǵan jeksuryndyqty sezingendeı boldy. Endi, mine, taǵdyrdyń ózi ony shapalaqpen tartyp jiberip esin jıǵyzyp, kúrkirep aqyrǵan sol taǵdyrdyń daýsyn estip, ómirin burynǵy bıikke shuǵyl kóterý úshin sırek múmkindik berilip turǵanyn túsindi. Eger ol dál qazir áıeline oralatyn bolsa, onyń qasynan shyqpastan, kóńilin aýlap otyratynyn da túsindi, — ondaı jaǵdaıda túsinisý de, jaqyndasý da ózinen—ózi iske asar edi. Sol bir qasiretti túngi keıbir kórinister oǵan tynyshtyq berer emes, — Makstyń kenet oǵan dymqyl kózimen jalbaryna qaraǵany, sonan keıin burylyp bara jatyp onyń qarynan qysqany, — sondaı—aq áıeliniń aınadan kóringen aıanyshty, janshylyp—ezilgen túrin kórgeni qaıta — qaıta esine túsedi. Ol, sonymen birge, oǵan oralýǵa dál osy múmkindikti paıdalanbasa, onda qyzy ólgenge deıingi Annelızamen kezdesý qandaı qıyn bop kelse, keıinnen dál sondaı qıyn bop qalmaq. Ol osynyń bárin azaptana, jan—júregimen ezile oı eleginen ótkizip, eger ol qyzyn jerleýge baratyn bolsa, onda ol áıelimen máńgi birge qalatynyn sezdi. Makske telefon soǵyp, qyzmetshi áıelden jerleýdiń qaı jer, qaı saǵatta ótetinin bilip, tańerteń, Magda uıyqtap jatqan kezde, qyzmetshige onyń qara paltosy men sılındrin daıyndaýdy tapsyrdy. Kofeni asyǵys—úsigis iship, qazir pıng—pong úshin ústel qoıylǵan, Irmanyń burynǵy bólmesine kirdi. Selýloıd sharyn alaqanyna sekirtip oınap turǵan ol, óz oıyn Irmanyń tipti quıtaqandaı kezine baǵyttaı almaı—aq qoıdy, odan da onyń oıyna bul jerde búginde pıng—pong kúregin sozyp, ústel ústine uzynynan sulaı ketetin, sonan keıin aıqaılap, sekirip oınaıtyn sergek, symbatty, biraq azǵyn qyz qaıta—qaıta túse berdi.

Ol saǵatyna qarady. Júretin ýaqyt boldy. Ol shardy ústel ústine tastaı saldy da, Magdanyń uıyqtap jatqanyn aqyrǵy ret kórmek bop jatyn bólmege kirdi. Sonan keıin tósek janynda eki beti albyrap jatqan, boıamasa da qyp—qyzyl erindi osy bir balǵyn júzge qarap turyp, Krechmar erteńnen bastap óńinde qan—sól joq, sónip—semip bara jatqan, báseń ǵana átir ıisi shyǵatyn áıelimen birge turatynyn shoshyna oılady, oılady da ol ómir, — ústi shegelenip jabylǵan jáshik, nemese bala besigi qoıylǵan, odan arǵy túkpiri tipti qarańǵy kúńgirt, uzaq jáne shań basqan dáliz sıaqty bop kórindi.

Magdanyń júzi men ıyǵynan kózin zorǵa alyp bas barmaǵynyń tyrnaǵyn tistelegen qalpy, ol tereze aldyna bardy. Kóshe jylymyq eken, avtomobılder shalshyqty eki jaǵyna shashyp ótedi de buryshta gúl satatyn ashyq kógildir dúken kórinedi, qyzmetshi áıel kóńildi qalypta jýyp jatqan onyń terezesine kún sáýlesi molynan quıylyp tur. "Qalaı erte turǵansyń. Bir jaqqa ketpekpisiń", — dedi Magda.

Ol burylmastan basyn shaıqady.

21

"Brýno, eńseńdi kóter, — dedi ol bir aptadan keıin. — Munyń óte qıyn ekenin, men árıne, túsinem, — biraq olar saǵan ne bolǵanda da alystap ketti ǵoı, ony óziń de sezesiń, olar seniń qyzyńa seni jek kórý uryǵyn ekti ǵoı. Meniń árıne, seniń qaıǵyńa ortaqtasyp ezilip bara jatpaǵanymdy bilesiń, eger men bala tapsam onyń ul bolǵanyn qalar em..."

"Sen óziń de balasyń ǵoı", — dedi ol onyń shashynan sıpap.

"Búgin, árıne, sergek bolý kerek, — dedi Magda ernin tompaıtyp. — Ásirese, búgin. Óziń oılap qarashy, bul meniń kareramnyń basy, men dańqty bolam".

"Ia, men umytyp ketippin ǵoı. Ol qashan edi? Búgin be?"

Gorn keldi. Ol keıingi kezde kúnde keletin de Krechmar oǵan áldeneshe ret júregin jaıyp sap, Magdaǵa aıta almaıtyn, aıtýǵa da bolmaıtyn syrlaryn ashatyn. Gorn ony qulaq qoıa tyńdap, oǵan aqyldy sózder aıtyp, janynyń jarasyna oılana janashyrlyq bildirip otyratyn, sondaı kezderde Krechmarǵa olardyń jaqynda ǵana bastalǵan tanystyǵy ishki, —jannyń túkpirindegi — ýaqytpen eshqandaı baılanysy joq shartty ǵana bop kórinetin. "Ómirdi baqytsyzdyqtyń sýsyma qumynyń ústine salýǵa bolmaıdy, — deıtin Gorn. — Ol kúná. Meniń músinshi tanysym boldy, — ol aıaǵandyqtan bir kekse jastaǵy, kespirsiz búkir áıelge úılendi. Olardyń aralarynda dál ne bolǵanyn anyq bilmeımin, biraq bir jyldan keıin áıeli ý iship ólmek boldy da, al erkegin jyndyhanaǵa saldy. Meniń oıymsha, naǵyz sýretshi sulýlyqty seziný arqyly ómir súrý kerek, — ol eshýaqta da aldamaıdy".

"Ajal, — dedi ol taǵy da, — meniń oıymsha, kádimgi essiz ádet sıaqty bop kórinedi, endi ony tabıǵat óziniń boıynan julyp alyp tastaı almaıdy. Meniń bir perishte júzdi, qabylandaı qaıratty, ómirge óte qushtar jas tanysym boldy, — ol bótelkeni ashyp jatyp qolyn kesip aldy da, birneshe kúnnen keıin qaıtys bop ketti. Odan ótken orynsyz ajaldy men bile bermeımin, solaı bola tura aıtýǵa aýyz barmaıdy, biraq ol qartaıǵanǵa deıin ómir súrse, ajarly kórkem qalypta oıda qalmas edi... Ómirdiń ıirimdi bıi men kúıi ajalda jatyr ma dep oılaımyn".

Gorn mundaı sátterde tolassyz sóılep ketetin — sózderge kúmándi náziktik engizip, oıyn suryptap, tyńdaýshynyń aqyl—oıyn aıran—asyr etpesten, buryn—sońdy tanys bolmaǵan adamdar basynan ótken oqıǵalar sońynan oqıǵalardy oıynan jaıbaraqat otyryp shyǵara beretin. Bilimi ala—qula bola tura, onyń aqyly uǵymtal, sergek edi de, jaqyn —jýyqtaryn shatastyrýǵa sondaı qumar edi. Onyń boıyndaǵy jalǵyz—aq, sonymen birge tolyqqandy senimi, — ol óner men ǵylym salasyndaǵy adamdar jasaǵan dúnıelerdiń bári, bar bolǵany kózdi arbaıtyn fokýs, álemish alaıaqtyq qana dep oılaıtynynda edi. Qandaı bir bolmasyn belgili bir másele týraly mańyzdy sóz aıtyla bastalsa—aq, ol oǵan meıli kúlkili, meıli jeksuryn sóz bolsyn áıteýir, tyńdaýshysynyń qulaǵyna maıdaı jaǵatyn bir tosyn pikirin qosa qoıatyn qabiletke ıe bolatyn. Ol kitap, nemese kartına týraly sabyrly sóz aıta bastasa—aq, Gorn ózin áldeqandaı bir qaskúnemdik istiń qatysýshysyndaı, — beıne bir sol kartınany dúnıege keltirýshi, nemese sol kitaptyń avtoryndaı sezinetin. Krechmardy baqylap qarap júrip (onyń oıynsha, ol aýyr minezdi, ıekteýli, súlesoq, yqylasty, soǵan qaramaı keskindeme óneri salasynda kóp biletin, tipti shamadan tys kóp biletin jan bolatyn), ózin azapty janmyn, tipti adamzat balasynyń basynan ótken azaptyń shyrqaý bıigine shyqqanmyn dep oılaıtyn jan dep bildi, — osylaı baqylaı júrip, Gorn munyń bári bergi jaǵy, tek bul múzıkholldyń alǵashqy nómirleri ǵana, áli arǵy jaǵy bastaldy dep oılap, Gorn ózin dırektorlyq lojada otyrǵandaı sezinetin. Ol mekemeniń dırektory qudaı da emes, dıý da emes edi. Alǵashqysy, ıaǵnı qudaı, jańa ónerden eshteńe túsinbeıtin tym qart edi de, ekinshisi ıaǵnı dıý, bógde jurttyń kúnálarymen semirip ketken, qalǵyp—múlgigen ibilis edi, ol týysyn baýyzdaǵan topas qylmyskerdiń óler aldynda esinegenindeı adamdy jalyqtyryp jiberetin.

Gorndy lojaǵa jaıǵastyrǵan dırektor kózge kórinbeıtin, ózinen bólinip shyqqan eki tekti, úsh tekti qubylys — qubylyp turǵan magıalyq eles, ár tústi shardyń kóleńkesi, jaryq túsip turǵan qabyrǵadaǵy sulba bolyp shyqty... Gorn, ne bolǵanda da fılosofıalyq oıǵa shomǵan sátterinde osyndaı tujyrymǵa keletin.

Sodan da ol, Magdaǵa degen óziniń qylyshtaı ótkir qushtarlyǵyn túsinbeı—aq qoıdy. Ol ony ózine, Magdanyń terisiniń erek ıisinen, denesiniń temperatýrasynan, kóziniń uzara bitkeninen, erniniń aıryqsha úıirimdiliginen, ıaǵnı onyń tán ereksheligimen túsindirmek boldy. Biraq ol budan emes. Olardyń bir—birine degen qushtarlyǵy ekeýiniń jan týystyǵynda edi — Gornnyń talantty sýretshi, kosmopolıt, oıynshy bolǵany tekten tek emes bolatyn...

Alǵash ret ekrannan Magda kórinetin sol kúni oǵan kelgen Gorn, oǵan (paltosyn áperip turyp) anda da, munda da bólme jaldaǵanyn, endi emin—erkin kezdesýge tolyq múmkindik bar ekenin aıtty. Magda oǵan yzalana qarady, óıtkeni Krechmar olardan on shaqty— aq adym jerde tur edi. Gorn kúldi de, eshqandaı daýsyn báseńdetpesten, ony kún saıyn mynandaı saǵat pen mynandaı saǵattyń aralyǵynda kútetinin qosyp qoıdy.

"Men Freılen Petersti kezdesýge shaqyrsam, al ol bas tartady", — dedi Gorn, olar tómen túsip bara jatqanda.

"Bas tartpaı kórsin, qane, — dep kúldi Krechmar Magdanyń betinen shamaly ǵana shymshyp. —Qazir seniń qalaı oınaǵanyńdy kóremiz", — dep sózin jalǵastyrdy ol bıalaıyn tartyp.

"Erteń saǵat beste, Freılen Petere", — dedi Gorn.

"Erteń ol avtomobıl tańdaýǵa barady, sondyqtan eshqandaı da kezdesýdiń reti joq", —dedi Krechmar.

"Avtomobıl eshqaıda qashpaıdy, solaı emes pe Freılen Petere?"

Magda kenet renjip qaldy. "Túkke turǵysyz qaljyń", — dedi ol qatal únmen.

Erkekter bir—birine qarap kúldi. Krechmar kózin qysty.

Pochtalonmen sóılesip turǵan shveısar Krechmarǵa qadala qarap turdy.

"Sengiń kelmeıdi, — dedi shveısar, olar ótip ketkennen keıin, — jaqynda ǵana onyń qyzy óldi degenge sengiń kelmeıdi".

"Ekinshisi kim?" — dep surady pochtalon.

"Qaıdan bileıin. Eger bilgiń kelse, aıtaıyn, eger basqa turǵyndar mynaǵan... (ádepsiz sóz) qaraǵan kezde... Al ózi sypaıy adam, ózi baı adam, irirek, mańǵaz áıeldi tańdaýyna bolar edi ǵoı".

"Mahabbatta kóz joq qoı", — dedi pochtalon oıǵa batyp.

Akterlar men qonaqtarǵa "Azrı" fılmi kórsetilgen shaǵyn zalda adamdar az edi, sonda da Magdanyń jon arqasyn áldene býyp turǵandaı boldy. Odan qol sozym jerde, bir kezde aldyna baryp beti qaıtyp qalǵan rejıser otyr. Ol Krechmarǵa keldi. Krechmar ony Magdaǵa tanystyrdy. Onyń oń kóziniń úlken aǵy bar eken. Onyń birden tanymaǵanyna Magdanyń yzasy keldi. "Men sizdiń keńseńizde erterekte bolǵam", — dedi ol onyń shamyna tıip (endi ókinsin). "Iá, sýdaryná, — dedi ol sypaıy ǵana, — esimde, esimde". Al, shynynda, onyń esinde eshteńe de joq edi.

Sham sóngen boıda, ony men Krechmardyń ortasynda otyrǵan Gorn Magdanyń qolyn ustady. Aldarynda, zal ishi ystyq bolsa da, tonǵa oranyp Dorıanna Karenına otyr. Onyń qasynda kózinde aǵy bar rejıser, Dorıanna oǵan báıek bop otyr. Shańsorǵysh qusap, apparat birqalypty jumys istep tur. Mýzyka estilmeıdi.

Magda ekrannan birden kórindi: ol oqyp otyrǵan kitabyn tastaı sap, tereze aldyna júgirip bardy. Salt atqa minip sóz salǵan jigiti keldi. Júregi toqtap qalardaı bolǵan ol , Gornnyń qolynan qolyn julyp aldy, (onyń esesine ol onyń ıýbkasyn sıpalap, tipti túımesin aǵytyp aldy). Ekrandaǵy Magda kespirsiz túrge enip, erni dúrdıip, aýzy bir túrli ózgerip ketken, qastary súlik sıaqty qap—qara, kóılekteri myj—myj qalyńdyq syrtqa jabaıy kórgendeı úreılene qarap, jurtqa art jaǵyn berip omyraýymen tereze jaqtaýyna jata ketti.

Magda ary—beri kezip júrgen Gornnyń qolyn ıterip tastady — kenet onyń bireýdi qyrshyp tistep alǵysy, nemese jata qap jer tepkilep aıqaılaǵysy keldi. Ekrandaǵy qolapaısyz qyz onymen úsh qaınasa sorpasy qosylmaıdy, — keıipsizdigi sondaı, shveısar— sheshesiniń turmysqa shyqqan kezdegi fotografıasynan aýmaı qalypty. Bálkim, ary qaraı durys bolar. Krechmar, jolaı Gorndy da qushaǵymen qamtyp oǵan eńkeıip "tamasha", keremet, men mundaıdy kútken joq edim... — dep kúbirledi. Ol shynynda da tolqyp otyr edi. Onyń esine "Argýs" tústi, Magdanyń osynshama nashar oınaıtyny ony tolqytty, — solaı bola tura, onyń boıynda bir ádemilik, quttyqtaý óleń oqıtyn jasóspirimge tán tyrysýshylyq bar. Gorn ishteı raqattanyp otyr: Magdanyń ekranda joly bolmaıtyny ol úshin kúmánsiz edi de, erteń taıaqtyń bir ushy Krechmarǵa tıetinin bilgen—di. Munyń bári óte qyzyq qoı. Onyń qoly taǵy da Magdanyń aıaǵy men kóılegin aralap ketti. Magda ony ońdyrmaı shymshyp aldy.

Birshama ótkennen keıin qalyńdyq taǵy kórindi: ol qabyrǵaǵa tyǵylyp, buqpantaılap keldi de, eshkimge kórinbeı dámhanaǵa kelip, qansorǵyshtar áýletiniń (Dorıanna Karenına) arasynda otyrǵan jigitin kórdi. Qabyrǵa jaǵalap júrip bara jatqany da senimsizdeý, arqa jaǵy ebedeısiz tolysyp ketkendeı. "Men qazir aıqaılap jiberem" — dep oılady Magda. Baqytyna oraı, ekran jypylyq ete tústi de dámhanadaǵy ústel janynda Dorıannanyń temekisin tutatyp bergen (ıntımdik) keıipker paıda boldy. Dorıanna basyn shalqaıtyp, tútinin býdaqtatyp, bir ezýimen ǵana kúlimsireıdi. Zaldaǵy bireý qol soǵyp jiberip edi, qalǵandary qoshtaı jóneldi. Qalyńdyq kirdi. Qol shapalaqtaý kilt toqtady. Qalyńdyq aýzyn ashty. Magda aýzyn óıtip ǵumyry ashqan emes. Dorıanna, dál aldynda otyrǵan Dorıannanyń naǵyz ózi oǵan burylyp jylyushyrap qaraǵandaı boldy. "Jaraısyń, qyzym", — dedi ol qyryldap, Magda onyń betin tyrnap alǵysy keldi.

Endi ol óziniń ekrannan árbir paıda bolýyn qorqyp kútetin boldy da, Gornnyń ashqaraq qolyn silkip, shymshyp alýǵa qulqy bolmaı, saǵy synyp qaýqarsyz halde otyrdy. Ol onyń qulaǵyna demige sybyrlady: "Ótinem, toqtashy, áıtpese basqa jerge baryp otyram". Ol onyń tizesin qaqty da, sonan keıin qoly tynym tapty.

Qalyńdyq qaıta—qaıta paıda bop, onyń ár qımyl—qareketi Magdany azapqa salady, beıne bir onyń janyn tozaqqa tastap, jyn—shaıtandar onyń tirliktegi kúnásin kórsetip jatqandaı. Qarabaıyrlyq, doǵaldyq, qysylyp—qymtyrylǵan qozǵalys... Osy bir torsıyp ketken júzimen ol óziniń sheshesine kóbirek uqsaıtyndaı... "Óte sátti sát", — dep sybyrlady Krechmar Gorn arqyly sozylyp. Qarańǵy jerde otyryp ap túkke arzymaıtyn fılmdi qarap otyrý Gorndy ábden jalyqtyryp jiberip edi. Ol kózin jumyp kınematogrof úshin Chıpıdiń qımyl—qozǵalysyn salý qandaı qıyn, sonymen birge qandaı kóńildi bolǵanyn esine aldy, — myńdaǵan qımyl — qozǵalys. "Jańa birdeńe oılap tabý kerek, — qalaıda oılap tabý kerek".

Drama aıaqtalyp kele jatty. Qansorǵysh tastap ketken keıipker shelektep jaýǵan jańbyr astynda kele jatyp, ý satyp alýǵa dárihanaǵa kiredi. Derevnádaǵy qalyńdyq zańsyz týyp alǵan sábıimen oınap otyrady, — náreste oǵan erkelep qoıady. Qalyńdyq qolynyń syrtymen kóılegin sıpaıdy. Bul qımyl alǵashqyda joq bolatyn, — beıne bir ol qolyn súrtingendeı, al sábı oǵan kóziniń astymen qarap otyr. Zalda kúlki estildi. Magda shydaı almastan dybysyn shyǵarmaı jylap jiberdi.

Sham janǵan boıda ol shyǵar esikke tartty. "Oǵan ne boldy, oǵan ne boldy" — dep kúbirlegen Krechmar onyń sońyna ilesti. Gorn ıyǵyn qomdap, ornynan turdy. Dorıanna onyń jeńinen tartty. Olardyń qasynda turǵan kóziniń aǵy bar myrza esinep kerildi.

"Qulady, — dedi Dorıanna, kózin qysyp. — Baıǵus qyz—aı".

"Al, siz ózińizge rızasyz ba?" — dedi Gorn eleń ete túsip.

Dorıanna myrs ete tústi: "Joq, naǵyz aktrısa eshýaqta da ózine rıza bolmaıdy".

"Sýretshiler de, — dedi Gorn. — Biraq siz aıypty emessiz. Ról túkke alǵysyz boldy. Aıtyńyzshy, ózińizdiń laqap atyńyzdy qalaı oılap taptyńyz? Kópten suraǵym kep júr edi?"

"Ol ózi uzaq tarıh" — dedi ol kúlimsirep.

"Joq, siz meni túsinbeı tursyz. Meniń bilgim keledi. Siz Tolstoıdy oqyp pa edińiz?"

"Tolstoıdy? — Dorıanna qaıtalap surady. — Dorıanna Karenına. — Joq, bilmeımin. Sizdi ne qyzyqtyryp tur?"

23

Krechmardyń úıinde daýyl soǵyp, eńirep jylaý, shań—shuń aıqaı, óksý bolyp jatty. Krechmar onyń sońynan áıteýir erip júr: ol birde kýshetkaǵa, birde tósekke, birde edenge qulaıdy. Kózi yzadan jarq—jurq etedi, bir shulyǵy sypyrylyp qalypty. Kóz jasy kól bop tógildi. Krechmar ony, baıaǵyda, qyzy kózin kógertip alǵan kezde, aıtqan jyly, ádemi sózdermen jubatpaq bop, aınalyp—tolǵanyp júr, — ol sózder endi Irma óliminen keıin bostandyqqa shyǵyp edi.

Magda aldymen óziniń búkil ashýyn Krechmarǵa tókti, sonan keıin Dorıannany qarǵap—siledi, aqyrynda rejıserdiń jer—jebirine jetti (eshqandaı qatysy joq, kózinde aǵy bar Grossenınniń de sybaǵasy berildi). "Jaqsy, — dedi Krechmar. — Men túbegeıli sheshim tabaıyn. Tek sen bilip al, muny qulaý dep oılama, — kerisinshe, sen keıbir tustarda táp—táýir oınadyń, — máselen, birinshi senany bilesiń be..."

"Toqtat!" — dep aıqaılap jibergen Magda oǵan jastyqty jiberip kep qaldy. "Sabyr et, Magda, tyńda. Bárin de isteıin, tek rıza bolsań boldy. Meni ne isteıdi deısiń ǵoı? Men sol bir túkke turmaıtyn fılm úshin tóledim ǵoı. Men ony esh jaqqa shyǵarmaımyn, tek ózime estelikke qaldyram: "Joq, jaǵyp jiber", — dedi Magda óksı túsip — nemese, jaǵyp jiberem".

Ol áli óksip otyr, biraq burynǵydaı emes, báseń. "Men saǵan birdeńe aıtaıyn. Erteń sen avtomobıl tańdaýǵa barasyń, — qandaı, tamasha! Sonan keıin sen ony maǵan kórsetesiń, bálkim, (ol kúlip, "bálkim" degen sózdi qýaqylana sozyńqyrap aıtty), satyp alarmyn. Biz saparǵa shyǵamyz. Ońtústiktiń kóktemin kóresiń... A, Magda?"

"Eń bastysy ol emes" — dedi ol búrise túsip.

"Eń bastysy sen baqytty bolasyń, menimen birge baqytty bolasyń. Kúzde qaıtyp oralǵannan keıin kınematogrofıalyq kýrsqa barasyń, nemese men saǵan talantty rejıser, oqytýshy taýyp beremin... Máselen Grossman..."

"Joq, tek Grossman emes", — dep aıqaılap jiberdi Magda qalshyldap.

"...Basqa bireýdi. Tabamyz, tabamyz. Sen jasyńdy súrt — tamaqtanyp al, bıge baraıyq... Magda!"

"Men sonda ǵana bakytty bolam, — dedi Magda, aýyr kúrsinip, — sen onymen ajyrasqan kezde ǵana. Biraq sen óziń kórdiń ǵoı, álgi sumpaıy fılmde meniń jolym bolǵan joq qoı, sondaǵydaı tastap ketesiń. Joq, toqta, súıýdiń qajeti joq. Aıtshy, áńgime júrip jatyr ma, joq álde bári bitti me?"

"Bul jerde bir mánis bar, — Krechmar sózin bólip—bólip, — bir mánis bar... Áı, Magda, qazir biz, ıaǵnı ol, bir sózben aıtqanda qaıǵy ústinde, — maǵan dál qazir ol týraly sóz qozǵaý óte yńǵaısyz..."

"Munymen seniń ne aıtqyń keldi? — dedi Magda ornynan kóterile berip. — Seniń ajyrasqyń keletinin ol áli kúnge bilmeıdi me?"

"Áńgime onda emes qoı, — dep Krechmar jutynyp, toqtap qaldy. — Árıne, ol... ol muny sezinedi, dálirek aıtsam, biledi".

Ol múlde abdyrap qaldy.

Magda oraýynan jazylyp kele jatqan jylan sıaqty kóterilip bara jatty.

"Ol maǵan ajyrasýǵa ruqsat bermeı otyr", — dedi ol, alǵash ret Annelızaǵa jala jaýyp.

"Bermeıdi?" — dedi Magda, ernin tistelep, kózin syǵyraıtyp, oǵan jaqyndaı túsip.

"Qazir endi tóbeles shyǵady", — dep oılady Krechmar sharshap.

"Joq, joq, árıne, beredi, — dedi ol, — sen tek ashýlanbashy".

Magda oǵan tipti jaqyn kep, onyń moınynan qushaqtaı aldy.

"Men endi budan bylaı seniń naqsúıeriń ǵana bolǵym kelmeıdi, — dedi ol, onyń galstýgine betin tósep. — Bolǵym kelmeıdi. Birdeńe jasashy. Erteń aıtshy, men úshin osyny jasaımyn dep. Advokattar bar emes pe, qulyq bolsa, bárin jasaýǵa bolady".

"Men saǵan ýáde berem".

Magda jeńil ǵana kúrsinip, aına aldyna bardy da, óziniń júzine úńile bastady.

"Apyr—aý? — dep oılady Krechmar. — Joq, joq, bul aqylǵa syımaıdy".

24

Magdamen kezdesý úshin jaldap alǵan bólmeni Gorn sheberhanaǵa aınaldyryp alǵan edi de, Magda ony kelgen saıyn jumys ústinde kóretin. Ol sýret salyp, quıqyljyta ysqyryp otyratyn. Magda onyń bordaı appaq júzine, ysqyrǵanda oımaqtaı bolyp ketetin dóńgelengen dúrdıgen ernine, qurǵaq, jep—jeńil jumsaq qara shashyna qarap turatyn da, bul adam aqyry meniń túbime jetedi dep oılaıtyn. Ol ústine jaǵasy aıqara ashyq jibek kóılek, ádemi belbeýli shalbar kıip otyrýshy edi. Ol qytaı týshymen ǵajaıyp sýretter salyp jatady.

Olar kún saıyn kezdesetin; kóktem bastalyp, avtomobıl satyp alynyp qoısa da, Magda sapardy keıinge qaldyra berdi. "Sizge keńes berýge ruqsat etińiz, — dedi Gorn Krechmarǵa birde. — Sizge shofer jaldap ne kerek? Men jıyrma saǵat boıy rólde otyra alam, onyń ústine avtomobıl degen men aıdaǵanda jylpyp júre beredi". — "Sizdiń tarapyńyzdan bul bir taptyrmaıtyn usynys, — dedi Krechmar birden sheshimge kele almaı. — Biraq bile almaı turmyn... Sizdi men jumysyńyzdan qaldyrǵym kelmeıdi, biz tym alys jaqqa ketip qalǵymyz keledi..." — "Áı, qaıdaǵy jumys deısiz. Men ózim de ońtústikke tartyp ketkim kelip júr edi". — "Olaı bolsa, biz óte qýanyshtymyz" — dedi Krechmar, Magdanyń buǵan qalaı qaraıtynyn oılap turyp. Magda, shamaly bulǵaqtady da, kelisti. "Meıli júrsin, —dedi ol. — Keıingi kezde ol maǵan júrek syryn aıtyp, sonymen meni jalyqtyra bastady, —bir áıelge ǵashyq bolyp qalǵan ǵoı deımin, ol áńgimelerin kúrsinip turyp aıtatyn boldy. Al shynyn aıtsaq..."

Júretin sapar da jaqyndaǵan. Dúkenderden kele jatyp, ol jol— jónekeı Gornge soqty da onyń moınyna asylyp turǵan edi. Tereze aldyndaǵy shaǵyn molbert pen bólmege túsip turǵan tozańdy kún jaryǵy, sondaı—aq kóılegin asyǵys—úsigis sheship jatyp, onyń esine sonaý bir kezderde, sýyq bolsa da perdeniń tasasynan tyrjalańash qalpynda sýretshilerdiń aldyna shyǵa keletini tústi.

Sonan keıin ol, bir aıaǵymen sekire júrip sondaı shapshań kıine bastaıtyn "Sonshalyqty nege asyǵasyń? — dedi Gorn marǵaý ǵana. — Bunyń, ázirshe, sońǵy ret ekenin oıla. Sapar kezinde qalaı bolatyny belgisiz". — "Biz ekeýmiz aqyldymyz ǵoı", — dedi ol syqylyqtap kúlip.

Ol kóshege jyldam shyǵyp, taksomotor qaraımyn dep júrisin eriksiz baıaýlatty, biraq kún shuǵylasy molynan túsip turǵan kóshe bos edi. Gornnan qaıtqan kezdegi ádetimen alańǵa deıin bardy da, oılanyp qaldy, eger ońǵa, sonan keıin skverdi kesip ótip, ári qaraı taǵy da ońǵa burylsa... Sol jerden onyń balalyq shaǵynyń kóshesi bastalady. (Baqytty kezi, aıy ońynan týǵan, barlyq jerde joly bolǵan... Nege ol jerdi kórip ketpeske?)

Kóshe ózgermepti. Mine, buryshtaǵy toqash satatyn dúken, mine et satatyn dúkenniń terezesine altyn tústes buqanyń sýreti salynǵan. Mine, aǵasy shyqpaıtyn qabaq. Mine, jambastańqyrap qalǵan, ol týǵan úı. Oǵan jaqyndap barýǵa, nege ekeni belgisiz júreksindi. Buryldy da, keri qaraı júrdi. Skverden óte bergende ony tanys daýys shaqyrdy.

Saýsaqtaryna tatýırovka salynǵan, aǵasynyń dosy Kaspar eken. Ol róliniń aldyna kárzińke qondyrylǵan kógildir velosıpedpen júr eken. "Sálem, Magda", — dedi ol basyn ızep, sonan keıin onymen qaptaldasa júrdi.

Sońǵy kórgen kezinde ol ózin tym dóreki ustap edi: ol onda dostarymen tize qosyp oǵan qarsy áreket etti. Onda olar uıymdasqan buzaqy top edi, qazir endi ejelgi tanys.

"Hal qalaı, Magda?"

Ol myrs ete tústi de: "tamasha, al, seniń she?" — dedi.

"Jaman emes júrip jatyrmyz. Senderdiń úıleriń kóship ketti. Olar qazir tastandy kvartalda. Olarǵa kirip shyǵýyń kerek, Magda. Syı—sıapatpen. Sirá, ákeń uzaqqa barmas..."

"Al, Otto qaıda?" — dedi ol.

"Otto syrtta, Bılefeldte jumys isteıdi ǵoı deımin".

"Sen óziń bilesiń ǵoı, — dedi ol, — sen bilesiń ǵoı, meni úıde qalaı jaqsy kórgenin. Shapalaqtan jaǵym isip ketetin edi. Sonan keıin de olar meniń óli—tirimdi bilgisi kep, izdegen joq qoı. Meni olar jumysqa jegýge ǵana qarsy emes".

Kaspar jótkirinip: "Ne bolǵanda da, ol seniń otbasyń ǵoı. Seniń shesheńdi bul jerden shyǵaryp jiberdi, jańa jerde onyń isi ońyp turǵan joq".

"Bul jerde men týraly ne aıtady?" — dedi ol bilgisi kep.

"Áı, túkke turmaıtyn sózder... Ósekteıdi. Ol túsinikti ǵoı. Áıel óziniń ómirin qalaı qurǵysy kelse solaı qurý kerek dep oılaımyn. Qalaı, ózin serigińmen til tabysyp júrsiń be?"

"Ázirshe jaman emes. Ol jaqynda maǵan úılenedi".

"Bul jaqsy, — dedi Kaspar. — Men óte qýanyshtymyn. Árıne, seniń hanym bolyp, burynǵydaı qydyryp tura almaıtynymyz ókinishti. Óte ókinishti".

"Júretin qyzyń bar ma? — dedi ol kúlimsirep.

"Joq, qazir joq, biz Gretamen ursysyp qaldyq. Keıde ómir súrý qıyn, Magda. Men qazir kondıterde jumys isteımin. Jeke ózim kondıter dúkenin ashqym keledi, — onyń qashan bolatyny belgisiz..."

"Iá, ómir", — dedi oılana jaýap berdi Magda, sóıtti de taksomotor shaqyrdy.

"Bálkim, reti kelgen kezde bir kezde" — dep bastaǵan Kaspar, uıaldy da toqtaı qaldy.

"Baıǵus qyz túbi qurıdy ǵoı" — dedi ol, avtomobılge otyryp jatqan oǵan qarap. — Sózsiz qurıdy. Jaı bir qarapaıym adamǵa turmysqa shyǵý kerek edi. Men oǵan, úılenbes em, —damyl tappaıtyn quıyn ǵoı..."

Ol velosıpedke qarǵyp mindi de aldaǵy buryshqa deıin avtomobıl sońynan qalmastan qatty júrip bardy. Magda oǵan qolyn bulǵady, al ol qustaı qalqyp buryldy da, qaptaldaǵy kóshege tústi.

25

Qonaq úıde túnegennen basqasynyń bári jaqsy, bári kóńildi boldy. Krechmardyń yndyny ashylyp ketkendeı. Magda sharshap otyrmyn dep syltaýratsa da, ol ony kúni boıy bir ret súıgen joqpyn dep jylarman bolady da, eń bolmasa súıshi dep jalbarynady — sonan keıin birtindep óz degenine jetedi. Qaptaldas bólmede jatqan Gornnyń keıde júrip—turǵany men onyń ysqyrǵany estiledi, — al Krechmarlar baqyttan yshqyna ókiredi, — Gorn ol ókirýdi estýi ábden múmkin. Dybysyn shyǵarmaıtyn avtomobılmen odan ári ketedi, —joldyń eki qaptaly alma aǵashtary, jarqyraǵan aýa raıy, keshke qaraı radıatordyń bolat tory óli ara men shegirtkelerge tolyp qalady. Gorn shynynda da avtomobıldi jaqsy júrgizedi eken: arqalyǵy jup—jumsaq pákene orynǵa shalqaıyńqyrap otyryp ap, op—ońaı, jep—jeńil aıdap bara jatady. Arttaǵy terezege ilingen Chıpı syrǵyp qalyp bara jatqan teriskeıge ún—túnsiz qarap turady.

Fransıada joldyń eki qaptaly terekter bolyp keledi eken, qonaq úılerde Magdany qyzmetshi áıelder túsinbeıdi, al bul onyń jynyna tıedi. Olar kóktemdi Rıverada, sonan keıin Shveısarıa nemee Italıa kólderinde ótkizgisi keldi. Gıerga kiretin sońǵy aıaldamanyń aldynda olar Rýjınar qalasynan kelip shyqty. Bul jerge olar kún bata jetken edi, onyń irgesindegi jolǵa shyqqaly beri Magda túnge qaraı sharshap, qabaǵy bir ashylmaı qoıdy, ıaǵnı eki apta boıy, (olar asyqpaı, ádemi qalalarda aıaldap júrip keledi), ol birde bir ret Gornmen betpe—bet jeke qalǵan joq — bul azaptyń azaby edi. Gornnyń onyń kózine kózi túskende, et dúkenniń aldyna baılap qoıǵan ıt sıaqty tilimen ernin jalaıtyn. Sondyqtan olar Rýjınarǵa kirgen kezde Krechmar taýlardyń órkesh—órkesh shyńdaryna, shynarlar arasynan kóringen ottarǵa, astanaǵa qyzyǵa qarady da, al Magda oǵan yzalana kóz saldy. "Qyzyǵa tús, qyzyǵa tús", — ol tistene, janary jasqa tolyp ketti. Olar úlken qonaq úıge jaqyndady. Krechmar bólmeni bilýge ketti. "Eger osylaı jalǵasa berse, jyndanyp ketetin shyǵarmyn", — dedi Magda, holda turyp Gornǵa kóz salmastan. "Uıyqtatatyn dári ber" — dep usynys jasady Gorn. — "Men dárihanadan alyp keleıin". —"Ony jasap kórgem, — dedi Magda yzaly qalypta. — Áser etpeıdi".

Krechmar olarǵa abyrjyǵan qalypta qaıtyp oraldy. "Bos oryn joq — dedi ol qolyn jaıyp. Ókinishti—aq. Sharshadyń ǵoı, janym". Magda, sol tistengen qalpynda shyǵar esikke bettedi. Ol úsh qonaq úıge bardy, biraq esh jerde bos oryn bolmaı shyqty. Magdanyń túriniń buzylyp ketkeni sonsha, Krechmar oǵan qaraýdan qoryqty. Aqyrynda, besinshi qonaq úıde lıftimen kóterilip, qaraýlaryn ótindi. "Qarańyzshy, qandaı sulýlyq, qandaı kirpikter", — dedi Gorn, Krechmardy ıyǵymen qaǵyp. "Qylymsýdy qoıyńyzdar", —dedi Magda yzalana.

Eki adamdyq nómir tipti de jaman emes eken, biraq Magda ókshesimen edendi tyq—tyq qaqqylap: "Men munda qalmaımyn, men munda qalmaımyn" — deı berdi. — "Tamasha bólme", — dedi Krechmar nyǵarlap. Nómir kórsetken bala kenet ishki esikti ashty, — vana bólmesi eken, oǵan kirip taǵy bir esikti ashyp edi, — onyń arǵy jaǵy taǵy bir jatyn bólme bolyp shyqty.

Gorn men Magda kenet bir—birine qarady.

"Sizge qolaısyz bolmas pa eken, ortaq vana — dedi Krechmar. — Magda sýǵa úırek sıaqty túsedi".

"Eshteńe etpeıdi, eshteńe etpeıdi, — dep kúldi Gorn. — Men óıtip — búıtip qaltarysta kún kóremin".

"Bálkim, sizde basqa birdeńe tabylar"— dedi Krechmar balaǵa. Biraq Magda asyǵa—úsige qosyla ketti.

"Bos áýreshilik, — dedi ol, — bos áýreshilik. Qashanǵy sandalamyz".

Shabadandardy kirgizgenshe, ol tereze aldyna baryp turdy. Kók aspan, ottar, shoq—shoq aǵashtar, shegirtkeler shyryly... Biraq ol eshteńe kórgen de joq, estigen de joq, — tula boıyn qushtarlyq jaılap alyp edi. Aqyrynda Krechmar ekeýi—aq qaldy, Krechmar jýynýǵa kerekti zattardy shyǵaryp jatty. "Vanaǵa men birinshi baram", — dedi Magda asyǵa sheshinip jatyp. "Jaraıdy, — dep til qatty ol jaıdary qalyppen. — Men munda qyrynyp alaıyn. Tezirek jýynyp shyq, tamaqtanýǵa barý kerek". Ol aınadan jempirdiń, ıýbkanyń taǵy bir nárseniń, taǵy bir nárseniń, shulyqtyń, taǵy bir shulyqtyń laqtyrylyp jatqanyn kórip tur...

"Netken salaqtyq" — dedi ol, jutqynshaǵyn sabyndap jatyp.

Ol esiktiń qalaı jabylǵanyn, ilmektiń qalaı ilingenin, sýdyń qalaı sarqyrap aqqanyn estip tur.

"Esikti beker jaýyp jatyrsyń, men báribir seni sýǵa túsirmes edim", — dep aıqaılady ol, saýsaǵymen jaǵyn kere túsip.

Esiktiń arǵy jaǵynda sý quıylyp jatyr. Ol sarqyrap, úzdiksiz quıylýda. Krechmar ustarany jaǵyna muqıat júrgize bastady. Sý burynǵydan da qatty sarqyrap ketti. Kenet Krechmar aınadan esiktiń astynan sý jyljyp aǵyp kele jatqanyn kórdi, bul kezde sýdyń sarqyraǵany ábden shyrqaý shegine jetip edi.

"Mynaý ne bop ketti... sý asyp ketti ǵoı... — dep ol esikke jetip bardy da, qatty qaǵa bastady. — Magda, sen sýǵa ketip qalǵan joqsyń ba, Jyndanǵan shyǵarsyń!"

Eshqandaı jaýap joq. "Magda! Magda!" — dep aıqaılaıdy, betindegi kebe bastaǵan sabyn kópirshikteri qyraý sıaqty japyraq japyraq bop ushady.

Magda yndyn qushtarlyǵynan qutyldy, Gornnyń qulaǵynan súıip vanaǵa dybys bildirmeı kirip ketti. Ol býmen sýǵa tolyp ketipti, birden krandy jaýyp tastady.

"Men vanada uıyqtap ketippin, — dedi esiktiń arǵy jaǵynan jalbarynǵan únmen.

Edendegi sýdyń aqqany toqtady. Krechmar aınaǵa qaıta oralyp, betin taǵy da sabyndaýǵa kiristi.

Magda vanadan sergek shyqty. Krechmar óz kezeginde sýǵa túsýge ketti, — barlyq jer yljyraǵan sý. Ol Gornnyń esigin qaqty. "Men sizdi kóp kúttirmeımin, — dedi ol esiktiń bergi jaǵynan. — Kóp uzamaı bosatam". — "Jaraıdy, jaraıdy", — dedi Gorn aıryqsha kóńildi únmen.

Tamaq ústinde Magda erekshe qýnaq otyrdy, olar terrasqa jaıǵasyp edi, sham aınalasynda túngi kóbelekter úıiriledi, kúıip qalǵandary dastarqan ústine qulap túsedi.

"Biz bul jerde uzaq ýaqytqa qalamyz, — dedi Magda. — Maǵan bul jer óte unap tur". Shyndyǵyn aıtqanda oǵan bólmelerdiń ornalasýy qatty unap edi.

Eki apta ótti. Bultsyz ashyq kúnder — aptap, gúlder, sheteldikter, qaıtalanbas qydyrystar. Magda baqytty edi, Gorn da ishteı máz. Ol tańerteń, keshke vana qabyldaıdy, endi tek sýdyń asyp ketýin qadaǵalaıdy. Kórshi ústelge kelip otyratyn qart fransýz polkovnıgi, Magdany kórse—aq alaburtyp qyzaryp ketedi de, odan kózin almaı qaraıdy — qoly kúnge kúıgen, atjaqty ataqty amerıkandyq tenısshi, oǵan basqa alańda sabaq bereıin dep usynys jasady. Biraq oǵan kim qarasa da, kim bılese de Krechmar eshqandaı qyzǵanysh sezingen joq, keıde Solfıdi esine alsa ózine—ózi tań qalatyn: nege ol sol oqıǵa onyń janyn qoıarǵa jer tapqyzbaı jiberdi de, endi oǵan senimdilik, sabyrlylyq paıda bola qaldy? Al Magdanyń basqalardyń kózine túsip, olarǵa unaý úshin jan salyp júrmegenin, ol úshin tek Gorn ǵana kerektigin, Krechmar baıqaı almady.

Mamyr kúnderiniń birinde, olar úsheýi kýrorttan birneshe shaqyrym jerdegi taýǵa jaıaý tartty. Keshke qaraı Magda sharshap qaldy da, Rýjınarǵa poıyzben qaıtpaq boldy. Ol úshin buralań, tastaq soqpaqpen túsý kerek boldy, Magdanyń aıaǵy qajalyp qaldy. Krechmar men Gorn ekeýi ony kezektesip kóterdi. Stansıaǵa keldi. Keshke qaraı platformada týrıser tipti kóp eken. Poıyz shaǵyn vagondy, dálizsiz jupyny eken. Otyrdy. Sonan keıin Krechmar taǵy da platformaǵa shyǵyp syra ishkisi keldi. Býfette ol eseptesip buryla bergen bir myrzamen betpe—bet kezdesip qaldy. Olar bir—birine qarady. "Qudaıym—aý, Dıtrıhpisiń! — dep daýystap jiberdi Krechmar. — Kútkem joq!" Ol Dıtrıh Zegelkrans edi. Beletrıs. "Sen jalǵyzsyń ba? — dedi Zegelkrans. — Qasyńda áıeliń joq pa?" — "Iá, áıelim joq", — dedi Krechmar sál qysylyp. "Poıyz júrip barady", — dedi ol. "Men qazir, — dedi Krechmar stakandy ustaı berip. — Sen baryp otyr. Anaý ekinshi vagon, birinshi bólim, men qazir. Men qazir, myna tıyndar..."

Zegelkrans poıyzǵa esikter jabylyp jatqanda jetip úlgerdi. Vagon ishi ystyq, kúńgirt, onyń ústine lyq toly eken. Poıyz qozǵalyp ketti. "Qalyp qoıdy", — dep oılady Zegelkrans ishteı qýanyp. Ol Krechmardy segiz jyldan beri kórmep edi, sodan da onymen kezdeskende aıtylar sóz de joq bolatyn. Zegelkrans kisikıik edi, óziniń sol jalǵyzdyǵyn jaqsy kóretin, onyń ústine dál qazir jazý ústinde edi, — burynǵy bir tanysynyń kezdese qalýy oǵan onsha unaı qoıǵan joq.

Terezeden bastaryn shyǵaryp turǵan Gorn men Magda Krechmardyń sońǵy vagonǵa qaraı jantalasa júgirip, áıteýir ilingenin kórdi.

Gorn Magdanyń belinen qushaqtap alǵan. "Jas jubaılar, — dep jylady Zegelkrans. — Qyz sharap jasaýshynyń qyzy, al jigit — Pıssadaǵy kóılek satatyn dúkenniń qojasy..."

Jas jubaılar bir—birine qarap masattana kúlimsiredi.

Zegelkrans qaltasynan qara jazý kitapshasyn shyǵardy.

"Aıaǵyń aýyrmaı ma", — dep surady Gorn.

"Sen qasymda bolsań, meniń esh jerim de aýyrmaıdy, — dedi Magda jumbaqtap. — Búgin keshke ne bolatynyn oılasam..."

Gorn onyń qolyn qysty. Ol ýhilep otyr, ishtegi ystyq ony ábden pysynatyp jiberip edi. Sonan keıin Magda basyn onyń ıyǵyna qoıyp áńgimesin jalǵastyra berdi, — kýpedegi fransýzdar bulardy báribir túsinbeıdi. Tereze aldynda qara kıingen murtty áıel otyr, onyń qasyndaǵy bala qaıta—qaıta qyńqyldaıdy: "apelsın bershi, apelsın bershi!" —"Qane, qoı endi", — deıdi sheshesi. Ol shamaly úndemeı otyrady da, qaıtadan qyńqyldaıdy. Eki jas fransýz avtomobıl isiniń tıimdiligin talqylaýda: bireýiniń tisi qatty aýyryp otyrǵan bolý kerek ys—pys etedi, qısaıyp ketken aýzyn tańyp alypty. Magdanyń tap qarsy aldynda kózildirikti kishkentaı jaltyrbas myrza otyr, qolynda qara jazý kitapshasy — provınsaldaǵy notarıýs bolsa kerek.

Sońǵy vagonda kele jatqan Krechmar Zegelkransty oılap otyr. Bular ýnıversıtette birge oqyǵan, sonan keıin sırek kezdesip júrdi, Dıtrıh ony men Annelıza týraly túptiń túbinde "jas erli— zaıyptylardyń mýzykalyq tynyshtyǵy" týraly jazam dep júretin. Segiz jyl buryn Dıtrıh óte ádemi jigit bolatyn, — syryqtaı , ıisi burqyraǵan qalyń shashty, túbit murtty. Solaı bola tura sondaı áljýaz, ashýshań, kidi dimkás jan edi. Sońǵy jyldary ol Fransıanyń ońtústiginde ómir súrdi. Onyń esimi ádebı ortada keńinen tanys edi, biraq kitaby ońaı óte qoımaıtyn. Ol marqum bop ketken Marsel Prýstpen jaqsy tanys bolatyn. Ol oǵan jáne Gsheka da jańashyldarǵa eliktep jazatyn da, sondyqtan onyń shyǵarmalary oqýǵa aýyr, kúrdeli, bir túrli bolyp keletin. Ol kóp baıqaǵysh, biraq ersileý qylyqty, baqytsyzdaý jan edi.

Jıyrma mınótten keıin Rýjınardyń ottary kórine bastady. Poıyz toqtady. Krechmar vagonnan asyǵys shyqty. Ol kútpegen jaıdan abyrjyńqyrap qalǵan edi, endi Dıtrıhtyń aldynda aqtalýǵa týra keledi. Platformada adam kóp bolatyn, ol tek shyǵar esik aldynda ǵana Magda men Gorndy kezdestirdi.

"Sizder Zegelkranspen tanystyńyzdar ma?" — dep surady kúlimsirep.

Eki apta ótti. Bultsyz ashyq kúnder — aptap, gúlder, sheteldikter, qaıtalanbas qydyrystar. Magda baqytty edi, Gorn da ishteı máz. Ol tańerteń, keshke vana qabyldaıdy, endi tek sýdyń asyp ketýin qadaǵalaıdy. Kórshi ústelge kelip otyratyn qart fransýz polkovnıgi, Magdany kórse—aq alaburtyp qyzaryp ketedi de, odan kózin almaı qaraıdy — qoly kúnge kúıgen, atjaqty ataqty amerıkandyq tenısshi, oǵan basqa alańda sabaq bereıin dep usynys jasady. Biraq oǵan kim qarasa da, kim bılese de Krechmar eshqandaı qyzǵanysh sezingen joq, keıde Solfıdi esine alsa ózine—ózi tań qalatyn: nege ol sol oqıǵa onyń janyn qoıarǵa jer tapqyzbaı jiberdi de, endi oǵan senimdilik, sabyrlylyq paıda bola qaldy? Al Magdanyń basqalardyń kózine túsip, olarǵa unaý úshin jan salyp júrmegenin, ol úshin tek Gorn ǵana kerektigin, Krechmar baıqaı almady.

Mamyr kúnderiniń birinde, olar úsheýi kýrorttan birneshe shaqyrym jerdegi taýǵa jaıaý tartty. Keshke qaraı Magda sharshap qaldy da, Rýjınarǵa poıyzben qaıtpaq boldy. Ol úshin buralań, tastaq soqpaqpen túsý kerek boldy, Magdanyń aıaǵy qajalyp qaldy. Krechmar men Gorn ekeýi ony kezektesip kóterdi. Stansıaǵa keldi. Keshke qaraı platformada týrıser tipti kóp eken. Poıyz shaǵyn vagondy, dálizsiz jupyny eken. Otyrdy. Sonan keıin Krechmar taǵy da platformaǵa shyǵyp syra ishkisi keldi. Býfette ol eseptesip buryla bergen bir myrzamen betpe—bet kezdesip qaldy. Olar bir—birine qarady. "Qudaıym—aý, Dıtrıhpisiń! — dep daýystap jiberdi Krechmar. — Kútkem joq!" Ol Dıtrıh Zegelkrans edi. Beletrıs. "Sen jalǵyzsyń ba? — dedi Zegelkrans. — Qasyńda áıeliń joq pa?" — "Iá, áıelim joq", — dedi Krechmar sál qysylyp. "Poıyz júrip barady", — dedi ol. "Men qazir, — dedi Krechmar stakandy ustaı berip. — Sen baryp otyr. Anaý ekinshi vagon, birinshi bólim, men qazir. Men qazir, myna tıyndar..."

27

Tańerteń ol nemis pansıonyna baryp izdeý saldy, biraq ondaǵylar Zegelkransty bilmeıtin bolyp shyqty. "Ókinishti, — dep oılady Krechmar. — Bálkim, kezdespegenimiz durys ta shyǵar, bir—birimizdi kórmegenimizge kóp boldy ǵoı. Birneshe kún ótkennen keıin ol ádettegideı erte oıandy da, terezeden kún nuryn molynan tógip jatqan, kógildir aspandy kún raıyn, alystaǵy jumsaq—jasyl jotalardy kórdi de, onyń dalaǵa shyǵyp uzaq qydyrǵysy, tasty soqpaqtarmen júrip, shóp ıisin jutqysy keldi" Magda oıandy. "Áli erte emes pe?" — dedi ol uıqysyn asha almaǵan qalpy. Ol oǵan tezirek kıinýin, sóıtip kúni boıy ekeýi, tek ekeýi ǵana qydyratynyn aıtty... "Jalǵyz óziń bara ber", — dedi ol byldyrlap, bir búıirinen ekinshi búıirine aýnap túsip. "Uıqysoǵarym—aı", — dedi Krechmar muńaıyp.

Ol syrtqa shyqqanda tańǵy jeti edi, qala endi ǵana uıqydan oıanyp jatqan. Shıe baqtary men kógildir saıajaılardyń qasynan taýǵa kóteriletin soqpaqqa tústi de, bir úıdiń shatyry astyndaǵy qumǵa sýǵarǵyshpen sý seýip turǵan adamǵa taldar arasynan kózi tústi. "Dıtrıh, sen osynda ekensiń ǵoı!" — dep aıqaılap jiberdi Krechmar. Zegelkrans jalańbas edi. Kenet abdyrap qaldy — jaltyrbas, kún qońyraıtqan jaltyrbas, qyzaryp ketken, jypylyqtaǵan kóz.

"Biz bir birimizdi joq jerden joǵaltyp aldyq qoı", — dedi Krechmar kúlip.

"Biraq taǵy da kezdestik", — dedi Zegelkrans, qumǵa sý sebýin toqtatpaı.

"Sen... sen kileń osylaı erte turasyń ba, Dıtrıh?"

"Uıqysyzdyq. Men shekten tys kóp jazam. Al sen qaıda barasyń? Taýǵa ma?"

"Menimen birge júr, — dedi Krechmar. — Oqıtyn birdeńe ala shyq. Maǵan óte qyzyq. Seniń sońǵy kitabyń qatty unady".

"Qajeti ne, — dedi Zegelkrans, kóz aldyna qoljazbasyn, monshaqtaı tizilgen áripterdi, kóńildi betterdi keltirip, — men keıingi kezde kóp jazyp tastadym. Eger tyńdaımyn deseń..."

Ol bólmesine birden baq arqyly kirip ketti de, dáptermen qaıta oraldy.

"Men seni jap—jasyl ádemi jerge aparaıyn, — dedi ol. — Syldyrap aqqan sý janynda otyryp oqıyq. Áıeliń qalaı, nege sen jalǵyz júrsiń?"

Krechmar kózin syǵyraıtyp:

"Meniń basymnan kóp jaısyz nárseler ótti, Dıtrıh. Áıelimmen ajyrastym, al qyzym qaıtys boldy".

Zegelkrans oılanyp qaldy: baıǵus—aı, oǵan oqýdyń keregi bar ma, ol báribir jóndi tyńdamaıdy ǵoı.

Olar ıisteri burqyrap turǵan butalardyń arasymen joǵary órledi. Sonan keıin olardy jas qaraǵaılar qorshap, olardyń butaqtaryna qonǵan áldeqandaı bir jándikter, bir ol jaqtan, bir bul jaqtan shyryldap jatty.

"Osy bir jerdi jaqsy kórem, — dep kúrsindi Zegelkrans, — bul jer sondaı tymyq, sondaı taza. Men de baqytsyz jaǵdaıǵa dýshar boldym. Biraq ol alysta qaldy. Meniń kitaptarym, meniń kúnim — maǵan basqa ne kerek?"

"Men qazir ómirdiń naǵyz ıirimindemin, — dedi Krechmar, — bálkim sen biletin shyǵarsyń, áıelimmen jaqsy ómir súrdim ǵoı. Sen birde aıtqansyń... Biraq ony nesine eske alaıyn! Qazir súıgen adamym, bárin umyttyryp bara jatqandaı. Áli aptaby joq osyndaı erteńgilikte basym ap—ashyq bop turady da, ózimdi adam sıaqty sezinem!"

"Beker mazasyzdanǵan ekem, — dep túıdi Zegelkrans. Ol jóndep tyńdaıtyn boldy".

Olar jota ústindegi toǵaıdyń ishine endep kirdi. Ondaǵy temir turbadan quıylyp jatqan mup—muzdaı sý naýa boıymen aǵyp, oǵan sary, kógildir gúlder ıilip tur. Krechmar shalqasynan jatyp ap jaımen ǵana teńselip turǵan qaıyń japyraqtarynyń arasynan kógildir aspanǵa qarap jatyr.

"Ǵajap emes pe? — dedi Dıtrıh, kózine kózildirigin qondyryp jatyp. — Qazir oqıyq ta, sonan keıin jazyqqa túsip, odan eńiske qulap, sol jerde aıaldap, taǵy oqıyq. Men jaqsy bir fermany bilem, sol jerde tamaqtanarmyz. Ol jerden ári qaraı ketemiz de, sonan keıin taǵy da demalys pen oqý".

"Jaraıdy, men tyńdap otyrmyn", — dedi Krechmar, aspanǵa qarap, sonan keıin basynan oqıǵa oılap tabatyn jazýshydan kóri, ózi áldeqaıda kóp nárseni biletinin Dıtrıhqa aıtar ma edi dep oılady.

Zegelkrans myrs—myrs kúlip aldy. "Bul roman da emes, hıkaıat ta emes, — dedi ol. —Janryn aıtyp bere almaımyn... Taqyryby mynandaı: óte bir ásershil adam tis dárigerine barady. Shynyn aıtqanda, bary osy".

"Uzaqqa sozyla ma?"

"Úsh júz betteı — áli aıaqtalǵan joq".

"Oho", — dedi Krechmar.

Zegelkrans dápterdiń kerekti jerin ashty da, tamaǵyn kenep aldy. "Bas jaǵyn kóp jóndeý kerek bolǵandyqtan ortasynan bastaıyn. Ony men keshe ǵana jazǵam, onyń áli sıasy keppegendikten jaqsy bop kórinedi, — árıne, kúni erteń—aq ony saǵan oqyp bergenim úshin ókinem, — kóp—kóp osal tustaryn, ıi qanbaǵan oılardy kórem..."

Ol taǵy da jótkerinip alyp, oqýǵa kiristi:

"German ne týraly oılasa da, bir nárseni baıqady, óz isin meńgermegen doǵal dáriger tek tozyp—shirigen tister ǵana kóretin jerden, ol baratyn tis dárigeriniń asqan sheber ekenin esine alyp, ıaǵnı ol dáriger aspan áleminiń kúmbezdi jaryǵy túsip turǵan qırap—búlingen tis qorǵandarynan Erekton men Parfenon qorǵandaryn kóre biletin sýretker dep qabyldaıtynyn oılasa da; nemese esik ornyna monshaqty perde ilingen buryshtaǵy aspazdyq dúkenindegi oǵan keshe kúlimsirep qaraǵan, ashyǵan qamyrdaı top—tolyq satýshyny, (qara shybyn qyrylyp jatqan appaq tozaq, ishinde ómir súrip jatqan) eger ony qatty qushaqtasa janshylǵan órikteı bolar edi dep oılasa da; nemese, eń aqyrynda, jarnamańdy oqyp "Mac Kemeniń" bir joly esine tústi — eki pálmanyń buıra—buıra dóńgelekteri arasyndaǵy "levıafon" sózi parıjdik sóıleý mánerindeı estiledi, — solaı bola tura, barlyq oılardyń qabyǵy sekildi tis aýrýy qatysady da turady, óıtkeni qandaı bir oı da aýrýdyń besiginde jatady, sol aýrýmen jyljıdy, sol aýrýmen ómir súredi, aqyrynda qabyrshaqsyz ómir súre almaıtyn ulý sıaqty, aýrýsyz ómir súre almaıtyn halge jetetinin oılady. Ol aqyl—oıynyń últrakógildir sáýlesimen nervti óltirgisi kep óziniń búkil sana — sezimin sol aýrýǵa baǵyttaǵan kezde ol birneshe sekýnd boıy, shamaly bolsa da, jeńildep qaldy da, biraq sáýleni basqarýdan aıyrylyp, onyń áserin ǵana oılap ketip, óz oıynan alystap qalǵan kezde, syzdaǵan aýrýy qaıtadan órship shyǵa keldi, óıtkeni ol aýrýǵa ýaqyt bolmysynyń ózinen shyǵyp uzara túsetin, dálirek aıtqanda, Genrıetta tas qarańǵy stýdent bólmesinde óshire almaı ábden álekke túsetin qońyraýly saǵattyń shyryly nemese kúzgi shybynnyń yzyńy sıaqty ýaqyttyń ózimen baılanysty edi. Sondyqtan German keıbir sátterde zattar týraly oıǵa qalyp..."

"Alaıda", — dep oılaǵan Krechmardyń kóńili basqa jaqqa aýyp ketip edi. Zegelkranstyń daýsy birkelki shyǵady eken. Uzaq sóılemder taýsylmastaı kórindi. Krechmardyń uqqany —German býlvarmen tis dárigerine bara jatyr. Býlvar taýsylyp bitpeıtindeı. Oqıǵa Nıssede bolǵan. Aqyrynda German barar jerine jetti de áńgime shamaly jandandy, eger dáriger Germannyń janyna batatyndaı etip jumys istese, onda dárigerdiń onysyn aqtaýǵa bolady dep oılady Krechmar.

"German qabyldaý bólmesine kirip, ústinde qaryndary appaq bop jarqyraǵan óli jýrnaldardyń salqyn jelbezekteri salbyrap jatqan ústel janyna otyrdy, bólmedegi kamın tóbesinde, tik buryshty, tereze beınesi maıysyp túsip turǵan shyny qalpaq astynda altyn saǵat tur, al tereze syrtynda qapyryqty kún, Jerorta teńiziniń jalt—jult etken sáýlesi, usaq tastardy shyqyr—shyqyr basqan adamdar aıaǵynyń dybysy estiledi, — kezekte alty adam tur. Tereze aldyndaǵy púlishpen qaptalǵan oryndyqta, áldeqashan tisi shyǵyp ketken, qazir, bálkim, German sekildi azapqa túsip otyrǵan balpanaqtaı—balpanaqtaı alyp balalardy tamaqtandyratyn shyǵar dep eriksiz oıǵa qaldyratyn asa zor úlken áıel otyr. Ol áıeldiń qasynda salbyraǵan aıaǵyn ári—beri qozǵap otyrǵan sarǵysh óńdi ap—aryq bala: "Maǵan apelsın ber, bir tilim apelsın ber", —dep qyńqyldap otyr, — ózi qyp—qyshqyl, ózi sup—sýyq apelsınniń aýrý tiske tıip ketkenin kózge elestetýdiń ózi sumdyq emes ne?! Sondaı jerde qońyr óńdi, alabajaq shulyq kıgen eki jas jigit ózderiniń isteri jóninde áńgimelesip tur, bireýi qara shúberekpen jaǵyn tańyp alypty. Bárinen de Germannyń nazary, ózinen keıin ile—shala, beıne bir, onyń tisiniń ústimen kelgendeı bop kirip, turqy qysqa jasyl dıvanǵa jaıǵasqan erkek pen qyzǵa aýa berdi. Erkek ádemi shubarala kostúm kıgen, muqıat qyrynǵan, túri maımylǵa kóbirek keletin, ushy buryshtanyp bitken uzyn qulaqty, ezýine ýly mysqyl jymqyrǵan, syryqtaı uzyn, biraq ıyqty eken. Onyń qasyndaǵy jap—jas qyz qysqa jeń aq jempir kıipti, ashyq bilegi kúnge totyqqan, al kún tımegen appaq tániniń ár jer—ár jerinen kógildir tamyr kórinedi, aıaǵyn baýyryna tartyp otyrǵan ol qyzdyń júzinen balǵyn balalyqtyń nyshanyn baıqaýǵa bolady, onyń tizesine jetpeıtin qysqa aq ıýbkasy, názik tompaıǵan bóksesi, taldyrmash denesi eriksiz kóz tartady. Mine, endi ol bir qyryndap otyrdy — júziniń shuńqyry bar eken, samaıyna jelimdep qoıǵandaı oraqtaı ıilgen qońyr shashy uzynsha kózin oryp jibererdeı janap ótipti. Onyń júziniń sulýlyǵymen qosa, ol qozǵalǵan saıyn aýany ádemi bir jupar ıisi aralap ketedi, German ony syǵan qyzy dep sheshti de sol sátte onyń jup—jumsaq, qyp—qyzyl aýzy aıqara ashylyp tis dárigeriniń býlanǵan aınasy oǵan enip bara jatqanyn ári qobaljı, ári shoshyna oılady. Ol qyz kenet nemisshe sóıleı jónelgende, ol bir tosyn oqıǵadaı kórindi de, German birden Berlınniń teriskeı jaǵynda dúnıege kelgen, on jyl buryn azyn — aýlaq baılanysta bolǵan, sulý, biraq jeńil júristi bıshini esine aldy. Bul ekeýi túr—tústerine qaraǵanda, qadirli búrger otbasynan shyqqan bolýlary kerek dep oılaı tura, German, nege ekeni belgisiz, olardyń boıynan kúmándi erteńgilik pen tabysty túnderden turatyn barlar men múzık—holdarǵa tán nyshan baıqaǵandaı boldy. Biraq, eń bastysy, olardan úsh adym jerde eski "LLL ustzation" jýrnalyn aýdarystyryp otyrǵan German, adam janyna berile, tolassyz súńgýshi qusap, olardyń ár sózin qalt jibermeı qaǵyp otyrǵanyn, árıne, ol ekeýi ańǵara qoıǵan joq, al ol sózderde ólip—óshken mahabbattyń úni, moda tiginshisimen telefonmen sóıleskenin tyńdap otyryp—aq asa qymbat, bulyńǵyr notalary ses berip jatatyn, búkil álemge belgili kontrálto ánshisi sıaqty daýsyn ustap qalý da, jasyryp qalý da múmkin emes tynymsyz alapat saryn edi, — German qulaq qoıyp otyryp, olardyń kim ekenin uqqysy keldi, — úılengen jastar ma, joq álde jasyrynyp qashyp júrgen naqsúıerler me, — bir toqtamǵa kele almady. Qyz qasyndaǵy erkekke, jańa ǵana ony qolyna kóterip ap buralań soqpaqpen júrgen kezde qandaı bir raqat sezimge batqany týraly, onyń nómirine ótip ketetin keshti zaryǵa kútetini jaıynda aıtty — bul jerde Germannyń dál ańǵara almaı qalǵan bir nársesi, qaıdaǵy bir vana, aǵyp ketken sý týraly, biraq arty qaıyrly bolǵan áńgimeler edi. German ol ǵashyqtyq áńgimelerdi qan qaqsatyp syrqyraǵan aýrýdyń organ mýzykasy arasynan estip otyrdy da, jýrnal aýdarystyryp otyrǵan muny olardy tyńdap otyr dep máńgi oılamaıtynyn bildi. Kenet esik ashyldy da, odan tozaqtan shyqqan pasıent shyqty, al tabaldyryqta turǵan uzyn boıly, kóziniń aınalasy kólkildep qaraıyp ketken terisi súıegine jabysyp qalǵandaı aryq dáriger jınalǵandardy kózimen bir sholyp ótip, shaqyrǵan ıshara jasady — azaptaý sáti. Kezeginiń áli kelmegenin bile tura, áldekimderdiń aıqaı—uıqaıyna qaramaı, German oǵan qaraı asyǵa umtyldy da kabınetten bir—aq shyqty, onda sham jaryǵymen shaǵylysyp jarq—jurq etken aspaptar jatyr edi..."

Ol áli de uzaq oqydy, biraq bosqa oqyp otyr edi — áldeqandaı shý bir alystap, bir jaqyndap turdy da, únsizdik, únsizdik basty — ol oqýyn aıaqtap edi.

"Qalaı, saǵan unaı ma, Brýno?" — dedi ol kózildirigin alyp jatyp.

Krechmar kózin jumyp shalqasynan jatyr. Zegelkranstiń basynda bir oı jylt ete tústi: "Men ony uıyqtatyp tastaǵan joqpyn ba?" — biraq dál sol kezde Krechmar ornynan kóterildi.

"Brýno, saǵan ne boldy? Aýyryp tursyń ba?"

"Joq, — dep jaýap berdi Krechmar. — Qazir jaqsy bolady".

"Sý iship jiber, — dedi Zegelkrans. — Ol óte dámdi".

"Sen kórgenińdi sol qalpynda jazdyń ba? — dep surady Krechmar túsiniksizdeý.

"Sen neni aıtyp tursyń?"

"Sen kórgenińdi sol qalpynda jazdyń ba?"

"Oı, ol ózi kúrdeli. Máselen, baıaǵydaǵy bir tis dárigerin aldym. Ol, biraq tis dárigeri emes, súıek operatory bolatyn. Al qabyldaý bólmesine poıyzda kórgen adamdardyń bárin otyrǵyzdym. Men olarmen birge bir kýpede otyrdym, olardy asyqpaı áńgimege kirgizdim de — sol qalpynda dálme—dál kóshirdim, eń bastysy dáldikte".

"Kýpedegi bul oqıǵa qashan bolyp edi?"

"Sen ne aıtyp tursyń?"

"Sen qashan júrip ediń?"

"Onsha oıymda joq, degenmen, senimen kezdesken kúni ǵoı deımin, men ol jolmen jıi júrem. Áne bir ekeýdiń birin—biri jalap— juqtaǵany endi keremet..."

Ol kenet sózin úzip múdirip qaldy, óıtkeni túsiniksiz bir haldiń paıda bolǵanyn tula boıymen sezingen edi de, kóziniń aldy tumandanyp, óz—ózinen qyp—qyzyl bop ketken—di.

"Sen olardy bilesiń be? — dep kúbirledi ol. — Brýno, toqta, qaıda kettiń..."

Ol Krechmardyń sońynan júgirip, onyń betine qaraǵysy keldi. "Jolama, jolama", — dep Krechmar sybyrlaı beredi. Zegelkrans qalyp qoıdy. Krechmar soqpaqqa túsip buryldy da, butalardyń tasasyna túsip kórinbeı ketti.

28

Ol júrisin baıaýlatpastan qalaǵa tústi, shynarly aleıany kesip ótti de, hol arqyly qonaq úıge kirdi. Basqyshtan kóterilip bara jatqanda tanys aǵylshyn áıelin kezdestirdi, áıel oǵan kúlimsirep qarady. "Sálemetsiz be?" — dep sybyrlaı sálemdesken Krechmar ári ótip ketti. Ol uzyn dálizben júrip otyryp, nómirge keldi. Bólmede eshkim joq eken. Tósek janyndaǵy kilemge kofe tógilipti de, onyń qasynda túsip qalǵan qasyq jyltyraıdy. Ol qabaǵynyń astymen vananyń esigine qarap turdy. Osy kezde baqtan Magdanyń syńǵyrlaǵan kúlkisi estildi. Krechmar terezeden basyn shyǵaryp qarady. Ol kún nuryna shaǵylysqan raketkasyn bulǵap amerıkandyq tenısshimen qatar keledi eken. Amerıkandyq úshinshi qabattaǵy Krechmardy kórdi. Magda burylyp, joǵary qarady. Krechmar daýsyn shyǵarmaı ernin jybyrlatyp, baýyryna áldene jınap jatqandaı qolyn ózine tartty. Magda basyn ızep, úıge qaraı júgirdi. Krechmar birden tereze aldynan ketip, tizerlep otyra qap shabadandy ashyp, qaqpaǵyn kóterdi de, biraq izdep jatqany onda emes ekeni esine túsip, shkapqa bardy, avtomobıl paltosynyń qaltasyna qolyn saldy. Oboımanyń salynǵan—salynbaǵanyn tekserdi. Sonan keıin shkapty jaýyp, esik janyna bardy. Ol esikti ashqan boıda... (Eshqandaı jyltyraǵan sáýlesiz qalǵan mezette de qolynan kep tartatyn úmittiń álsiz perishtesi kirpigin zorǵa qımyldatyp jatyr edi, — endi nemenege úmittenýge bolady? Birden bitirý kerek, sonan keıin oılana jatarmyz). Ol oılap tur: mine, ol baq jaqtan qonaq úıge kirdi, endi lıftimen kóterilip keledi, on bes sekýndtan óter ótpeste, eger ol basqyshpen kóterilgen bolsa, onyń dálizden júrgen aıaǵynyń dybysy shyǵý kerek. Biraq onyń oıyn qıaly basyp ozyp tur edi de, endi ol bárin qaıtadan bastaýǵa kiristi. Ol qolyna braýnıń ustap, qolyn kóterdi, onyń dál qazir sana—sezimi de, aqyl—oıy da qarý—jaraqqa aınalyp ketken edi, tek shúrippeni basyp qalsa bolǵany.

Onyń dálizden jeńil júrisi estilgen boıda, ol sál bolmasa áli ashylmaǵan esikke qaraı atyp jibere jazdady, — árıne, ol tenıs týflıin kıgen. Qazir, qazir... Taǵy da aıaq dybysy.

"Ǵapý etińiz, sýdaryná, podnos alyp shyǵaıyn", — dedi esik syrtynan fransýzsha. Magda qyzmetshi áıelmen birge kirdi, ol braýnıńı qaltasyna sala qoıdy.

"Ne bop qaldy? Ne nárse?" — dedi Magda. — Nege sen meni joǵaryǵa júgirip shyǵýǵa májbúr etesiń?

Ol eshteńe dep jaýap bermesten, kóziniń astymen, qyzmetshi áıeldiń ydys—aıaqty padnosqa qalaı alyp jatqanyna, edennen qasyqty qalaı kótergenine qarap turdy. Ol, mine, bárin jıyp— terip ap shyǵyp ketti.

"Brýno ne bop qaldy?"

Ol qolyn qaltasyna saldy. Magda qabaǵyn túıip, kereýet janynda turǵan oryndyqqa otyra ketti de, eńkeıip aq týflıiniń jibin aǵyta bastady. Ol onyń jelkesi men kúnge totyqqan moınyn kórip tur. Aıaq kıimin sheship bolǵansha atyp tastaý múmkin emes. Ókshesinde qyzyl daq kórinedi, aq shulyq qan—qan. "Qalaı qajatyp alǵam, — dep Krechmarǵa qarap edi, qara mylqaý pıstoletti kórdi. — Aqymaq, — dedi ol túk bolmaǵandaı sabyrmen. —Munymen oınama".

"Tur qane! Tyńdap tursyń ba?" — dep tistene sóılegen Krechmar, onyń saýsaǵynan tartty.

"Men turmaımyn, — dedi Magda, bos qolymen aıaǵynan shulyqty sheship jatyp. — Sonan keıin, ári tur, — qatty aýyryp tur, tańdaıym da keýip qaldy".

Ol ony silkip qalǵany sonsha, oryndyq syqyrlap ketti. Magda kereýettiń torlarynan ustap ap, kúle bastady.

"Al, óltir, óltir, — dedi ol. — Biraq bilip al, sol bir pesada qara násildiniń, jastyqtyń oqıǵasyndaı bop shyǵady..."

"Sen ótirik aıtasyń, — dep kúbirledi Krechmar. — Sen ótirik aıtasyń, bári bylǵandy, bári byt—shyt boldy... Sen jáne sol ońbaǵan..." Onyń joǵarǵy erni kóterilip, tisi aqsıyp ketti, — aýzyna qajetti sóz túspeı tutyǵyp qaldy.

"Qane, mynaýyńdy tart. Bunyńdy tartpasań saǵan eshteńe de aıtpaımyn. Men ne bolǵanyn bilip turǵanym joq, biraq biletinim — men saǵan adalmyn, men saǵan adalmyn..."

"Jaqsy, — dedi Krechmar. — Sen aıtatynyńdy aıt, sonan keıin atyp tastaımyn".

"Meni óltirýdiń qajeti joq, maǵan sen, Brýno".

"Sonan keıin, sonan keıin, tezirek!"

("... Eger men tez tura alsam, — dep oılady ol, — onda dálizge shyǵyp kete alam. Ol meni atyp úlgere almaı qalýy múmkin, birden aıqaı salsam, adamdar júgirip keledi. Biraq onda bári de ádire qalady, bári de... ")

"Seniń pıstoletiń turǵan kezde, men sóıleı almaımyn. Ótinem, ony kórsetpeshi".

(Eger ony qolynan qaǵyp jibersem she?)

"Joq, — dedi Krechmar. — Sen aldymen moıyndaýyń kerek... Maǵan bárin jetkizdi, men bárin bilem..."

"Men bárin bilem, — dedi ol qyryldap, bólmeni ári—beri kezip jıhazdardyń shetin alaqanymen salyp—salyp qap. — Men bárin bilem. Tańǵalarlyq kúlkili emes pe: bir kisi senderdi kórgen, al sender ózderińdi áýeıi sıaqty ustaǵansyńdar. Vana bólmesi qandaı yńǵaıly, —qulyptap, ári qaraı ótip ketesiń, men seni árıne, óltirem".

"Men de dál osylaı oılaǵam, — dedi Magda. — Men seniń túsinbeıtinińdi bilgem. Qudaıy úshin, myna báleńdi tartshy, Brýno!"

"Ne túsiný kerek! — dep aıqaılady Krechmar. — Neni túsindirý kerek!"

"Onyń áıelderge nemquraıly qaraıtynyn, sen, Brýno, óte jaqsy bilesiń..."

"Aýzyńdy jap! — dep aıqaılap jiberdi Krechmar. — Bul o bastan — aq túkke arzymaıtyn ótirik, zymıan sıqyrlyq"!.

(Onyń aıqaıǵa basqany jaqsy, — dep oılady Magda).

"Joq, dál osylaı, — dedi Magda. — Biraq men oǵan birde ázildegenim ras. Ne dep aıtqanymdy bilesiń be? Men seniń erkektigińdi oıataıyn dedim. Bir—birimizge sezimge tıer sóz aıtaıyq, sonan keıin sen bala—bátshaǵarlaryńdy umytasyń dedim. Biraq odan túk shyqpaıtynyn ekeýmiz de bilgenbiz. Mine, bári osy, bári osy, Brýno!"

"Sumpaıy ótirik. Men senbeımin. Oǵan aıtypsyń ǵoı, sý quıylyp jatqan kezde ótip ketkenmin dep. Al muny maǵan jazýshy, qadirli adam aıtyp otyr..."

"Biz kileń osylaı oınaıtynbyz — dedi Magda samarqaý ǵana. — Shynyn aıtqanda, odan eshteńe de shyqqan joq, biraq qyzyq bolǵany ras. Men vanany joqqa shyǵarmaımyn. Men muny oǵan ózim aıtqam: Eger biz bir—birimizge ǵashyq bolsaq, onda vana keremet yńǵaıly bolar edi dep, al seniń jazýshyń — baryp turǵan aqymaq".

"Sen sonda qaljyńdasyp onymen birge jattyń ba? — Sumpaıylyqta bet joq eken ǵoı?"

"Árıne, jatqam joq. Ne aıtyp tursyń? Onda erkektik joq qoı. Men onymen tipti súıiskem joq, qandaı jıirkenishti".

"Al eger men odan, seni qatystyrmaı jeke surasam she?"

"Sura! Ol da osyny aıtady. Tek qana, árıne yńǵaısyz—aq bolady".

Osy yrǵaqta olar bir saǵat boıy sóılesti. Magda barǵan saıyn bekı tústi de, aqyrynda shydaı almastan tula boıyn dolylyq býdy. Ol óziniń tenıske kıetin aq kóılegimen tósekke qulap tústi de birtindep solyǵy basylyp, jastyqqa basyn tyǵyp únsiz jylap jatty. Krechmar tý syrtynan kún nuryn tógip turǵan tereze janyndaǵy kresloǵa jaıǵasyp, syrttan tenıs oınap júrgen kóńildi aǵylshyn daýsyn estip, Gornmen alǵash tanysqan ýaqytty, eshqandaı usaq—túıegine deıin qaldyrmaı esine túsire bastady, solardyń arasynda qazir kóp nársege óli sáýleniń jaryǵy túsip kózin ashyp bergen jaǵdaılar da bar edi: ishinde áldene úzilip, áldene kelmeske ketti, — Magda oǵan bárin jaıyp sap, bárin dálel — dáıegimen aıtyp bergendeı bolsa da, endi ol budan bylaı kúdik—kúmánniń ýyn tatyp ótpek. Aqyrynda ol ornynan turyp, oǵan jaqyndap, jelim shúberekpen kresep japsyryp qoıǵan onyń qyp — qyzyl ókshesine qarady, — qaı ýaqytta japsyryp úlgergen, — onyń jýan emes, biraq jumyr baltyryna qarap ony óltire salý kıyn emes ekenin, biraq ony ólimge qıa almaıtynyn oılap turdy. "Jaqsy, Magda, — dedi ol qabaǵyn ashpaǵan qalpy. — Men saǵan senem. Biraq sen qazir orynyńnan turasyń da, kıinesiń, zattardy salyp, bul jerden ketemiz. Men ony qazir adam retinde kórgim kelmeıdi, ózimdi—ózim ustaı almaı qalýym múmkin, árıne, sen meniń kózime shóp saldyń dep turǵanym joq, biraq, bir sózben aıtqanda, ony kórgim kelmeıdi, — Zegelkrans oqyp bergen jerler kóz aldymnan keter emes, bári qolmen ustatqandaı. Al tura ǵoı..."

"Meni súıshi", — dedi Magda baıaý ǵana.

"Joq, qazir emes, meniń bul jerden tezirek ketýim kerek... Men seni osy bólmede, sál bolmasa óltirip ala jazdadym, eger zattardy qazir jınamasań áli de óltirip jiberýim múmkin".

"Aıtqanyń bolsyn, — dedi Magda. — Sen qazir meniń qandaı kúıde ekenimdi bilip turǵan shyǵarsyń, — men saǵan da, seniń súıikti Rozenkransyńa da renishtimin. Al, jaraıdy, jaraıdy, jınalaıyq".

Olar ún—túnsiz, tipti bir—birine qaramastan shabadandaryn shuǵyl toltyryp jatty, qyzmetshi áıel eseptesý qaǵazyn ákeldi, júk kóteretin bala da keldi.

Gorn shynar aǵashynyń kóleńkesinde, terrasta poker oınap otyr edi. Qoly júrmeı—aq qoıdy. Ol kartany tastap, amerıkandyq oıynshydan muqıat dáris alyp jatqan Magdaǵa barsam ba eken dep eki oıly bolyp otyr edi, — endi ol turyp ketýge bel býa bastaǵan kezde, kenet butalardyń arasynan garaj mańyndaǵy jol boıymen ketip bara jatqan Krechmardyń mashınasyn kórdi; avtomobıl qolapaısyzdaý burylyp, kórinbeı ketti. "Ne bop qaldy, ne bop qaldy..." — dep kúbirlegen Gorn, eseptesti de (ol az utylǵan joq), Magdany izdeýge ketti. Tenıste joq bop shyqty. Ol joǵary kóterildi. Krechmardyń nómiriniń esigi ashyq tur eken. Qańyrap bos qalypty, eki adamdyq kereýettegi qyzyl matras jalańash, edende qobyraǵan gazet.

Ol óziniń jaǵymsyz ádetine sap eki saýsaǵymen tómengi ernin tartyp turdy da, bálkim, bir japyraq qaǵaz qaldyrǵan shyǵar dep óziniń bólmesine ótti. Eshqandaı qaǵaz joq. Del—sal qalpynda tómengi holǵa tústi. Magdamen talaı ret bılegen qus muryndy, qara shashty jas fransýz jigiti Monsieuz Maftin Gornǵa gazet ústinen kúlimsirep qarap: "Onyń ketip qalǵany ókinishti. Nege sonsha aıaq astynan? Germanıaǵa ma?" Gorn tıanaqsyzdaý etip bas ızegen boldy.

Dúnıede arnaıy bilimderi bolmasa da, "qysqa tuıyqtaý" dep atalatyn qupıa bir oqıǵadan keıin de elektr shamyn iske qosyp jiberetin, toqtap qalǵan saǵattardy pyshaqpen—aq jóndeı salatyn, kerek bolsa, kotlet qýyra alatyn adamdar az emes. Krechmar ondaı adamdardyń teginen emes edi. Ol bala keziniń ózinde basqa balalardaı eshqandaı qurylys ta salǵan emes, sheberlik te tanytqan emes, eshnárse jelimdegen de emes. Jasóspirim shaǵynda da velosıpediniń dóńgelegi jarylyp qalǵan kezde ony jyrtyq kalosh qusatyp, jóndeý sheberhanasyna súıretip apara salatyn. Al soǵysta ol óziniń qolynan eshteńe kelmeıtin orasholaqtyǵymen aty shyqqan edi. Qaıta qalpyna keltirý ónerin zerttep júrse de, kartınalarǵa qolyn tıgizýge qorqatyn. Sondyqtan da onyń avtomobıldi jóndi júrgize almaıtynyna tipti de tańǵalýǵa bolmaıdy.

Rýjınardan asyqpaı, eshteńege urynyp—soǵylyp qalmaı aman — esen shyqty da júrisin shamaly jyldamdatty, jol da ári túp— túzý, ári bos eken. Mashınanyń ishki qurylysy, aıtalyq, dóńgelek nege qozǵalady degen másele onyń mıyna múlde qonbaıtyn, tek biletini, tutqalardyń ne úshin kerektigi ǵana.

"Biz qaıda bara jatyrmyz?" — dedi qasynda otyrǵan Magda.

Rýjınardan shyǵyp ketkenshe, kóshedegi qaptap júrgen adamdardyń arasynan ótem dep, mashınany birde bapyldatyp, birde olaı bir, bulaı bir buryp biraz álekke túsken, aıdaý jolǵa shyqqannan keıin tunjyrap otyrǵan Krechmardyń basy ár túrli oıdan álem—jálem bop kele jatqan: birtindep taýǵa kóterilip bara jatqan joldyń, qazir burylatyny týraly, Gornnyń Magdanyń toqymasyna túımesinen ilinip qalǵany jaıynda, buryn eshýaqta onyń jany dál qazirgideı aýyr, bulyńǵyr bolyp kórmegeni týraly.

"Qaıda barsaq ta maǵan báribir, — dedi Magda, — biraq bilgen de jaqsy ǵoı. Oń jaǵyńa qara, qaıda bara jatyrsyń".

Ol shuǵyl tejegishti basty, óıtkeni aldynda avtobýs kele jatyr eken.

"Sen ne istep kettiń, Brýno? Tek on qaptalmen júr".

Týrıser tıegen avtobýs óte shyqty. Krechmar tejegishti bosatty.

"Qaıda barsaq ta báribir emes pe? — dep oılady ol. — Qalaı júrseń de, báribir azaptan qutylmaısyń. Myna laǵnet atqyr jotalardyń jap—jasyl bop jatqanyn qarashy. Ekeýi birin—biri qalaı aımalaǵandaryn qudaıym bilsin..."

"Men senen endi eshteńe de suramaımyn, — dedi Magda, — qudaı úshin tek burylystarda bapyldatyp belgi bershi. Meniń basym aýyryp ketti. Bir jerge tezirek jetip aıaldaǵandy qalap kelem".

"Sen maǵan eshteńe bolǵan joq dep ant—sý ishe alasyń ba?" — dep bastady Krechmar qarlyǵyńqy únmen, sol sátte janaryna yp— ystyq jas quıylyp bara jatqanyn baıqady.

"Ant—sý ishe alam, — dedi Magda. — Men ant—sý ishe—ishe sharshadym. Meni búıtip azaptaı bergenshe, óltir. Men ystyqtap kettim, paltomdy shesheıinshi".

Olar toqtady.

"Tek osy úshin toqtaýdyń qajeti joq edi ǵoı, — dep kúldi Magda, — Brýno—aı..."

Ol oǵan bylǵary paltosynyń sheshýge ynty—shyntysymen kómektesip jatyp, baıaǵyda, bir jaman dámhanada olar alǵash ret kezdeskende, ol paltosyn jeńinen qolyn shyǵaryp jatyp jaýyrynyn, ıyǵyn qozǵap, suńǵaq moınyn ıgenin esine aldy.

Endi, mine, onyń janarynan jas quıylyp keledi. Magda onyń moınynan qushaqtap, onyń ıilgen basyna jaǵyn basyp jabysyp qaldy.

Avtomobıl tas jaqtaýdyń qasyna toqtaǵan edi, ol tas jaqtaýdyń arǵy jaǵy qalyń búldirgen ósken de, al túbinde aǵyp jatqan sý jyltyraıdy; sol jaqta joǵary jaǵyna qaraǵaı ósken jartasty qulama kórinedi. Kún kúıdirip, shegirtkeler shyryldaıdy; sonadaı jerden tarsyldaǵan daýys shyǵady — qarakózildirik kıgen bir adam jol shetine otyryp ap tas soǵyp jatyr. Ústin shań basqan, tóbesi ashyq "rols—roıs" ótti, onyń bapyldaǵan daýsy basqa bir jaqtan jańǵyryǵyp estildi.

— Men seni sondaı súıem, — dedi Krechmar óksigin basa almaı. — Men seni sondaı, sondaı súıem. Ol onyń qolyn aıyrylyp qalardaı qysyp, arqasyn sıpalap tur, al Magda dybys shyǵarmaı únsiz kúledi. Sonan keıin ol onyń ernin uzaq súıip turyp aldy.

"Mashınany endi men júrgizeıin, — dedi Magda. — Men senen jaqsy júrgizem ǵoı".

"Joq, men qorqam, — dedi ol, jasyn súrtip kúlimsirep. — Shynyn aıtqanda, men qaıda bara jatqanymyzdy bilmeımin, keıde betaldy ketken de qyzyq qoı".

Ol motordy otaldyryp, taǵy da júrip ketti. Mashına burynǵydan erkinirek, onyń erkimen júrip kele jatqandaı bolyp kórindi, róldi de burynǵydaı syǵymdap ustamaıtyn sıaqty. Joldyń buralańy burynǵydan jıilep barady — onyń bir jaǵynda jartasty qabyrǵa, endi bir jaǵynda tasty jaqtaý, tike túsken kún sáýlesi kóz ashtyrar emes, jyldamdyqtyń tili dir—dir etip qulap, qaıta kóteriledi.

Shuǵyl burylystar bastaldy da, Krechmar odan asyqpaı ótpek boldy. Joldyń ústinde jatqan bıikte jupar shópter jınap júrgen bir kempir jartastyń oń jaǵynda osy bir kishkentaı qara avtomobıldiń burylysqa jaqyndap kele jatqanyn, al sol jaǵynda, áli belgisiz kezdesýdi betke alǵan, búkshıgen eki velosıpedshini kórip tur.

30

Jota basynda jupar ıisti shópter jınap júrgen kempir, sol bir kilt burylysqa avtomobıl men velosıpedshilerdiń qalaı jaqyndaǵanynan kóz alar emes. Týlonnyń kógildir aspanynda qalqyp ushyp júrgen jumyrtqanyń ýyzyndaı sary poshta dırıjabliniń besiginen qarap turǵan ushqysh buralańdaǵan shoseni, kún nury túsip turǵan jotalar betimen syrǵyp jyljyǵan dırıjabl kóleńkesin, bir—birinen qashyqtyǵy jıyrma shaqyrym bolatyn eki derevnány kórip keledi. Eger odan da bıikke kóterilseń onda, bálkim, birden Provansal jotalaryn, tipti dál qazir kúni qaınap turǵan Berlındi kórýge bolatyn sıaqty, — óıtkeni sol kúni Gıbraltar men Stokgolm arasyn ashyq kúnniń emen—jarqyn kúlkisi aımalap turǵandaı edi. Berlınde, negizinde, balmuzdaq saýdasy qyzyp tur; máselen, kóp sóılemeıtin satýshy dúkenniń janynda turyp ap Irmanyń qolyndaǵy vaflıge qalyń etip qaımaq tústes balmuzdaq jaǵyp beretin—di, sodan onyń qasqa tisteri sál—pál syrqyraǵandaı bolatyn da, tili ári—beri júrip oınaı jóneletin. Annelıza tańerteń balkonǵa shyǵyp dál sondaı balmuzdaq satýshyny kórdi, ol — appaq bop kıinipti, al bul — qap—qara. Sol kúni Annelıza qatty mazasyzdanyp oıandy da, balkonda turyp óziniń, keıingi kezde ábden moınyna minip alǵan, ezip eńsesin basqan aýyr halden bosap shyqqanyn alǵash ret sezindi, biraq búgin óziniń osynshalyqty nege tolqyp turǵanynyń syryn uǵa almady. Ol, aıryqsha eshteńe bolmaǵan keshegi kúndi esine aldy, —ádettegideı qabir basyna barý, ózi alyp barǵan gúlderge qonǵan aralar, temir qorshaýdyń dymqyl álsiz jarqyly, samal—jel, tynyshtyq, jup — jumsaq maıda shóp. "Ne bop qaldy eken? — dep surady ol ózinen— ózi. — Bir túrli". Balkonnan balmuzdaq satýshynyń aq qalpaǵy kórinedi. Kún nury shatyrlarǵa molynan túsip tur, — Berlınde de, Parıjde de, odan ári ońtústiktiń bárine de, sary dırıjabl Týlonǵa ushyp barady. Kempir shatqaldardan jupar ıisti shópter jınap júrdi, endi ol jyl boıy áńgime aıtatyn bolady: "Men kórdim... Men kórdim..."

31

Bul málimetterdiń bárin qashan bildi, olardy qalaı ornalastyrdy, qashan qorytty —munyń bári Krechmarǵa túsiniksiz edi: sol burylystan beri qansha ýaqyt ótti (birneshe apta), qazirgi jatqan jeri (Menton aýrýhanasy), qaı jerine operasıa jasalyndy (bas súıegine), uzaq ýaqyt esine kele almaý sebebi (mıyna qan quıylǵan). Osy málimetterdiń bári bir jerge jınalyp qalatyn sátter de bolady, eń aldymen, ol tiri, Magda men kútýshi fransýz áıeli jaqyn mańda ekenin anyq biledi, sondaı—aq ol sońǵy kezde jaıly uıyqtaǵanyn endi, mine, oıanǵanyn da biledi... al saǵat qansha — bilmeıdi, múmkin tańsári. Mańdaıymen kózin dákemen tańyp tastaǵan, ustasań bylq—bylq etedi; samaıy ashyq eken, ósip kele jatqan shashqa qoly bir túrli tıedi. Jadyna shyny tústes móldir túrli—tústi fotografıalyq sýret túskendeı bolady: appaq joldyń burylysy, sol jaqta — qara, jasyl jartas, oń jaqta kógildir tas qorshaý, alda — kenet shyǵa kelgen velosıpedshiler —qyzyl—sary kúpáıke kıgen shań—shań eki maımyl; avtomobıldi shuǵyl burý, usaq tastar ústimen avtomobıldiń tik shanshylýy, kózi ashyp — jumǵandaı sátte telegraf baǵanasynyń paıda bolýy, Magdanyń arbıǵan saýsaqtary, sonan keıin sıqyrly sham kilt sónip qaldy. Bul eske alýy keshe, nemese úshinshi kúni, nemese odan erterek — qaı ýaqytta ekeni dál belgili emes — Magdanyń daýsy, dálirek aıtqanda Magdanyń áńgimesi tolyqtyrdy, nege ony men ony kópten beri kóre almaı jatyrmyn, kóp uzamaı tańylǵan dákeden qutylatyn shyǵarmyn... Magdanyń daýsy ne aıtyp edi? "...Eger baǵana bolmasa tas jaqtaýdan asyp shyńyraýǵa keter ek. Zárem zár túbine ketti. Meniń bir jaq búıirim áli kúnge kókpeńbek. Avtomobıl aýdarylyp qaldy — kúl talqany shyqqan. Ne bolǵanda da ol jıyrma myń marka turatyn. Avto... mille, be aucovp mille maz Ks — muny kútýshi áıelge qarap aıtty, — vous compenez? Brýno, fransýzsha jıyrma myńdy qalaı aıtýǵa bolady? "Báribir emes pe... Eń bastysy, sen tirisiń". — "Velosıpedshiler jaqsy adamdar eken, bárin jınastyryp berdi". Nege kóńili ornynda emes? Rýjınardaǵy oqıǵadan keıin be. Onyń qolynda "braýnıń", al Magda tenıs týflıimen kirip keledi... Túsinsem, bári ornyma kelgen sıaqty edi ǵoı. Saǵat qansha boldy eken? Dákeni qashan sheshedi? Ornymnan qashan turǵyzady? Álsizdik... Munyń bári gazetterde, nemis gazetterinde habarlanǵan shyǵar.

Kózderiniń tańyp tastalǵanyna qarsylyq bildirgendeı basyn shaıqady. Qulaǵy bárin estip jatyr, biraq kózi tars jabyq — sodan da ol palatanyń qandaı ekenin de, kútýshi áıel men dárigerdiń de túrin bilmeıdi. Saǵat qansha? Tańerteń be? Uıqysy qanyp qalypty, tereze ashyq bolsa kerek, tuıaqtardyń syrtyldaǵan daýsy estiledi, mine, — sýdyń syldyry men shelektiń dańǵyry — dál irgede aýla, fontan, shynar aǵashtarynyń tańerteńgi salqyn kóleńkesi bar bolsa kerek. Ol biraz ýaqyt túsiniksiz dybystarǵa tıisti reńk berip qımylsyz jatty da, kóp uzamaı basqa dybystardy esite bastady — kórshi bólmeden bolsa kerek, Magda men kútýshi áıeldiń daýystary shyqty. Kútýshi áıel Magdaǵa "Soucoupe, soucoupc" degen sózdi durys aıtýǵa úıretip otyr. Magda ony áldeneshe pet qaıtalap, syńǵyr—syńǵyr kúledi.

Durys emestigin bile tura Krechmar óte saqtyqpen abaılap qana qasynyń ústindegi dákeniń jıegin kóterdi: sóıtse, bólme ishi áli tuttaı qarańǵy eken — tereze de, tipti sańylaý da kórinbeıdi. Iaǵnı, áli tún, tún bolǵanda da aısyz qarańǵy tún. Dybystar adamdy qalaı aldaıdy.

Kórshiden "Kafe the non. Noi pas — tee" , — degen ún estildi.

Krechmar qasyndaǵy oryndyqty sıpap edi, shaıǵa qoly tıdi. Ol tetikti bir basty, eki basty, biraq qarańǵylyq seıiler emes, isten shyqqan sham boldy. Onan keıin ol qolymen shyrpy izdeýge kiristi — aqyrynda qorapty tapty. Onda tek bir—aq shyrpy bar eken, syr—r etken dybys shyqty,biraq ot jaryǵy kórinbedi. Ol ony laqtyryp tastady,kúıik ıisi shyqty.

Qyzyq qubylys...

"Magda,— dep daýystady. — Magda!"

Aıaq dybysy shyǵyp, esik ashyldy. Biraq eshteńe ózgergen joq esikten jaryq túsken joq.

"Sham jaqshy, — dedi ol. — Sham jaqshy".

"Dákege tıme, Brýno! — qarańǵylyq ishinde oǵan shuǵyl, nyq jaqyndap kele jatqan Magdanyń daýsy shyqty. — Dáriger aıtty ǵoı... qudaıym—aı!"

"Sen meni kórip tursyń ba? — dedi ol tutyǵa. — Al men... Shamdy tezirek jaqshy. Tyńdap tursyń ba? Tezirek!"

"Tynysh, tynysh, sabyr etińiz", — degen kútýshi fransýz áıeliniń daýsy shyqty.

Bul dybystar, bul júrister, bul daýystar basqa bir jazyqtyqtan shyǵyp jatqandaı. Olar basqa álemde, bul basqa álemde . Olar men bul jatqan qarańǵylyqtyń arasynda qalyń bir kedergi bar sıaqty. Ol bar kúshimen jıyrylyp, qabaǵyn súrtip, basyn olaı da, bulaı da qozǵap, sozyla jantalasyp baqty, biraq soń bir tutas qarańǵylyqty jyrta alar emes.

"Múmkin emes, — dedi Krechmar yshqynyp. — Men jyndanatyn shyǵarmyn. Terezeni ash, ne bolǵanda da birdeńe isteshi..."

"Tereze ashyq", — dedi ol baıaý ǵana.

"Múmkin kún áli shyqpaǵan shyǵar... Magda, kún shyqqan kezde bálkim birdeńe kórermin. Eń bolmaǵanda jylt etken birdeme. Múmkin, kózildirik..."

"Brýno sabyr et. Áńgime kúnde emes. Qazir jap—jaryq tań shyǵady, Brýno, sen meniń janymdy aýyrtpa".

"Men... men..." — Krechmar alasura dem alyp, sonan keıin bar daýsymen aıqaılaı bastady.

32

Múlde kórsoqyr bolyp qalǵany Krechmardy jyndandyryp jibere jazdady. Jaraqattary da, syzattary da jazyldy, biraq ishi qalyń, qap—qara kederginiń tozaqtan beter janyna batqany ózgerissiz qaldy. Sumdyqty sezingen alǵashqy azapty, qasiretti shekkennen keıin, aıqaı men alys—julystan, kózinen áldeneni julyp alyp tastaǵysy kelgen áreketten keıin ol súlesoq eseńgiregen kúıge túsedi de, sonan keıin qaıtadan tek molaǵa kómilgennen keıin esi kirip alasurǵan adam sıaqty shoshyna shyrqyraıdy.

Alaıda mundaı ustamaly sátter birtindep sıreksı bastady da, kúni boıy shalqasynan jatyp ap Provansal kúniniń daýystaryn estip jatady, kenet ol bar báleniń basy bolǵan Rýjındi taǵy tańdy esine alady, sonan keıin basqa oqıǵalar shubap shyǵa bastady,— aspan, ózi suqtana qarap úlgermegen jasyl jotalar, qalaısha, qaıtadan, ózin kórde jatqandaı sezinetin úreıli sát.

Mepton gospıtalinde jatqan kezde—aq Magda oǵan Gornnyń Parıjde jazǵan mynadaı maǵynadaǵy hatyn oqyp bergen:

"Krechmar, men qazir, qabyrǵamdy qaýsatyp jibergendeı qaısysynan qatty soqqy alǵanymdy aıta almaımyn, — Sizdiń eshqandaı sebep—saldarsyz, aıaq astynan ketip qap, meni qorlaǵanyńyzdan ba, joq álde Sizdiń basyńyzdan ótken qasiretten be? Sizge baryp shyǵýǵa jibermeı turǵan sol bir renishke qaramaı, men Sizdiń basyńyzǵa túsken asa zor aýyrtpalyqtan shyn kúızelgenimdi ózińizge jetkizgim keledi, ásirese, Sizdiń keskindemege, berekeli baı boıaýlar men názik áýezdi syzyqtarǵa deıin, sizge qudaıdyń ózi bergen sáýleli shyraqty dúnıeniń basqa da qubylystaryna qushtarlyǵyn biletin men burynǵydan da qapalana túsem. Dúnıede tek kózimen, janarymen ǵana ómir súretin adamdar bar (Siz jáne men sol sanattanbyz) — basqa sezimderdiń bári sol sezim koroliniń nókerleri ǵana.

Men búgin Parıjden Anglıaǵa júrip ketem, sol jaqtan Nú — Iorkqa tartam da, týǵan elimdi endi jýyq arada kóre almaspyn dep oılaımyn. Ózińizdiń máńgilik serigińizge meniń dostyq sálemimdi jetkizýińizdi qalar edim, ol serigińizdiń sholjań minezi — kim biledi? —Sizdiń Krechmar, maǵan degen kózqarasyńyzdy keri ózgertip jiberdi, — solaı bola tura, ol serigińiz Sizge jan—tánimen berilgen, árıne, onyń boıynda da ózine tán qasıetter bar, —ondaı qasıet kez kelgen áıelde bolady dep oılaımyn, — jurttan kileń qolpash pen quraq ushyp turýdy talap etetin, sondaı—aq, men sıaqty áıel ataýlyǵa nemquraıly qaraıtyn erkektiń janyna, jek kóre tursa da, úńilgisi kep turatyn ádetke , — tipti ol erkek oǵan óziniń sıyqsyz túrimen, qarapaıymdylyǵymen, ǵashyqtyq talǵamymen jat bolyp tursa da. Krechmar, eger Siz, ekeýińizdi jalyqtyrǵan, menen qutylǵyńyz kelse, ony birden betimen aıtýyńyz kerek edi, sonda sizdiń tik minezińiz burynǵydan da úlken qurmetke ıe bolar edi, ondaı kezde bizdiń sýret týraly, uly sheberlerdiń ǵajap boıaýlary jaıly áńgimelerimizdi eske alatyn aıaýly sátteri Sizdiń opasyzdyqpen qashyp ketkenińiz eshqandaı kóleńke túsire almas edi.

"Mynaý hat — gomoseksýalıstiń haty ǵoı, — dedi Krechmar. Onyń ketip qalǵanyna, men báribir qýanyshtymyn. Men saǵan, Magda, kúdiktengenim úshin, meni qudaı jazalaǵan shyǵar, biraq saǵan..."

"Ne "biraq", Brýno? Ári qaraı aıt".

"Joq, eshteńe emes. Men saǵan senem. Men saǵan senem".

Ol úndemeı qaldy da, ne yńyrsyǵan emes, ne yshqynǵan emes birtúrli dybys shyǵardy, ádette qarańǵylyq qabyrǵasynyń arǵy jaǵynda jatqan ol ustamasy aldynda osyndaı halge túsetin.

"Ǵajap boıaýlar, — dedi ol keýdesiniń túkpirinen shyqqan daýyspen. — Iá, ıá, ǵajap boıaýlar!"

Ol sabasyna túskennen keıin Magda tamaqtanýǵa baratynyn aıtyp, betinen súıdi de, kósheniń kóleńke jaǵymen jyldam ketip bara jatty. Ol shaǵyn qońyr salqyn meıramhanaǵa kirip, túkpirdegi mramor ústelge baryp otyrdy. Kórshi ústelde Gorn aq sharap iship otyr edi.

"Kel qasyma otyr, — dedi ol. — Qorqaǵyn qarashy!"

"Kórip qalsa, jetkizedi ǵoı", — dedi de, báribir onyń qasyna otyrdy.

"Bos sóz. Kimniń kimde ne jumysy bar? Ol hat týraly ne aıtty? Shynyn aıtqanda, tamasha jazylǵan degen shyǵar?"

"Iá, bári jaqsy. Sársenbide Súrnhqa júremiz, mamanǵa kórinedi. Sen úsh oryn al. Sen tek ózińe basqa vagonnan al, — qaýipsizdeý bolady".

"Tegin bermeıdi ǵoı", — dedi Gorn samarqaý.

"Baıǵusym—aı", — dedi jyly ushyrap Magda. Sóıtti de sómkesinen bir ýys aqsha alyp shyqty.

33

Krechmar áldeneshe ret (kúndizgi yıý—qıý dybystarǵa toly qarańǵy túni) gospıtál janyndaǵy baqtyń ishine qydyrýǵa shyǵyp júrse de, báribir Súrıhqa sapar shegýge shala daıyndalǵan Vokzalda onyń basy aınaldy — soqyr adamnyń basy aınalmaı ótken amalsyzdyq, sharasyzdyq bolýshy ma edi, — óıtkeni aınalasyndaǵy aıaq dybystarynan, daýystardan, tarsyldardan Magda jetektep kele jatsa da, áldenege soǵylyp qalam ba degen qorqynyshtardan esi shyǵyp ketken—di. Poezda onyń júregi loblydy, sodan da ol ekspress qozǵalysynyn shaıqalǵan vagon syrttaǵy qalyp jatqan kórinisterdi, qıalyn qansha jınaqtasa da bir—birimen úılestire almady. Súrıhqa barǵan kezde jaǵdaıy tipti qıyndap ketti, áldeqandaı belgisiz bir jaqqa bara jatyp qorshaǵan kózge kórinbeıtin adamdarmen birde qaqtyǵysyp, birde qaǵysyp qalasyń. "Qoryqpa, qoryqpa, — dedi Magda abyrjyp. — Esińnen aıyrylma. Endi toqta. Qazir avtomobılge minemiz. Nege sonsha qorqasyń — kishkentaı bala sıaqty".

Profesor, ataqty kóz dárigeri, erekshe aınanyń kómegimen onyń kóziniń túkpir—túkpirin uzaq qarady, onyń ári maıly, ári jińishke daýsyna qarap, Krechmar ony domalanǵan qart shyǵar dep oılap otyr, al shyn máninde profesor óte aryq, ári jas edi. Ol da Krechmardyń ózi buǵan deıin estigen sózdi qaıtalady, — qan quıylyp ketkennen keıin mımen jalǵasatyn kózdiń nerv jipteri qysylyp qalǵan, — onyń endi birtindep taraýy da múmkin, taramaýy da múmkin, ıaǵnı múlde az bop qalýy t.t., biraq Krechmardyń jalpy jaǵdaıyna keler bolsaq, oǵan dál qazir tynyshtyq kerek, ıaǵnı ol eki—úsh aı boıy abyr—sabyrdan aýlaǵyraq, eń durysy taýly aımaqta tynyǵý kerek, sonan keıin — belgili bolady...

"Belgili bolady?" — dedi Krechmar tunjyraǵan qalpy myrs etip (qandaı byljyraq).

Magda ony qonaq úı nómirinde jalǵyz qaldyryp, birneshe keńselerge bardy, oǵan adrester berdi; Gornmen aqyldasyp alyp, Gorn ekeýi tańdap alǵan úıge bardy. Ol eki qabatty, bólmeleri tap — tuınaqtaı, ár esigine qasıetti sý úshin shynyaıaq ornatylǵan saıajaı eken. Ol saıajaı jaz boıy turýǵa Norvegıaǵa ketken erli—zaıypty bireýlerdiń saıajaıy eken de, ony jaldaý arzanǵa tústi. Gorn onyń ornalasýyn asyqpaı qarap shyqty — emenderdiń arasynda derevnádan alysyraq — joǵary qabattaǵy kún jaq bettegi bólmeni ózine enshilep, Magdaǵa osyny jalda dedi. Sonan keıin derevnádan aspazshy tapty. Gorn onymen tym asqaq sóılesti. Ol bylaı dedi: "Sizge úlken jalaqy taǵaıyndalyp otyrǵan sebebi, siz jan dúnıesi kúızeliske ushyrap soqyr bop qalǵan adamǵa qyzmet etesiz. Men oǵan bekitilgen dárigermin, biraq onyń aýyr múshkil halin eskerip, qasynda jıen qaryndasynan basqa, dárigerdiń de turatynyn bilmeý kerek. Sondyqtan, siz, eger janama túrde de, nemese sybyr—kúbirmen bolsyn, áldeqandaı bireýmen sóılese qalǵan jaǵdaıda bolsyn, meniń osy úıde turyp jatqanymdy aıtyp qoısańyz, onda siz dáriger taǵaıyndaǵan emdeý júıesin buzǵan bop eseptelesiz de, zań aldynda jaýap beresiz, — al bul Shveısarıada qatań jazalansa kerek. Onyń ústine siz, meniń pasıentimniń bólmesine kirmeı—aq qoıýyńyzdy, onymen qandaı bir bolmasyn til qatyspaı—aq qoıýyńyzdy qalar edim: birde onyń ustamaly aýrýy ustap bir kempirdi qaǵazdaı myjyp, aıaǵyna sap taptap tastaǵany, men ondaı oqıǵanyń taǵy da qaıtalanýyn qalamas em. Eń bastysy — eger siz bazarda tilińizge ıe bolmaı, sonyń saldarynan osy jerdiń kisileri bizge qyzyǵýshylyq tanytyp kele bastaıtyn bolsa, onda dál osyndaı jaǵdaıda jatqan meniń pasıentim, myna úıdiń tas—talqanyn shyǵarady... Túsindińiz be?"

Onyń kempirdi qorqytqany sonsha, ol baıǵus bul tabysty jumystan alǵashqyda bas tartpaqshy boldy da, tek Gorn oǵan soqyr esalańdy siz kórmeısiz, eger onyń júıkesine eshkim tımese ol ózin typ—tynysh ustaıdy, onyń ústine ol únemi jıen qaryndasy men dárigerdiń qaraýynda dep sendirdi.

Birinshi bop Gorn kirip aldy. Ol búkil júktiń bárin alyp keldi de, kimniń qaı bólmede bolatynyn belgilep berip, kerek emes zattardy túgel shyǵaryp tastatqyzdy, bárin rettep bolǵannan keıin ol óziniń bólmesine kóterilip, ysqyra júrip qabyrǵaǵa ádepsizdeý sýretterdi qadap japsyra bastady — Berlındegi kórkemsýret—parnografıalyq baspa tapsyrys bergen ılústrasıalyq eskızder. Saǵat bester shamasynda ol dúbirmen týý tómenge avtomobıldiń kelip toqtaǵanyn, odan aldymen ashyq—qyzyl jempirli Magdanyń sekirip túsip sonan keıin onyń Krechmarǵa kómekteskenin kórdi, qara kózildirik kıip alǵan Krechmar baıǵyz sıaqty edi. Avtomobıl artqa shegindi de, qaıtadan alǵa umtylyp, buryshtan aınalyp ketti. Magda Krechmardyń qoltyǵynan demep, al ol taıaǵymen aldyn barlap, soqpaqpen joǵary kóterilip keledi. Olardy birshama ýaqyt qylqan japyraqty shyrshalar kórsetpeı jiberdi de, bir kórinip, qaıtadan tasalanyp qap, aqyrynda baqtyń alańqaıyna shyqty, ol jerde olardy qabaǵyn qataıtyp alǵan, biraq Gornge ábden berilgen aspazshy, soqyr esalańǵa kóz de salmastan, Magdanyń qolyndaǵy zattardy aldy.

Joǵarydaǵy terezeden keýdesin shyǵaryp qarap turǵan Gorn Magdaǵa alaqanyn omyraýyna basyp sálemdesýdiń qyzyq bir belgilerin jasady, — sonan keıin Petrýshka qusap qolyn jaıyp jiberip basyn ıdi, — árıne, munyń bári ún—túnsiz jasalyndy. Tómendegi Magda buǵan kúlimsirep qarady da, Krechmardy qoltyǵynan ustaǵan qalpy úıge kirdi.

"Meni búkil bólmelerdi aralatyp, tanystyryp shyq", — dedi Krechmar. Oǵan, árıne, báribir edi, tek Magda jańa qonysty jaqsy kóretin.

"Shaǵyn ashana, shaǵyn qonaq bólme, shaǵyn kabınet", — dedi Magda tómengi qabattaǵy bólmelerdi aralatyp. Krechmar jıhazdardy, zattardy ustap kóredi, — jalpy baǵytty anyqtap almaqshy.

"Iaǵnı, tereze myna jaqta", — dedi ol tutas qabyrǵa jaqty kórsetip. Ol sanyn ústeldiń buryshyna qatty soǵyp aldy, sonan keıin, beıne bir kólemin bilgisi kelgendeı, ústel ústin alaqanymen sıpalady.

Sonan keıin olar syqyr—syqyr etken aǵash basqyshpen joǵary kóterildi, al eń joǵarydaǵy tekpishekte otyrǵan Gorn dybysyn shyǵarmaı kúlip otyr edi. Magda oǵan saýsaǵymen ses kórsetti, — ol jaılap ornynan turyp, aıaǵynyń ushymen basyp oǵan jol berdi: olaı etýdiń túk te qajeti joq edi, óıtkeni soqyrdyń aýyr adymynyń astyndaǵy basqysh oq atqannan beter syqyrlap ketip edi.

Dálizge shyqty; óziniń esiginiń túkpirinde turǵan Gorn bir esikti kórsetti, Magda basyn ızedi. Ol aýzyn jaýyp, áldeneshe ret júrelep otyrdy. Magda oǵan qarap qatal túrde basyn shaıqady — qaýipti oıyn, Gorn qýanyshyn jasyra almaǵan bala sıaqty qutyryp ketti. "Mynaý seniń jatyn bólmeń, al mynaý meniki, — dedi esikterdi kezek—kezek ashyp. "Nege birge emes?" — dep surady Krechmar muńaıyp. "Brýno, sen bilesiń ǵoı dárigerdiń ne aıtqanyn..." Olar barlyq jerde bolyp shyqqannan keıin (Gornnyń bólmesinen basqasynda), endi ol Magdanyń kómeginsiz, keri qaraı júrip, ret—retimen ózi aralap shyqqysy keldi. Biraq ol birden shatasty da, qabyrǵaǵa soǵylyp qol jýatyn shynyny sál bolmaǵanda syndyryp ala jazdady. Sonan keıin ol túkpirdegi bólmege soǵyldy (ol Gornnyń bólmesi bolatyn), oǵan tek dáliz arqyly kirýge bolatyn, biraq ol ábden shatasty da, ózimniń jatyn bólmemnen shyǵyp kele jatyrmyn dep oılady. "Seniń bólmeń be?" —dep surady ol esikti sıpalap. "Joq, joq, bul sholan, — dedi Magda. — Sen, qudaı úshin, esińe tutyp al, áıtpese, basyńdy soǵyp alasyń. Saǵan osylaı kóp júrýge bola ma eken ózi, —bulaı qydyrýdy budan bylaı qysqartamyz bul tek búgin ǵana..."

Krechmardyń ózi de dińkelep qalyp edi. Magda ony ornyna jatqyzdy. Ol uıyqtap ketken kezde, Magda Gornǵa keldi. Úıdiń akýstıkasyn áli bile qoımaǵan olar sybyrlasyp sóılesti, olardyń daýystap sóılesýlerine de bolar edi. Krechmardyń jatyn bólmesi edáýir alysta bolatyn.

34

Krechmar alaı—dúleı bop soqpaqqa túsip shapshań burylyp ketkennen keıin, Zegelkrans óziniń bále ákelgen qara dápterin qushaqtap qaıyń astynda otyryp qaldy da, oı azabyna tústi. Sóz joq, Krechmar ózi sýrettep jazǵan sol erli—zaıyptylarmen birge saparlap júrgen boldy, al olardyń ǵashyqtyq sózderi Krechmar úshin sumdyq jańalyq bolyp shyqty, — Zegelkranstyń bar uqqany osy ǵana, biraq asa bir óreskel ospadarlyq jasaǵanyn, baryp turǵan ońbaǵandyq áreketke barǵanyn jan—tánimen túsingen ol, tisiniń arasynan yńyrsyǵan dybys shyǵaryp, beti ájim—ájim bop, beıne bir shoq ustap alǵandaı qolyn silke beredi. Mundaı áreketti túzeı almaısyń: Krechmarǵa keshirim surap barsa qaıtedi, óziniń seriktesin myltyqpen jaralap alsa, oǵan serigi "aıyptysyń" dep aıta almaıdy ǵoı.

Endi Zegelkransqa óziniń jazǵany ádebıet emes, laǵynet atqyr shyndyqty burmalap, ishine quıtyrqy sózdermen sumdyq jasyrǵan dóreki domalaq aryz bop kórindi. Ómirdi bultaqsyz dál kórsetip berýim kerek degen maqsaty, kúni keshe ǵana oǵan, ótip bara jatqan ómirdiń bir sáttik beınesin qaǵaz betinde ustap qala alatyn birden — bir shynaıy ádebı ádis bop kóringen stıli, endi, mine, sonshalyqty doǵal, sonshalyqty talǵamsyz bolyp shyqty. Jazǵanynyń osynshalyqty dóreki, osynshalyqty doǵal bop shyqqan sebebi, óziniń tıanaqty erejesinen aýytqyp ketkeninen kórdi, óıtkeni ol qarǵys atqan vagondaǵy adamdardy tis dárigeriniń qabyldaý bólmesine kóshirip aparmaı, Monsieuz Lhomme tis dárigeriniń qabyldaý bólmesin sol qalpynda beınelegende, onda álgi túkke keregi joq erkek pen áıel ol sanatqa kirmegen bolar edi dep ózin—ózi jubatqysy keldi. Bul biraq jalǵan, ádebı jubatý edi, óıtkeni onyń máni anaǵurlym qaterli, jıirkenishti bolatyn: sóıtse, ómir degen, kim ony sol qalpynda qaǵazǵa túsirgisi kelse, sol adamdy jazalaıtyn bolsa kerek, — ondaıda ómir kilt tura qalyp, jabaıy ısharamen búıirińe túrtip qap: "Al, qane, qara maǵan, eger saǵan aýyr jáne jıirkenishti bolsa, onda meni kinálama", — dep turǵandaı. "Áttegen— aı, bir—birine dál kele qalǵanyn qarashy" — dedi ózine—ózi Zegelkrans, bul jerde birine—biri dál keletindeı aıryqsha eshteńe joq ekenin bile tura, álgi oıyna ishteı qarsylyq bildirip, ásirese, eń tańǵalarlyǵy, onyń basynan mundaı nárse buryn—sońdy ótpep edi, máselen, ol negizinde bir jap—jas qyzdyń sońynan jarty jyl boıy qalmady da, ol qyzdy keıinirek óziniń kóp sózdileý bir novelasynda eshteńesin qaldyrmaı sýrettegen—di, biraq sol úshin ol qyzdyń ákesi muny taıaqqa jyqqan joq qoı.

Krechmarmen kezdesýdiń yńǵaıy kelmedi, óıtkeni Zegelkrans óte bir ashýshań, yzaqor jan edi de, álgi oqıǵalardan keıin Rýjınardy sol kúni—aq tastap, shyǵys Pıreneıdiń alqabynda bir aı boıy júrip aldy. Bul ony eptep sabasyna túsirdi. Endi ol sol oqıǵa sońy eshqandaı da bir soraqylyqqa aparmaǵan shyǵar, bári qalpyna kelgen shyǵar dep oılaı bastady. Ol Rýjınarǵa kelgennen keıin, boıyna bir, sırek bolatyn, batyldyq endi de Krechmardy tabam degen oımen birden qonaq úıge tartty. Ol onda bir tanysymen (ol qus tumsyqty, qara sharpy Monsieuz Martin bolatyn) kezdeısoq sóılesip turyp Krechmardyń bul jerden qashqandaı bop ketip qalǵanyn, onan keıin apatqa ushyraǵanyn bildi. "Ol onda óziniń mekıenimen, óziniń ádemi tyrnasymen turdy, al ol tyrnasy argentınalyq pa, álde vengr me, ne Korn, ne Gorn dep atalatyn tunjyraǵan bir sýretshimen áýeıi boldy", — dedi Martin bárin biletinine máz bolǵan qalyppen.

Sonan keıin ol birden Mentonǵa tartty, gospıtáldaǵylar naqsúıeri ony Shveısarıaǵa ma, Germanıaǵa ma, áıteýir, bir jaqqa alyp ketken dedi. Zegelkranstyń júıke tamyrlarynyń shıyrshyq atqany sonsha, endi ol jyndanýdyń sál—aq aldynda edi. Qoljazbasyn asyǵa—úsige, bar kúshimen jyrtam dep saýsaǵyn shyǵaryp ala jazdady, túnimen qubyjyqty túster kóretin boldy; bas súıeginiń jartysy joq, qyzyl jipterge ilinip salbyrap turǵan kózimen oǵan qaraǵan Krechmar ıilip sálem beredi de "Rahmet, eski dos, rahmet", — deıdi. Rýjınarda qalý múmkin bolmady. Osy bir janyn jegen mazasyzdyq aqyrynda ony Berlınnen bir—aq shyǵardy.

35

Krechmar ony sonshalyqty túrshigip, jekkórinishpen eske alyp júr dep Zegelkrans qatelesken edi. Krechmar ony múlde esine alǵan emes, óıtkeni ol ózin sol bir adam tózgisiz ári—sári, qaterli shaqqa oralýǵa tıym salǵan—dy, — sol bir búlkildep aǵyp jatqan bulaq janyndaǵy saıaly jotaǵa... Typ—tyǵyz barqyttan jasalǵan qapqa aınalǵan ol, oı men sezimine qaıyrym men meıirim quıyp alyp edi. Qarańǵylyqpen tumshalanyp alǵan Krechmar, sol bir bas aınaldyrar burylysta úzilip qalǵan ári ǵajap, ári azapty keshegi alqyzyl ómirden ózin alshaq ustady. Eger ótkendi eske alý kerek bolsa, odan tek úzik—úzik mınıatúralardy ǵana suryptap alatyn: Ústine oıý—órnekti aljapqysh kıgen Magda porterdi kóterip jatyr, jarq—jurq qolshatyr kótergen Magda shuǵyladan qyp — qyzyl bop jatqan shalshyqtardy attap ótip barady, aına aldynda tyr jalańash turǵan Magda toqash jep tur, trıko kıgen, nemese qoly kúnge totyqqan Magda qubylyp kórinetin sándi kóılek kıgen. Sonan keıin ol áıelin oılady, Annelızamen birge turǵan onyń ómiri jumsaq aqshyl sáýlemen kómkerilipti, sol bir sút tuman ishinen anda—sanda bir ystyq sátter jarq ete túsedi — sham jaryǵynan nurlana kórinetin aqshyl shash órimi, kartınalarǵa túsken sáýle, qyzy oınaıtyn shyny shar, — taǵy da — sút tuman ishinde typ—tynysh qalqyp bara jatqan Annelıza. Ótken ómirdiń bári, tipti onyń eń bir muńly, eń bir uıatty sátterine deıin aldamshy áshekeılerimen tumshalanyp qalǵan eken, sol tusta ol perdeniń arǵy jaǵynda ómir súrdi de, qazir kórinip turǵan shyrǵalan — shyńyraýdy baıqaı almap edi. Aıtyp aıtpaı ne kerek, ol óziniń qudaı bergen qyraǵy kóziniń múmkindigin tolyq paıdalana aldy ma eken. Endi qazir ol shoshyna esine alyp otyr, sóıtse, ol tabıǵat ishinde ómirbaqı júrgende, emen men raýshannan basqa, birde—bir aǵash pen gúldiń, qarǵa men torǵaıdan basqa bir qustyń atyn bilmeıdi eken. Baıqasa, Krechmardyń ózi de, bir kezde jekkóre qaraǵan tar mamandyq ıelerinen, tek mashınasyn júrgizýdi biletin jumysshydan, nemese mýzykalyq aspaptan basqa eshteńe uqpaıtyn oryndaýshydan ózge bolmapty. Krechmardyń mamandyǵy, shynyn aıtqanda, sulýlyqqa qushtarlyq qana bolypty. Onyń tapqan tabysy Magda edi. Endi sol Magdadan qalǵany daýys, kóıleginiń sybdyry, átir ıisi — Magda endi, bir kezde ózi alyp shyqqan, sol bir qarańǵylyqqa qaıta oraldy (shaǵyn kınozalyna).

Krechmar ózin—ózi ımandy talqy—taralǵylarmen jubata almady, sondaı—aq ol, tán soqyrlyǵy jan kóregendigin týdyrady dep óziniń kóńilin ılandyrýǵa qaýqary jetpedi. Magdamen baqytty, tereń, taza ómir súrip jatyrmyn dep ózin—ózi aldap bosqa álek boldy. Árıne, mundaı berilgendik adam janyn tebirentip, tolqytatyny sózsiz, — kózge kórinbeıtin Magda, sabasyna qaıta túsiretin onyń daýsy... Biraq ol, oǵan óziniń alǵys sezimin bildirgisi kep, onyń dirildegen qolyn ustasa—aq, sol sátinde ony kórgisi kep ketetini de, tula boıynan búkil moral ataýlyny ysyryp tastaıtyn essiz qushtarlyq kóterilip, beti dir—dir etip, jaryqty týdyra almaı azapqa túsetin. Búkil tolqyp—tebirený saǵan zıan degen syltaýǵa súıenip alǵan Magda, oǵan qolymen tıýge múlde tyıym saldy, solaı bola tura, ol ony keıde ustaı alatyn, ondaıda ol Magdanyń basyn, denesin sıpap eshteńe kórmese de, áldebir qushtar sezim sezinetin. Onymen bir bólmede bolýdy qalaıtyn Gorn, onyń ár qımylyn qalt jibermeı baǵyp otyratyn. Magda soqyr jannyń keýdesine jatyp, oǵan tilin shyǵaryp ony mazaq etetin, al Krechmardyń júzi mundaı kezde nurlanyp sala beretin. Biraq Magda onyń qushaǵynan shuǵyl bosap shyǵyp tereze aldynda otyrǵan aq shalbarly, jalańaıaq, keýde jaǵy jalańash Gornǵa jetip baratyn, — arqasyn kúnge kúıdirý oǵan qatty unaýshy edi. Pıjama men halat kıgen Krechmar kresloda shalqaıyp otyr; saqal—murty ósip ketken, qabaǵyndaǵy tereń syzat kúldirep qyzaryp kórinedi, — ol osy otyrysymen saqaldy tutqynǵa uqsaıtyn. "Magda, qaıta kel", — dedi ol jalbaryna qolyn sozyp. "Saǵan zıan, saǵan zıan", — dedi ol Gornnyń túkti arqasyn sıpap turyp. Krechmar aıtqanynan qaıta qoımady, umtyla túsip kózin qaıta—qaıta súrtti. "Men seni kerek etip turmyn, — dedi ol. — Eki aı boldy, bul áldeqaıda zıan... (bul jerde ózderi oılap tapqan, úıshilik ǵashyqtyq, sóz aıtylady). Gorn Magdaǵa kózin qysty. Al ol saýsaǵymen mańdaıyn shuqyp, sıqyrlana kúldi. Krechmar kókek qusap, shaqyrýyn qoıar emes. Keıde táýekeldi súıetin Gorn aıaǵynyń ushymen oǵan jaqyndap baryp oǵan saýsaǵynyń ushyn tıgizdi. Krechmar ony Magda dep oılap yshqynǵan dybys shyǵardy, al Gorn dybys bildirmeı keıin sheginip, arqasyn qyzdyrý úshin qaıtadan tereze aldyna baryp otyrdy, "Baqytym meniń, jalynamyn saǵan", — Krechmar alqyna dem alyp kreslodan kóterilip oǵan qaraı júrdi. Tereze aldynda otyrǵan Gorn aıaǵyn tartyp ala qoıdy. Magda Krechmarǵa ashýlanyp, eger ol muny tyńdamaıtyn bolsa, ony múlde tastaımyn da, qazir ketip qalamyn dep qorqytty, al Krechmar aıypty jandaı kúlimsirep, qaıtadan kreslosyna baryp otyrdy. "Jaraıdy, jaraıdy, — dedi ol entigin basyp. — Onda maǵan birdeńe oqyp ber — gazet bolsa da. Ol taǵy da kókke qarady. Gorn jaılap dıvanǵa bardy da, Magdany tizesine otyrǵyzdy, al ol gazetti aıqara ashyp daýystap oqı bastady, Krechmar kózge kórinbeıtin shıeni jep, onyń kózge kórinbeıtin súıegin alaqanyna salyp jatyr. Typ—tynysh, aıryqsha beıbit kartına. Gorn gazet oqyp otyrǵan Magdanyń erniniń qozǵalysyn ernimen únsiz qaıtalap onyń kúlkisin keltiredi, nemese ony qulatyp alatyndaı qımyl jasaıdy, ondaıda Magdanyń daýsy qunyǵyp shyǵady".

"Iá, bálkim, bul jaqsylyqqa shyǵar, — dep oılady Krechmar. — Bizdiń mahabbatymyz qazir qatal, sabyrly, rýhanı bıik. Meni osy ýaqytqa deıin tastap ketpegeni, onyń súıetindigi. Bul jaqsy, bul jaqsy". Kenet ol, aıaq astynan, daýystap jylap, qarańǵylyqty qolymen jyrtyp, ony úshinshi, tórtinshi, áıteýir basqa profesorǵa alyp bar, meıli azapqa túseıin, meıli operasıa jasasyń, ne bolǵanda da meniń kerýim kerek dep jalbarynady... Gorn esinep aldy da ústel ústindegi vazadan bir ýys shıe ap baqqa ketti.

Birge turyp jatqan alǵashqy kúnderi Gorn men Magda keıbir qaljyńdy áreketter jasasa da, negizinen, asa saq bop júrdi. Ol ne jalańaıaq, ne kıiz súıretpe kıetin Óziniń esiginiń aldyna, saqtyq úshin, arasynan Magda túnde ótip kete beretindeı etip, jáshikter men sandyqtardan barıkada jasap qoıdy. Krechmar úıdi alǵash aralap shyqqannan keıin bólmelerdiń ornalasýyna kóńil aýdarýdy qoıǵan—dy, biraq jatyn bólme men kabınetti ábden zerttep edi. Magda oǵan barlyq boıaýlardy sýrettep bergen — kógildir qabyrǵa qaǵazy, sary abajur — biraq ol Gornnyń úıretýimen barlyq boıaýlardy aýystyryp aıtyp edi: soqyr adamnyń Gornnyń aıtýymen óz álemin oısha jasaýy, Gorn úshin qyzyq edi. Óziniń bólmesinde otyrǵan Krechmar, jıhazdar men zattardy kórip otyrǵandaı áserde bolatyn da ózin neǵurlym qaýipsiz sezinetin. Keıde ol baqqa baryp otyrǵan kezde, aınalasynyń bári túpsiz qurdym sıaqty bop kórinetin, óıtkeni ol orta sózben sýrettep bergenge syımaıtyn tym úlken, tym keń, tym shýly edi.

Ol tyńdap, qımyl—qozǵalysty dybysynan aıyryp ómir súrýge tyrysty, kóp uzamaı Gornǵa kirip—shyǵý qıynǵa soqty; esik eshqandaı syqyrsyz ashylsa da, Krechmar báribir sol jaqqa júzin buryp ala qoıatyn da "Magda, bul sen be?" — deıtin. Magda basqa buryshtan ún qatqanda, ol qulaǵynyń alańǵasarlyǵyna renjip qalatyn. Ol qulaǵyn burynǵydan saq tikken saıyn, Magda men Gorn saqtyqtaryn bosańsytyp alǵan kúnder bastaldy, — olar ábden erkinsip ketti. Endi Gorn oǵan asa qadirlep qarap otyratyn qart Emılmen birge kýhnáda tamaqtanbaı, Magda men Krechmarmen birge bir ústel basynda, Magdanyń daýystap sóılegenin paıdalanyp, bir artyq dybys shyǵarmaı, farforǵa qasyǵyn tıgizip almaı asa eptikpen iship—jep alatyn.

Birde ol shashalyp qaldy. Magdaǵa shynyaıaǵyna kofe quıyp otyrǵan Krechmar, dóńgelek ústeldiń qarsy betinen bir túrli dybys esitti — adamnyń tunshyǵyp shyqqan demi. Magda shuǵyl sóılep qoıa berdi, — biraq ol ony toqtatyp. "Bul ne? Bul ne?" — deı berdi. Gorn bul kezde óziniń tarelkesin alyp, aıaǵynyń ushymen basyp syrtqa bara jatqan; alaıda jartylaı ashyq turǵan esikten shyǵa bere shanyshqysy túsip ketti. "Bul ne? Anda kim?" —dep qaıtalady Krechmar. "Emılıa ǵoı, nege sonsha mazań ketti". — "Ol munda eshýaqta kirmeıdi ǵoı..." — "Búgin kirdi". — "Mende esitý gallúsıanasıasy bastaldy ma dep oıladym, — dedi Krechmar aıypty adamdaı. — Máselen, keshe maǵan dálizben bireý jalańaıaq júrgendeı bop kórindi". "Búıte berseń jyndanyp ketesiń ǵoı", — dedi Magda qatqyl únmen.

Kúndiz ol Gornmen birge qydyrýǵa ketedi. Gazet alý úshin poshtamtqa, nemese sarqyramaǵa barady. Birde buralańdaǵan soqpaqpen joǵary kóterilip kele jatqanda Magdaǵa Gorn: "Sen budan bylaı úıleneıik dep qulaǵynyń etin jeı berme. Eger sen meniń sózime senseń, ol endi óziniń tastap ketken áıelin áýlıeler qataryna qosyp qoıdy. Odan da sen onyń jarty baılyǵyna ıe bop qalýǵa tyrys, sonyń ózi úlken jeńis".

"Aqsha, kóp aqsha", — dedi Magda oıly qalypta.

"Iá, onyń janyp ketýi de múmkin. Chekpen bári durys kele jatyr. Ol oılanbaı qol qoıa salady. Biraq tym asyra siltep jibermeý kerek. Qys túse ony tastap ketýimiz kerek. Onyń aldynda, oǵan qurmet kórsetkendeı bop ıt satyp alǵan jón".

"Tynyshtal, — dedi Magda. — Tasqa keldik".

Aınalasyn shyrmaýyq basyp ketken qoıǵa uqsas osy bir úlken surǵylt tas shekara bop sanalady, odan ári qaraı daýystap sóılesýge bolmaıdy. Olar ún—túnsiz júrip kelip, birer mınótte baqqa jaqyndap qaldy. Tıindi kórgen Magda kúlip jiberdi. Gorn oǵan taıaq laqtyrdy, biraq tımedi. "Olar aǵashtarǵa zıan keltiredi eken", — dedi Magda baıaý ǵana. "Aǵashtarǵa kim zıan keltiredi?" — dep daýystap surady Gorn.

Krechmar baq alańqaıyna alyp baratyn soqpaqtyń tas basqyshynda, butalardyń arasynda tur edi. "Magda, sen anda kimmen sóılesip tursyń?" — dedi de, úndemeı qap, taıaǵyn túsirip alyp, otyra ketti. "Nege sen alysqa shyǵyp ketkensiń?" — dep Magda ony ornynan dórekileý qımyldap turǵyzyp jatty; alaqanyna batyp, jabysyp qalǵan tastardy qaǵyp jatty. "Men tıindi ustap almaq boldym, — dedi Magda túsindirgen bop. — Al sen ne oıladyń?" — "Maǵan... — dep aıta bastady Krechmar. — Kim bul?" — dep ol kenet shuǵyl aıqaılap jiberdi de shópterdi basyp jaılap júrip bara jatqan Gorn jaqqa qarap. "Eshkim de joq, men jalǵyzbyn, ne sonsha jyndanyp tursyń" — degen Magda shydaı almastan Krechmardyń qolynan salyp qaldy. "Meni úıge alyp júr, — dedi ol jylarman bop. —Myna jer tym shýly eken, aǵashtar, jel, tıinder. Aınalada ne bolyp jatqannan habarsyzbyn... Sondaı shýly".

"Men endi seni jaýyp tastaıtyn bolam", — dedi ol ony yzalana arqasynan ıtere túsip.

Kádýilgi kesh tústi. Magda men Gorn dıvanda qatar jatyp temeki tartyp, al olardan taıaq astam jerde kresloda baıǵyz qusap otyrǵan Krechmar laıly kógildir kózimen olarǵa qadalyp qalypty. Magda, onyń suraýy boıynsha óziniń balalyq shaǵy týraly áńgime aıtyp otyr. Ol uıyqtaýǵa erte ketti, árbir tekpeshektiń ózine tán dara belgilerin tabany men taıaǵy arqyly uǵyp alaıyn degendeı uzaq kóterildi. Tún jarymynda ol oıanyp ketti de, shynysyz arzanqol qońyraýly saǵattyń betin sıpalap ýaqyttyń qansha ekenin bildi: bir jarym. Bir túrli mazasyzdyq. Keıingi kezde ol syqyrlaýyqtyń azabymen kúresýge kóp kómek beretin mańyzdy, jaqsy oılarǵa aqylyn jınaqtaı almaı—aq qoıdy. Ol jatyp ap oıǵa shomdy: "Ne boldy eken? Annelıza? Joq, ol alysta. Ol bunyń soqyrlyǵyn eń túbinde, sol bir súıkimdi muńly jandy orynsyz mazalaýdyń qajeti joq. Magdanyń tyıym salýy ma? Bul da durys emes. Bul ýaqytsha ǵoı. Shynynda da oǵan zıandy. Endi Magdamen rýhanı qarym—qatynas ornatýǵa úırený kerek. Bas tartý oǵan da ońaı deımisiń... Ne boldy eken?"

Ol tósekten turyp Magdanyń esiginiń aldyna bardy. Esik kiltteýli eken, al dálizge sonyń bólmesi arqyly ǵana ótesiń. "Aqylyn qarashy" — dep oılaǵan ol, onyń qalaı dem alyp jatqanyn esitpek bop esikke qulaǵyn tosyp edi, biraq eshteńe estilmedi. "Qulaqqa urǵan tanadaı tynyshtyq, — dedi ol sybyrlap. — Onyń basynan bir sıpap qaıtyp keter edim. Múmkin kiltteýdi umytyp ketken shyǵar. Onsha úmittenbese de, ıterip kórdi. Joq, ol umytpapty.

Ol kenet bozbala kezinde, qapyryqty jazdyń bir keshinde, Reseıdegi ýsadbanyń birinde qyzmetshi áıeldiń bólmesine (ol munyń jaǵynan shapalaqpen tartyp jiberip, qýyp shyqqan) karnız arqyly túsken edi", — biraq ol onda jeńil, shapshań jáne kózi kóretin. "Nege baıqap kórmeske? — dedi ol áldeqandaı balalyǵy ustap. — Azar bolsa, qulap ketermin. Endi báribir emes pe? Ol óziniń taıaǵyn taýyp ap, terezeden basyn shyǵaryp, taıaǵymen karnız boıyn baıqap kórdi, sonan keıin ony joǵary—tómen júrgizdi, kelesi terezege tıip ketken bolý kerek, ol syńǵyr ete tústi. "Qalaı qatty uıyqtaıdy, meniń kóńilimdi tabam dep sharshaıtyn bolý kerek". Taıaǵyn keri tartyp ala bergende, ol áldenege ilinip qaldy da qolynan shyǵyp ketip tómenge álsiz ǵana dybys shyǵaryp tústi, tartylys zańy ǵoı, onyń ústine tereze birinshi qabatta emes, ekinshi qabatta. Tereze jaqtaýynan ustap, karnızge shyqty, sý júretin qubyrdy sıpalap, onyń ıindi tusynan attap ótip, birden ekinshi jaqtaýdan ustaı aldy. "Op—ońaı eken ǵoı" — dedi ol maqtanysh sezimmen. "Al, Magda" — dedi ol ashyq terezeden túsip bara jatyp. Ol taıyp baryp baqqa qulap kete jazdady. Júregi dúrsildep ketti. Terezeden asyp áldeneni ıterip jiberdi, kitap bolsa kerek, edenge dúrs ete tústi. Krechmar aıal etti. Júzinen ter sorǵalap tur, alaqanyna jabysqaq birdeńe jabysyp qalǵan, — aǵashtyń saǵyzy — úı qaraǵaıdan qıyp salynǵan. "Magda, Magda!" — dedi ol jymıyp. Typ—tynysh. Ol tósekti taýyp aldy, tósek áldeqandaı bir toqymamen jabylǵan eken.

Krechmar tósekke otyryp ap oılana bastady. Eger tósek ashyq bolsa, onda ishi aýyrǵan bolar edi de, qazir qaıta oralar edi. "ne bolǵanda da kúteıik", — dep kúbirledi ol sálden keıin ol dálizge shyǵyp, tyń tyńdady. Oǵan alys bir túpkirden yńyrsyǵan daýys estilgendeı boldy, — shıqyl ma, sybyr ma. Ony úreı bılep aldy da, qatty aıqaılaı bastady: "Magda, sen qaıdasyń?" Túsiniksiz tynyshtyq. Bir tustan áldene tars ete qalǵandaı boldy. "Magda, Magda!" — dep aıqaılaǵan ol dálizdi boılap bara jatty. "Iá, ıá, men mundamyn", degen onyń sabyrly daýsy shyqty. "Ne bop qaldy, Magda? Sen áli kúnge deıin jatpaı júrsiń?" Ekeýi soqtyǵysyp qaldy — dáliz qarańǵy edi, Krechmar onyń tyrjalańash ekenin bildi. "Men ádette kún barda jatam, — dedi ol. — Ádettegideı tańerteń". — "Qazir tún ǵoı, — dedi ol tutyǵa sóılep, — men túk túsinip turǵam joq, Magda. Bul jerde birdeńe bar. Qazir tún. Men saǵat tilderin ustap kórdim. Qazir bir jarym". — "Bos sóz. Qazir saǵat alty, tań atyp keledi. Seniń saǵatyń buzylyp qalǵan. Sen qalaı shyǵyp ketkensiń, sony aıtshy?" — "Magda, shynymen tań atyp ketken be? Shyn ba?" Magda oǵan kenet jaqyndap keldi de onyń moınyna orala ketti. "Tań atyp ketse de, — dedi ol sybyrlap qana, — eger sen qajet etip tursań Brýno, men saǵan múmkindik berem..."

Magda úshin bul, ápi aýyr, ári eń durys jol edi. Krechmar aýanyń áli dymqyl ekenine de, qustardyń áli saıramaǵanyna da kóńil aýdaryp úlgergen joq. Alpys eki tamyryn ıitken lázzatty sát týdy da sonan keıin ol túske deıin qalyń uıqyǵa ketti. Ol oıanǵan kezde Magda onyń terezeden terezege asyp erjúrektikpen asyp túskeni úshin jer—jebirine jetip ursyp, onyń muńly jymıysyn kórip odan saıyn ashýlandy da, jaǵynan salyp qaldy.

Kúndiz qonaq bólmede otyryp ap, tańerteńgi baqytty sátti esine ap, endi onyń qansha kúnnen keıin qaıtalanatynyn boljaı bastady. Kenet ol bireýdiń jótelip qalǵanyn esitti — bul Magda emes edi, — ol baqta bolatyn. "Bul kim?" — dedi ol. Eshkim jaýap bergen joq. "Taǵy da esitý elesi" — dep oılady Krechmar mazasyzdanyp, kenet ol túnde nege ózine—ózi kele almaǵanyn túsindi, — ıá— ıá, osy bir kezdeısoq dybystar, sybdyr, dem alý, jyljyp júretin aıaq dybysy.

"Aıtshy Magda, — dedi Krechmar, ol qaıtyp oralǵanda, — Emılıadan basqa bul jerde eshkim bolmaı ma? Sen anyq bilesiń be?" — "Aqymaq", — dedi ol qysqa qaıyryp.

Biraq birde sanaly oı onyń tynyshyn múlde qashyryp jiberip edi. Ol qabaǵyn qars túıip ap bir jerde kúni boıy tapjylmastan otyryp ap tyń tyńdaýmen boldy. Gorn onyń munysyn qyzyq kórdi de, Magdanyń saq bolaıyq dep jalynyp—jalbarynǵanyna qaramastan, ar—uıattyń bárin jınastyryp qoıyp, Krechmardan eki adym jerde otyryp ap, qustardyń daýsyna sap ysqyra bastady, Magda amalsyzdan Krechmarǵa, bir qus tereze jaqtaýynda otyryp án salyp jatyr dep túsindirýine týra keldi. "Ushyryp jibershi", —dedi Krechmar tunjyrap. "Óıt, óıt", — dedi Magda Gornnyń aýzyn alaqanymen basyp jatyp.

"Sen tyńdashy, — dedi birneshe kúnnen keıin Krechmar, — meniń Emılámen sóıleskim keledi".

"Qajeti joq, — dedi Magda. — Ol bir baryp turǵan aqymaq, onyń ústine senen ólerdeı qorqady".

Krechmar eki mınóttaı qatty oılanyp qaldy.

"Múmkin emes", — dedi ol baıaý ǵana, áp sózin bólip—bólip.

"Brýno, ne múmkin emes?"

"Já, bos sóz, — dedi ol qabarjyp, — bos sóz ǵoı".

"Magda, deımin, — dedi ol sálden keıin, meniń saqal—murtym qatty ósip ketti, derevnádan shashtaraz shaqyrsań qaıtedi".

"Qajeti joq, — dedi Magda. — Saǵan saqal qatty jarasady".

Krechmar, Magda emes, biraq Magdanyń qasyndaǵy bireýdiń tyjyryna myrs etkenin estigendeı boldy.

36

Maks ony keńsesinde qarsy aldy. "Meni umytyp qalǵan bolýyńyz kerek, — dedi Zegelkrans. — Men sizben budan segiz jyl buryn Brýnonyń, Krechmardyń úıinde kezdeskenbiz. Aıtyńyzshy, ol qazir osynda ma? Siz ol týraly birdeńe bilesiz be?"

"Súrıhtiń mańynda, — dep jaýap berdi Maks. — Sonda ekenin kezdeısoq bildim, bizdiń bankimiz ortaq, soqyr bolyp qalypty, basqa eshteńe bilmeımin".

"Dál solaı! — dep aıqaılap jiberdi Zegelkrans. — Kórsoqyr bop qalǵan. Olaı bop qalýyna meniń de kesirim tıdi me dep oılaımyn. Erterekte ekeýmizdiń aramyz óte jaqyn boldy. Kabaktarda, qudaı saqtasyn, saǵattar boıy otyratyn ek, — sýret álemin janyndaı jaqsy kórdi! Al endi, ózińiz oılańyzshy, onymen shaǵyn bir stansıada kezdese qaldyq, men ony jalǵyz ózi saparlap júr dep oıladym, meniń tipti basyma kelmepti..."

"Keshirińiz, — dedi Maks. — Men sizdi onsha túsinip otyrǵam joq. Siz onymen týra apat aldyna kezdestińiz be?"

"Dál solaı. Dál solaı. Biraq ózińiz oılap qarańyzshy, men qaıdan bileıin, ol óziniń áıelin..."

"Eger ruqsat etseńiz, — dedi onyń sózin bólip Maks, — bul áńgimeni múlde alyp tastaıyq. Meniń qaryndasyma onyń ne istegenin aýzyma alǵym kelmeıdi. Árıne, taǵdyr ony jazalaýdaı—aq jazalady. Men ony aıaımyn, qatty aıaımyn. Biz onyń apatqa túskenin gazetten oqyǵan kezde... — áı, onyń nesin aıtaıyn. Endi meniń qaryndasymnyń oǵan barýyna da, onyń qasynda kútýshi bop otyrýyna da qarsymyn. Bul bolmaıtyn másele! Sizdiń eger qaryndasymmen sóıleser oıyńyz bolsa, ol da bolmaıtyn másele! Ol endi ǵana sabasyna túsip keledi — qaıtadan ýshyqtyryp alýǵa bolmaıdy. Krechmar sizdi maǵan bosqa jiberip otyr — men onymen eshqandaı kelisim de, kelissózge de barmaımyn, bári bitken, bitken".

"Eshkim meni sizge jibergen joq! — dep Zegelkrans aıqaılap jiberdi, — siz nege menimen bulaı sóılesip otyrsyz? Túsiniksiz. Siz eń bastysyn bilmeısiz ǵoı. Onymen birge bir tanys sýretshi saparlas bolǵan, aty—jónin qazir umytyp turmyn, — Berg, joq Berg emes, —Berıng, Gerıng..."

"Gorn emes pe?" — dedi Maks tunjyrap.

"Iá, ıá, árıne, Gorn! Siz ony..."

"Ataqty, — teńiz shoshqasyn modaǵa shyǵarǵan. Naǵyz jeksuryn myrza. Men ony eki ret kórgem. Biraq onyń bul jerde ne qatysy bar?"

"Men sizdiń bul ispen tolyq habardar emes ekenińizdi kórip turmyn. Túsinińiz, sol áıel men sol sýretshi Brýnonyń syrtynan..."

"Soraqylyq. Dońyzdyq", — dedi Maks.

"Endi kóz aldyńyzǵa keltirip kórińiz: Brýno bárin biledi. Qalaı bilgeni jóninde men sizge aıtyp bere almaımyn, — ol ózi bir sumdyq nárse, kórkemdep jetkizý, biraq onyń biletini anyq, odan árisin beınelep jetkizip bere almaımyn, — ol álgi qyzdy avtomobılge otyrǵyzyp alady da buralańdaǵan shosege túsip ap, saǵatyna júz shaqyrymdyq jyldamdyqpen zaýlap, qulamaǵa týra tartady, — ózin de, ony da óltirgisi keledi... Biraq oılaǵany iske aspaıdy: qyz aman, ózi soqyr bop qalady. Siz endi túsindińiz be?.."

Únsizdik.

"Iá, bul men úshin jańalyq", — dedi aqyrynda Maks. — Bul men úshin jańalyq. Al anaý quıyrshyq qaıda ketken?"

"Belgisiz, biraq ol akýla sıaqty, olardyń sońynan ketken dep oılaýǵa negiz bar. Endi siz ózińiz oılap qarańyz: adam soqyr bop qalady, biraq aınalasynyń bári opasyzdyq ekenin biledi, amal ne, qoldan keler shara joq. Bul endi tik turǵyzyp qoıyp azaptaý ǵoı! Birdeńe isteý kerek shyǵar, muny bylaı qaldyrýǵa bolmaıdy".

"Ol onda kóp aqsha jumsap jatyr, — dedi oılanyp qalǵan Maks. — Bálkim, erekshe em jasap jatqan shyǵar. Álde... — ıá, ol múlde qorǵansyz. Siz oǵan baryp, ne jaǵdaı ekenin bilip berińiz".

"Men buǵan qulshyna kiriser em, — dedi Zegelkrans, — biraq áńgime onda emes. Meniń densaýlyǵym ábden buzylǵan, ondaı nárseni kótere almaıdy. Jyly tústikti tastap, onsyz da, táýekel etip kelip otyrmyn. Meniń Brýnomen kezdesýim, men úshin qaterli, —sondyqtan maǵan siz baryńyz dep salmaq salmańyz. Meniń tek sizdi habardar etkim keldi. Siz óte saq, baıypty adamsyz, — ótinem, siz ózińiz baryńyz. Men sizge óz adresimdi qaldyram, bárin aıtyp hat jazarsyz. Aıtyńyzshy, baram deńizshi?"

"Amal joq, — dedi Maks tunjyraǵan qalpy, — meniń tek qorqyp otyrǵanym, osynyń bárin siz tym asyra aıtyp otyrǵan joqsyz ba, dálirek aıtqanda..."

"Iaǵnı, barasyz, — dedi onyń sózin bólip Zegelkrans. — Qandaı tamasha. Meniń endi kóńilim orynyna tústi. Senińiz, maǵan bul áńgime óte aýyr boldy. Meniń keıingi kezde qanshama azapqa túskenimdi bilseńiz ǵoı..."

Ol rıza bop, júrip ketti. Krechmardyń taǵdyryn berik qolǵa tapsyrdy da, Berlınge barǵan erjúrektik sapary arqyly, óziniń erkinen tys bolǵan aıybyn tolyǵymen ótedi. Kim biledi, búgin de emes, árıne, erteń de emes, áıteýir bir kúni, áıteýir bir kúni (máselen, bir aıdan keıin deıik) osy bir oqıǵadan jota basyndaǵy syldypap aqqan bulaq janyndaǵy shabytty jazýshy men onyń dosy ekeýi oqyp otyrǵan sátti beıneleıtin bir nárse, taǵy taǵylar, taǵy taǵylar taýyp alady. Tamasha oılar, taza oılar.

Maks úıge kelgennen keıin, kóńildi júrgen bop, Annelızaǵa qydyryp qaıtsaq qaıtedi dedi. Kún kózi ashyq kesh bolatyn, erkekter balkondarda jeńil kıinip otyr, aspannan anda—sanda aeroplandardyń daýsy shyǵady. "Men jaqynda bir jumyspen júrip qaıtpaqpyn" — dedi Maks. Ol oǵan, bir kezde Sport—Palastan Irma ekeýi qaıtqan kezde qaraǵan kózben qarady da, Maks amalsyz kózin taıdyryp áketti. Olar ún—túnsiz kósheniń múıisine deıin bardy. "Iá, bul durys" — dedi kenet Annelıza. Maks jótkirindi. Olar sol kóshemen qaıta oraldy. Kelesi kúni ol Súrıhke júrip ketti. Ol onda avtomobılge otyryp, bir saǵattan keıin Krechmar turǵan jerdiń mańyndaǵy derevnáǵa keldi. Ol pochtamtka kirip edi qyzmetshi qyz — óte bir sózýar eken, — saıajaıǵa qalaı barý kerek ekenin, Krechmar óziniń jıen qaryndasymen jáne dárigermen birge turatynyn aıtyp berdi. Maks aıaldamastan ári tartty. Ol, árıne, jıen qaryndasynyń kim ekenin bildi, biraq dárigerdiń de bar ekeni ony tańǵaldyryp tastady, ıaǵnı Krechmardy jaqsy qamqorlyqqa alǵan. "Múmkin, men bosqa kele jatqan shyǵarmyn, — dep oılady Maks, — múmkin ol, bárine rıza shyǵar. Joq, aqyry kelgennen keıin... Eń bolmasa, dárigermen sóılesermin... Baqytsyz, ózine—ózi ıe bola almaǵan baıǵus, tas—talqany shyqqan ómir, osylaı bolaryn kim boljapty..."

Magda tańerteń Emılıamen birge sharýashylyq isterimen derevnáda júr edi (máselen, aq jempirge qyzyl daq túsirip alǵany úshin kir jýýshyny ursyp almaq). Makstyń avtomobılin ol kórgen joq edi, biraq gazet alý úshin pochtamtqa kirip, jańa ǵana bir semiz kisi Krechmar týraly surap, solaı qaraı ketkenin bildi.

Bul kezde verandadaǵy shynyly esikten kún nury túsip turǵan shaǵyn qonaq bólmede Krechmar men Gorn bir—birine qarama—qarsy otyr edi. Gorn, endi qalǵan az ǵana kúnderde, osy bir oıynshyq tirshilik ıesiniń ábden qyzyǵyna batý úshin ádeıi úıde qalatyn. Bir aptadan keıin Berlınge baramyz dep sheshken—di, al ol jerde mundaǵydaı qyzyqqa bata almaısyń, — tym qaýipti. Gorn jınalmaly oryndyqta otyr. Kúndelikti baqta nemese shatyr ústinde alyp júrgen kún vanasynyń áserinen, onyń qyranǵa uqsaıtyn qara túkti aryq, biraq qýatty denesi sarǵylt—kofe tústes bolǵan edi. Aıaǵynyń tyrnaqtarynyń asty kir, ári oıqy—shoıqy. Jańa ǵana ol as úıdegi sýǵa basyn jýǵan, sodan da shashy jaltyrap, jabysyp jatyr. Ol qyp—qyzyl dúrdıgen ernine shóptiń sabaǵyn qystyryp ap, saýsaǵynda Magdanyń bilezigi ot shashqan qolyn ıeginiń astyna qoıyp Krechmardan kóz alar emes, beıne bir, Krechmar da oǵan qadalyp otyrǵandaı. Krechmardyń ústinde tyshqan tústes sur halat, saqal—murty basqan júz qabaryp ketken. Ol qulaǵyn barynsha tigip otyr, — keıingi kezde ol osylaısha qulaǵyn tigedi de otyrady, onyń munysyn ábden bilip alǵan Gorn osy bir soqyr jannyń bet—júzinen sumdyq bir oılardyń belgisin baıqamaq bolyp úńile túsedi, sóıtedi de raqat sezimge batady, óıtkeni munyń bári teńdesi joq karıkatýra edi, karıkatýra ónerindegi asy bir bıik shyń. Sonan keıin Gorn bul qyzyqty ýshyqtyra túsý úshin, óz tizesin jaılap qana salyp qaldy. Dál osy kezde betin sıpamaq bolǵan Krechmardyń qoly aýada asyldy da qaldy. Sonan keıin Gorn onyń júzine, jańa ǵana ernimen soryp otyrǵan shóptiń sabaǵyn tıgizdi. Krechmar bir túrli kúrsinip qap, álgi kórinbeıtin shybyndy qaǵyp jiberdi. Gorn onyń ernin qytyqtady, — qolymen taǵy da qaǵyp jiberý. Bul bir kúlkili boldy. Kenet soqyr áldeneden saqtana, qozǵalyp qaldy. Gorn basyn buryp, shynyly esikten túri tanys sıaqty, avtomobıl kózildirigin qabaǵynyń ústine kóterip qoıǵan, verandanyń tas alańqaıynda abdyrap qatyp qalǵan júzi qyp— qyzyl semiz adamdy kórdi.

Gorn, oǵan qarap, aýzyna saýsaǵyn aparyp, qazir syrtqa ózim shyǵam dep ıshara jasaǵansha, ol kisi esikti julqyp ashyp, ishke kirip keldi.

"Árıne, men sizdi bilem. Sizdiń aty—jónimiz Gorn", — degen Maks, entige dem alyp, óziniń osy bir jeksuryn jalańash qalpynan birde bir uıalyp—qyzarmaı áli de saýsaǵyn ernine qoıýyn qaıtalap, onyń ústine yrjıyp kúlgenin tyımaı otyrǵan janǵa tike qarap. Bul kezde Krechmar ornynan turyp ketip edi, qabaǵyńnyń ústindegi alqyzyl boıaýy búkil mańdaıyna jaıylyp ketkendeı bolǵan on, kenet aıqaılaı bastady, aıqaıy eshqandaı mán—maǵynasyz aıqaı edi, tek álden ýaqyttan keıin ǵana osy bir doly álemtapyraq daýystar belgili bir sózderge ıe bola bastady. "Maks, men bul jerde jalǵyzbyn, — dep aıqaılady ol. — Maks, meni bul jerde jalǵyz otyrsyń de. Gorn Amerıkada. Bul jerde Gorn joq. Men múlde sý qarańǵy soqyrmyn". — "Aqymaq", — dedi Gorn, qolyn bir silkip basqyshqa alyp barar esikke qaraı júgirdi. Maks kreslo aldynda jatqan taıaqty alyp, Gorndy qýyp jetti de — Gorn burylyp alaqanyn tosty — ǵumyry tiri maqulyqqa qol kóterip kórmegen asa meıirimdi Maks, bar kúshimen Gorndy basynyń qulaq shekesinen salyp kep jiberdi. Al ol áli de kekesin kúlkisin tyımastan sekirip tústi, — kenet kútpegen kórinis paıda boldy: Gorn, beıne bir kúnáǵa batqan adam sıaqty, tisteri aqsıyp qabyrǵa janynda turǵan ol saýsaqtarymen jynysyn japqan boldy. Maks oǵan taǵy umtyldy, biraq tyr jalańash bále sytylyp ketti de basqyshpen joǵary kóterilip bara jatty. Osy sátte Makstyń tý syrtyna áldene qulap túskendeı boldy. Ol Krechmar edi — aıqaılap turǵan ol qolyna pres—pape ustap alypty. "Maks, — dep tunshyǵa sóıledi ol. — Maks! Men bárin túsindim, maǵan paltomdy ber, tezirek paltomdy ber, ol myna jerdegi shkapta!" — Sary ma! — dep surady Maks, demikpesin basa almaı. Krechmar onyń qaltasyn qarap keregin tapty da, aıqaıyn toqtatty.

"Men seni shuǵyl túrde bul jerden alyp ketýim kerek, — dedi Maks. Halatyńdy shesh, paltońdy kı. Myna pres—papeni qaldyr. Men saǵan kómektesip jibereıin. Qudaıym—aý, bular saǵan ne istegen. Má... Meniń qalpaǵymdy al, — túngi týflımen júrgenin eshteńe etpes. Júr, júr Brýno, anaý tómende avtomobıl tur, — eń bastysy, bul azap qamaýynan ketýimiz kerek!"

"Joq, — dedi Krechmar. Joq. Men aldymen onymen sóılesýim kerek, ol maǵan jaqyn, óte jaqyn kelýi kerek. Ol qazir keledi, kúteıik. Meniń tilegim osy, Maks. Ol bir—aq mınótke sozylady".

Biraq Maks ony verandaǵa, sonan keıin baqqa ıterip júrip shyǵardy da, ol jerde jolda turǵan óziniń minip kelgen avtomobılin kórip aıqaılap, qolyn bulǵap shoferdi shaqyrdy. "Tek ol maǵan jaqyndap kelýi kerek, — dep qaıtalady Krechmar, — óte jaqyn kelýi kerek. Qudaı úshin, ol osynda ma? Múmkin, ol, osy ýaqytqa deıin oralǵan shyǵar? Múmkin, ol qasymyzda kele jatqan shyǵar?"

"Joq, Brýno, sabyr et. Júreıik. Eshkim de joq. Tek anaý tyr jalańash terezeden qarap tur. Júreıik, qaraǵym, júreıik".

"Júrem, — dedi Krechmar. — Sen tek, ony kórseń, ony kórýimiz ábden múmkin. Onda sen oǵan kesir jasama, ol maǵan jaqyndasyn, jaqyndasyn".

Olar soqpaqpen tómen úsip kele jatty, biraq birer attap Krechmar es—tússiz qulap tústi. Maks ony áreń degende ustap qaldy. Entige—mentige shofer da kelip jetti. Maks pen ol ekeýi Krechmardy avtomobılge alyp bardy. Osy kezde shaǵyn arba da kelip jetken edi, odan Magda sekirip tústi. Ol júgirip kelip, áldene dep aıqaılady, biraq avtomobıl artqa júrip, ony sol bolmasa, basyp kete jazdap, birden alǵa qozǵalyp, burylystan aınalyp ketti.

37

Annelıza seısenbi kúni Súrıhten telegramma aldy da, al sársenbi kúni keshki saǵat segizder shamasynda, aýyz úıden Makstyń daýsyn, shabadannyń jaqtaýǵa tars etip soǵylǵanyn, aıaq dybysyn, abyr—sabyr júris—turysty esitti. Esik ashylyp, Maks Krechmardy ishke kirgizdi. Onyń saqal—murty muqıat alynypty, qara—kógildir kózildirikti, aqshyl mańdaıynda syzat izi bar, buryn kórmegen kostúmi tym keń bop kórinedi. "Alyp keldim", — dedi Maks sabyrly únmen, Annelıza oramalyn aýzyna basyp únsiz jylap jiberdi. Krechmar sybys shyǵarmaı jylap jatqan jaqqa qarap basyn ıdi. "Júr, qol jýaıyq", — dedi Maks, ony bólme arqyly alyp bara jatyp.

Sonan keıin úsheýi ashanada otyryp tamaqtandy. Annelıza kúıeýine qaraýǵa úırene alar emes. Ol, onyń qaraǵanyn bilip qoıatyn sıaqty. Onyń muńly saltanatty qozǵalysy, aýany qarmap sıpalaıtyn máneri adam janynda aýyr aıaýshylyq týǵyzady.. Maks Krechmarmen balamen sóıleskendeı sóılesip otyryp, oǵan vechına kesip berdi.

Ony Irmanyń burynǵy bólmesine ornalastyrdy, — Annelıza, osy bir aıaq astynan paıda bolǵan jan úshin múlgip turǵan bólmeni jandandyryp, ondaǵy zattardy ózgertip birin alyp, birin salyp júrip, soqyrǵa yńǵaıly ornalastyryp júrgenine tańǵaldy.

Krechmar únsiz. Áli Berlınge saparǵa shyqpaı turyp, sol Súrıhte ol damylsyz Maksten Magdany bir mınóttik kezdesýge shaqyryp berýin ótinýmen boldy, onyń bul kezdesýi bir mınóttan aspaıdy dep ant—sý ishýmen boldy; shynynda da úırenshikti qarańǵylyqta ustap ap, bir qolmen qatty qysyp turyp, ekinshi qolyndaǵy "braýnıńpen" keýdesine, nemese búıirine taqap turyp bir, eki, taǵy da, jetige deıin atý sonshalyqty uzaqqa sozylýshy ma edi. Maks onyń ótinishin oryndaýdan múlde bas tartty, — ol aqyrynda amalsyz úndemeı qaldy da, Berlınge deıin jaq ashqan joq. Annelıza onyń daýsyn birde—bir estigen joq, beıne bir ol, tek soqyr emes, mylqaý da bop qalǵandaı.

Jibek oramalǵa oralǵan, ajal qazynasy derlik aýyr qara zat paltosynyń tereń qaltasynda jatyr edi. Ol vagonnyń dárethanasyn jaýyp ap, "braýnıńti" shalbarynyń artqy qaltasyna aýystyryp saldy da, osynda kelgennen keıin shabadanǵa tyqty, shabadannyń kiltin túnemelikke ýysyna qysyp ustap jatty da, biraq tań ata kórgen qýǵyn—súrgin, qym—qýyt tústen ony túsirip ap uzaq ýaqyt izdeýmen boldy, tuttaı qarańǵyda tósekti aýdarystyryp júrip, aqyrynda taýyp, shabadanyn ashyp "braýnıńti" shalbarynyń qaltasyna, endi kileń ózimen birge bolsyn dep, qaıta saldy.

Ol áli til qatqan joq. Úıde Annelızanyń bolýy, onyń júris — turysy, onyń sybyrlap sóıleskeni (ol nege ekeni belgisiz qyzmetshi áıelmen de, Makspen de sybyrlasyp sóılesetin boldy), bári de ol týraly estelik sıaqty, ári shartty, ári eles bop kórindi. Kóılek sýsyly men álsiz ǵana átir ıisi shyǵatyn estelikten basqa eshteńe joq. Shynaıy ómir, jylan sıaqty asa aılaker, asa aıar, asa qaterli ómir, qalaıda onyń aldyn kesip ótýge tıis ómir basqa jerde sıaqty, qaıda? Belgisiz. Bul ketkennen keıin Magda men Gorn —jylandaı sýsyldap sýmańdaǵan ekeýi, uıasynan shyǵardaı bolǵan kózderi jylt—jylt etip, — zattaryn jınastyryp, áli aýzy jabylmaǵan sandyqtardyń arasynan oratyla shyqqan Magda Gorndy shaǵardaı jabysa súıedi, osynyń bárin ol kóńilimen kórip tur — biraq qaıda, qaıda? Mıllıondaǵan qala, bári de tuttaı qarańǵy.

Jaq ashpaǵan kúıi kún ótti. Tórtinshi kúni tańerteń erte ol baqylaýsyz qaldy: Maks álginde ǵana qyzmetine ketken, túnimen uıyqtaı almaǵan Annelıza áli jatyn bólmeden shyǵa qoımaǵan, shuǵyl áreket jasaý kerek dep sheshken Krechmar páter ishindegi jıhazdardy ustap ári—beri júr. Sálden keıin kabınettegi telefon shyryldady da, arǵy jaǵyndaǵy daýys, óziniń baspadan ekenin, álgi bir sýretshiniń kerek bop turǵanyn, sony qalaı tabýǵa bolatynyn suraıdy, — biraq Krechmar birde—bir telefondy aıta almady, bir jerde jazylǵan, biraq basynda eshteńe joq. Telefon taǵy shyryldady. Krechmar kózge kórinbeıtin telefondy alyp, qulaǵyna tosty. Daýsy tanys sıaqty bireý Gogenvart myrzany, ıaǵnı Maketty surady. "Ol úıde joq", — dedi Krechmar. "A, solaı ma", — dep álgi daýys múdirip qaldy da, kenet: "Krechmar myrza, bul siz be?" — dep sambyrlap qoıa berdi. —"Iá, ıá, ıá, al siz kim bolasyz?" — "Shıffermúller. Men mynadaı máselemen mazalap turmyn. Jańa ǵana Gogenvart myrzanyń keńsesine telefon soqqam, biraq ol áli joq eken. Endi úıden tabam ǵoı dep oılap em. Sizdiń bolǵanyńyz qandaı durys boldy. Bári meniń ózimniń boryshym bolǵandyqtan... Másele bylaı, jańa ǵana osynda zattaryn alyp ketýge Freılen Petere keldi. Men ony sizdiń páterińizge jiberdim, bálkim, basqa tapsyrma bolatyn shyǵar...""Bári durys" — dedi Krechmar kokaınnen aǵash qusap jýyspaı qalǵan erinderin áreń qozǵap. "Ne deısiz?" — "Bári durys" — dep qaıtalady Krechmar. "Men jóndi estimeı turmyn, keshirińiz?" — "Bári durys", — dedi Krechmar qaıtalap, sonan keıin tutqany ornyna qoıdy.

Bir keremeti eshteńege soqtyǵysyp qalmastan aýyz bólmege shyǵyp taıaǵy men qalpaǵyn izdemek boldy, biraq ol ýaqytty jep qoıar edi. Basqyshtardyń shetin aıaǵymen asyǵa—úsige izdep, qolymen basqysh qanatyn qarmap tizesin qolapaısyzdaý búgip "bári durys, bári durys" dep kúbirlegen qalpy Krechmar tómen tústi de kóshege shyqty. Qylaýlap jaýǵan ótkir qar onyń mańdaıyn shansha bastady. Ol baq qorshaýynyń taıǵanaq temirine qolyn qaıta—qaıta tıgizip, taksomotor kele jatqan joq pa dep tyń—tyńdap qoıady. Mine, dymqyl qardy shashyp kele jatqan dóńgelekterdiń sybdyry. Krechmar aıqaılap jiberdi. Sybdyr alystap bara jatty. "Tezirek barý kerek edi", — dep kúbirledi ol.

"Qalasańyz, men sizge kómekteseıin?" — dedi dál ıyǵynyń tusynan estilgen qulaqqa jaǵymdy daýys". "Qudaı úshin, avtomobıl ustańyzshy", — dedi Krechmar.

Motor daýsy, taǵy sybdyr. Bireý ishine kirýge kómektesti. Bireý esikti japty. "Tike júrińiz, tike júrińiz" — dedi Krechmar baıaý ǵana, avtomobıl ornynan qozǵalǵanda ǵana ol, alǵa umtylyp, saýsaǵymen shynyǵa tıdi de, ony shertip otyryp adresti aıtty.

Burylystardy sanaıyq. Birinshisi, — Mosshtrasse bolsa kerek. Sol jaqtan tramvaıdyń shyqyldap, tarsyldaǵan dybysy shyqty. Krechmar kenet onymen birge bireý—mireý otyrǵan joq pa eken degen oımen qolymen óziniń aınalasyn baıqap, oryndyqty, aldyńǵy jaǵyn qarmap kórdi. Taǵy da burylys — bul Vıktorıa—Lýıza—Plas bolý kerek. Nemese Pater—Plas? Qazir Kaızer Aleıasy. Toqtady. Kelip qalǵanymyz ba? Múmkin emes, burylys shyǵar. Kem degende áli bes mınót júrý kerek edi ǵoı... Biraq esik ashyldy. "Keldińiz, — dedi shofer, elý altynshy nómir".

Krechmar syrtqa shyqty. Aldynan jańa ǵana telefonmen sóılesken qýanyshty daýys shyqty. Úıdiń shveısary Shıffermúller: "Aıaq astynan kep qaldyńyz ǵoı, qýanyshtymyn, Krechmar myrza. Freılen Petere joǵaryda, ol..." — "Tynysh, tynysh", —dep kúbirledi Krechmar — Tóleńizshi meniń kózim..." Ol tizesimen áldenege tıip ketti —balalardyń velosıpedi bolsa kerek. "Meni úıge kirgizińizshi, — dedi ol. — Páterimniń kiltin berińiz. Tezirek. Endi meni lıftige aparyńyz. Tezirek. Siz osynda qalyńyz. Tetikti ózim basam..."

Lıft yńyrsı qozǵaldy, basy sál—pál aınalǵandaı boldy, sonan keıin ol ókshe tusyn solq etkizdi de toqtady.

Ol lıftiden shyǵyp, baǵytyn jóndep esepteı almaı, bir aıaǵy qurdymǵa ketip bara jatqandaı boldy da, aıaǵy basqyshtyń kelesi tekpeshegine tıdi. Otyra qaldy. "Ońǵa, taǵy da ońǵa júrý kerek", — dedi ol sybyrlap, sóıtip esikke deıin jetti. Artyq bir dybys pen syldyr shyǵaryp almas úshin, qulyptyń uıasyn taýyp otan kiltin saldy, esik ashqanda shyǵatyn tanys ún shyqty.

Solǵa, solǵa — buryshtaǵy shaǵyn qonaq bólme — qaǵazdardyń sybdyry estildi de, sonan keıin júrelep otyra bergen adamnyń býyny úzilgendeı áldene sytyr ete tústi. "Siz maǵan kerek bolasyz, Shıffermúller myrza, — dedi Magdanyń daýsy. — Mynanyń bárin alyp shyǵýǵa kómektesýińiz kerek..." Daýys kilt úzildi. "Kórdi" — dep oılaǵan Krechmar, qaltasynan pıstoletin shyǵardy. Sol jaqtaǵy bólmede áldene syrt ete qaldy da, Magda tamaǵyn kenep, únin sozyp jalǵastyrdy. "...Munyń bárin tómenge túsirý kerek. — Nemese odan da shaqyryńyz..." Onyń daýsy "shaqyryńyz" degen sózge toqtap qaldy da, óli tynyshtyq ornady.

Krechmar, oń qolyna "braýnıńin" ustaǵan qalpy sol jaqtaǵy ashyq esiktiń jaqtaýyn ustap ishke kirgen boıda esikti tars japty da, oǵan arqasymen súıenip tura qaldy.

Tynyshtyq ornady. Bul bólmede Magda ekeýi ǵana ekenin bilip tur, odan shyǵatyn esik —ózi tirep turǵan esik qana. Ol bólmeni kózben kórip turǵandaı biledi: sol jaqta — jolaqty dıvan, oń qabyrǵada — ústel, onyń ústinde balerınanyń farfor músini, tereze janyndaǵy buryshta — qymbat baǵaly mınıatúralar salynǵan shaǵyn shkap, ortasynda jolaqty eki oryndyq qoıylǵan basqa ústel.

Qolyn sozǵan qalpy ol "braýnıńin" olaı—bulaı júrgize bastady, qandaı bir bolmasyn sybys kútýde. Magdanyń mınıatúralardyń mańynda ekenin búkil bolmysymen sezinip tur, — sol jerden ýly jyly dem shyǵatyndaı, aptapty kúngi aýa sıaqty, sol jerde áldene dirildeıtindeı.

"Braýnıń" uńǵysyn olaı—bulaı júrgize otyryp doǵany qaýsyryp qysa bergisi keldi, kenet áldene syqyr ete tústi. Atsa ma eken? Joq, áli erte. Jaqyndaı túsýi kerek. Ol ústelge soǵylyp turyp qaldy. Ýly jylylyq bir jaqqa jyljyǵandaı boldy da, óziniń aıaǵynyń dybysynan týǵan tasyr—tusyrdan, qaı jaqqa jyljyǵanyn ańlaı almaı qaldy. Ol ýly jylylyq tereze mańyna ketken sıaqty. Esikti qulyptap qoısa toı erkinirek bolar edi. Kilti bolmady. Ol endi ústel shetinen ustap ap ony esik jaqqa tartty, ýly jylylyq taǵy oryn aýystyrdy, qaýsyrylyp qysyp keledi. Esikti tirep qoıyp, ol qolyn sozǵan qalpynda "braýnıńti" aýamen taǵy da olaı—bulaı júrgize bastady, taǵy da tastaı qarańǵylyqta dirildegen tiri núkteni tapty. Sonan keıin ol birdeńeni syqyrlatyp ap, óz qulaǵyna ózi kesir jasamas úshin jaılap alǵa jyljydy. Qatty bir nársege kep tirelip qaldy, "braýnıńti" tómen túsirmesten onyń ne ekenin sıpap qarady. Shaǵyn sandyq. Ol ony dıvan jaqqa ysyryp bólmeni qıǵashtap júrdi, sóıtip óziniń jemtigin buryshqa tyqpaq. Onyń estýi men sezinýiniń kúsheıgeni sonsha, ol Magdanyń qaıda ekenin búkil tamyr—talshyǵymen bilip tur. Ol demniń sybysy da emes, júrektiń soǵysy da emes, qazir, tap qazir ǵumyry úzilip, máńgilikke toqtaıtyn, sóıtip qarańǵylyqtan qutylyp birjola damyl tabatyn, áldeqandaı bir áser jıyntyǵy, dálirek aıtqanda ómirdiń sesi bolatyn. "Biraq ol sol múıistiń aıaq astynan jeńildep qoıa bergenin baıqady, pıstoletin sál buryp qalyp edi, álgi múıis qaıtadan jylylyqqa toldy. Sonan keıin ol ýly jylylyq tómen shógip bara jatty, tómendeı berdi, tómendeı berdi, mine ol eńbektedi, endi edenge uzynynan sozylyp jatpaq. Krechmar odan ári shydaı almastan shúrippeni basyp qaldy. Pıstolet daýsy qarańǵylyqty qaq aıyryp jibergendeı boldy da, artynsha áldene qyshqyryp qap ony perip kep qaldy, soqqy basyna, ıyǵyna, keýdesine tıip jatty. Ol laqtyrylǵan oryndyqqa shalynysyp qulap tústi. Krechmar qulap bara jatyp "braýnıńin" qolynan túsirip aldy da, ony sıpalap izdeı bastady, biraq sol sátte bireýdiń aptyǵa dem alǵanyn sezindi, sýmańdaǵan bir qol, ol sıpalap izdegen nárseni alyp ketti. Krechmar jibek kıgen tiri deneni ustaı aldy, kenet — álemtapyraq esalań daýys shyqty: dál búıirinen áldene solq etkizip soǵyp jibergendeı boldy da, qulaǵy shyńyldap qoıa berdi, qandaı azapty aýrý, sál bolsa da qımyldamaı otyrǵan jón, sonan keıin qumnyń ústinen kógildir tolqynǵa, kógildir, joq, altyn jaldy kógildir—qyzyl tolqynǵa qaraı júredi, boıaýdy kóre bilgen qandaı jaqsy, olar quıylǵan ústine tolassyz quıylyp aýzyn toltyryp jatyr, apyr—aı, qandaı jup—jumsaq, qandaı tymyrsyq, budan ári tózýge bolmaıdy, ol meni óltiredi, onyń baqyraıyp, uıasynan shyǵyp ketken kózderi qandaı deseńizshi, — biraq ne bolǵanda da turý kerek te, júrý kerek, men óıtkeni kórip turmyn ǵoı, — soqyrlyq degen sóz bolyp pa? Men muny nege buryn bilmegem... biraq áldene býyp, tunshyqtyryp aǵyp jatty, aǵýyn toqtatý kerek qoı, taǵy da, taǵy da, asyp—tasyp barady, shydaı alar emes.

Ol basyn tómen salbyratyp edende otyr edi, sonan keıin alǵa qaraı enjar ǵana eńkeıe túsip, bir búıirine jantaıyp qulap ketti.

Typ—tynysh. Aýyz úıge shyǵatyn esik aıqara ashyq. Ústel bir jaqqa ysyrylyp tastalǵan, aqshyl—kógildir kostúm kıgen adamnyń óli denesiniń qasynda oryndyq jatyr. "Braýnıń" kórinbeıdi, ol onyń astynda. Annelızanyń kezinde, balerınanyń forfor músini turatyn ústel ústinde, endi astary ashylyp qalǵan bıalaı jatyr. Jolaqty dıvannyń qasynda túrli—tústi sýretter japsyrylǵan syrbaz sandyqsha tur: Solfıa, Adratık ateli. Aýyz bólmeden basqyshqa shyǵatyn esik te ashyq qalypty. Da da turý kerek te, júrý kerek, men óıtkeni kórip turmyn ǵoı, — soqyrlyq degen sóz bolyp pa? Men muny nege buryn bilmegem... biraq áldene býyp, tunshyqtyryp aǵyp jatty, aǵýyn toqtatý kerek qoı, taǵy da, taǵy da, asyp—tasyp barady, shydaı alar emes.

Ol basyn tómen salbyratyp edende otyr edi, sonan keıin alǵa qaraı enjar ǵana eńkeıe túsip, bir búıirine jantaıyp qulap ketti.

---