InfoHub Logo

Stýdent: Ábilqasym Marjan Serikbaıqyzy
Ǵylymı jetekshi: Saım L.N.
Oblystyq onkologıa ortalyǵynda esepte turatyn pasıentterdiń kózqarasy arqyly meıirger rólin baǵalaý
Qyzylorda medısınalyq joǵary koleji

Kilt sózder: onkologıa,psıhologıalyq stress, qaterli isik, sheteldik zertteýler, depressıa, tulǵa, psıhoáleýmettik faktorlar, qaýip, ómir súrý, meıirgerlik kútim.

Taqyryptyń ózektiligi: Qaterli isik – tutas organızmniń júıkelik-endokrındik retteýlerine baǵynbaı, óz betinshe derbes ósetin, qurylymy men qasıetterinde shyqqan tin jasýshalarynan úlken alshaqtyqtary bar, sheksiz bólinip kóbeıetin jáne jańadan qabyldaǵan qasıetterin týyndy jasýshalaryna bere alatyn, derttik ózgeristerge ushyraǵan jasýshalardyń tym artyq ósip-ónip ketý

Eýropada bizdiń baǵalaýymyz boıynsha, 2019 jyly EO-da 1 410 000-ǵa jýyq qaterli isik aýrýy tirkeledi, bul 130,9/100 000 er adamnyń (2014 jyldan bastap -5,9%) jáne 82,9 áıeldiń (-3,6%) standarttalǵan jasyna sáıkes keledi. Boljam boıynsha, 2014-2019 jyldar aralyǵynda áıelderde ókpe obyrynyń damý deńgeıi 4,4% - ǵa artyp, 14,8-ge jetedi. Sút bezi obyrynyń boljamdy damý kórsetkishi 13,4 qurady. Boljam boıynsha, uıqy beziniń qaterli isigin qospaǵanda, negizgi neoplazmalarǵa qatysty qolaıly tendensıalar saqtalady. Sút bezi qaterli isiginen bolatyn ólim-jitim Polshadan basqa barlyq alty elde qolaıly boldy. Tómendeý 50-69 jastaǵy áıelder arasynda eń úlken boldy (-16,4%), ıaǵnı skrınıngpen qamtylǵan jas toby, biraq 20-49 jas aralyǵynda (-13,8%), al 70-79 jas (-6,1%). 1988 jyly EO-da eń joǵary qarqynmen salystyrǵanda, 1989-2019 jyldar aralyǵynda 5 mıllıonnan astam qaterli isik aýrýynan qutylý múmkin boldy. Olardyń 440 000-y sút bezi qaterli isiginen qaıtys boldy.

Jyl saıyn tek Máskeýde ǵana, qalalyq densaýlyq saqtaý departamentiniń derekteri boıynsha Máskeý, stomany salý boıynsha 2500 operasıa jasalady. Salystyrý úshin, 2008 jyly mundaı operasıalar jasalǵan sany -2198, 2010 jyly — 2484, 2012 jyly — 2465 boldy, 2014 jyly — 2650. 2013 jyly BQK-niń 61 142 jaǵdaıy anyqtaldy, onyń 44,7-si erlerge arnalǵan. 60 jastan asqan kezde 74,1% jaǵdaı anyqtaldy.

Qaterli isik sonymen qatar AQSH-taǵy 1-14 jas aralyǵyndaǵy balalar arasyndaǵy ólimniń ekinshi eń kóp taralǵan sebebi bolyp tabylady. 2019 jyly osy jas tobyndaǵy shamamen 11060 balaǵa dıagnoz qoıylady dep boljanýda.

Qazaqstan Respýblıkasynda 5 jyldyń ishinde qaterli isikterden syrqattanýshylardyń absolúttik sany ulǵaıdy: eger 2010 jyly 29574 syrqattanýshy bolsa, 2014 jyldyń aıaǵynda olardyń sany 34352-ge jetti.

Qyzylorda oblysy boıynsha 4744 adam qaterli isikpen esepte turady onyń ishinde qala boıynsha 2249 pasıent,aýdan boıynsha 2495 pasıent.

Ǵalymdar isikterge beıim 200-ge jýyq sındromdy anyqtady jáne tuqym qýalaýshylyqpen beriledi. Olardyń ishinde: pıgmentti kseroderma, ishek polıpozy, nefroblastoma, retınoblastoma jáne t. b. Onkorısk faktorlaryna áleýmettik-ekonomıkalyq jáne halyqtyń psıhoemosıonaldy jaǵdaıy. Jaǵdaıǵa qatysty, bizdiń memleketimizde qalyptasqan kelesi túrlerdi belgileýge bolady:

1. halyqtyń kópshiligin kedeılik sheginen tómen tabý;

2. adamdardyń psıhoemosıonaldyq kúıde bolýy stress;

3. halyqtyń habardarlyǵynyń tómendigi. Adamdar aýrýdyń neden paıda bolatynyn, ony erte kezeńderde qalaı tanýǵa bolatyndyǵyn bilmeıdi aldyn alý maqsatynda qabyldaý;

4. ekologıalyq turǵydan qolaısyz aýdandarda turý kórý.

Depressıa qaterli isik aýrýy bar naýqastar úshin óte mańyzdy psıhıkalyq problema bolýy múmkin. Onkologıalyq naýqastardyń 16-25% depressıany damytady dep eseptelgen.Dárigerler bul jaǵdaılardyń shamamen 35% - yn moıyndamaıdy jáne kóptegen pasıentter emdelýsiz qalady. Depressıa jalpy halyqqa qaraǵanda onkologıalyq naýqastarda jıi kezdesedi.  Aýyr depressıamen depressıanyń birneshe kategorıalary - eń tanymal túri. Negizgi depressıa eki apta nemese odan da kóp ýaqyt ishinde kelesi belgilerdiń keminde beseýi retinde anyqtalady:

* Depressıa kóńil-kúı derlik kún saıyn, kúnniń kóp bóligi úshin berik bolyp tabylady

* Kúnniń kóp bóliginde, kún saıyn derlik qalypty qyzmetke degen Lázzat pen qyzyǵýshylyqtyń aıtarlyqtaı joǵalýy

* Salmaq joǵaltý/tábettiń joǵarylaýy jáne tómendeýi/joǵarylaýy

* Uıqy ádettegiden áldeqaıda kóp nemese ádettegiden áldeqaıda az

* Kún saıyn sharshaý nemese energıany joǵaltý

* Paıdasyzdyq nemese orynsyz kiná sezimi

*Oılaý nemese shoǵyrlaný qabiletiniń tómendeýi

* Ólim nemese sýısıd týraly jıi oılar

Tonı Larokkomen barlyq suhbattardy qarańyz.

Qaterli isik naýqastyń ómirlik josparlaryn, dene bitimin, otbasylyq/áleýmettik rólin jáne qarjylyq jaǵdaıyn ózgerte alady. Bul ózgeristerden qorqý qalypty jaǵdaı, biraq bul qorqynysh ádette birneshe kún nemese apta ishinde azaıady, óıtkeni adamdar , dıagnozyna beıimdeledi. Depressıa ár adamǵa jáne keıingi aýrýy bar naýqastarǵa ártúrli áser etýi múmkin, depressıa bolýy múmkin. Qaıǵy men qaıǵy-qasirettiń bolýy qalypty jaǵdaı, biraq qaterli isik aýrýy bar naýqastar úshin qaıǵy men depressıalyq buzylýlardyń qalypty dárejesin ajyratý óte mańyzdy.

Qorytyndylaı kele, onkologıalyq naýqastardy psıhologıalyq qoldaýdyń ekonomıkalyq oryndylyǵyn atap ótkim keledi: 2001 jyly Simpson J. S. A. (AQSH) birlesken avtorlarmen birge onkologıalyq naýqastarmen jumys isteý qajettiligin atap ótti, óıtkeni sút bezi qaterli isigimen aýyratyn naýqastarmen toptyq terapıa júrgizýdiń 2 jylynda medısınalyq qyzmet kórsetý shyǵyndary 25% - ǵa tómendedi.

Osylaısha, onkologtardyń qoldanystaǵy is-qımyl algorıtminiń qurylymynda psıhologıalyq kómekti qoldaný ony ońtaılandyrýǵa jáne tıimdiligin arttyrýǵa qyzmet etedi. Dárigerler medısınalyq resýrstardy únemdi paıdalanýǵa múmkindik beretin qosymsha áser etý quralyn alady, bul mańyzdy.     

Zertteý maqsaty: Oblystyq onkologıa ortalyǵynda esepte turatyn pasıentterdiń kózqarasy arqyly meıirger rólin saýalnama alý arqyly  baǵalaý.

Tásilder men materıaldar Barlyǵy  40-60 jas aralyǵyndaǵy pasıentter qatysty. Zertteýge jalpy 20 respondent qatysty.

Zertteý túri: Sapalyq

Zertteý dızaıny: fenomenaldy, maqsatty tańdama, popýlásıaǵa negizdelgen

Zertteý obektisi: Oblystyq onkologıa ortalyǵy

Zertteý quraly: Saýalnama mıks bolyp qurastyryldy,ıaǵnı, saýalnama eki maqalaǵa súıene otyryp jasalyndy.Olar ár túrli dáleldengen medısınalyq maqalalardan alyndy, 16 suraqtan turady.Saýalnama júrgizý arqyly pasıentterdiń medısına qyzmetkerlerine degen kózqarasyn jáne medısına qyzmetkerleriniń pasıentterge qalaı kútim kórsetiletinin baqyladyq.

Qorytyndy:

1. 2020 jyly jeltoqsan aıynda Oblystyq onkologıa ortalyǵynda esepte turatyn pasıentterdiń kózqarasy arqyly meıirger rólin baǵalaý taqyrybynda júrgizilgen zertteý boıynsha meıirgerlerdiń kórsetip jatqan kútim sapasyna  pasıentterdiń kónili tolatyndyǵy anyqtaldy.   Iaǵnı,  «Siz meıirbıke isiniń sapasyna qanaǵattanasyz ba?» degen suraqqa respondentterdiń 55% «ıá» dep jaýap berdi.

2. Sonymen qatar,meıirgerlerdiń kútim sapasyna kónili tolatyndyǵyn myna saýalnama nátıjesinen de kórýge bolady. «Medbıke tolyq jáne ýaqytyly dáriger taǵaıyndaǵan dári-dármekterdi qabyldaýǵa baqylaý júrgizdi me?» degen suraqqa 45% pasıentter «ıá baqylady» dep jaýap berdi.

3. Taǵy da meıirgerge pasıenttiń jaqsy kózqarasyn myna suraq arqyly bildik.55% pasıentterge medbıke ÝDZ-ǵa qandaı daıyndyqpen keletinin aıtyp túsindirgen.

PAIDALANYLǴAN ÁDEBIETTERDİŃ TİZİMİ:

1. Patofızıologıa - Á.Nurmuhambetuly, Almaty, 2011 jyl
2. https://www.dissercat.com/content/mediko-sotsialnye-aspekty-kompleksnoi-reabilitatsii-stomirovannykh-bolnykh
3. Cancer (oncological diseases) (tadviser.com)
4. Obshıe prınsıpy osnovnyh metodov lechenıa zlokachestvennyh novoobrazovanıı: ýcheb.posobıe / A.N.Kosolapov ; pod red. E.V.Kotlárova. - Chelábınsk : Izd-vo "Chelábınskaıa gosýdarstvennaıa medısınskaıa akademıa", 2003. - 52 c. (6 ekz.)
5. Patrık DL, Ferketich SL, Frame PS, Harrıs JJ, Hendrıks CB, Levın B,        Ssylka MP, Lustig C, Maklaflın J, Rıd LD, Turrisi AT 3, Unutzer J, Vernon SW; Nasıonalnye ınstıtýty zdravoohranenıa, naýchno-ıssledovatelskaıa grýppa. Nasıonalnye ınstıtýty zdravoohranenıa sostoıanıe naýkı konferensıı Zaıavlenıe: Ýpravlenıe sımptomamı raka: bol, depressıa ı ýstalost (2002) J Natl raka Inst. 2003 Avg 6. 6;95(15): 1110-7]27.Fisch MJ, Callahan CM, Kesterson JG ı dr.: Ispolzovanıe elektronnoı sıstemy zapısı pasıentov dlá vyıavlenıa prodvınýtyh bolnyh rakom ı ýpotreblenıa antıdepressantov. J Pallıat Med (1999) 2 (4): 403-9. -PUBMED]:
7. Bottomley A (1998) Depressıa ý onkologıcheskıh bolnyh: obzor lıteratýry. Eur J Ýhod za rakom 7(3):181191 -PUBMED]
Meısı MDj. Rasprostranennostdepressıı ý bolnyh rakom. J Natl Rak Inst Monogr 2004;(32):57-71- PUBMED]
8. Amerıkanskaıa psıhıatrıcheskaıa asosıasıa. (1994). Dıagnostıcheskoe ı statısıcheskoe rýkovodstvo po psıhıcheskım rasstroıstvam (4-e mesto). Vashıngton, okrýg Kolýmbıa: Amerıkanskaıa psıhıatrıcheskaıa asosıasıa.
9. Roden G, Lloıd N, Kas M, Zelenyı E, Makkeı JA, Vong RK; Podderjka Ýhod Rýkovodáshıe prınsıpy Grýppy po ýhodý za rakom Ontarıo programmy v dokazatelnoı pomoshı. Lechenıe depressıı ý onkologıcheskıh bolnyh: sıstematıcheskıı obzor. Podderjka ýhod raka. 2007 Fevral;15(2):123-36. Epub 2006 Okt 21 -PUBMED]
10. https://cyberleninka.ru/article/n/psihologicheskie-i-sotsialnye-aspekty-onkologicheskih-zabolevaniy

---