Muqaǵalı Maqataev "Elim barda", "Anaý - aspan, mynaý - baq"
Muqaǵalı Maqataev "Elim barda", "Anaý - aspan, mynaý - baq"
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdiligi: Aqyn óleńderiniń kórkemdik qýatyn, mánin jete túsindirý, óleńderdiń taqyryby men ıdeıasyn ashý;
Damytýshylyǵy: shyǵarmashylyq izdeniske baǵyttaý, óz oıyn kórkemdep erkin aıtýǵa baýlý, mánerlep oqýǵa daǵdylandyrý;
Tárbıeligi: týǵan jerdi, eldi súıýge, tabıǵatty aıalaýǵa tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: jańa sabaq
Sabaqtyń ádis - tásili: syn turǵysynan oılaý
Sabaqtyń kórnekiligi: beıneproektr
Sabaqtyń barysy:
Uıymdastyrý bólimi. (oqýshylarmen sálemdesý, túgendeý)
Úı tapsyrmasyn tekserý.
Men Úısinmin - qaýǵa berseń, qaýǵa ber!
Qan aǵyzyp úırengem joq jaýlap el.
Jaýy da joq, daýy joq - typ - tynysh,
Eı, baýyrym bizdiń Alataýǵa kel!
Men Úısinmin! Mal baq deseń - mal baǵam.
Esh jamandyq kórgenim joq qaýǵadan.
Men Úısinmin - uly júzbin, ulymyn!
Ulymyn dep ulyqqa da barmaǵan.
Ortadan da, kishiden de kishimin!
Ulymyn dep kórsetpegen qysymyn.
El basyna eki talaı kún týsa,
Eki inimniń naızasynyń ushymyn!
Men Úısinmin! Uly deseń, ulymyn!
Kisiliktiń, kishiliktiń qulymyn.
Bólinbegen enshim daıar, eki inim
Jelpildetip jetip kelse tulymyn!
- Balalar, kim aıtady, bul qaı aqynnyń óleńi? (Muqaǵalı Maqataev ekendigin anyqtap alǵannan keıin ol týraly ne biletindikterin suraımyn. Ómiri men shyǵarmashylyǵy, «Qara óleń» óleńin jatqa aıtý).
Balasy Juldyzdyń esteliginen: «Ákem ájesi Tıynnyń qolynda ósken. Ol kisi qaıratty bolǵan. Ákemniń aqyndyǵy - eń birinshi tabıǵı daryn, sosyn sonyń damýyna týǵan jeri, ájesi qatty áser etken. Ózi kóp nárseni ájemnen úırendim deıtin. Áńgimelesken adamnan tereńdik izdeıtin, ol adam kóńilinen shyqpasa renjip taıaz deıtin».
Jary Lashyn apanyń esteliginen /Aıtýǵan/: «Muqaǵalı óleńdi jeke bólmesinde otyryp jazatyn. Kók shapanyn jamylyp, ústelge keýdesin tirep otyratyn edi. Jazyp bolǵan soń kúlimdep, anam ekeýimizge oqyp beretin. Ol kúz mezgilin jaqsy kóretin. Japyraq túsip, jaýyn quıyp turǵanda qolynan qalam túspeıtin. Kóktemde saırandadyq, jasardyq, kúz – endi jazatyn mezgil dep ázildeıtin».
Aqynnyń jaryqqa shyqqan óleń kitaptary: «Darıǵa júrek», «Sholpan», «Jylap qaıttym ómirdiń bazarynan», «Básire», «Kúndelik», «Ómir - ózen», «Jyrlaıdy júrek»,«Aqqýdyń qanatyna jazylǵan jyr», «Amanat».
Aqynnyń óz daýsymen oqyǵan óleńin tyńdatý (1 mın 20 sek).
Jańa sabaq. Oı qozǵaý
(beınetaspadan qazaq eliniń bolmysyn sýretteıtin sýret kórinedi).
Oqýshylardan sýret týraly túsinik suralady.
- Oqýshylar, bul sýrette ejelden erkin júrip, erkin ósken, bula halyq – qazaq halqynyń mamyrajaı kezeńi sýrettelgen. Bizdiń elimiz jatqa da jaqynym dep qaraıtyn baýyrmal el. Árqashanda tynyshtyqty súıedi, biraq jaý kelse qarap tura almaıtyn, oryndy jerinde basynan sóz asyrmaıtyn dana elmiz.
- Al, endi myna sýretke nazar salaıyqshy (táýelsiz elimizdiń sýreti).
Bul sýrette óz aldyna bólek shyǵyp, táýelsiz, azat bolǵan elimizdiń belgileri bar. Táýelsizdik monýmenti, derbes shekaramyz, memlekettik rámizderimiz bar, elý eldiń qatarynan oryn alatyn álemdegi damyǵan elderdiń qatarynan kórinetin bolamyz.
Minekı, balalar, elimiz, Otanymyzdy kóptegen aqyndary óz óleńderine arqaý etti desek, sonyń biri – M. Maqataev
(sabaqtyń taqyrybyn dápterge jazǵyzý, maqsatyn aıtý)
Sál - sál sheginis jasaıyq.
- Balalar, M. Maqataevtyń qandaı óleńimen tanyssyńdar?
- «Qara óleń», «Qaıyrly tún».
- Osy óleńder ne jaıynda jyrlanǵan?
- Beıbitshilik, tynyshtyq, tilge degen qurmet
(beıneproektrdan M. Maqataevtyń sýreti, jyr jınaqtarynyń aty shyǵady).
Oqýshylarǵa tanystyrý.
Óleńderdi mánerlep jatqa aıtý.
(oqýshylarǵa oqytý)
Sózdik jumysy:
Jeli – qulyn, botalardy moınynan baılap qoıatyn, eki qazyqtyń arasyna keriletin jip.
Kógen – qoı, qozy - laqtardy moınynan baılaý úshin qysqa jipter taǵylǵan, ushy túıilgen, uzyn arqan.
Taldaý – tabys kilti
Ideıasyn ashý «Elim barda» óleńi, - týǵan eline arqa súıeý, sonyń bolashaǵyna
nurly úmitpen qaraý.
«Anaý – aspan, mynaý baq» - tabıǵatty qorǵaý, onyń jan jarasyn
jazý.
Óleń taldaý
Ne syılaıdy, / / ne beredi // keler kún?! a
Ne de bolsa// tiri tursam // kórermin. a
Jelidegi // qulynymyn // men eldiń, b
Kógendegi //qozysymyn// men eldiń. B
Egiz uıqas, Býyn sany - 11
Bul uıqas túrine qurylǵan óleńde uıqastar úzdiksiz jup - jup bolyp keledi. Shumaǵy ne segiz, ne alty joldan qurylady.
Býnaq sany – 3
Qubyltýdyń bir túri:
Metafora (aýystyrý) - sýrettelip otyrǵan zatty ne qubylysty aıqyndaı túsý úshin olardy ózderine uqsas ózge zatqa ne qubylysqa balaý, sýrettelip otyrǵan qubylystyń maǵynasyn ústeý, mazmunyn tereńdetý, áserin kúsheıtý
Jelidegi qulyn, kógendegi qozysymyn, taýsylmaıtyn baqytym, yrysym
Anaý aspan –// mynaý – baq, a
Aspanda bult, //baq jadaý b
Mamyq ushty // qylaýlap a
Qys ta kelip //qalǵan – aý b
Shalys uıqas Býyn sany - 7
Shalys uıqas
Abaıdan bermen qaraı qazaq poezıasynda keń túrde oryn alǵan uıqastyń bir
túri - shalys uıqas. Uıqastyń bul túrinde 1 - jol men 3 - jol, 2 - jol men 4 - jol
uıqasady. Óleńniń shýmaǵy tórt joldan aspaıdy.
Býnaq sany – 2
Qubyltýdyń bir túri – keıipteý
Keıipteý – jansyz tabıǵat qubylysynyń kádimgi tiri kisiniń qylyǵymen aýystyryla sýrettelýi.
Dáriger qys, tabıǵattyń jarasyn, aq dákemen tańýda, tońdyryp ap mańdaıyn,, taǵy kóılek surap júr, baqty kezip, jalań aıaq jylap júr, túksıedi
Aqynnyń oqyrmanǵa usynǵan negizgi oı - ózegi, bergen tárbıesi:
Týǵan eldi súıý, el úshin janyn pıda etý
Symbatty tabıǵattan tek óz qajetińdi ǵana alyp, onyń basqa baılyǵyna qol suqpaý, orny oısyraǵan jerlerin toltyrý.
Venn dıagramsy:
«Anaý – aspan, mynaý – baq» óleńin Abaıdyń «Qys» óleńimen salystyrý.
Anaý – aspan, mynaý – baq 1 - shýmaǵy Qys
Aıyrmashylyǵy Uqsastyǵy Aıyrmashylyǵy
Shalys uıqas 4tarmaqty 1 - shýmaǵy qara óleń,
7 býyndy metaforalar 11 býyndy
Qaı aqyn qys týraly óleń jazǵan? Endeshe eki óleńde tabıǵattyń bir mezgili sýrettelgen. Tabıǵatty jansyz zatty adam keıpinde sýretteý qalaı atalady?
Venn dıagramsy arqyly eki óleńdi salystyrý. Ortaq keıipteý tásiline erekshe nazar aýdartý.
Qýat alyp Abaıdyń til - kúshinen,
Jyr jazamyn Abaıdyń úlgisimen,
Abaı bolyp tabynsam bir kisige,
Abaı bolyp túńilem bir kisiden,- dep Abaıdy úlgi etken aqıyq aqynnyń ómiri jyr bolsa, jany ánge qumar edi. Aqynnyń kóptegen óleńderine kompozıtorlar án shyǵardy.
Úıge tapsyrma: Aqyn aǵaǵa hat jazý, «Elim barda», «Anaý - aspan, mynaý - baq» óleńderin jattaý.
Qorytyndy:
- Qazaqtyń tilin bilgen adam Muqaǵalı poezıasyn súımeýi múmkin emes, Muqaǵalı poezıasyn súıgen adam eline adal, jerine ıe, tabıǵatqa janashyr bola alady,- dep Kúlásh Ahmetova aıtqandaı, Muqaǵalıdaı aqyny bar qazaq eli baqytty deı otyra, aqynnyń óleńine jazylǵan «Baqyt degen...» ánimen sabaǵymyzdy aıaqtaımyz.
Baǵalaý:
«Eki juldyz, bir tilek». Oqýshylar ándi tyńdaı otyryp, sabaqty qalaı túsingeni týraly stıkerge jazý arqyly bildiredi, «Baǵdarshamǵa» jabystyrady. (Eki juldyz = eki unaǵan nárse (jumys týraly), bir tilek – jaqsartýdy qajet etetin nárse).
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdiligi: Aqyn óleńderiniń kórkemdik qýatyn, mánin jete túsindirý, óleńderdiń taqyryby men ıdeıasyn ashý;
Damytýshylyǵy: shyǵarmashylyq izdeniske baǵyttaý, óz oıyn kórkemdep erkin aıtýǵa baýlý, mánerlep oqýǵa daǵdylandyrý;
Tárbıeligi: týǵan jerdi, eldi súıýge, tabıǵatty aıalaýǵa tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: jańa sabaq
Sabaqtyń ádis - tásili: syn turǵysynan oılaý
Sabaqtyń kórnekiligi: beıneproektr
Sabaqtyń barysy:
Uıymdastyrý bólimi. (oqýshylarmen sálemdesý, túgendeý)
Úı tapsyrmasyn tekserý.
Men Úısinmin - qaýǵa berseń, qaýǵa ber!
Qan aǵyzyp úırengem joq jaýlap el.
Jaýy da joq, daýy joq - typ - tynysh,
Eı, baýyrym bizdiń Alataýǵa kel!
Men Úısinmin! Mal baq deseń - mal baǵam.
Esh jamandyq kórgenim joq qaýǵadan.
Men Úısinmin - uly júzbin, ulymyn!
Ulymyn dep ulyqqa da barmaǵan.
Ortadan da, kishiden de kishimin!
Ulymyn dep kórsetpegen qysymyn.
El basyna eki talaı kún týsa,
Eki inimniń naızasynyń ushymyn!
Men Úısinmin! Uly deseń, ulymyn!
Kisiliktiń, kishiliktiń qulymyn.
Bólinbegen enshim daıar, eki inim
Jelpildetip jetip kelse tulymyn!
- Balalar, kim aıtady, bul qaı aqynnyń óleńi? (Muqaǵalı Maqataev ekendigin anyqtap alǵannan keıin ol týraly ne biletindikterin suraımyn. Ómiri men shyǵarmashylyǵy, «Qara óleń» óleńin jatqa aıtý).
Balasy Juldyzdyń esteliginen: «Ákem ájesi Tıynnyń qolynda ósken. Ol kisi qaıratty bolǵan. Ákemniń aqyndyǵy - eń birinshi tabıǵı daryn, sosyn sonyń damýyna týǵan jeri, ájesi qatty áser etken. Ózi kóp nárseni ájemnen úırendim deıtin. Áńgimelesken adamnan tereńdik izdeıtin, ol adam kóńilinen shyqpasa renjip taıaz deıtin».
Jary Lashyn apanyń esteliginen /Aıtýǵan/: «Muqaǵalı óleńdi jeke bólmesinde otyryp jazatyn. Kók shapanyn jamylyp, ústelge keýdesin tirep otyratyn edi. Jazyp bolǵan soń kúlimdep, anam ekeýimizge oqyp beretin. Ol kúz mezgilin jaqsy kóretin. Japyraq túsip, jaýyn quıyp turǵanda qolynan qalam túspeıtin. Kóktemde saırandadyq, jasardyq, kúz – endi jazatyn mezgil dep ázildeıtin».
Aqynnyń jaryqqa shyqqan óleń kitaptary: «Darıǵa júrek», «Sholpan», «Jylap qaıttym ómirdiń bazarynan», «Básire», «Kúndelik», «Ómir - ózen», «Jyrlaıdy júrek»,«Aqqýdyń qanatyna jazylǵan jyr», «Amanat».
Aqynnyń óz daýsymen oqyǵan óleńin tyńdatý (1 mın 20 sek).
Jańa sabaq. Oı qozǵaý
(beınetaspadan qazaq eliniń bolmysyn sýretteıtin sýret kórinedi).
Oqýshylardan sýret týraly túsinik suralady.
- Oqýshylar, bul sýrette ejelden erkin júrip, erkin ósken, bula halyq – qazaq halqynyń mamyrajaı kezeńi sýrettelgen. Bizdiń elimiz jatqa da jaqynym dep qaraıtyn baýyrmal el. Árqashanda tynyshtyqty súıedi, biraq jaý kelse qarap tura almaıtyn, oryndy jerinde basynan sóz asyrmaıtyn dana elmiz.
- Al, endi myna sýretke nazar salaıyqshy (táýelsiz elimizdiń sýreti).
Bul sýrette óz aldyna bólek shyǵyp, táýelsiz, azat bolǵan elimizdiń belgileri bar. Táýelsizdik monýmenti, derbes shekaramyz, memlekettik rámizderimiz bar, elý eldiń qatarynan oryn alatyn álemdegi damyǵan elderdiń qatarynan kórinetin bolamyz.
Minekı, balalar, elimiz, Otanymyzdy kóptegen aqyndary óz óleńderine arqaý etti desek, sonyń biri – M. Maqataev
(sabaqtyń taqyrybyn dápterge jazǵyzý, maqsatyn aıtý)
Sál - sál sheginis jasaıyq.
- Balalar, M. Maqataevtyń qandaı óleńimen tanyssyńdar?
- «Qara óleń», «Qaıyrly tún».
- Osy óleńder ne jaıynda jyrlanǵan?
- Beıbitshilik, tynyshtyq, tilge degen qurmet
(beıneproektrdan M. Maqataevtyń sýreti, jyr jınaqtarynyń aty shyǵady).
Oqýshylarǵa tanystyrý.
Óleńderdi mánerlep jatqa aıtý.
(oqýshylarǵa oqytý)
Sózdik jumysy:
Jeli – qulyn, botalardy moınynan baılap qoıatyn, eki qazyqtyń arasyna keriletin jip.
Kógen – qoı, qozy - laqtardy moınynan baılaý úshin qysqa jipter taǵylǵan, ushy túıilgen, uzyn arqan.
Taldaý – tabys kilti
Ideıasyn ashý «Elim barda» óleńi, - týǵan eline arqa súıeý, sonyń bolashaǵyna
nurly úmitpen qaraý.
«Anaý – aspan, mynaý baq» - tabıǵatty qorǵaý, onyń jan jarasyn
jazý.
Óleń taldaý
Ne syılaıdy, / / ne beredi // keler kún?! a
Ne de bolsa// tiri tursam // kórermin. a
Jelidegi // qulynymyn // men eldiń, b
Kógendegi //qozysymyn// men eldiń. B
Egiz uıqas, Býyn sany - 11
Bul uıqas túrine qurylǵan óleńde uıqastar úzdiksiz jup - jup bolyp keledi. Shumaǵy ne segiz, ne alty joldan qurylady.
Býnaq sany – 3
Qubyltýdyń bir túri:
Metafora (aýystyrý) - sýrettelip otyrǵan zatty ne qubylysty aıqyndaı túsý úshin olardy ózderine uqsas ózge zatqa ne qubylysqa balaý, sýrettelip otyrǵan qubylystyń maǵynasyn ústeý, mazmunyn tereńdetý, áserin kúsheıtý
Jelidegi qulyn, kógendegi qozysymyn, taýsylmaıtyn baqytym, yrysym
Anaý aspan –// mynaý – baq, a
Aspanda bult, //baq jadaý b
Mamyq ushty // qylaýlap a
Qys ta kelip //qalǵan – aý b
Shalys uıqas Býyn sany - 7
Shalys uıqas
Abaıdan bermen qaraı qazaq poezıasynda keń túrde oryn alǵan uıqastyń bir
túri - shalys uıqas. Uıqastyń bul túrinde 1 - jol men 3 - jol, 2 - jol men 4 - jol
uıqasady. Óleńniń shýmaǵy tórt joldan aspaıdy.
Býnaq sany – 2
Qubyltýdyń bir túri – keıipteý
Keıipteý – jansyz tabıǵat qubylysynyń kádimgi tiri kisiniń qylyǵymen aýystyryla sýrettelýi.
Dáriger qys, tabıǵattyń jarasyn, aq dákemen tańýda, tońdyryp ap mańdaıyn,, taǵy kóılek surap júr, baqty kezip, jalań aıaq jylap júr, túksıedi
Aqynnyń oqyrmanǵa usynǵan negizgi oı - ózegi, bergen tárbıesi:
Týǵan eldi súıý, el úshin janyn pıda etý
Symbatty tabıǵattan tek óz qajetińdi ǵana alyp, onyń basqa baılyǵyna qol suqpaý, orny oısyraǵan jerlerin toltyrý.
Venn dıagramsy:
«Anaý – aspan, mynaý – baq» óleńin Abaıdyń «Qys» óleńimen salystyrý.
Anaý – aspan, mynaý – baq 1 - shýmaǵy Qys
Aıyrmashylyǵy Uqsastyǵy Aıyrmashylyǵy
Shalys uıqas 4tarmaqty 1 - shýmaǵy qara óleń,
7 býyndy metaforalar 11 býyndy
Qaı aqyn qys týraly óleń jazǵan? Endeshe eki óleńde tabıǵattyń bir mezgili sýrettelgen. Tabıǵatty jansyz zatty adam keıpinde sýretteý qalaı atalady?
Venn dıagramsy arqyly eki óleńdi salystyrý. Ortaq keıipteý tásiline erekshe nazar aýdartý.
Qýat alyp Abaıdyń til - kúshinen,
Jyr jazamyn Abaıdyń úlgisimen,
Abaı bolyp tabynsam bir kisige,
Abaı bolyp túńilem bir kisiden,- dep Abaıdy úlgi etken aqıyq aqynnyń ómiri jyr bolsa, jany ánge qumar edi. Aqynnyń kóptegen óleńderine kompozıtorlar án shyǵardy.
Úıge tapsyrma: Aqyn aǵaǵa hat jazý, «Elim barda», «Anaý - aspan, mynaý - baq» óleńderin jattaý.
Qorytyndy:
- Qazaqtyń tilin bilgen adam Muqaǵalı poezıasyn súımeýi múmkin emes, Muqaǵalı poezıasyn súıgen adam eline adal, jerine ıe, tabıǵatqa janashyr bola alady,- dep Kúlásh Ahmetova aıtqandaı, Muqaǵalıdaı aqyny bar qazaq eli baqytty deı otyra, aqynnyń óleńine jazylǵan «Baqyt degen...» ánimen sabaǵymyzdy aıaqtaımyz.
Baǵalaý:
«Eki juldyz, bir tilek». Oqýshylar ándi tyńdaı otyryp, sabaqty qalaı túsingeni týraly stıkerge jazý arqyly bildiredi, «Baǵdarshamǵa» jabystyrady. (Eki juldyz = eki unaǵan nárse (jumys týraly), bir tilek – jaqsartýdy qajet etetin nárse).
You Might Also Like
-
Dintaný mamandyǵy – qoǵamnyń tynyshtyǵyn ornatýshy faktor
