InfoHub Logo

Mıokard ınfarkti – júrek aýrýynyń óte jıi kezdesetin túri. Bul júrek qantamyrlarynyń bir bóliginiń uıyǵan qanmen bitelýi ne kenetten túıilýi saldarynan júrek bulshyqetiniń, tininiń bir bóliginiń ólýi. Júrek qantamyrlarynyń kenet tarylýy, ne skleroz bolyp ózgergen tamyrlardyń tyǵyndalýy, ony qorshaǵan qyltamyrlardyń shamasynyń kelmeýi osyndaı qaıǵyǵa ákelip soǵady. Bul nelikten bolatyn jaǵdaı? Oǵan ıtermeleıtin kúsh kóp. Máselen, kópten elemeı kelgen kannyń qysymy, qannyń uıýynyń joǵarylaýy, ashý-yza, renish, qatty nazalaný, shamadan tys aýyr jumys, alkogól men nıkotın ýlary. Infarkt óziniń zaqymdanǵan sheńberine, búlingen tamyrdyń keńdigine, arnasyna qaraı ártúrli bolady. Jansyz oshaq keń jaıylyp, ulǵaıady nemese kólemi ortasha, al taǵy birde kózge áreń kerinetin mıkroınfarkt bolady.

Jaraqattanǵan jerdiń tereńdigine baılanysty ıntramýraldy, transmýraldy dep aıyrady. Birinshisi júrek bulshyqetiniń (mıokard) ishki jaǵyn jansyzdandyrsa, ekinshisi búkil bulshyqettiń barlyq tereńdigin zaqymdaıdy, ıaǵnı jansyzdandyrady. Qalpyna kelý úderisteri 5-6 kúnnen keıin bastalady. Óleýsiregen belik birtindep jazyla bastaıdy, al orny 6-12 kúnnen soń tyrtyqqa aınalady.

Aýrý bastalǵanda adamǵa bilinetin belgileri erekshe: júrek tusy qatty shanshý bolyp qadalady, sol jaq ıyq, qol álsirep jansyzdanǵandaı seziledi, naýqas adam abyrjyp, álsizdenip qalady. Júrek tusy aýyrǵannan bastap dárigerge habarlasý kerek. Ony ózi basylady dep tosqan durys emes, óıtkeni asqynyp ketýi múmkin. Ásirese jasy 40-tan asqan adamdarǵa ondaı shydamdylyq zıan.

Naýqasty aýrýhanaǵa jatqyzyp, qajetti kómek kórsetip, qıyn kezeńnen alyp shyqqan soń, emdik jattyǵýlar taǵaıyndaıdy. Eger mıkroınfarkt bolsa, 2-3 táýlikten soń, ortasha túrinde 4-5, al keńinen jaıylǵan túrinde 6-7 táýlikten soń dene shynyqtyrý bastalady.

Keıingi jyldary ǵalymdardyń aıtýynsha, emdik jattyǵýlar neǵurlym erte bastalsa, solǵurlym tezirek jazylýǵa múmkindik týady. Ol adamnyń kóńil kúıin kóterip, shetkergi qantamyrlaryn jaqsartyp, júrek bulshyqetin áldendirip, kúsh beredi. Munyń ózi naýqastyń tósek tartyp uzaq jatpaı, turyp ketýine tikeleı kómektesedi.

Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy aýrýdyń qaıta qalpyna kelý (reabılıtasıa) úderisin úsh kezeńge bóledi: emdeý mekemesindegi (aýrýlardyń shıelenisken kezi), saýyǵa bastaǵan kez (konvalesensıa), kótermeleý (postkonvalesensıa) kezeńi. Ekinshi, úshinshi kezeń naýqasty aýrýhanadan shyǵarǵan soń, emhanada reabılıtasıalyq ortalyqta, shıpajaıda, dıspanserlerde ótedi.

Aýrýhanada jattyǵýlar ınfarktiń túrin, kezeńin, aýrýdyń jasyn, jynysyn eske ala otyryp, jasalady. Ol 3 jumadan 6-8 jumaǵa deıin sozylady. Qımyl-qozǵalys tórt rejımnen turady. Tósek tartyp jatqan, jartylaı jatqan, ıaǵnı otyratyn, palatalyq jáne bos rejımder. Bir rejımnen ekinshige ótkizýdi tek emdeıtin dáriger ǵana sheshedi. Ár naýqastyń tamyr soǵýyn, qan qysymyn, tynys alý jıiligin esepteı, salystyra otyryp, emdik jattyǵýlardy qoldanady. Jattyǵýlardy jasaǵannan keıin tamyrdyń soǵý jıiligi 10-ǵa, tynys alý 1 mınýtta 3-4 ret, qan qysymynyń joǵarǵy sany 10-15 mm synap baǵanasyna kóterilýi kerek. Mysaly, qalypty jaǵdaıda qantamyrdyń soǵýy – 60-72, tynys alý – 16-18, qan qysymy – synap  baǵanasymen 120/60 mm bolsa, emdik jattyǵýdan soń tamyrdyń jıiligi mınýtyna 70-82, tynys alý – 19-22, qan qysymy – 135/60 mm synap baǵanasy bolýy tıis. Al atalǵan mólsherden asyp ketse, emdik jattyǵý júrek aýrýyna laıyqty bolmaı, durys qoldanylmaǵan bolyp esepteledi.

Naýqas tósek tartyp jatqanda beriletin jattyǵýlar jıyntyǵy aıaq-qoldyń tek saýsaqtaryn aqyryn asyqpaı qımyldatýdan, bulshyqetti shıryqtyryp bosańsytýdan turady. Emdik jattyǵýdy paıdalanǵanda dáriger adamnyń minez-qulkyn, júıke júıesin eskere otyryp, eń aldymen jattyǵýlardyń qarapaıym ońaı túrlerin belgileıdi. Jattyǵýlar birqalypty yrǵaqpen, baıyppen býyndardyń birinen soń birin qozǵalta otyryp, oryndalýy qajet. Jattyǵýlardy onsha qatty kúsh jumsamaı, súısine, em bolatynyna senip, yqylaspen oryndaǵan durys. Dáriger naýqas adamnyń durys tynys alýyn qadaǵalap otyrady. Óıtkeni durys alǵan demniń ózi qan aınalymyn jaqsartady.

Birneshe kúnnen soń tize, myqyn, shyntaq býyndaryn qosady. Tizeni búgip-jazyp, tabandy jyljytyp, aıaqty kótermeıdi. Júrek tusynda shanshý bolmasa, tabandy tirep, jambasty joǵary kóterip, qozǵaıdy, sol sıaqty eki jaqqa aýnap jatýǵa bolady. Osyndaı jattyǵýlar alǵashqy kezde 6-8 mınýtqa sozylady.

Dene tárbıesiniń bul rejımdegi negizgi maqsaty júrekten alys, shetkergi ornalasqan qan tamyrlaryn shyńdap, qan aınalymyn jaqsartý jáne naýqas adamdy otyrýǵa daıyndaý.

Ekinshi rejımge kóshkende adamnyń vestıbýlár apparatyna (tepe-teńdik jaǵdaıyn saqtaıtyn) arnaıy jattyǵýlar beriledi. Óıtkeni uzaq tósek tartyp jatqan adamnyń basy aınalyp, kózi buldyrap, tepe-teńdik jaǵdaıy buzylady. Sondyqtan dınamıkalyq tynys alý jattyǵýlary, deneniń bulshyqetterin shıratýlar keńinen qoldanylady. Birneshe ret otyryp, qaıta jatyp, aıaqtardy alma-kezek kóteredi. Aldymen ádiskerdiń kómegimen, keıin ózinshe jasaıdy. Sabaqtyń uzaqtyǵy – 14-17 mınýt, 7-10 kúnge sozylady.

Palata rejıminde (naýqastar jatatyn bólme) naýqas adamdy birtindep turǵyzýǵa daıyndaıdy. Júrek tamyrlaryn, basqa múshelerdi, barlyq organızmdi tik turýǵa daǵdylap, júrýge beıimdeıdi. Otyrǵan qalpynda júrý nyshanyn jasaıdy. Sonan keıin bireýdiń kómegimen túregelip, aıańdap basyp júredi. Júrýdiń de máni bar: bir-eki attap, keıin ekpindi, ara qashyqtyqty alystata túsedi. Bul kezeń 7-10 kúnge sozylady, al jattyǵýlar 15-20 mınýtta jasalady.

Bos rejımdegi negizgi maqsat – birtindep kóbeıtiletin kúshke júrek-qantamyrlaryn daıyndaý. Bul kezde aýrýdy baspaldaqpen júrgizedi, dalaǵa serýenge shyǵarady. Sóıtip, úı jaǵdaıyna, turmys-tirshilikke qatystyrady. Jattyǵýlar barlyq bulshyqetterge, turyp, otyryp, jatyp oryndalady. Jattyǵýlardy dalada nemese arnaýly bólmelerde ótkizedi. Uzaqtyǵy 25-30 mınýtqa sozylady, bul kezeń 7-10 kún.

Aýrýhanadan shyqqan soń naýqas ábden aıyqqansha 3-5 aı emhanada nemese reabılıtasıalyq ortalyqtarda, shıpajaılarda emdik jattyǵýlardy ári qaraı jalǵastyrady. Mundaǵy maqsat – adamnyń psıhologıalyq jaǵdaıyn qalpyna keltirip, jattyǵýlarǵa boıyn tolyq úıretý; júrek bulshyqetin jetildirip, onyń jıyrylý kúshin arttyryp, qan aınalysyn jaqsartý, turmysqa, eńbekke qabiletin arttyrý.

Bul úshin erteńgilik gıgıenalyq jattyǵý, emdik gımnastıka, óz betinshe oryndalatyn jattyǵýlar, sport oıynynyń túrleri, júzý, shańǵy tebý, serýendeý keńinen koldanylady. Sol sıaqty adam ózin eńbekke baýlyp, dene shynyqtyrý ádisterine kóńil bóledi.

Júrek aýrýyna shaldyqqan adam ózine-ózi óte uqyptylyqpen karap, dıspanserlik tizimde turady. Bul kezde emdik gımnastıkanyń túrlerin odan ári órbitip, kúndelikti tirshiliktiń tiregi retinde qaraý kerek. Turmys, eńbek, kásiptik dárejesin kóterý udaıy – qımyl-qozǵalysta bolǵan durys. Emdik jattyǵýdy tyńǵylyqty túrde oryndaý, ol júrek ınfarktine qaıta ushyratpaýdyń aldyn alý.

Adam jazylyp, eńbekke kosylǵan kúnniń ózinde emdik jattyǵýdyń esh zıany joq. Ol úshin jumasyna 2-3 ret arnaıy uıymdarǵa, stadıon alańdarynda óz betinshe ártúrli ádistermen aınalysý kerek. Tek sonda ǵana dene sergip, boıdy bılegen indetten tolyǵymen jazylady.

Emdik jattyǵýlar

Kirispe jattyǵýlar

1.   Shalqadan jatyp, asyqpaı baıyppen tynys alý (3-4 ret). Dem alýǵa kók et pen keýdeni durys qosý kerek.

2.   Qol saýsaqtaryn búgip-jazý (4-5 ret).

3.   Tynys alý (4-5 ret)

4.   Eki aıaqtyń ushyn alǵa-artqa qozǵaý (3-4 ret). Baıaý yrǵaqpen.

5.   Qoldyń basyn ońǵa-solǵa aınaldyrý (4-5 ret). Eki qolmen alma-kezek.

6.   Demalys (2-3 mınýt).

7.   Aıaqtyń ushyn ońǵa-solǵa qısaıtý (3-4 ret). Asyqpaı.

8.   Qoldy eki qaptalda ustaǵan boıda alǵa ıip, saýsaqtardy sozý jáne búgý (3-4 ret). Sozǵanda demdi ishke alyp, búkkende syrtqa shyǵarý.

9.   Aıaq jáne qoldyń basyn bir mezgilde alǵa-artqa qımyldatý (4-5 ret). Baıaý yrǵaqpen.

10. Tynysalý (1-2 ret).

Barlyǵy: 5-6 mınýt.

Negizgi jattyǵýlar

1.   Shalqadan eki koldy qaptalda ustap jatý; asyqpaı tynys alý (3-4 ret). Jaılap qana.

2.   Qoldy shyntaqtan búgip, basyn aınaldyrý. (3-4 ret). Eki qolmen kezek.

3.   Aıaqtyń ushyn eki jaqqa bir mezgilde qımyldatý (4-5 ret). Eki aıaqtyń qımylyn qadaǵalaý.

4.   Qoldyń ushyn ıyqqa koıý. Qulashty jaıyp, tereń dem alyp, alǵashky qalypta demdi shyǵarý (3-4 ret). Ortasha yrǵaqpen.

5.   Aıaq-qoldyń ushyn shyr aınaldyrý (3-5 ret). Ońǵa-solǵa asyqpaı, yrǵaqty túrde.

6.   Asyqpaı tereń dem alý (4-5 ret).

7.   Iyqty qozǵaý. Joǵary kótergende demdi ishke tartý, túsirgende syrtka shyǵarý kerek (3-4 ret). Baıaý yrǵaqpen.

8.   Aýdarylyp oń jak qaptalǵa, odan soń sol jaq qaptalǵa (3-4 ret). Ár qaptalǵa aýdarǵanda dem achý.

9.   Demalys (2-3 mınýt). Deneni bosańsytyp ustaý.

10. Aıaqty tizeden búgip, eki jaqqa alshaqtatyp, qaıta qosý (4-5 ret). Bulshyqetti bos ustaý kerek.

11. Qoldyń ushyn ıyqqa, eki jaqqa, tómen túsirý (3-4 ret). Erkin dem alady.

12. Aıaqty tizeden búgip, óksheni alma-kezek kóterip júrgen sıaqty qımyl jasaý (4-5 ret). Birqalypty, asyqpaı.

13. Tereń dem alý (3-5 ret).

14. Aıaqtyń basyn búgip-jazý (3-5 ret).

Barlyǵy: 18-20 mınýt.

Qorytyndy jattyǵýlar

1.   Otyryp, asyqpaı dem alý (3-4 ret)

2.   Iyqty bir mezgilde aınaldyrý (4-5 ret). Deneni sál túzý ustaý kerek.

3.   Óksheni edenge óksheden tirep, ońǵa-solǵa aınaldyrý (4-5 ret). Eki aıaqpen alma-kezek.

4.   Oryndyqtyń shetine otyryp, qoldy ıyqqa qoıady. Qoldy, sandy eki jaqqa jazyp, tereń dem alady. Qosqan kezde demdi syrtqa shyǵarady (4-5 ret). Dem alýdy qadaǵalaıdy.

5.    Qoldy myqynǵa tirep, tynys alady (3-4 ret).

6.    Aıaqty tizeden búgip, qoldy sanǵa qoıyp, deneni alǵa ıip, qaıtadan qalpyna kelý (3-4 ret). Iilgende demdi shyǵaryp, túzegende tynys alý.

7.    Aıaqty alma-kezek búgip-jazý (4-5 ret). Asyqpaı, baıyppen.

8.    Qoldy ıyqqa tirep, shyntaqty artqa-alǵa qozǵaý (3-4 ret). Demdi erkin alý.

9.    Aıaqtyń ushyn tirep, alma-kezek óksheni kóterý (6-8 ret). Ortasha yrǵaqpen.

10.  Qoldy shyntaqtan búgip-jazý. Búkkende qoldyń basyn qysyp, jazǵanda alaqandy ashý (4-5 ret). Bulshyqetti qataıta qysady.

11.  Qoldy myqynǵa qoıyp, qalypty tynys alý (3-5 ret). Baıaý jasalady.

Barlyǵy: 5-10 mınýt.

Gúlbarshyn Ikimanova
medısına ǵylymynyń doktory,
profesor

 

---