InfoHub Logo

(áńgime)

Osy hali bastapqyda ózine qyzyq kóringen. Sıqyrly telpek kıgende eshkimniń kózine túspeıtin ertegi keıipkeri sıaqty. Bárin kórip, estip tur. Biri shyn egilip, biri ótirik kózin ýqalaǵan ala-qula jurt. Aralarynan oıly janaryna muń uıa salǵan tanys beıneni kóre almady. Bir qaltarysta eleýsizdeý tur ma kim bilsin. Tylsym túnde terezeniń qap-qarańǵy áıneginen syrǵanaǵan jańbyr tamshysyndaı, kermek te móldir monshaqtaryn jurt kózinen jasyryp. Dombyranyń egiz shegindeı bir-birimen ishki jan-dúnıesi úndeskenimen, ekeýi eshqashan qıylyspaıtyn qos rels sıaqty edi. Sonda da jer qaıysqan qalyń kóptiń ortasynan shybyn jany sharq uryp, tek sony izdeýde. Bálkim ol bárinen múlde beıhabar da shyǵar-aý?! Kim bilsin... Alaıda, óz qıalynan týǵan álemde kóńilin áldılegen áýenmen kún keshken sol jandy syrtynan bir kórmeı qalaı ketpek ana-o-oý jaqqa!?. Eń alǵash onymen kezdesken kúnin bul ólse de umytar ma...

***

Iá, sol kúni ol saqal-murtyn qyryp, aına aldynda beıǵam turǵan. Erke kelinshegi ún-túnsiz kep ıyǵyna asyldy. Bunyń sabyn kóbigi juqqan ıegi men jaǵyn súıir saýsaǵymen shuqylap turyp: «Erteń mamamyzdyń týǵan kúni ǵoı,» — dedi. «Bar aqsha óz qolyńda ǵoı, altyn ba, birdeńe alsań...» «Oı, altyndary az emes qoı, biraq onysyn kim kórip jatyr?..» — dedi de, sálden soń, «Buryn aýylda jurttyń bári radıo tyńdaıtyn. Dalada mal jaıyp júrip te, jolda mashınamen kele jatyp ta. Ortalyq kóshede radıo degeniń kúndiz-túni sambyrlap turatyn». «Qazir de solaı shyǵar, ne ózgere qoıdy deısiń?!» — dedi ol, áńgime taqyrybynyń lezde ózgerip ketkenine ishteı tańǵalyp. «Qyzyq bolsyn, mamamyzdy týǵan kúnimen quttyqtap, radıodan bir mýzykalyq sálem joldaıyq. Bálkim aýyldaǵy týma-týystar estir. Bireýi bolmasa, bireýi,» — dedi nazdanyp. Nazdana aıtqanymen, úninen “aıttym — bitti, kestim — úzildi” degen bir nándik baıqalǵandaı.

Ekeýin tabystyrǵan onyń osy erkin de ójet minezi emes pe edi?! Onda bul súr boıdaq edi. Dúnıeniń qat kezi. Birde aq qar, kók muzda kóshede satylyp jatqan jumyrtqaǵa kez bolǵany. Jumyrtqa toly tor qaltasyn ustap, aıaǵyn eppen basyp, aıaldamaǵa qaraı kele jatqan. Uzyn sıraq, qumyrsqa bel qyz ekpini taý qulatardaı bop empildep kele jatyp, bunyń tusyna kelgende murttaı ushsyn. Súıemek bop umtylǵan bunyń da qolyndaǵy torkóz qaltasy — bir jaqqa, ózi bir jaqqa ushyp ketkeni. Qyz atyp turyp: «Jumyrtqańyz aman ba?» — demesi bar ma. Sosyn, oılanbaı qoıǵan óz suraǵyn ersi kórdi me, syqylyqtaı kúldi. Sosyn buny páterine deıin súıemeldep ákeldi. Sirá, muzǵa ońbaı qulaǵan jigitten ózine tóner qaýip joǵyn sezdi me: «Qozǵalmaı, tósegińizde jatyńyz. Men qazir...» — dep, kópten sypyrǵysh tımegen shaǵyn páterdiń ishin áp-sátte aınadaı qyldy. Qımyly shalt, sharýaǵa ıkemdi eken. Jýylmaı úıilip turǵan ydys-aıaqtyń da kózi ashylyp qaldy. «Anda-sanda kelip tur, jumyrtqa qýyryp jeımiz», — dep qaljyńdaǵan, stýdent qyz syńǵyrlaı kúlip: «Mindetti túrde!» — dedi...

Bir kúni kitaptary men kıim-keshegin kóterip, birjola kóship keldi. Osy úıde ómir boıy turyp jatqandaı. Qysylyp-qymtyrylǵan joq. Kóp uzamaı, qoshqardaı qos ul tapty da, bılik tizgini birjola qolyna kóshti. Egiz sábıdi baqtyrý úshin anasyn aýyldan kóshirip ákelgen. Únemi sirkesi sý kótermeı otyratyn bunyń aýrýshań enesi qaz-qatar tizilgen qalyń bazardy bir súzip shyqsa, bar keselinen aıyǵyp ketetin. Búgin endi kelinsheginiń dál qasynda, kúnde kórip júrgen adamdy jalǵanǵa jar sala quttyqtaıyq degenine kúlkisi keldi. Bastapqyda, áli kúnge balalyǵy qalmaǵanǵa joryǵan. Alaıda onyń túpki maqsaty — alysta jatqan aýyldastary men aǵaıyn-týystarynyń «ishin kúıdirý» ekenin keıin uqty.

***

Radıo stýdıanyń eni tap-tar, uzyn dálizin boılaı alshań basyp kele jatqan. Kenet qarsy aldynan shyǵa kelgen taldyrmash kelinshek ımene jol berdi. Syrt tulǵasy qylmys álemindegi susty jigitterge uqsas, shymyr deneli, kirpi shash budan qaımyqty ma, kim bilsin. Bul ózinshe jentlmendik kórsetpek bolǵan, «Joq, er azamatsyz ǵoı,ótińiz!» — dedi jolyn kespeı. Kózden ushqan qazaqy qasıet osy zamanda kimniń qanynda júr deısiń?!. Murajaıda qańqasy turǵan atamzamanǵy dınozavr aıaq astynan tirilip ketkendeı qatty tańǵalsyn. “Er-azamatsyz ǵoı” degen sózdi estimegeli qashan! Kóńili bir kóterilip qaldy. Er-azamat demekshi...Budan tórt-bes jyl buryn úı-ishimen aýylǵa barǵan. Tórge tóselgen qyzyldy-jasyldy terme alashaǵa aýnaı ketsin. Qus tańdaı oıý-órnegi kónerip, boıaýy kóshe bastaǵan bederinde bala kúngi tabanynyń qyzýy qalǵandaı, alaqanymen aıalaı sıpalap, bir túrli jany rahattanǵany. Aýylǵa kelisimen, ózinshe “kelin roline” engen áıeli bunyń aıaǵynan attaǵanyn kózi shalǵan sheshesi shydamaı ketip: «Er-azamattyń ústinen attaǵanyń ne? Aınalyp ótpeısiń be? Er adamnyń kıesinen qoryqsań etti!» — dep keıisin. «Oı, apashka, onda turǵan ne bar? Sizdiń balańyz — sovremennyı, kúltýrnyı adam. Ol anaý-mynaý aýylbaıskıı ádet-ǵuryptarǵa pysqyrmaıdy!» — dep kelinsheginiń sylq-sylq kúlgeni dál qazir oıyna oralǵan, júregi bir túrli túrshikkendeı boldy.

Qaı ortaǵa bolsyn jatyrqamaı kirip ketetin jaınań kóz áıeline múlde uqsamaıtynyn uıań minezdi, izetti kelinshekti taǵy da kórgisi keldi. Nege ekenin qaıdam... Eń shetki esikti ashyp edi: ol tereze aldynda, jaǵyn taıanyp, syrtqa oılana qarap tur eken. «Keshirińiz, erteń mamamyzdyń týǵan kúni edi. Kelinshegim radıodan quttyqtaıyq degen», — dep onyń oıyn bólip jiberdi. «Sizdeı qamqor uly bar qandaı baqytty ana!» degendeı, beıtanys kelinshek kóziniń nuryn tóge burylyp, buǵan sondaı súısine qarady. Sosyn tanymaıtyn adamǵa úzdige qaraǵanyna yńǵaısyzdandy ma, boıyn tez jıyp alǵan ol: « Aldyn-ala daıyndap ákelgen quttyqtaý sózińiz bar ma? Qandaı ándi qalaısyz?» — dep surady. «Áıelim aıtyp edi, qazir ánderi eldiń aýyzynda júrgen Aq Gúldiń ánderiniń birin sura dep...» «Áıelim, áıelim deı beretin qyzyq jigit ekensiz. Sonda nemene, oǵan unaǵan, álgi...Aq Gúldiń ánderi ózińizge unamaı ma?» — dedi. Ásheıinde yqty-jardy elemeıtin, jigerli jigit nege ekenin, onyń mysy basqandaı bir túrli sasqalaqtap: «Áıteýir jurt jaqsy dep maqtaǵasyn, taıaýda Aq Gúldiń ánderin satyp alǵam. Kassetasyn...Úntaspa deıtin be edińizder, soǵan jazylǵan ánderin. Endi alys jolǵa shyǵa qalsam, sol Aq Gúldi ózimmen birge ala ketip, bir armansyz tyńdarmyn», — dedi. Sol sát beıtanys jannyń jabyrqaý júzi bult astynan shyqqan kúndeı jarq ete qaldy.

***

Birde kóshege ilingen jarnama kózine jyly ushyrasyn. Sýrettegi qyz bir jerden kórgen adamy sıaqty. Taıaýda ánshi, sazger Aq Gúldiń óner keshi ótedi eken. Esimi eldiń aýyzynda júrgen tanymal jandy eń alǵash kórgende tanymaǵanyna qatty qysyldy.

Myń qubylǵan muńdy da syrly án tamyr-tamyryn qýalap, besiktegi sábıdeı terbete áldılesin. Mamyqtaı alaqan mańdaıynan aıalap sıpaǵandaı boı-boıy balqyp, bir túrli maýjyraı bastaǵany. Kók shybyqty at qyp minip, kóshesinde jalańaıaq shapqylaǵan aıadaı aýylyn kınodan kórip otyrǵandaı... Bir kórpeniń astynda, buıyǵa birge uıyqtaıtyn inileri kóz aldyna elestesin. Uıalas kúshikter sıaqty edi. Qystyń aıazdy túnderinde, shytyr-shytyr etip, qyzyl shoqtana janǵan oshaqtaǵy otqa qarap jatyp, anasynyń áldıine qulaq túretin…Ótkende áskerden kelgen kenje inisi: “Aǵa, aýylda jumys joq. Baǵatyn mal da qalmapty burynǵydaı. Eki qolymyz aldymyzǵa syımaı, qur bosqa sendelip júrmiz. Jurt qalaǵa ketip jatyr. Barsaq, jumystyń yńǵaıy shyǵar ma eken?” — dep telefon shalǵan. Áńgimege qulaq tigip, qasynda únsiz jatqan kelinshegi amandyq-saýlyq suraspastan: “Oı, Kenjetaı, bunda neniń jumysy bolsyn? Odan da qazir ýdarnyı qurylystar júrip jatqan Astanaǵa barmaısyńdar ma?” — dep telefon tutqasyn qoıa salǵany. Qudaı-aý, nege sol kezde... Júregi bir túrli shym ete qaldy. Áserli áýen san qıly oılarǵa batyrdy.

Kesh sońynda jan dúnıesi jańbyrdan soń ashylǵan jazǵy aspandaı jadyrap sala berdi. Tamyljyǵan tamasha ánderi úshin Aq Gúlge alǵys aıtpaq bop, sahna syrtyna taıanǵan. Buryn barǵan bireýdiń tosyn áńgimesi qulaǵyna túrpideı tıdi: «Meni keldi-aý, ketti-aý dep, elep jatqan da eshkim joq…» dep bireý Aq Gúlge qara qazandaı ókpesin aıtyp taýysa almaı jatyr eken. Jartylaı ashyq qalǵan esikten kózi kenet buǵan tústi me, borandy kúni qutyrǵan býradaı bar jynyn tóksin: «Iá, anaý neǵylǵan erkek? Esigińniń aldynda neǵyp tur erbıip?!» — dep. Synyqqa syltaý taba almaı turǵan bóten bireý emes, et jaqyn adamy, tipti kúıeýi ekenine daý joq. Eger bóten bireý kóshede Aq Gúlge tıisse, bul onda álginiń qasyna jetip baryp, murynyn — bet, betin qyp-qyzyl et qylar edi...Átteń-aı, átteń!.. «Erli-zaıyptynyń ortasyna esi ketken túsedi». Bala kezden biletin qazaqy qaǵıdaǵa qarsy shyǵa almaı, lám-mım demesten, jalt buryldy...

***

Sońǵy kezderi onyń sulý sazdy saǵynysh tunǵan ánderi qaıda barsa da aldynan shyǵady. Kezdeısoqtyq pa, álde tylsym taǵdyrdyń adam túsinbeıtin bir zańdylyǵy ma. Erteli-kesh radıo men teledıdardan shyrqalady da jatady. Toı-tomalaqtan da jıi estıdi. Onymen jaqynyraq tanysý oıda bolǵanymen, qym-qýyt tirlik yryq berer emes. Sosyn sebep joq, syltaý joq, ne dep izdep bararyn ózi de bilmeıdi. Birde Qudaı aıdap Aq Gúldiń ózi kele qalmasy bar ma?!. Qulaǵynan kún kórinetin qalaqtaı ǵana balasyn qolynan jetektep alǵan. Kelgen sharýasy — júreginde aqaýy bar dimkás ulyn sýǵa júzýge úıretý kórinedi. Dárigerler únemi sýǵa júzse, bala dertinen birtindep jazylyp ketedi dese kerek. «Qaıda barsam da, jurttyń bári: “Boıy tym alasa, ózi óte áljýaz eken”, — dep mańy túgili shańyna jolatpaıdy. Túý, kezdeskenińiz qandaı jaqsy boldy!» — dep, kókten izdegeni jerden tabylǵandaı máz.

Dereý balasyn bir jattyqtyrýshynyń qolyna tapsyrdy. Asyqpaı áńgime-dúken qurýdyń bundaı sáti túspes. «Balasynyń...bizge kelip júrgenin bilse, ákesi taǵy da sizge renjimes pe eken?» « Taǵy da deımisiz?» — Kelinshek tańdana jalt qarady. Bul aıtsam ba, aıtpasam ba dep eki oıly bop sál únsiz qaldy da: «Ótkende kosertten soń rahmet aıtqym kelgen. Meni kórgesin, kúıeýińiz sizge qatty renjidi ǵoı», — dedi kúmiljip. Jańa ǵana jaz kúnindeı jaınap turǵan kelinshektiń júzi lezde kúzgi keshteı kúńgirt tartty. Osy áńgimeni nege qozǵadym degendeı, bul qatty yńǵaısyzdansyn. Ne isterin bilmeı, ornynan turyp, terezeden syrtqa kóz saldy. Qar ushqyndaı bastapty. «Bıylǵy qystyń alǵashqy qary ǵoı. Kópten kútken...Júrińiz, taza aýa jutyp, serýendeı turaıyq. Jattyǵý bitip, balańyz kelgenshe,» — dedi balasha elpildep. Ondaǵy oıy — Aq Gúldi yńǵaısyz halden qutqarý edi. Qatelespepti. Ol aq maqtadaı úlpildegen, aqsha qarǵa alaqanyn tosyp máz: «Tóńirek qandaı ádemi. Týra kóz aldymyzda kúlli álem jańaryp, tazaryp, sulýlanyp bara jatqan sıaqty! Biz osy jumys-jumys dep tabıǵatty tamashalaýdan da qalyp baramyz.» «Shynynda da…qazir demalys degendi múlde umyttyq. Bıznespen aınalysqaly, kúndiz-túni jumys. Qysy-jazy. Áıelim de: “Qazir boıda kúsh-qýat barda bárin jasap alýymyz kerek,” — dep meni qamshylap qoıady. Oı, onyń oıyna kelmeıtini de, oılap tappaıtyny da joq. Eń áýeli, konteıner satyp aldyq, dúken ashtyq. Endi oǵan saýna, baseın, mynaý sport mektebi qosyldy. Mamamyz da: «Tústik ómiriń bolsa, keshtik mal jına» degendi jıi aıtady bizge. Kúnkóris qıyndaı bastaǵan kezde ol kisini, bala-kelinderine qosyp, qalaǵa kóshirip alǵanbyz,» — dedi bul joq jerden sheshilsin. « Ákeńiz... ómirden erterek ketti me?» «Qudaı saqtasyn! Ákem de, sheshem de din aman. Aýylda. Maldan aıyrylsa, kúnderin kóre almastaı kóredi. Áli kúnge sol, mal, mal dep... Tipti qalaǵa jylyna bir qydyryp kelýge de murshalary joq.» «Sonda qalaı? Siz jańa ǵana anańyzdy qalaǵa kóshirip aldyq degen sıaqty edińiz. Álde... ákeńiz eki áıel alǵan ba?» «Ákem osy kezge deıin sheshemnen basqa bir áıeldiń betine qaramaǵan adam! Kezinde úlkender atastyryp áperipti. Ómiri bir-birin múlde kórmegen kisiler ǵoı. Ákemiz qoı aýyzynan shóp almaıtyn óte momyn kisi. Al sheshemizdiń pysyqtyǵynda shek joq. Aýylǵa bara qalsaq, sen keler dep saqtap júrgem, — dep saqyrlaı qatyp qalǵan qurt-irimshigin sandyǵynan shyǵarady. Birde úlken jeńgem, oı, Alla-aı, kúni keshe ǵana aýyzymnyń dámin alaıyn dep, bir túıir qurt suraǵanymda, aýyzyn qý shóppen súrtip otyr edi. Qyryq jylǵy tastaı qurt-irimshigin tyǵyp júr eken ǵoı, netken tas sarań edi, dep jaǵasyn ustady,» — degen, Aq Gúldiń jaımashýaq únine salqyndyq kirdi: «Qyryq jylǵy qatqan qurt ol kisiniń sarańdyǵyn emes, saǵynyshyn kórsetpeı me. Balasyna degen júrek túkpirindegi sarytap saǵynyshyn!..» — dedi qabaǵyn shytyp. «A,a, ótkende radıoǵa súıikti eneńizdi..., keshirińiz, mamańyzdy quttyqtaýǵa kelgen ekensiz ǵoı», — dedi Aq Gúl. Sosyn týysy emes, týmasy emes, bóten bireýge qıtyqqanym qalaı dep qysyldy ma, únsiz qaldy. Sol kúni bul jumystan úıge qas-qaraıa qaıtty. Jol-jónekeı radıony qosqani, taǵy da Aq Gúldiń ánderin berip jatyr eken. Kólik ishinde án tyńdap kele jatyp, kúndizgi áńgimeniń bárin oı eleginen qaıta ótkizdi. Ras-aý, baıǵus sheshesi jyraqta júrgen perzenti kindik qany tamǵan qasıetti shańyraqqa kúnderdiń kúninde, áıteýir bir at basyn tirer dep bunyń sybaǵasyn saqtap júrgenine jazyqty ma?!. İshinen shyqqan óz balasy “tas sarań” dep uqsa, keshe kelgen kelin-kepshigi ne demeıdi? Qysy-jazy mal sońynda júrgen ákesi bıyl kúzde, Alla jazsa, jetpiske tolady. Bar balasyn oqytyp, aıaqtandyrý ońaı ma?!. Ómir boıy bel sheship, jaıbaraqat otyrǵan kezin kórmepti-aý. Shirkin, Aıdy aspannan bir-aq shyǵaryp, dúbirlete toı istep berse qaıter edi!? Kenet enesiniń byltyrdan beri: «Shalym marqum sońǵy kezde túsimnen shyqpaı júr. El jaqqa baryp, as berip, basyn jańartý kerek», — dep qulaq qaǵys qyp júrgeni oıyna orala ketti. Kelinsheginiń de kóńilin qımaı, ýáde berip qoıǵan. «Ýáde — Qudaı aty». Bir túrli ári-sári bop, samsoz otyryp qalǵan, kúmis úndi taý bulaǵyndaı sylań qaqqan sulý ánder kúndelikti kúıbeń tirlikti umyttyra, ózgeshe bir álemge jeteleı berdi.

***

Birde jattyǵýdan keshteý shyqqan Aq Gúl men balasy aqyrǵan aıazda avtobýs kútip tur eken. Úılerine deıin ákep saldy. Buralań kóshe. Japyraıǵan jaman úıler... Áıgili sazger pesh jaǵatyn jataǵan eski úılerdiń birinde turady degen oı úsh uıyqtasa túsine kirmegen... Oıpyrmaı, tamasha ánderi osyndaı kóne lashyqta ómirge kelgeni me sonda?!. Erteli-kesh kóz aldynan sol bir sup-sur surqaı kórinis ketpeı qoısyn. Eki aıryq jolda ne isterin bilmeı, daǵdarǵaly qansha ýaqyt. Aqyry kóńilindegi kórikti oıyn Aq Gúlge aıtýǵa bel býdy. Asyp-sasyp, biriniń basy, biriniń sońy, sózdiń basyn quraı alsashy!

— Sen múlde eshkimge uqsamaısyń. Boıyńda Qudaı bergen talantyń bar. Seni baqytty etsem deımin, biraq sony qalaı isterimdi bilmeı, basym qatady... Qalaı, qaıtyp istesem eken?

— “Qudaı bergen talantyń bar” deısiz. Sol talant degen ne ózi? Mynaý marjan kózdi júzikke qarańyzshy. Osynaý asyl tas muhıt túbindegi bir jándiktiń jaraqatynan paıda bolady eken. Balyqtar tıisip, jarasy ulǵaıǵan saıyn, tas ta kólemdi, qomaqty bola túsetin kórinedi…Men keı-keıde ózimdi muhıt astyndaǵy sol jándik sıaqty sezinemin. — (Ol ishinen sóz astaryna úńildi: ánderi sonda onyń jan jarasy bolǵany ǵoı. Sony biraq kim túsinedi?!)

— Alǵashqy án keshim esińizde shyǵar, — dep Aq Gúl áńgimesin jalǵastyrdy, — Meniń sony qansha jyl armandap, kútkenimdi bilseńiz ǵoı! Joldasym.., kúıeýimdi aıtamyn, qýanbaq túgili... Onyń shet-jaǵasyn ózińiz de baıqapsyz.(Qudaı-aý, ol dúleıge qaıdan kezigip júrsiń? — dep suraǵysy kelgen, alaıda kóńiline keler dep, tilin tistedi.)

— Ekeýmiz stýdent kezimizde qosyldyq. Qalada týyp-ósken jigit. Sımfonıalyq mýzyka jazady. Óte eńbekqor, alaıda ónerde bir joly bolmaı-aq qoıdy. Bárine qoldy bir-aq siltep, shetelge ketkisi keledi. Oǵan men kónbeımin. Sosyn... keı-keıde bar ashýyn menen alady. Meniń kemem órge júzse, onyń saly sýǵa ketedi. Sosyn onyń aldyna túspeıin dep, ómiri ózimdi keıin tartýmen júretinmin... Jalpy, er adamdardyń bári áıeldiń ózinen asyp ketkenin unata bermeıdi ǵoı. Bızneste bolsyn, ónerde bolsyn. Men sony uqtym. (Ánderi el aýyzyna iligip, jurt kózine túse bastaǵaly, baıǵustyń basynan qara bult ketpeı qoıǵan eken-aý dep oılady bul. Sosyn, shydamnyń da shegi bar emes pe?!. Onyń azaby men mazaǵyna kónip, ómir boıy japa shegip júre bergenshe, aıyrylyp ketpeısiń be? — dep aıtpaqqa oqtala bergen, taǵy da oıynyń ústinen túsipti.)

— Aıyrylysý degen oı sońǵy ýaqytta basyma jıi keletin. Biraq áke-shesheni oılaısyń. Qartaıǵanda, olardy jerge qaratqyń kelmeıdi. Bala jetim bolmasyn deısiń... Birde qatty jábirledi. Sosyn ulymdy jetektep, tún ishinde shyǵyp kettim. Shynymdy aıtsam, balamdy bireýge tabystap, ómirmen qoshtasqym keldi... Túni boıy tentiredik. Sonda qalanyń ár tusynan, ózim eshqashan bas suqpaıtyn jerlerden tanys áýenderge keziktim. (Saltanatty saraılar men qymbat restorandardan... Kóp qabatty úıler men stýdent jataqhanalarynan... Solardyń aıqara ashylǵan esik-terezelerinen óz ánderiń syrtqa tógilip jatqanyn óz kózińmen kórip, óz qulaǵyńmen estigen ekensiń ǵoı, janym!)

— Áýelete án shyrqap, terbele bılep júrgen jandardyń syrtynan suqtanyp uzaq turdym. Muńsyz-qamsyz beıtanys jandar...tereze syrtynda barar jer, basar taýy joq meniń turǵanymdy qaıdan bilsin! — dedi Aq Gúl ótken kúnderdi kóz aldynan qaıta ótkize. Bala kezimde ájem: “Jaqsy áıelde qyzdyń ıbasy men er jigittiń qaıraty bolýy kerek” deýshi edi. Sol jalǵyz aýyz sóz sanamda qaıta jańǵyryqty. Jigerimdi qamshylady. (Ashyq kúnde basyńa qara bult úıiretin kúıeýińdi qaıraq dep elestetip, ózińdi bir sát... pyshaq sekildi sezingen ekensiń ǵoı dep oılady bul. Ekeýi bir-biriniń oıyn únsiz uǵatynyna shynymen-aq kózi jetti. Bul joly da onyń aıtar sóziniń ústinen dóp túsipti).

— Bolat kezdik qaıraq tıgen saıyn ótkirlene túsedi, jasyq temir mújile beredi. Qudaı maǵan eldi qýantsyn, tebirentsin, oılantsyn dep erekshe qabylet syılaǵan eken, ne qıyndyq basyma tússe de ezilip, eńiremeıin dep, raıymnan qaıtyp, táýbege keldim. Meni baqytsyz dep oılamańyz! — dedi ol kúlimsirep. Kúlip turǵanymen, kózinde tereń muń bar edi. (Sóıtip, otbasy, oshaq qasyńa qaıta oralyp, mańdaıyńa jazylǵan taǵdyryńa moıyn usynǵan ekensiń ǵoı, janym! — dedi bul ishinen.) Bulqyna býyrqanǵan tentek júregindegi alaý sezimge sabyrdyń salqyn sýyn sebelep, alyp-ushqan albyrt ta asaý kóńilin aqylmen tizgindeýi úlken jeńis, teńdessiz erlik dep kim oılaǵan sol kezde.

Endi tipti júzinen shýaq tógilgen, synyq minezdi sypaıy jan kúndiz-túni oıynan shyqpaı-aq qoıǵany. Alǵash ret balaýsa sezimi oıanǵan jasóspirim jigit sıaqty... Ýaqyt atty qalyń kitaptyń sarǵaıǵan paraqtary arasyndaǵy semip qalǵan jalǵyz qyzǵaldaq kóktemmen birge qaıta tirilgendeı. Joq, bul «ásireqyzyl tez ońar» ótkinshi sezim de, kórseqyzarlyq ta emes. Bul — ómiri bastan keshpegen erekshe sezim. Úıde ońasha qalsa, tyńdaıtyny sonyń ánderi. Qalqan qulaq qalaqtaı balasy sońǵy ýaqytta jattyǵýǵa qalanyń bir túkpirinen jalǵyz ózi kelip júr. Óńine qan júgirip, boıy taralyp, denesi shymyrlanyp keledi. Bir kúni ol qalalyq jarystan júldeli oraldy. Sol kúni Aq Gúlge telefon shaldy:

— Ulyńnyń alǵashqy júldesi qutty bolsyn!

— Rahmet! Chempıon bolmasa da... siz sıaqty qaıratty azamat bolsa eken, — dedi. Daýysynan onyń tolqyp turǵanyn sezdi.

— Sońǵy kezde múlde kelýdi qoıdyń ǵoı. Seni shoshytyp aldym-aý deımin, á?! — dedi kúlip.

— Ýaqyt joq. Jumys kóp. Onyń ústine, balamdy qashanǵy súıreleımin. Qoıan da kójegin týa salyp, “Qanjyǵada kezdeskenshe!” — dep keýdesinen bir teýip, jónine ketedi eken.

— Apyrmaı-á, “qanjyǵada kezdeskeni“ qalaı?

— Áıteýir kúnderdiń kúninde bir ańshy atyp alary anyq qoı. Sonda ekeýi sonyń qanjyǵasynda kezdespegende, basqa qaıda kezdesedi?!. Osy bastan óz basyn ózi alyp júrýge úırene bersin. (Jeńil kúrsingenin sezdi. Odan ári ekeýi de únsiz qaldy. “Balańnyń júldesin jýmaımyz ba?” — dep ázildeýge júregi daýalamady.)

— Jaraıdy, saý bolyńyz! Qanjyǵada kezdeskenshe! — dep Aq Gúl qaljyńǵa súıegendeı bop, telefon tutqasyn qoıa saldy. Onyń bul sózi ”O dúnıede kezdespesek, endi ekeýmizdiń birge júrýimiz múmkin emes!” — degendeı estildi. Dyń-dyń etken telefon tutqasyn ustap, uzaq otyrdy. Kún batyp, qas qaraıdy. Áli de otyra berer me edi... Shamy janbaǵan qarakóleńke kabınetiniń esigi dybyssyz aqyryn ashyldy. İshke kirip kele jatqan áıel sulbasyn kórip, Aq Gúl kelgen eken dep ornyna ushyp kete jazdasyn. Júregi de kip-kishkentaı torǵaı qusap, typyrlaı joǵary umtylyp, aýyzynan shyǵyp ketýge shaq qaldy. Joq, óz áıeli eken. «Sońǵy kezde bir túrli bop júrsiń ǵoı. Ádeıi ańdyp kelgem! Ońashada bir sylqymmen qushaqtasyp otyrsa, ústinen túseıin dep», — dep syqylyqtaı kúldi. «Qoıshy, qaıdaǵyny aıtpaı.» «Eldiń bári ketip qalǵanda, seniki ne otyrys? Júr úıge qaıtaıyq!» — dep ol moınyna asyldy. Ústinen qymbat átirdiń ótkir ıisi ańqıdy. «Sharshap turmyn, — dep onyń jup-jumyr bilegin ysyryp tastady, — Júr, úıge qaıtsaq, qaıtaıyq». «Osy seniki neniń kúıigi? Nege shylym shektiń? Ómiri istemegen ádetińdi istep... Ne boldy sonsha? Anaý aýyldaǵy jumyssyz inilerińdi qaıtsem qalaǵa ákelem dep, basyń qatyp otyr ma? Asyraı almaıtyny bar, shesheń nege týǵan olardy shubyrtyp?

(Bunyń judyryǵy qatty túıilip baryp ashyldy). « Joq, qoryqpa...Olar qalaǵa shubyrmas úshin, men aýylǵa qaıtamyn. Osy sharýanyń talaıyn el jaqtan da isteýge bolady. Endi erteńnen bastap, mynanyń bárine óziń ıe bolasyń!» — dedi sharshańqy, biraq kesimdi únmen. Osynaý tosyn oıdyń qaıdan basyna kelgenine ózi de qaıran...

***

Birde erte kóktemde kókónis ósiretin jylyjaıda inilerimen birge jumys istep jatqan. Kúni boıy bir tynbastan jer-kóktiń jańalyǵyn aıtyp sambyrlap turǵan radıo, ymyrt úıirile Aq Gúldiń muńdy da syrly ánderin tóksin... Tula boıyna shym-shymdaı enip, tamyr-tamyryn shymyrlaı kernegen áserli áýen sál qozǵalsa, sap tıylardaı qımyldaýǵa jasqandy. Qanaty qaıyrylyp, japan dalada jalǵyz qalǵan syńar aqqý kózine elestedi... Túpsiz tereń ańsaý men alapat saǵynyshqa toly sheksiz bir sezim erik bermeı, sol túni alysta jatqan arman qalaǵa asyǵys attansyn. Kórgen jurttyń aıtýyna qaraǵanda, qustaı ushyp kele jatqan jeńil kóligi joldan shyǵyp ketip, kúl-talqany shyǵypty. Tún qatyp, tús qashyp, uzaq sapar shegý ońaı ma, tańǵa jýyq qalǵyp ketken-aý, sirá!

...Jarlaýyt jaǵalaýǵa baıaý lyqsyp kep, ústi-ústine kúńirene soǵylǵan zilbatpan muhıt tolqyndaryndaı orkestrdiń zarly sazy saı-súıekti syrqyratady. “Sózi men isi qabysqan márt azamattyń” tosyn qazasyna qabyrǵalary qaıysqandar osynshama kóp bolar ma?!. Maqtaý sózden jolyna mamyq tóseýde. Sózderiniń bir ótirigi joq. Iá, adyra qalǵan aýyldan qalaǵa aǵylǵan aǵaıynnyń aptyǵyn bassam dep tyrashtanǵany da ras. Talaıdyń erinin aqqa, taqymyn atqa tıgizýge talpynǵany da beker ketpepti. Sonyń bárin qaırańda qalǵan qaıran jurty túptiń túbinde bir uqqanyna da shúki-i-ir!.. Alaıda qaraly jurt jipke monshaq tizgendeı áspettep aıtyp jatqan izgi isteriniń bárin bul eldiń kózine túsip, atyn shyǵarý úshin qolǵa almap edi ǵoı. Kóktemgi nóserdeı sirkirep óte shyqqan ǵumyrynyń sáýleli sátin tek sanasynan óshirmeý úshin jan-tánin salǵany ózine — aıan. Qysy-jazy tirshilik tegershigin tynymsyz aınaldyrǵan tasbaýyr qalanyń shynjyr tabanyna tańǵy aýadaı tap-taza, jańa jaýǵan qardaı appaq sezimin taptatpas úshin jyraqqa ketkenin endi uqty.

Buryn-sońdy bulaı emin-erkin ushyp kórmegesin, mamyqtaı salmaǵy joq, tánsiz qur jandy ıgerý de ońaı emes eken. Qus qanaty talatyn shyrqaý bıikke kóterilip ap, tómenge «kózi» talǵansha qarady. Kórmegeli qansha jyl, qala qatty ózgeripti. Taý etegi jypyrlaǵan qos qabatty sándi saraılar. Túrli-tústi oıynshyqtaı. Túp-túzý, aınadaı jarqyraǵan tas joldar men sándi kópirlerdiń ústinen zý-zý-ý ótip jatyr... Qalbalaqtap júrip, basqa bir memleketke ótip ketkennen saý ma ózi?! Kóńiline kúdik kirdi. Áınegi kúnmen shaǵylysqan, birinen-bir aýmaıtyn bıik úılerden bir sát bunyń «basy» aınalǵandaı boldy. Qudaı-aý, adasyp ketýden aman ba?! Aq Gúl endi terezelerinen Kún nury tógilgen, jap-jaryq, jyp-jyly, jańa páterde turyp jatqan bolar. Qys boıy tútini tartpaıtyn jaman peshpen arpalyspaı... Syz úıde búrseń qaǵa tońyp shyqpaı...Onda tappadym-aý dep renjýge bola ma?!. Alaıda, qalanyń dál osy múıisi báz-baıaǵy qalpynda, esh ózgerissiz múlgip jatyr eken. Jer-kóktiń bári jańǵyra jańarǵanymen. Sol burynǵy qıqy-jıqy sholaq kósheler. Sol úı, sol aýla.. Sodan beri arada on shaqty jyl ótti degenge kim sener?!. Tanys úıdi syrtynan kórip, bunyń «alqymyna» óksik tireldi. Jeldeı esken júırik ýaqyt tap osy jerge kelgende júrisin baıaýlatyp baryp, múlde tynshý tapqan syńaıly. Esigin qaǵaıyn dese qoly joq, aıǵaılaıyn dese, úni joq. Tosylyp turyp qaldy. Sosyn terezeniń ashyq turǵan alaqandaı ǵana jelkózinen lyp etip ishke endi. Aq oramalmen bet-aýyzyn búrkegen shúıkedeı bireý jaınamaz ústinde kózin juma júginip otyr eken. Án súıer qaýymnyń alaqanynda júrgen talantty jan dúnıa qyzyǵyn tárk etip, bárinen baz keshedi dep kim oılaǵan?!.

Namaz sońynda tirige — bereke, ólige ıman tilep uzaq kúbirlegen ol bunyń da aty-jónin duǵasyna qosty. Bala-shaǵasynyń qyzyǵyn kórip, jumyr Jer ústinde aman-saý júrýin Alladan jalbaryna surady...

---