InfoHub Logo

Bıyl qysqy demalysta aýylǵa kelgenimde, qaryndasymnyń sonshalyqty tez ósip, ózgerip ketkeni qatty tańyrqatty.

Keshe ǵana jolda kele jatqanymda ony kóz aldyma tipten basqasha elestetip edim. Orta boıly, tolyqsha kelgen qara tory júzdi, ár kezdegi erke qalpynda menimen talasa ketýge daıyn turatyn ójet qyz. Sholaqtaý kelgen súıkimdi murny únemi kúlki nyshanyn ańǵartyp, sóılegen kezde delbirep turatyn. Qaq jara órgen qalyń qara shashynyń mańdaı aldy burymyna qosylmaı, buıralana shoqtanyp bitken. Ol keıde jelbirep kózine túsetin. Osy bir kózine túse beretin «tentek» shashy keıde meniń zyǵyrdanymdy qaınatýshy edi. Óz-ózimnen qaryndasyma tıiskim kelip ketetin de aıaq asty ashý shaqyryp, aıqaılap urysa bastaıtynmyn. Shynymdy aıtsam, úıdegi ýaqytymnyń kóbi qaryndasyma shúılige júrip, úlkendik aqyl aıtýmen ótetin-di. Onyń boıynan árqashan qyzǵa laıyqsyz minder taýyp, kinálap ursýshy edim. Al urysqan kezimde, ol kózi japaqtap bárin moıyndap, únsiz otyratyn da meniń júzimde sál jylylyq paıda bolǵan sátte-aq ózime qosyla ezý tartatyn. Sol-aq eken, meni qýaqy qylyǵymen aldaýsyratyp, eptep qana esikke jylysatyn. Eger menen buryn esikke jetip úlgerse, aıtqan aqylymnyń túgeldeı zaıa ketkeni. Álginde ǵana jaýdyrap otyrǵan qaryndasym, tordan qutylǵan dala qusyndaı, oınaqshyp shyǵa keledi. Maǵan qarap tilin shyǵaryp:

— Maqtanshaq! Úlken bolǵanyńa maqtanasyń ǵoı, brr...— dep mazaqtap syrtqa qasha jóneletin. Ondaıda men jarylyp kete jazdap, yzaǵa býlyǵamyn. Artynan qýa shyǵyp:

— Kelersiń, bálem, úıge! — dep judyryǵymdy túıemin.

Keı kezderde onyń kúndelikti sabaqtaryn tekserip qarap, suraýlar berip ózimshe «emtıhan» da alatynmyn. Suraýlarym árdaıym sabaqqa pálendeı qatysy joq, kezdeısoq bolýshy edi. Eger qaryndasym jaýapty dóp qaıtara almaı qalsa, urystyń bastalǵany. Biraq amal qansha urysyp aıtqan aqylymdy kúle tyńdap, jóni kelse álgindeı mazaqtap kete beretin. Ásirese osy tilin shyǵaratyn ádetti qaıdan tapqanyn bilmeımin, qansha aıtsam da qoımaıtyn.

Mine, osyndaı erke qylyqty minezderimen saǵyndyrǵan sol qaryndasym búgin bir túrli ózgerip, jat bolyp ketken sekildi. Júgirip kep qushaqtaı alar dep turǵanymda, salmaqty basyp kelip sabyrly amandasýy da oıymdaǵydaı bolyp shyqpady. Sonda da bolsa men amandyqtyń sońynan:

— Qalaı oqyp júrsiń? Áli emtıhan alamyn,— dep úlkendik ádetimmen eskertip qoıǵam. Ol sál qyzaryp ketti de:

— Daıynmyn, aǵa,— dedi.

Qaryndasymnyń qazirgi júris-turysy da, sóıleýi de, tipti ezý tartyp kúlgeni de basqasha. Boıy suńǵaqtanyp, qara tory erke júzi ashańdaǵan, eseıgendik pishin bar, oınaqshyp turatyn otty kózderi de baısaldy, oıly qaraıdy. Sholaq murnynyń ushy úshkildenip, qyrlana túsipti. Jańadan tikkizgen qyzyl drap paltosy da óńine jarastyq berip tur. Bir sózben aıtqanda, qaryndasym tamasha sulý qyz bolypty. «Qyz degen tez boı jetedi»,— dep apamnyń talaı aıtqany esime tústi. Biraq men onyń osy ásem sulýlyǵynan góri, tıise ketýden taıynbaıtyn, erke qylyǵyn ańsap kelip edim ǵoı. Oılap qarasam, aıtty-aıtpady, qaryndasym boı jetetindeı jasqa kelip qalypty, endi bir aıdan keıin týra on jetige tolady eken. Orta mektepti de bıyl bitirmek.

Úıge kirip jaıǵasyp otyrǵan soń da, birneshe ret onymen burynǵydaı sóılespek bolyp ońtaılanyp edim, sózimiz baılanyspady. Buryn qala jaıyn qaıta-qaıta surap, tańyrqap, qyzyǵa tyńdaıtyn qaryndasym bul joly meniń jańalyqtaryma da qumartqan joq. Tipten saldarly. Ár sózden soń ózimniń sóz jalǵap, ár nárseni suraı berýime týra keldi. Qaı ınstıtýtqa túsýge daıarlanyp júrgendigin suraǵanymda:

— Bilmeımin... áli oılanamyn,— dedi ol lajsyz ezý tartyp. Onan soń oıyn eki ushty aıtty: — Múmkin aýylda qalarmyn...

Keshki astan keıin qaryndasym sabaqqa daıarlaný úshin túpki bólmege ketti de, biz apam ekeýmiz as bólmede shaı iship ońasha qalǵanbyz. Apam aldymen meniń ınstıtýttaǵy hal-jaıymdy, oqýdy qashap bitirip, qaıda jumys isteýge baratynymdy tizbelep suraı bastady. Dál osy jaılardy apam buryn da birneshe ret surap bile tursa da, bul joly ádeıi sóz bolsyn dep otyrǵany belgili edi. Sondyqtan buryn áldeneshe aıtqanymdaı, oqýymnyń bitýine áli eki jarym jyl baryn, múmkin bolsa bitirisimen agronom bolyp ózimizdiń aýylǵa keletinimdi taǵy da qaıtalap aıtyp berdim. Aýylda bolyp jatqan jańalyq, ózgeristerdi de sóz ettik. Apamnan estidim: orta mektepti bitirgen bizdiń aýyldyń birtalaı jastaryn kolhoz aýyl sharýashylyǵynyń túrli salasy boıynsha mamandar daıarlaıtyn tehnıkalyq kýrstarǵa, joǵary oqý oryndaryna túsýge daıarlyqqa jiberip jatqan kórinedi.

— Álgi, Dáýkeniń balasy Nurlandy bilýshi me eń?

— Asa jaqsy bilmeımin,— dedim.

Meniń syrtta oqyǵanyma talaı jyl bolǵandyqtan ózimnen sońǵy balalardy jaqsy bilmeýshi edim. Osyndaı demalystarǵa kelgenimde olar oıda-qyrda jumysta bolady da menimen kezdese bermeıtin. Jasyratyny joq, men de ózimnen keıingi jastarmen tanysyp, istes bolýdy oılaǵan emespin. Tek keıbir úlkenderdiń osy apam ataǵan Nurlandy maqtaǵany esimde. Estýimshe ol ótken jyly orta mektepti bitirisimen ózimizdiń aýyldaǵy elektr stansıasyna jumysqa kirgen. Úsh aıdaı monterdiń kómekshisi, onan keıin monter bolyp isteıdi deıtin.

— Nurlan qazir qaıda isteıdi? — dep suradym.

— Stansıada tikinık deı me, ne deýshi edi, sonyń kómekshisi. Jap-jaqsy eńbek etip, tabysy da mol, bir úıdiń ıesi bop qalǵan balany kolhoz endi úsh jyldyq oqýǵa jibergeli jatyr. Bet aldy oqı bergenniń nesi jaqsy deısiń,— dedi apam jaqtyrmaǵan pishinde.

Men apamnyń sóz tórkinine túsine qoıdym. Ol kisiniń oıynsha, meniń aýylǵa sırek kelýim, ótken jazdaǵy praktıkamdy basqa kolhozda ótkizýim — dalada júrip jatbaýyr bolyp ketkendiktiń saldarynan deýshi edi. Kórshi kempirlermen syrlasa otyryp:

— E-eı, kórshi-i! «Ananyń kóńili balada, balanyń kóńili dalada» dep burynǵylar beker aıtpaǵan eken,— dep, talaı kúrsingeni esimde. Mine, Nurlan týraly sóz qozǵaǵanda kómeıinde osy oılar jatqan bolar dep túıdim. Bireýdiń balasynda ne jumysy bar deseńizshi.

— Oqyǵany durys qoı, apa,— dep men Nurlanǵa shyn tilektes ekenimdi bildirdim. Jaýabym apama unamaı qaldy bilem, bir shyny shaıdy ishkenshe, tómen qarap únsiz otyrdy. Eskirgen bátes oramalymen tershigen mańdaıyn súrtti de, ústińgi jaǵy qymtap jabylmaǵan terezeden syrttaǵy qarańǵy túnge qarady.

— Álımaǵa qatty sóz aıtyp renjitip alyp júrme,— dedi álden ýaqytta, baǵanadan beri aıta almaı otyrǵan sózderin túıindep.

Tosyn aıtylǵan bul sózge men ne derimdi bilmeı ańtarylyp qaldym. Buryn qaryndasyma urysqan kezderimde áste aramyzǵa túsip kórmegen. Keı ýaqyt Álıma jylap kep meni shaǵystyrǵanda:

— Eshteńe etpeıdi. Óz aǵań ǵoı, seni jaman bolsyn deı me,— dep jubatatyn.

Al apamnyń qazirgi sóz syńaıynan Álımaǵa aldyn ala arasha túsip otyratynyn jaqsy sezdim. Meniń urysýyma endigi jerde jol bermeıtini anyq edi. Az da bolsa kóńilim kirbiń alyp qalǵandaı. Qazbalap eshteńeni suraǵan da joqpyn. Suraǵym da kelmeıdi.

Erteńine túste qaryndasym mektepten tunjyrap, óte kóńilsiz qaıtty. Onynshy klastyń sabaǵy aýyr tıip júrgen bolar dep, mazalaǵan joqpyn. Oqý quraldaryn qoıǵan jerden ózim baryp kúndeligin taýyp alǵam. Meniń qımylymnan kóz aıyrmaı Álıma bozaryp ketti.

— Aǵa, ıesinen ruqsat suramaısyz ba?—dedi salmaqpen, aqyryn ǵana. İńǵaısyzdanyp-aq qaldym. Syr bermeýge tyrysyp:

— Men seniń bóteniń emespin. Ruqsat suraý-suramaýym mindet emes, — dedim. Munan ári oǵan esh kóńil aýdarmastan kúndeligin aqtaryp qaraı bastadym. Jańa ǵana betime yzǵary tepken ashýym qaıtyp, eriksiz rızalyq bildirýime týra keldi. Kúndeliktiń alǵashqy betterinen bastap kileń «bestik» baǵalar tizilipti. Tek búgin ǵana fızıkadan «úsh» alǵan eken. Qaryndasymnyń jabyrqaýy osydan bolar dep oıladym.

— Óziń altyn medalǵa kandıdat ekensiń ǵoı,— dedim kóńilin aýlamaq bolyp. — Eshteńe etpeıdi, bir «úsh» degen nemene...

Álımada ún joq. Sup-sur bolyp, ornynan qozǵalmaı otyr. Álginde kózinen baıqaǵan qaljyraý men sharshaǵandyq muńǵa aınalypty.

— Álıma, saǵan ne bolǵan? Álde bireý renjitti me? Qaryndasymnyń súıkimdi jumyr ıegi diril qaǵady. Móldiregen jas betinen jol syza syrǵyp baryp, tamyp ketti. Eshteńege túsine almaı, men kúndeligin ornyna qoıa bergenimde, arasynan tórtke bólingen sýret syrǵyp kep, aıaǵymnyń astyna tústi.

Eńkeıip ala bergenimde:

— Aǵa, ózime berińiz... Janym aǵa...— dep jylap kelip qolyma jabysty. Tórtke bólingen jigit sýretin anyqtap kóre almastan, qaryndasyma qaıtyp berdim. Ne derimdi ózim de bilmedim.

Eki kún ótkenshe qaryndasym maǵan úlken jumbaq boldy. Ózimdi qapalandyrǵan jaıdy suraýǵa esh múmkindik bolmady. Men janyna jaqyndasam bolǵany, uıalatyn bolý kerek, ár nárseni syltaýratyp Álıma taıyp otyrady. Onyń ber jaǵynda maǵan shynyn aıtpaıtyndaı da túr kórsetti. Tas-túıin bop bekinip alǵandaı. Amalsyzdan qolaıly bir kezdi kútip, sabyr etýime týra keldi.

Túpki bólmede ońasha kitap oqyp otyrǵam. Kún sáskeden aýyp qalǵan. Bir kezde tereze aldynan jas jigit pen alasa boıly sary qyz ótti de, azdan keıin syrtqy esik qaǵyldy. Álıma kórshi bólmede yńyldaı ándetip júrip estı qoımaǵan soń, shyǵyp esik ashtym. Meni kútpegen bolý kerek, qyz da, jigit te qysylyp qaldy. Ekeýi qosarlana amandasty da Álımany surady. Úıde ekenin aıtyp, ishke shaqyrǵanymsha bolǵan joq, bizdiń dabyrymyzǵa qaryndasym da shyqty. Aldymen maǵan qarap qyzaryp ketti de, artynsha esik aldynda yńǵaısyzdanyp turǵan jas jigitke buryldy. Sportshylardyń sholaq tonyn kıgen boıshańdaý, qara tory jas jigit kináli jandaı tómen qarap únsiz tur.

— Nurlan senen kitap suraı keldi,— dep jigit úshin jaýapty alasa boıly sary qyz berdi. Kishirek kózderi Álımaǵa jaýdyraı qıyla qarap ımene, batylsyz jymylyqtaıdy. Júzinde jumbaqty bir syr bar sıaqty. Al men senimen birge sabaq oqyǵaly keldim.

Óz-ózinen dir-dir ótken qaryndasym tistene turyp, ázer ún qatty.

— Qandaı kitap kerek? — dedi sybyrlaǵandaı aqyryn sóılep. Endi sál bolsa, jylap jiberetindeı kórindi. Nurlan ne derin bilmeı sıpalaqtap, qolaısyz jaǵdaıda qaldy. Qaryndasymnyń osy sáttegi maǵan bir túrli jat, oǵash minez kórsetkenin unatqan joqpyn.

— Munyń qalaı, Álıma, aldymen joldastaryńdy úıge kirgizip, sonan soń jón suramaısyń ba? Káne, Nurlan, úıge kir,— dep osy jerde ózim óktemdik ettim. Nurlan bólmege kirgen soń da qıpaqtap, birden otyra qoımady.

— Óte asyǵyspyn. Qazir ketpek edim,— deı berdi.

Bul sóziniń álde maǵan, álde Álımaǵa arnalǵanyna túsine almadym. Sonda da, ózara qysylmaı erkin sóılessin, degen oımen túpki bólmege kirip kettim. Nege ekeni belgisiz kóńilim tynyshtyq taýyp otyra alatyn emespin. Esik pen tórdiń arasynda árli-berli júrdim de qoıdym. Kúnbatys jaqtaǵy jalǵyz terezeden álsin-álsin syrtqa qaraımyn. Bul terezeden aýyldyń batys jaq bir bólegi jáne stansıaǵa qaraı baratyn tas jol anyq kórinip turýshy edi. Osydan eki jyl buryn tas joldyń eki jaǵyna mektep oqýshylary otyrǵyzǵan jas terekter de bul kúnderde boı tartyp, kózge ystyq kórinedi. Tas jolǵa qaraǵan saıyn oqýǵa alǵash attanǵan kezim oıyma túsetin. Anyq esimde, anaý tóbeniń kúnshyǵys jaǵyndaǵy jol burylysynda mashınaǵa otyrǵanym. Basqalarmen birge meni mekteptes qurbym Sáýle de shyǵaryp salyp edi. Sondaǵy Sáýleniń «qosh!.. qosh!..» dep mashına sońynan telmire qarap uzaq turǵany áli kúnge kóz aldymda... Ol ekeýmiz aılar boıy hat alysyp turdyq. Sáýle aýyl týraly, ondaǵy jańalyqtar jaıynda kóp jazatyn. Al men bolsam «óziń kórgen joqsyń, qalanyń jańalyqtaryn qalaı jazamyndy» syltaý etip, jaýapty nemquraıdy sholaq qaıtarýshy edim. Jeti aıdan keıin meniń eń sońǵy hatyma jaýap kelmedi. Men de qaıtyp hat jaza qoımadym. Osylaısha aramyz úzilgen edi. Keıin aýylǵa kelgende estidim: Sáýle kórshi kolhozda turatyn bireýge turmysqa shyqqan eken. Júregimde aýyr muń paıda boldy. Men ony súıetinimdi sonda ǵana sezdim. Amal ne?.. «Qolda barda altynnyń qadiri joq» degen ǵoı. Tek jastyq shaqtaǵy dostyqty eske túsirýmen ǵana tynǵanmyn. Sondaǵy Sáýle meni shyǵaryp salyp, qoshtasqan tas jol terezemniń aldynda eskertkishteı bolyp qalǵan. Qazir sol joldyń ústinde tyqyrshyq atqan qos atty shana áldekimdi kútip tur. Ústindegi býyp-túıgen júgine qaraǵanda, alys saparǵa júretin jolaýshynyki tárizdi. Onan aryda munarlaǵan qysqy aspan býlanǵan áınek sıaqty bulyńǵyr tartady.

Birazdan keıin terezeniń aldynan áýeli bultalańdaı asyǵyp alasa boıly sary qyz, artynsha ile-shala kıingen qaryndasym men Nurlan ótti. Saǵatyna qarap qoıǵan Nurlan áldeneni aıtyp, asyqtyryp barady. Álıma baǵanaǵydaı emes, onyń aıtqandaryn únsiz tyńdaýda. Bular sol júrispen eshqaıda burylmastan, álgi jol ústinde turǵan jalǵyz shanaǵa jetti. Ol jerde ekeýi biraz turdy. Álıma tuqıǵan qalypta Nurlannyń omyraýyn shuqylap tur. Nurlan bolsa sál eńkeıe bere basyn tez kóterip alady. At basyn sirese tartyp otyrǵan adam aqyryndap júre de bastady. Nurlan birese júrip bara jatqan shanaǵa, birese Álımaǵa qarap jaltaqtaıdy. Kenet ol maǵan qyzǵanyshty da erekshe bir sezim tastap Álımaǵa oqys eńkeıdi de, shana sońynan júgirdi. Qos at shanany alǵa sýsytyp ala jóneldi. Apamnyń áneýgúngi aıtqany ras boldy. «Qap, maǵan nege kirmeı ketti, álde uıaldy ma eken?» dep oıladym. Qaryndasym sol ornynda qybyr etpesten shana sońynan qolyn bulǵap qala berdi. Múmkin, kózine jas ta kelgen bolar. Maǵan «qosh!.. qosh!..» degen sybyrly úni estilgendeı sezildi. Qarap tura berýge dátim jeter emes. Kúrsinip baryp dıvanǵa jata kettim. Shym-shytyryq oılar maza bermeıdi. Barlyǵy da qaryndasym týraly. Bólmege kirgen apam, nege ekenin bilmeımin, meni uıyqtap jatyr dedi me, bolmasa tynyshtyqty buzǵysy kelmedi me, áıteýir esik aldynda biraz únsiz turdy. Júzine buryn men baıqamaǵan ájimder paıda bolǵan. Jaılap júrip kelip stol ústindegi kitapty aqtardy.

— Nurlan oqýǵa ketti,— dedi álden ýaqytta qapalanǵan kóńilmen.

— Oqyǵany durys qoı...

Bul joly da apam meniń jaýabymdy unatpady. Kóp ýaqyt únsiz otyrdy. Bir kezde tereze aldynan júgire basyp qaryndasym ótti de, eki ıinimen alqyna dem alyp ústimizge kirdi. Tipten biz kútkendeı emes. Balǵyn júzinde qýanysh oınap tur. Kelgen boıda apamdy qapsyra qushaqtap, bir aınaldyra bılep shyqty... Apam yńǵaılanyp, áldeneni aıtpaq bolyp edi, biraq Álıma yryq bermedi.

— Apa, apataı, keregi joq, eshteńe aıtpańyzshy. Siz qalaı deseńiz de báribir, men oǵan senemin, senemin...— dedi apamnyń qulaǵyna jalynyshty sybyrlap.

Qaryndasymnyń sol baıaǵy erke qalpyna baısaldylyq enip, sulýlyǵyna basqasha bir jarastyq berip tur. Tek kózinde ǵana jan bilmes tereń syr bar tárizdi. «Alǵashqy mahabbatyń sátti bolsyn, qaryndasym» — deımin ishteı men.

---