InfoHub Logo

— Oıbaı-aý, ol ne degenińiz, siz ol kisini bireýlermen shatastyryp turǵannan ­­saýsyz ba? Sirá, solaı bolar. Munyńyzdy alda-jalda menen basqa eshkim estimesin. Osy tustan toqtańyz. Munan ári tereńdeseńiz birden týrasyna kósheıin, ózińizge joq jerden jaý taýyp alasyz. Ol mundaı kemshilikti keshirmeıdi jáne ony usaq-túıek dep te eseptemeıdi. Kúnderdiń kúninde ońbaı súringenińizdi baıqamaı da qalasyz. Men aıtarymdy aıttym. Eskertim, endigisi sizdiń quzyryńyzdaǵy sharýa...

Toı ótkizý jónindegi alqaly komısıanyń tóraǵasy Saparbek Nurjanov aınalmaly kreslony syndyryp jiberetindeı, qozy qarnyn qos qolymen qushaqtaǵan kúıi shalqalaı kerildi. Áldenege tańǵalǵandaı basyn shaıqady. Telefonnyń ekinshi qulaǵyndaǵy áriptesiniń ápendiligine myrs etip kúldi de artynsha boı-soıyn jınap, tiktelip otyrdy. Bir tutam tirliktiń qym-qýyt qupıasyn ajyrata almaǵan, durysy ondaıǵa kóńil aýdarmaı qashan mańdaıyna sart etip taıaq tıgenshe apyń-gúpiń shapqylap júre beretin albyrt jas emes, jamandy-jaqsyly ómir synaǵynan súrinbeı ótip, osy kúnge aman-esen jetkeni bylaı tursyn, kez-kelgeniń ýysyna túse bermeıtin osy qaladaǵy úlken bir mekemeniń tutqasyn ustaǵan álgi kisiniń aýyz lámine túsine alsashy. Álde Nurjanovtyń da tamyryn basyp kóreıin dep, ádeıi isteı me. Sebebi Saparbektiń endi bir jumadan soń aqar-shaqar dúrildetip toılaǵaly otyrǵan Ábdirásil aqsaqalmen ym-jymy bir ekenin jaqsy biledi. Jaqsy bilgen soń azdap júıkege shı júgirtip qoıǵannyń artyqtyǵy bolmas deıtin de shyǵar. Onyń ústine toı qamymen tıtyqtap sharshaǵan kisi ashý ústinde oıda júrgen talaı túıtkildi aıtyp salmasyna kim kepil. Bireýdi bireý ańdyǵan zaman.

«Ondaı ashyq aýyzdy tapqan ekensiń!» — Saparbek búıirdegi aq túımeni byrtıǵan barmaǵymen uzaǵyraq basty. Qabyldaý bólmesindegi orta jasqa kelse de, áli óńin bermegen hatshy kelinshek oqys qońyraýdan tiksinip qalǵany sonshalyq, endi úńile bergen alaqandaı aınany qolynan túsirip ala jazdady. Ornynan ushyp túregeldi. Bastyǵyn ne túlen túrtti? Shaı ishetin ýaqytqa áli bir saǵat bar. Ara-tura júrek talmasyna qarsy túımedeı-túımedeı eki túıir dárini qınalyssyz jutý úshin bir staqan sý suraýshy edi. So bolmasa.

Emen esikten opa-dalap jaǵylǵan jarty betke «shaı ákel» dep belgi berdi. Moıynǵa qylǵyndyryp baılaǵan qońyr galstýk tynysyn taryltqandaı ma nemene, saýsaq ushymen túıinin tarqatty. Sóıtti de parket edendi syqyrlatyp, atshaptyrym kabınettiń ana basy men myna basyn armansyz kezgiledi. Álgi bar bolǵyrdiki ne qaljyń? Álde joǵary jaqtan bir sıgnal tústi me? Solaı bolǵan kúnde de ony Saparbektiń estimeı qalýy qalaı?! Qyzyq. Ári oılap, beri oılap dál osynysyn aqylǵa syıǵyza almady jáne ondaı shuǵyl másele týyndasa meniń estimeı qalýym múmkin emes qoı dep, ózin-ózi qolpashtaǵandaı alaqanymen samaıyn sıpady. Bári keshegi jınalys ústinde oıdaǵydaı sheshilgen. Qaralǵan sharalar birinen soń biri tizbektelip ári olarǵa jaýaptylardyń aty-jónderi de jurtyń bárine habarlanǵan. Al endeshe, álgi jolyń bolǵyrdiki ne sandyraq?! «Ábekeńe arnalǵan saltanatty keshti jastar teatrynda ótkizsek?»... Oý, ne bolyp qaldy aıaq astynan? Sol basqosýdyń ústinde, ıaǵnı tórt kózderi túgel otyrǵanda «daıyndyq jumystaryna kirise berińizder» dep opera teatrynyń basshylyǵyna tapsyrma berip qoıǵandary qaıda? Adam-aý, Ábekeń, Ábdirásil Seıtjapparovıchtan ne aıaıtyndaryn qaıdam osy jurttyń?! Eldiń bolashaǵyna baryn salyp, «kúndiz otyrmaı, túnde uıyqtamaı...» jan-tánimen qyzmet qylǵan jáne sol eńbeginiń óteýin myna jaraǵyrlar qalaı baǵalar eken dep, osy kúngi bılik basyndaǵylardan ıneniń jasýyndaı birnárse dámetpegen aq júrek pende Ábekeńdeı-aq bolar. Ol kisiniń ornyn basatyndar sırek. Ábekeń, Ábekeń ǵoı, erteń kórersiń, ár oblystan artynyp-tartynyp quttyqtaýǵa kelgen delegasıalardy qaıda jaıǵastyramyz dep janyǵyp júrip, qala halqyn umytyp ketpese sol-aq. Onyń sońy daý-damaısyz bitse jaqsy, teatrǵa tumsyq batyra almaǵandar ólip-tirilip, qan-sorpamyz shyǵyp, ıýbıleıdi óz deńgeıinde ótkizdik qoı degenmen, bizdiń ádresimizge de maqtaý aıta qoımas. Soıyp salar syrtymyzdan. Qansha kúnnen beri ıýbıleı qamymen shapqylap júrgende erteń bir tustan keshkene kemshilik ketse, oǵan basymen jaýap beretin Saparbek eshqaıda qasha almaıdy. Bárinen qutylyp, erteńinde aıaqtarynan tik turyp qyzmet etkender bas qosqan sońǵy jıynda Ábekeńniń keıingilerge rıza bolǵan nıetin estip, úıge barǵan soń bir bokal vıskıdi tartyp jiberip, alańsyz uıyqtaǵanǵa ne jetsin! Raqat, sol sátiń tezirek kelsinshi-aı! A...a aıtqandaı, aýyl aqsaqaldaryna tán ondaı keńpeıildilik Ábekeń tarapynan aıtyla qoısa... Aı, qaıdam-aý! Degenmen úkimettik deńgeıde qaýly qabyldanyp, mán berilgen sharany minsiz atqarý Saparbekterge júktelgen mindet. Iýbıleı ótkizbe, ótkizdiń eken aýyz jarymaıtyn tirlikke beker shashylma. Opera teatrynyń keń zaly turǵanda jastar teatry degendi qaıdan taýyp aldy álgi sumyraı?!

Qalta telefonyna túsken qońyraýdyń qaıdan soǵylǵandyǵyna nazar aýdarmastan, birden tetigin basty. Osy sharaǵa jaýaptylaryń biri — qala ákiminiń orynbasary Bóribaev azdaǵan amandyq-saýlyqtan soń negizgi sharýaǵa kóshti: anadaǵy máseleni taǵy bir pysyqtaıyn dep...

— Ol qandaı másele? — Saparbek ádeıi «dymbilmestiń» róline kóshti. Bári-bári kókireginde saırap tursa da, ony qapelimde jadynan shyǵaryp alǵan kisishe qýaqylana jymıdy:

— Daıyndyq oıdaǵydaı, shaldy eń kemi on jasqa jasartatyn boldyq. Ondaı keshti kórgende armanda, kórmegende armanda. Aıta beretin nesi bar, Ábekeńe jasalǵan jaqsylyqtyń shet-jaǵasy erteń bizge de juǵysty bolsa...

— Sizge áli qaıda?

— Kóringen taýdyń alystyǵy bola ma. Alpystan asqan soń jetpis degeniń kózdi ashyp-jumǵansha jetip keledi ǵoı.

— Tiri júrsek, onyń da bir amalyn qarastyrarmyz.

— Umytyp ketpeseńder boldy da...

— Oǵan deıin at ústinde aman júrsek, bireýler apas-qapasta orta jolda aýdaryp ketpese...

— Já, onyń beti aýlaq. Beker ýáıimdaısyz, syrt kóz synshy, qolymyzdan anaý aıtqandaı járdemimiz tımese de, syrttaryńnan bárin baqylap júremiz. Siz sekildi ornyqty azamattar jerde jatqan joq.

— Senimińizge raqmet! — Negizgi máseleni tóbeden gúrs etkizýge onyń da júregi daýalamaıtyn bolsa kerek, árneniń basyn shatyp alystan oraǵytady:

— Sol ǵoı, Sapeke, ıýbıleıdi oılap, o jaǵyna bas qatyryp qaıtesiz. Qalǵanyn «alyp kel men shaýyp keldiń» jigitteri-aq tastaı tyndyrady. Al ana máseleniń túıinin tarqatatyn sizden basqa ońtaıly adamdy kórip turǵanymyz joq. Osy tóńirektegilerdiń bárimen aqyldastyq, aınalsoqtap sizdi mańaılaı beredi. Kákir-shúkirge beker ýaqyt óltirmesin dep taǵy da qaperińizge salyp jatqanym. Sizden basqa súıenerimiz joq, aman bolyńyz! ̶

Telefon úzilip qaldy.

* * *

Keńse men úıiniń arasy anaý aıtqandaı atshaptyrym alys emes. Keshki salqynmen jaıaý júrgeni aldymen ózine paıda, sosyn kishkene bolsa da bireýlerge járdemi tıgeni onyń ústindegi shúkirshilik. Hatshy kelinshekti taban astynan tótenshe tapsyrma týyndamasa jumystan tys ýaqytta kóp ustamaıdy. «Úıdegiler kútip otyrǵan bolar, bara berińiz» dep mańǵazdana ıegin qaǵady. Bastyǵynyń osy sekildi jomarttyǵyna ne dep jaýap qataryn bilmeı, janary jalt-jult etip, rızashylyǵyn sonysymen dáleldegisi kelgendeı, ústi-ústine basyn ızep, emen esikti jaılap jaýyp syrtqa betteıdi. Shopyry Saparbektiń ne oılap turǵanyn qas-qabaǵynan ańǵaryp, qalǵan tirlikti óz betinshe tap-tuınaqtaı atqara beretin tyndyrymdy jas jigit. Jaqynda úılengen. El kózine kólbeńdep túse berýdi ishteı unatpasa da, jastarǵa aǵalyq tilegimdi aıtý paryz shyǵar dep toılaryna qatysyp, tost kóterdi. Muny kórgende eki jastyń ata-anasy tóbeleri kókke jetkendeı marqaıyp qaldy. Birinshi dastarqannan soń ruqsat surap, yrdý-dyrýdyń arasynan sytylyp shyǵyp ketti. Únemi qanatyn qomdap, ushatyn qus sekildi Saparbektiń taltańdap beri burylǵan sátin úzdige kútetin bozymnyń jańaǵy «qaıta berden» soń eki qolyn shapattap, qýanyshtan máshıne róline qalaı otyrǵanyn kózge elestetý sonshalyq qıyn emes-ti.

Kóshede adam qarasy sırek. Tildeı trotýar áýdem júrgen soń jan-jaǵy gúl kóshetterimen kómkerilgen shaǵyn baqqa tireledi. Baqtyń ishi uıadaı. Árbir baǵana basyna ilingen aspaly shamdar ókpek jelmen ántek terbetiledi. Jaryqtan jaltaryp, qarańǵylaý qaltarysty qolaıly kórgen ǵashyqtar keshki qala áýenine ún qosqandaı máz-maıram. A-ha-halap kúledi, ándetedi. Ártúrli gúldiń ıisi tanaý qytyqtaıdy. Saparbektiń kóńili de aspan tiregendeı. Jigitiniń moınyn qapsyra qushaqtap, jer jetpegendeı álde jastarǵa sonysy yńǵaıly ma kim bilsin, eki tizeniń ústine qonaqtaı qalǵan sulý bıkeshke ne aıtqysy kelgenin qaıdam, áıteýir birdeme degisi kelip sál bógeldi de, artynsha jelkesin qasyp, ilgeri jyljydy. «Durys otyrsańshy qalqam, adamnyń ishki mádenıeti kishkentaı nárseden baıqalady. Úlken kisi jandaryńnan ótip barady, al sender ormanda júrgendeı ımenýdi bilmeısińder. Meıli, ózderińe jaqsy bolsa óstip, ashylyp-shashylyp beıbereket júre berińder. Meniń nem ketedi». Saparbektiń bul jolǵy dittegini múldem basqa jaǵdaı edi. Jigitiń aldyna otyrmaq túgili, moınyna minip alsyn. Ondaı-ondaıdy kórip júrgeni jańa ma. Soǵan bola júıke juqartatyndaı reti joq-ty. Búgingi jastardy pálen dep kópke topyraq shashyp qaıtedi, dese de keıbiriniń aspannan túskendeı alaq-julaq etip, eshnársege mán bermeıtindigi azdap janǵa batady. Óńkeı maskúnemder men qańǵybastardyń «ystyq uıasyna» aınalǵan osy baqty eki bilegin sybanyp, oıǵa-qyrǵa shapqylap, qalalyq bújetten qarjy bólgizip, el qyzyǵatyndaı demalys ornyna aınaldyrǵan dáýdiń ózi mine, qarsy aldarynda turǵan joq pa?! Sapekeń bolmasa munyń qurdymǵa ketkeni ketken edi. Aınalasyna gúl ekkizdi, qorshatty, kúzetshi ustady. Bir esepten óziniń de tirshiligi ońalyp qaldy. Keıde óstip, qyzmettik kólikti beker qańtarmaı, baqtyń ishimen úıine asyqpaı jaıaý qaıtady. Jolaı serýendep júrgen tanystaryn keziktiredi. Úıge barǵanda ne bitiredi. Álgilermen suhbattasyp biraz jeńildeıdi. Halyqaralyq taqyryptyń da, óz ishimizdegi ózgeristiń de biraz jerge deıin ishek-qarnyn aqtarady. Bir kezderi talaı qyzmettiń qyzyq-shyjyǵyna armansyz kýá bop, búginderi qurmeti demalysqa shyqqan tis qaqqan kisilerdiń bilmeıtinderi jerdiń astynda. Ýaqyt biraz bolsa da birin-biri qıa almaı, taǵy da birshama bógeledi. Qoshtasarda kópshiligi Sapekeńdi baýyrǵa tartyp, arqasynan qaǵady: «Osy demalys ornyna sińirgen eńbegińdi ómiri umytpaımyz!» Oý, munan artyq marapattyń keregi ne?! Boıy jeńildenip, kúndizgi jumys yńǵaıyndaǵy ájik-gújik kıkiljińderdi basy bútin umytyp, altynshy qabattaǵy páterine lıftisiz kóteriledi. Al myna jaraǵyrlardyń alǵysy sol, gúlzar baqty qoqystan tazartqan qadirmendi kisimen júzdesip turmyz-aý demeı-aq qoısyn, eń quryǵanda etek-jeńderin qymtap, jınaqy otyrýlaryna bolady ǵoı.

Jaıdaq oryndyqqa quıryq qoıǵysy kep turdy da oqys silkinip, ilgeri jyljydy. Shyndyqty moıyndaǵan abzal. Solaı, munysy anyq shaý tarta bastaǵandyqtyń belgisi. Manadan beri túkke turmaıtyn shóre-shóre tirlikti maldanǵandyǵyn aıtam da. Basyn shaıqady. Oramalymen betin súrtti. Ábekeńnen keıingi kezek óziniki. Opera teatry qaıda, jastar teatry da taqıasyna tar kelmes. Sonyń ishin toltyryp alsa da jarar. Bálkim ol kezde ıýbıleı ótkizýdiń de qyzyǵy bolmas. Já, oǵan qınalmaıdy. Erteńdi-kesh osy baqty aınalsoqtap júrse de ashtan qatyp, kóshten qalmas. Óz-ózine renjigendeı oń qolyn qattyraq silkidi. Jastardyń qalaı otyryp-turǵanynda nesi bar deseńshi! Maǵan dese jalańash júrsin. Bireýdiń birnársesi kete me?! Odan góri manaǵy ákim orynbasarynyń buıymtaıyna búırek burmas pa. Ony komısıa júrek jutqan bireýdiń moınyna júkter dep úmittenip edi. Dese de ol pále aınalyp kelip, meniń shaýjaıyma jabysar ma dep te qaýiptengen. Solaı boldy da shyqty, ánekeı! Ol ázirge jurtqa jarıa etilmeıtin asa qupıa, ony eki-úsh adamnan basqa tiri pende bilmeıdi. Ábdirásil Seıtjapparovıchtiń jetpis jyldyǵy sóz joq dúrildep ótedi. Ótkizedi. Syı-sıapattyń da shet-jaǵasy kórinip qaldy. Qundyz jaǵaly oıýly shapandar men altyn saǵattyń sanyna eshkim jete almas. Tálim-tárbıesin kórgen shákirtteri qolqalaýsyz, óz erikterimen jeńil kólik mingizemiz dep qulshynyp otyr. Oryndy. Ábekeń sekildi ustazǵa shákirt bolýdyń ózi arman. Nesin aıtasyz, Ábekeńder qaı-da?! Ábekeńniń ortamyzda qalqıyp júrgeniniń ózi dátke qýat. Elý, alpys jyldyǵyn ótkizýge qasarysyp qarsy bolyp edi. Bar abroıdy jetpis jyldyqqa saqtaǵan eken ǵoı. Shalyń qalaı, á?! Shalqaqtaýdyń jón-josyǵyn biledi. Iýbıleı ótkizse Ábekeń ótkizsin!

Álgi qupıanyń toqeteri mynaý: toı ótken boıda úlken úıdegi Úlken kisiniń qolyna Ábekeńniń rızashylyq kóńilden jazylǵan úshbý haty tıýge tıis. Hattyń mazmuny da til ushynda saırap tur: «...sizdiń kóregen basshylyǵyńyzdyń arqasynda halqymyzdyń ál-aýqaty jaqsardy, eldiń kóńil-kúıi kóterińki... Bolashaqta munan da jaqsy bolaryna senimimiz mol... sizge shyn júregimmen sheksiz alǵysymdy bildiremin... Oıdaǵydaı ıýbıleıimdi ótkizdińiz!..» Bylaı qarasańyz, munda turǵan túk te joq. Hat, kádimgi hat. Kúndelikti qoldanystaǵy habarly sóılemder. Eń ózektisi — hatqa qol qoıatyn kisiniń mártebesinde. Úlken kisi kún saıyn mundaı mazmundaǵy hattyń on-on besin qabyldaýy múmkin. Biraq ol hattardyń ıeleri Ábekeń emes qoı. Jarty bet qaǵazdyń endigi qudireti — Ábekeńniń qol qoıýy men qol qoımaýyna tirelip tur. Qol qoısa tórt qubyla túgel. Al qol qoımasa... Jetpiske kelgen «shalyń» anaý-mynaýǵa shaǵyla salatyn jańǵaq emes. Qyńyr. Óz degeni bolmasa shóre-shóre qolpashyńa qyńq demeıdi. Ne istemek kerek? Eki ottyń ortasynda qalǵan Saparbekke aıaýshylyq bildiretin jibi túzý bir pende tabylsa...

* * *

Asúıde kúıbeńdep júrgen áıeli «aǵy bar, sarysy bar» bir qushaq gazetti aýdarystyryp, ara-tura sýyǵan shaıdan bir urttap qoıatyn Ábekeńe tumsyǵyndaǵy kózáınektiń ústinen tesile qarady:

— Kózińdi aıasańshy. Dárigerdiń eskertpesin elemeseń óziń bil. Gazet-jýrnalǵa kóp úńilme degeni qaıda? Kóz ózińe kerek, maǵan báribir.

— Endigi qalǵan ǵumyrǵa osy da jeter. Aıaq-jolymdy kórip júrýge jarasa...

— Nemerelerdiń sabaǵyn tekserip turamyn degeniń qaıda?

— Úlkeıgen kisi ne demeıdi. Olardyń áke-sheshesin oqytqanym az edi. Endi kep... balalaryna ózderi ıe bolsyn.

Qulaǵymnyń tynyshtyǵy kerek dedi de, bir-eki gazetti qolyǵyna qysyp, kelesi bólmedegi qyzyl dıvanǵa baryp jaıǵasty. Jarty ǵasyr otasqan báıbishesine de azdap ókpeli. Qyzmette júrgende Ábekeńniń ústine shyq juqtyrmaıtyn. Ásirese, osyndaı tús mezgilinde tamaqtan soń on-on bes mınýt myzǵyp alsynshy dep aıaǵyn ushynan basyp, tysqa shyǵyp ketetin. Al qazir baıaǵy úırenisken daǵdy toqsan gradýsqa burylǵan. Álde qyzmetti jastar istesin dep, demalysqa shyqqan kisi qadyr-qasıetten de birden aıyryla ma? Qap, mundaıyn bilgende... Ábekeńniń kóz aldynan talaı dúnıe dóńgelenip ótti. Metalýrgıa ınstıtýtynyń dırektorlyǵynan aryz berip, óz erkimen bosady. Osy salaǵa jaýap beretin mınıstr myrza Ábekeńdi qurmetti demalysqa shyǵaryp salý rásimine óz aıaǵymen kelip, bastan-aıaq qatysty. Sóz sóıledi. Ábekeńniń ómirlik tájirbesine shák keltirmesten, áldekimniń túsine kiretindeı birneshe qyzmetti de qatar usyndy. Tipti ózińizge bólingen jeke kabınetke anda-sanda kelip, tóbe kórsetip tursańyz boldy, eńbekaqyńyz sol kúıi saqtalady, qaıda barasyz erkińiz dep, aǵynan jarylǵanda azdap kóńili bosaǵanymen, birbetkeı minezdiń shylaýynan shyǵa almady. Dini qatty ǵoı. Ábekeń aıtpaıdy, aıtsa emenniń ıir butaǵyndaı siresip alǵan betinen qaıtpaıdy. Birnársesi umyt qalǵandaı jastardyń arasynda súıretilip júre bergendi qalamady.

— Iýbıleı ótkizgeli jatqan kórinesiń. Jáne odan menen basqanyń bári qulaǵdar. Báıbishe taǵy bir jaıdyń ushtyǵyn shyǵardy:

— Meniń estimegenim ne qylar deısiń. Burtańdaımyn da qoıamyn. Oǵan seniń de túgiń ketpeıdi. Myna turǵan Qaraǵandydaǵy qyzyń estimese qyzyq sonda bolar. Balalarymen birge kelip, keshtiń ishinde bolsyn. Habarlasam qarsy emespisiń?

— Sen nege orynsyz jerge kılige beresiń, a?! Jetpis jyldyqty jasap jatqan men emes, senseń onyń jaı-japsarynan da biletinim shamaly. Toı toılaýǵa o bastan qulqym joq. Meniń ruqsatymsyz istelip jatqan sharaǵa kirisip nem bar. Ýaqytynda kórermiz.

— Kórermiz dep kúmiljimeńiz, ıýbıleıdi qalaı ótkizsek dep shabylyp jatqan jurtty aqymaqqa sanaımysyń? Senimen aldyn-ala aqyldaspady degenge kim senedi.

Ábekeń basyn kóterip, tiktelip otyrdy:

— Meniń minezimdi bilesiń ǵoı, báıbishe. Bul týrasynda endigári birdeme deseń, menen jaqsylyq kútpe.

— Sabaımysyń?

— Ony ózim bilem. Esikti jap, kisige tynyshtyq ber!

— Daýysy dirildep, qattyraq shyqty. Tús mezgilindegi bir saǵat uıqynyń kestesi kelispedi. Kózi jumýly, kókiregi oıaý. Báıbishesine de beker urysqanyn jan júregimen sezip jatyr. Balalar jeke-jeke úı bolyp, qanattary qataıǵan qarlyǵash sekildi osy uıadan tus-tusqa ushyp shyqqan. Ara-tura nemerelerdi ákelip, bir ıisketip ketedi, áıteýir. Endigi tuz-dámniń áýselesi belgili. Temirden jaralmaǵany anyq. Bas aýyryp, baltyr syzdasa Ábekeńniń basyn súıep, aýzyna sý tamyzatyn kim — báıbishesi. Qalaı degende de Ábekeńniń álgi ákireńdeýi artyq. Esebin taýyp keshirim suraǵany maqul. Tynyshtyq kerek, ıýbıleıi bar bolsyn! Ótken aıda Jezqazǵannan oralǵan. Sol sapardan kóńilge túıgenderdi bireýlerge sabaq bolar dep, qaǵazǵa túsirip júrgen-di. Sońǵy núktesin qoıa almaı álek. O jaqqa da áldekimniń qolqalaýynsyz óz erkimen barǵan-dy. Ómirdiń biraz belesine kýá bolǵan Jezqazǵandaǵy kúnder umytylar ma?! Qaıran Qanysh aǵanyń tabanynyń izi túsken óńirdi Ábekeń de talaı ret jaıaý aralaǵan. Jas geologtyń romantıkaǵa toly keýdesi alyp-ushyp aıaǵyn jerge tıgizbeıtin. Aıaǵymdy jylan shaqpasyn dep kerzi etikti kıip alyp, shyjyǵan kúnniń astynda ólkeni jaıaý sharlaǵany ras. Rýdasy bar kenishti sóıtip izdeıtin. Sol jaıaýlap júrip-aq talaı kenishti tapty, qazyǵyn qaqty, tonnalaǵan rýda el ıgiligine paıdasyn tıgizdi. Jezdini jaıaý aralaǵan jas maman aqyrynda ken-baıytý kombınatynyń bas dırektorlyǵyna deıingi baspaldaqtardan súrinbeı ótti. Keıin Almatyǵa aýysty. Túrli-túrli jaýapty qyzmetterdiń basyn qaıyrdy. Já, ótkenge barlaý jasasań o bar bolǵyrdyń esteligi taýsyla ma. Jáne eske túsken saıyn jetpisińdi umyttyryp, jastyq shaqtyń shýaqty kúnderi jigerlendire túsedi. Shıryǵasyń kádimgideı.

Jezqazǵanǵa baratynyn tiri janǵa sezdirmedi. Ushaqqa otyrdy da kete bardy. Qońyraý soqsań anyq basyńnyń pálege qalǵany. Tabanyńdy jerge tıgizbeı ushaqtan kútip alady. Odan arǵysy belgili. Belgilengen keste boıynsha júrip-turasyń. Jan-jaǵyń antalaǵan adamdar. Al bul jolǵy saparyna dán rıza. Aldymen rýdasy sarqylmaǵan kenishterdi aralady. Kombınatqa soqty. Kenshiler qalashyǵynyń keskin-kelbetin óz kózimen kórdi. Tanys-bilisteriniń úılerine soqpady. Kún qaǵarly kepkisin basa kıip, kástóminiń jaǵasyn kóterip ap, kenshilermen birge kezekte turyp, ashanadan as ishti. Eskileý qonaqúıdi qolaıly kórdi. Kombınattyń qaqpasyna jaqyndap, beıtanys mys qorytýshylarmen dıdarlasty. Aılyq jalaqylarynyń shamasyn baıqady. Kombınatty basy bútin satyp alǵan káristerdiń taltańdaǵan júristerinen jer oıylady. Maı jaǵyp alǵandaı betteri jyp-jyltyr. Jergilikti qazaqtardy bir shybyqpen aıdap, qas-qabaqtaryna telmirtip qoıǵan. Baıyrǵy kenshilerdiń búgingi urpaǵy asa jaltaq. Káristerdiń qoltyǵyna kirip alǵan birdi-ekili qazaqtardyń ǵana esepteri túgel. Jaǵympazdyqtyń qyzyǵyn kórip júrgen de solar. Olardyń qansha aılyq alatyndyǵy ózderine ǵana belgili. Rýdnıktiń ekskovatr mashınısi qolǵa tıetin bolmashy tıyn-tebenge máz. Tosyndaý minez kórsetseń erteńinde kombınatqa kire almaısyń.

Baıaǵy Qanysh aǵanyń qolymen kartaǵa túsken kenishterdiń qazynalary taýsylýǵa taıaý. Jańa qojaıyndar óz betterinshe bir karerdiń betin ashpaǵan. Kenshiler qalashyǵynyń kún shyǵys bóligi oıylyp, jer astyna túsipti. Qaladan qonys aýdarýshylar shamadan tys kóp. Olardyń jaǵdaılaryn oılastyryp jatqan káristeriń shamaly. Olardyń basty urany: — eksportqa jóneltetin taza mystyń kólemin kóbeıtińder!.. Ábekeńniń qany qaınap basyna tepti. Birneshe aptaǵa deıin uıyqtaı almaı júrdi. Kórgen-bilgenderin bastan-aıaq qaǵazǵa tizdi. Sengen qoıym sen bolsań... Óz yrǵaǵymen pálenbaı jyl úzdiksiz jumys istep kelgen kombınatty ne úshin káristerdiń qanjyǵasyna óńgere saldyq? Shyqqan múıizimiz qaısy? Munyń aqyry nemen tynaryn kim biledi? Ol jaǵy osy salanyń maıyn ishken Ábekeńe bes saýsaqtaı belgili. Bir esepten oıǵa túıgendi qaǵazǵa túsirgeni de aqyl boldy. Qurǵaq sóz — quıyn qýǵan qańbaq. Dereý umytylady. Retin taýyp osy qoljazbany Úlken kisiniń qolyna tabystamaqshy.

— Ábeke, shaıyńyz daıyn, — dedi báıbishesi túk bolmaǵandaı, jadyrańqy kóńil kúımen.

— Sen beri, beri jaqyndashy! — Ábekeń sál qalǵyp ketken boıda selk etip oıandy da báıbishesin janyna shaqyryp, arqasynan sıpady.

* * *

Toıdan bir kún buryn Saparbek Ábekeńniń keń jaıylǵan dastarqany basynda qadirli qonaq retinde jaǵasy jaılaýda shalqyp-tasyp otyrdy. Ótken-ketken eske tústi. Ekeýi bes juldyzdy armıan konágin qyldaı bólisti.

— Sizge keshtiń senarıyn tanystyraıyn dep...

— Sol úshin bekerge áýre bop...

— Áýre bolǵany nesi Ábeke-aý, sizge ómir boıy qyzmet isteýge ázirmiz!

— Pensıoner shaldan ne kútip júrgenderińdi túsinbeımin.

Kesh tústi. Aınalany qarańǵylyq tumshalady. Qarıalardyń demalys ýaqytyna kesirimdi tıgizbeıin degendeı, Saparbek qıpaqtaı bastady. Asa qumarlyǵy bolmasa da tysqa shyǵyp shylym shekti. Jıegine altyn jalatqan kesedegi qoıý shaıdan urtyn toltyryp eki urttady. Konáktiń ýy býynǵa túspeı turǵanda qaramdy batyraıyn dep sheshti.

— Ábeke, sizge kelip-keteri joq, myna bir qaǵazǵa qol qoıyp berseńiz?

— Ol nemene?

— Aldymen kóz júgirtip oqyp shyǵyńyz.

— «Asa qurmetti!.. Sizdiń elge sińirgen eńbegińizdi eshqashan umytpaımyz!.. Kóregen saıasatyńyzdy arqasynda eldiń ál-aýqaty jyl saıyn jaqsaryp keledi... Meniń mereıtoıymdy da jaqsylap ótkizdińiz!.. Sol úshin sizge degen alǵysym sheksiz...»

Ábekeńniń qyzara bórtken júzinen qan qashyp, surlanyp sala berdi: — Iýbıleı ótkizgendegi túpki maqsattaryńdy endi túsindim. Biraq Ábdirásil mundaıǵa satylmaıdy. Aqyl-esi ázirge bútin. Seni jón-josyq biletin durys jigit pe desem... — Bir bet qaǵazdy ortasynan qaq aıyrdy. Saparbek aıaq kıimin ázer kıip, syrtqa bettedi.

* * *

Opera teatrynyń keń zaly men eki jaq qanattaǵy balkony lyq toly. Ine shanshar oryn joq. Oblystardan kelgen delegasıalar syǵylysyp aldyńǵy qatarǵa jaıǵasqan. İshke kire almaı syrtta turǵan el qansha. Teatr dırektorynyń shybyn jany tyrnaq ushynda. Ómiri mundaı oqıǵa bolmaǵan. Birinshi ret. Aldyn ala arendasy tólengen. Qonaqtar shaqyrylǵan. Ókinishtisi, toı ıesi buǵan deıin bul mańnan birde-bir márte tóbe kórsetpegen. Jan-jaqqa suraý salǵandar: «ol kisini kórgen-bilgen adam joq» dep aýyzdaryn qý shóppen súrtedi. Bul qalaı? Ne isteý kerek? Qara-qurym elge ne deıdi? Shyǵý kerek tyǵyryqtan. Qalaı, qaıtip?!.. «Birjan-Sara» operasynyń ártisterin úılerine máshıne jiberip, dereý shaqyrtyp aldy. Búgin atalmysh opera tegin kórsetilmekshi.

Teatrdyń qarsy betindegi ataqty qonaqúıge jańa ǵana ornalasqan «AzatNEWS»-tiń eki tilshisi apyr-topyr halyqtyń ne úshin jınalǵanyn bilý úshin ári tańdanystaryn da jasyra almaı, asaı-múseılerin arqalap tómen tústi. Bul ne dúrligý? Operaǵa da osynsha el jınalady eken-aý, á!? Óner degende ishken astaryn jerge qoıatyn qazaqtardyń myna tirligine qaıtip tańǵalmassyń?! «Mine, keremet!» dep olar sol mańnan shartarapqa san túrli tilde shuǵyl habar taratyp jatty.

---