InfoHub Logo

Qostanaı oblysy, Amankeldi aýdany
Amantoǵaı jalpy bilim beretin orta mektebiniń
11-synyp oqýshysy: Murat Narjan Dáýletuly

Kórkem tabıǵatymen, jaısań turǵyndarymen erekshelenetin Amantoǵaı aýylynyń men úshin orny bólek. Amantoǵaı aýyly - meniń týyp-ósken mekenim. Jaıdary jandary, ózen-kóli, keń jazyqqa ıe baıtaq dalasy, tabıǵatty ásem etip órnektegen janýarlary, bári-bári maǵan erekshe ystyq bolyp seziledi. Bul jerde meniń oı-sanam qalyptasyp, bolashaǵymnyń irgetasy qalandy. Alǵash dúnıe esigin osy jerde aıqara ashyp, jarqyn ómirge de osy jerde aıaq bastym. Alǵashqy sezgen ıisim de keń dalanyń, ıaǵnı osy kıeli mekenniń jupary bolatyn. Alǵash aıaq tiregen jerim de osy dalanyń topyraǵy. Bul kıeli meken adam janyn sergitip, adamǵa rýhanı kúsh-qýat syılaıdy. Boı sergiter ásemdigine qarap beıne bir jumaq meken dersiz. Shynymende. Bul jerde árbir atqan tańmen nurlana oıanatyn dala ádemiligine qarap eriksiz ezý tartyp, shattana, shabyttana túsesiz. Tabıǵattyń sheber sýretshi ekenine kóz jetkizesiz. Bul mekenniń sýy mol, shóbi shúıgin. Mundaı qasıetti mekende ómir keship jatqan árbir adam ózin óte baqytty sezineri sózsiz.

Amantoǵaı aýylynda 1441 adam turaqtaǵan. El ekonomıkasynyń órkendeýine úles qosyp jatqan bul eldimeken kóptegen aýylsharýashylyq salalary qarqyndy damyǵan. Mal sharýashylyǵy aýylymyzdyń basty sharýashylyǵy bolyp tabylady. Ólkede tórt-túlik maldyń barlyǵy derlik ósirilip, baǵylady. Mal sharýashylyǵy boıynsha aýylymyzda kóptegen iri sharýa qojalyqtary boı kótergen. Olar búginde kóptegen mal ósirip,keń baıtaq dalany tıimdi paıdalanyp,óz eńbekteriniń jemisin kórýde.Qosymsha sharýashylyq retinde-baý-baqsha sharýashylyǵy damyǵan. Sonymen qatar dándi-daqyldar ósiretin birneshe kásipkerler jumys jasaıdy.

Bul ólkeniń atap kórseter erekshelikteri kóp. Sonyń biri jyldyń tórt mezgili. Ár mezgil aıqyn baıqalyp, ózindik ereksheligimen erekshelenedi. Men sol erekshelikterdi qalammen sýrettep kórdim:

Kúzde dala qońyrqaı túske boıalyp, adam janyn erekshe kúıge bóleıdi. Kúzde jaýǵan kúz jańbyrlary dala úshin de aıtarlyqtaı paıdaly bolyp sanalady. Jaz boıy saıran salatyn qustar jyly mekenge baǵyt alyp,keń dalamen qımastyqpen shýlaı qoshtasady. Adamdarmen qatar basqa da tirshilik ıeleri qystyq qamyn jasaýmen álek bolady.

Qysy qyńyr minezdi bolǵanymen,keń dala tósine qarap qyńyrlyqty umytasyń. Aınalaǵa aq kilem tóselip,janyń kirshiksiz tazalyqty,páktikti sezedi. Aq mamyqqa iz túsire júgirgen dala ańdarynyń izi beıne bir kilem ústine syrylǵan oıýdaı bolyp tabıǵatqa erekshe óń berip turady. Boran dybysy tabıǵat kúıimen úndesip, jaz qustarynyń ornyn almastyryp turǵandaı kúı keshedi.

Qystan keıin keletin kóktem mezgili bul mekende erekshe baıqalady. Tabıǵatpen birge adam jany jańaryp, tabıǵattyń ásem kórinisine qarap erekshe kúıge bólenesiń. Qaıta kelip jetken qustar áni qulaq quryshyn qandyryp, aınalany ásem áýenmen jandandyra túsedi. Osy sátte kún de keń dalany jylýymen jylytyp, nurymen nurlandyra túsedi. Kóktemniń alǵashqy jaýyny jerge sińip jer betin qulpyrta túsedi. Jaıqala ósken dala gúlderine qarap erkindikti, sheksiz sulýlyqty baıqaısyń. Kóktemmen birge keletin jaqsylyqtyń, baılyqtyń,berekeniń merekesi-naýryz meıramy bul mekende joǵary deńgeıde atalyp ótiledi. At shaptyryp,dastarhan jaıý, ulttyq oıyndar men salt-dástúrlerimizdi ótkizý bizdiń aýyl úshin jyl saıyn atqarylatyn ister. Osy arqyly biz salt dástúrlerimizdi dáriptep, nasıhattaımyz. Bul ıgi is salt-dástúrlerimizdiń tasada qalmaýy, ulttyq sanamyzdyń sónbeýi úshin óte qajet. Bul mezgildiń taǵy bir ereksheligi tórt-túliktiń tóldeıtin ýaqyty. El ishin bereke men merekege toltyratyn bul mezgildi asyǵa kútemiz.

Adam janyn sergiter taǵy bir mezgil-jaz mezgili. Jaz mezgili ózge mezgilderden kúnniń ystyqtyǵymen erekshelenedi. Bul mezgilde balalar sýǵa shomylyp, qýanyshqa bólenedi. Kúnniń jylýy erekshe taralatyn bul mezgilde aýyldyń árbir adamy kóterińki kóńil-kúıde júredi. Balalar dop qýysyp máz-meıram bolyp júredi. Alańsyz balalyq shaqtyń dáleli aıqyn baıqalady. Maǵan bul mezgildiń keshki ýaqyttary qatty unaıdy. Qyzaryp batqan kún kórinisi adamǵa shabyt syılap,adam boıynda erekshe bir sezim qaldyrady. Árbir shańyraq qystyq qam jasap, azyq daıyndaıdy. Bul mezgil kez-kelgen is jasaýǵa óte qolaıly kezeń bolyp tabylady.

Tabıǵatymyzdyń taǵy bir baılyǵy-ózeni. Boıyna qus qonyp,jaǵasyn quraq japqan bul ózen - Jaldama dep atalady. Bul ózen úlken aýmaqta sozylyp jatyr. Aýyldyń janynda ornalasqan bul ózenge jaz boıy balalar shomylyp, balyq aýlap qyzyqtaıdy. Ózende balyqtyń kóptegen túrleri kezdesedi. Jalpy aıtqanda bul ózenniń kúlli tirshilik ataýlyna tıgizer paıdasy orasan.

Sonymen qatar aýyl ortasynda 200 ge jýyq balany bilimmen sýsyndadyp otyrǵan bilim ordasy jumys jasaıdy. Búginde bul bilim ordasy bolashaq urpaqtyń saýatty, bilimdi bolýy úshin qyzý jumys ústinde. Mekteptegi bilim beretin ustazdar óte meıirimdi, aqkóńil jáne bilimdi. Olar barlyq eńbek kúshin bolashaq azamattar men azamatshalardy tárbıeleýge,olarǵa bilim berýge jumsaıdy.Sebebi, olar óz shákirtterine úlken senimmen qaraıdy.

Mektep oqýshylary ónerden de kende emes, árbir oqýshy ózindik qabiletimen, talantymen erekshelenedi. Túrli ónerge beıimdelgen búldirshinder men jasóspirimder mektep abyroıymen qatar aýylymyzdyń atyn asqaqtatyp júr. Bilim ordasy sporttan da qol úzbegen. Túrli sporttyq jarystarda top jaryp, belsendilik tanytady. Árbir oqýshy boıyndaǵy qabiletti ashýdaǵy ustazdardyń atqaratyn róli erekshe.

Mektepten basqa aýylymyzda birneshe iri ǵımarat boı kótergen. Olar ár sala boıynsha qyzmet etedi.

Sonyń biri qasıetti oryn sanalatyn - Meshit ǵımaraty. Bul ǵımarat halyq ıgiligi úshin jumys jasap jatyr. Aýyl turǵyndary ár juma saıyn osy meshitte bas qosyp,musylmandyq paryzdaryn atqaryp jatady. Bul ǵımarat bizdiń ólkeniń sáni bolyp tabylady. Al qasıetti Ramazan aıy kelip jetkende oraza tutqan barlyq adamdar osy orynda bas qosady.

Aýylymyzdyń taǵy bir erekshe ǵımaraty-mádenıet úıi. Bul óner ordasy-talaıdyń talantyn ushtap úlken ómirge ónermen birge qanat qaqtyrǵan. Óner ordasynda ár mereke saıyn merekelik is-sharalar júrgiziledi.İs-sharalarǵa aýyl turǵyndarymen qatar, mektep oqýshylary uıymdasa atsalysady. Sonymen qatar mádenıet úıinde aýyldyq kitaphana ornalasqan. Turǵyndarǵa, jetkinshekterge rýhanı tárbıe beretin bul kitaphananyń berer paıdasy kóp.

Aýyl halqyna qyzmet etetin taǵy bir mekeme - aýrýhana. Osydan 2 jyl buryn boı kótergen bul mekeme halyqtyń kóńilinen shyǵatyndaı qyzmet kórsetip jatyr. Bul mekemede aq halatty abzal jandar halyq densaýlyǵynyń jaqsy bolýy úshin talmaı qyzmet etip keledi.

Osyndaı ónerli, rýhanı baı adamdar mekendegen kıeli mekende qanshama aqyn-jazýshylar týyp ósip, qanshama aqyn-jazýshylar kıeli ólkeni án-jyryna qosyp, shyǵarmalarynda tilge tıek etken. Jergilikti aqyn-jazýshylar óz shyǵarmalarynda týǵan jeriniń tabıǵatynyń ásemdigin, jurtynyń sheksiz meıirimdiligin, túrli baılyqtaryn jan-jaqty baıandap, sýretteı bilgen. Olar dala tósinen shabyt ala otyryp kórkem shyǵarmalaryn dúnıege ákeldi. Kórkemdigi sheksiz tabıǵat syılaǵan shabyt olardyń ózindik dara jolyn salýyna yqpal etti.

Týǵan jer jaıly sóz qozǵaǵanda aıtýǵa sóz jetpes. Onyń ádemiligin,ásemdigin sózben aıtyp jetkizý áste múmkin emes. Týǵan jerdiń keremettiligi sheksiz. Týǵan jerge degen mahabbatta ózge sezimnen bólektenip, erekshelenedi. Jyraq ketip sál alystasań júregiń týǵan jerdi ańsap,týǵan jerim dep týlaıdy. Men osyndaı keremet ólkede týǵanymdy, keń dalada erkin óskenimdi, osyndaı ǵajap mekende  ómir súretinimdi maqtan etemin. Men týǵan jerimdi sheksiz mahabbatpen súıemin. Men osyndaı týǵan ólkemmen maqtanamyn!!!

---