InfoHub Logo

Ýnıversıtet aldyndaǵy aıaldamada adam qarasy kóp eken. Jarty saǵattan astam ýaqyttan keıin Qudaıǵa qaraǵan kóliktiń bireýi toqtady-aý áıteýir. Sol jıyrma adamdyq shaǵyn avtobýsqa qyryq toǵyzynshy bolyp men de kirip úlgerdim. Eldiń ózi bir aıaǵyn qoıarǵa jer tappaı tursa, bir kesir joldas “otyratyn oryn joq eken, ıá” dep ózinshe ókinish bildirdi. Onyń sózine myrs ettik te qoıdyq.

Bir kezde meniń qolymdy bir kishkentaı qoldyń qysa ustaǵanyn sezdim. Qasymda toǵyz, ondar shamasyndaǵy eki kishkentaı qyz turǵan, solardyń biriniń qoly eken. Saqtyq jasap turǵan shyǵar dep úndemeı tura berdim. Sóıtsem, ol qyz meniń qolymdy qasyndaǵy qyzdyń qoly eken dep shatastyryp ustap tur eken. Bir kezde qoldyń úlken ekenin sezdi-aý deımin, alaqanyn ary-beri jyljytyp ustap kórdi de aınalasyna qarady. Men onyń sábı júzine qarap kúldim. Qol meniki degenim shyǵar. Al ol bolsa betime únsiz tańyrqaı qarap turyp, bir kezde kúlip jiberdi.

— Báse, mynanyń qoly qalaısha úlkeıip ketken dep tańdanyp tursam, sizdiń qolyńyz eken ǵoı, — dep qasyndaǵy qyzdy nusqady. Sodan keıin ekeýara áńgimemiz jandanyp sala berdi deısiń. Jol boıyna ish pystyrmaıtyn serik tabylǵanyna ishteı qýanyp ta turmyn. Ústime ilip alǵan jupyny kıimimnen qaı toptaǵy adam ekenimdi ańǵarsa kerek:

— Qanshasynshy kýrsta oqısyz? — dedi. Men qaljyńǵa súıep:

— Qanshasynshy kýrsyń ne, aınam-aý, men muǵalimmin, — dedim. Ol sengen joq. Senbegeni bylaı tursyn:

— Al kerek bolsa, muǵalimmin dep qoıady. Ústine kıip alǵan kıimdi qarap qoısashy, — dep keleke qyp kúldi. Men bolsam “uıalǵan tek turmastyń” kerine salyp:

— Iá, ras, muǵalimmin, — dedim.

— Qaı sabaqtan beresiz?

— Tarıh jáne geografıa pánderinen.

Meniń shynymen muǵalim ekenime degen kúdigi seıilmese kerek, synap bilgisi keldi.

— Oho, siz geografıa pániniń muǵalimi bolsańyz, mynany bilýińiz kerek. Nil ózeniniń uzyndyǵy kansha? Osy suraqqa jaýap bere alsańyz seneıin, — dedi.

Ólgen jerim osy eken dedim. Shynymdy aıtsam, bilmeıtin edim sol ózenniń uzyndyǵynyń qansha ekendigin. Mektep programmasynda oqýyn oqydyq qoı, biraq umytyp qalǵan ekenmin. Surap alǵan aýrýǵa daýa joq, endi ne de bolsa jaýap berý kerek. Onyń ústine avtobýs ishindegi ishi pysyp kele jatqan jurttyń báriniń nazary áldeqashan bizge aýǵan. Aýzyma qaıdan túskenin bilmeımin:

— Alty myń shaqyrym, — dedim. Qý qyz syqylyqtap bir kúlip aldy da:

— Áı, muǵalim aǵam-aı, nege ótirik aıtasyz? Tappadyńyz. Bilmeseńiz men aıtaıyn — budan bylaı jadyńyzda saqtańyz. Álemdegi eń uzyn ózen osy Nil ózeni. Bul ózenniń uzyndyǵy bes myń tórt júz shaqyrym, — dedi. Men qutylyp ketpek bolyp:

— Sen oqyǵanda sondaı bolǵan shyǵar. Ózender bir qalypta tura bermeıdi. Jıi-jıi uzaryp, ne bolmasa qysqaryp turady. Sen oqyǵanda bes jarym myń shaqyrym bolsa, odan beri uzaryp, alty myń shaqyrym bolǵan shyǵar, — dedim. Tátti qyz bul joly da ońaı qutyldyra salǵan joq. Odan ármen keleke qylyp:

— Áı, aǵa-aı, siz de qatyrady ekensiz. Siz turmaq sizdiń ákeńiz oqyǵanda da osylaı bolǵan. Jáne sizdiń nemereńiz de osylaı dep oqıtyn bolady. Meni nege aldaısyz. Bilmeseńiz “bilmeımin” dep aıtpaısyz ba? Men sizge ekilik baǵa qoıǵaly otyrǵan muǵalim emespin ǵoı. Shynymdy aıtsam, siz muǵalim emes, talantsyz akter sıaqtysyz, — dedi.

Sodan az-kem ýaqyt únsiz turdy da qaıta bastady.

— Siz jańa georgrafıamen qosa tarıh páninen de sabaq beremin dedińiz, ıá? Onda aıtyńyzshy, Ejelgi Egıpette el bıleýshini ne dep aıtady? Mysalǵa bizde Prezıdent deıdi, — dep bastady da uzaq sonar málimetterdi aldyma jaıdy deısiń kelip. Qaı memlekette qalaı aıtatynyn aıtyp shyqty. Al endi aıtyńyz dedi. Sál oılanyp alý úshin qýlyqqa kóship, “suraǵyńdy túsinbeı qaldym, qaıtalashy?” — dedim. Ol bolsa taqyldap turyp:

— Egıpette el bıleýshini ne dep aıtady? — dedi. Biletin-aq sıaqty edim, esime túsire alsamshy. Jurt nazary jep barady. Bilmeı qalsam uıat bolady. Ózime de obal joq, baǵana geografıa pánin ǵana aıtsam ǵoı, bul suraqty qoımas edi. Bir pándi azsynǵandaı ekinshi pándi aıtyp nem bar edi. Endi azabyn tartyp jatyrmyn.

— Biletin edim. Tek jumystan sharshap shyqqandiki me, esime túsire almaı turmyn. Basqy árpin aıtshy, — dedim.

— P…

— Tak, tak, tak… Tilimniń ushynda tur. Sońǵy árpin de aıtshy.

— N… Boldy ózińizdi-ózińiz qınaı bermeńiz. Bilmeısiz ǵoı. Jattap alyńyz. Ejelgi Egıpette el bıleýshini Perǵaýyn degen. Áı, muǵalimim-aı, uıatqa qaldyńyz, ıá. Eger siz muǵalim bolsańyz, onda bizge oqýdyń keregi joq shyǵar.

Men qyzdan tiri turyp qutylmasymdy bildim de, áńgime aýanyn basqa jaqqa aýdarǵym keldi.

— Óziń keshtetip qaıdan kele jatyrsyń?

— Parkten.

— Unady ma?

— Unaǵanda qandaı!..

— Aqshań jetpeı qalǵan joq pa?

— Qaıdaǵy-y-y. Qaıta, kerisinshe, myń teńgemiz artylyp qaldy. Mamam maǵan bes myń teńge bergen. Tórt myń teńgesine jaqsylap qydyrdym. Qalǵanyn ózine qaıyryp berem.

— Kóp aqsha beripti ǵoı.

— Iá, kóp berdi. Óıtkeni, bizdiń ýádemiz bar bolatyn. Sol ýáde boıynsha, men birinshi toqsanda barlyq sabaqtan beske shyqtym. Al mamam bes myń teńge berdi. Qasynda turǵan ózi qatarlas kishkentaı qyz ben balany ymdap:

— Myna dostaryńa qanshadan berdi? — dedim. Olarǵa qarap turdy da qolyn bir siltep:

— Á-á, bularǵa ma?! Bularǵa bergen joq. Sebebi, bul ekeýi de mamaǵa bergen ýádelerin oryndaı almady. Mynaý — sińlim. Bul eki sabaqtan tórtke shyǵyp qaldy da syılyqtan qur qaldy. Al anaý — inim. Ol týra siz sıaqty dym bilmeıtin saýatsyz. Meniń jaqsy oqyǵandyǵymnyń arqasynda ǵana búgin qydyryp kele jatyr. Ertpeı tastap keteıin dedim de aıadym. Jaqsy oqysa qandaı syılyq alatyndaryn kórip yntalansyn dep te ertip aldym.

— Papań kim bolyp jumys isteıdi?

— Siz meniń sózderime qarap úlken qyzmetkerdiń qyzy eken dep oılap turǵan shyǵarsyz. Joq, múlde olaı emes. Eger solaı dep oılasańyz, qatelesesiz. Papam avtobýs aıdaıdy. Al mamam sol avtobýsta kondýktor. Tańǵysyn biz uıyqtap jatqanda ketedi de túnde biz uıyqtap jatqanda keledi. Bir-birimizdi kóp kóre bermeımiz. Ózimiz ósip jatyrmyz.

— Sen meni ábden tekserdiń. Men de seni bir tekserip kórsem bola ma?

— Bolady, nege bolmasyn.

— Jańa sen jaqsy oqımyn dediń, ıá. Sen jaqsy oqysań mynany bilýiń kerek. Kóktemde eń birinshi qaı gúl ósip shyǵady? Erte ósetin gúldi aıtshy, — dedim ózi qusap taqyldap. Ol múdirgen joq.

— Bilmeı qalsa eken dep turǵan shyǵarsyz. Ókinishińizge oraı, bilemin. Siz óte ońaı suraq koıdyńyz. Kóktemde eń birinshi qaýyz jaratyn, erte ósip shyǵatyn gúl — báısheshek dep atalady. Ol barlyq gúlden buryn ósip shyǵady. Tipti, kóktemniń shyǵýyn kútpeı-aq, qystyń sońyna qaraı qardyń astynda jatyp ta óse beredi.

— Onda sen de sol báısheshek ekensiń.

— Nege?

— Óıtkeni, sen de erte gúldepsiń. Kóktemniń shyǵýyn kútpeı-aq, eń birinshi bolyp.

— Joq, men báısheshek emespin. Men degen raýǵashpyn. Meni ákem solaı ataıdy. Jaqsy kórgen kezderinde «raýǵashym meniń» dep erkeletedi. Siz raýǵashty bilesiz be, ol kóp jaqtarda óspeıdi. Taýda ǵana, onda da alys taýlarda ǵana ósedi.

— Bilemin. Bizdiń taýda da ósedi. Men ony jaqsy kóremin…

— Siz de taýly aımaqtansyz ba?

— Iá, ony qaıdan bildiń?

— Túrińizden baıqalady. Onyń ústine men de sol jaqtanmyn. Raýǵashty kóbine bizdiń jaqtykiler ǵana biledi.

— Sonymen, raýǵashpyn de.

— Iá, raýǵashpyn. Raýǵash qyshqyl bolady ǵoı. Men de qyshqylmyn. Sosyn raýǵash ta erte gúldeıdi. Jaz shyǵa salysymen pisedi. Biraq bir aıanyshtysy sol, onyń ǵumyry óte qysqa. Qoly jetkender jep úlgermese tez qatyp qalady. Joq bolyp ketedi. Sol úshin eldiń bári ony ańdyp júredi de pise salysymen terip alady. Jáne oǵan árkimniń qoly jete bermeıdi.

— Onyń bárin bilemin. Men raýǵashty qatty jaqsy kóremin…

Almaty kósheleriniń tyǵynynan zárezap bolǵan jurt bul kúngi joldyń uzara túskenin tilep kele jatyr edi ishteı. Óıtkeni, olardyń barlyǵy da “Raýǵash” ekeýmizdiń áńgimelerimizge berilip ketken edi. Tyndaı bergileri keletin sıaqty. Meni emes, árıne, myna bir erte gúldegen “Raýǵashtyń” qyshqyl da tátti qylyqtaryn tamashalap kele jatyr edi. Ol sol qaptaǵan kózqarastardan qysylǵandaı bolyp, maǵan sybyrlap qana:

— Eńkeıińizshi, — dedi. Men eńkeıip qulaǵymdy onyń aýzyna jaqyndattym. Ol sybyrlap qana:

— Mynalardyń bári bizdi tyńdap kele jatyr ǵoı. Estip qoımasyn. Qyzyńyz bar ma? — dedi.

— Bar.

— Aty kim?

— Jansaıa.

— Ádemi at eken.

— Ózi de sulý.

— Men sıaqty ma?

— Iá.

— Qashan úılenesiz?

— Ony ne qylasyń?

— Jaı, toıyńyzǵa meni de shaqyryńyz dep aıtaıyn degenim ǵoı.

— Seni kimim dep shaqyraıyn?

— Jaı tanysym edi deı salyńyz.

— Tanysym degenge sense jaqsy. Senbeı qalyp, burynǵy qyzyń shyǵar dese, pálege qalamyn ǵoı.

— Nege, olaı dep oılamaıtyn shyǵar jyndy bolmasa. Men kishkentaımyn ǵoı. Oı, siz meni bilmeısiz ǵoı. Men degen keremetteı ánshimin. Toıyńyzǵa shaqyrsańyz án salyp beremin. Keremet óter edi.

Ómirde osyndaı qyzyqty sátterdiń qysqa bolatyny, qysqa bolǵanda da tym qysqa bolatyny jaman da. Bizdiń de ekeýara qyzyqty sátterimizdiń sońyna jetkenimizdi qyzdyń ózi jetkizdi.

— Siz qaı aıaldamadan túsesiz?

— Abylaı hannan.

— Qap-aı, a!..

— Nege ókindiń?

— Men Qonaev kóshesinen túsetin edim…

— Tússeń ne qylady?

— Jolda mashınalar kóp qoı. Ótý qıyn. Siz bizdiń aıaldamadan tússeńiz, bizdi joldan ótkizip jiberse bolar edi dep oılaǵam…

Sol aıaldamadan túsip qalyp, “Raýǵash” qyzdy joldan ótkizip, tipti, úıine deıin jetkizip salýyma bolar edi. Tek ár sózimizdi qalt jibermeı baǵyp otyrǵan adamdardan uıalyp, óz jónime qaraı kete berýime týra keldi. Qyz avtobýstan únsiz túsip bara jatty.

— Qyz-aý, poka demeısiń be? Qoshtaspaı ketip bara jatqanyń ne? — dedim. Ol bolsa:

— Poka demeımin. Vo-pervyh, siz meni aldadyńyz. Vo-vtoryh, toıyńyzǵa shaqyrǵyńyz kelmedi. Ol az bolsa, meni joldan ótkizýge de jaramadyńyz, — dep aıyptap ketti.

Olar túsip qalǵannan keıin avtobýsymyz ári qaraı júrip kete berdi. Kóliktiń artqy terezesinen karap edim joldyń jaǵasynda tur eken. Qolyn bulǵap qala berdi. Men ishteı “Aman bol, aınam” dep kete bardym. Al avtobýstyń ishindegi adamdar endi ne ister ekensiń degendeı maǵan kóz almaı qarap turdy. Keıbiri jyly jymıyp turdy. Kóz aldarynda bastalyp, kóz aldylarynda aıaqtalǵan ǵajap kınonyń aıanyshty keıipkerine aıaýshylyqpen qaraıtyn sıaqty bári.

---