InfoHub Logo

Óz ómirinde Raıymbek birinshi ret óleń jazǵan. Bul jaı, anaý-mynaý óleń emes, qyzǵa arnalǵan mahabbat jaıyndaǵy óleń edi. Óleńniń týýy da, jazylýy da tipten kezdeısoq boldy. Raıymbek óleń jazyp júrgen keıbir jigitter sıaqty aldyn-ala oılanyp-tolǵanyp sulý sózder izdestirip, jaqsy uıqastardy da tizgen joq, bir túrli kenetten paıda bolǵan jaqsy sezim lap etip kóńil kúıin oıatyp, oı-qıalyn ózi jeteledi. Qıal da emes-aý, óleńniń jazylýyna mynadaı bir áser etken jaı bar-dy.

Osydan biraz kún buryn Raıymbek qalaǵa baryp kolhozǵa astyq jınasýǵa kómekke bir top qyzdy alyp kelgen. Onyń kózi birden kúnqaǵary ıyǵyna túsken jalpaq saban qalpaǵy bar, sport kostúmin kıgen orta boıly súp-súıkimdi qara tory qyzǵa tústi. Kúlgen kezde jumylyp ketetin kishirek kózderin oınaqy jypylyqtatyp qýaqylana qaraıtyn, erke minezdi qyz eken.

Raıymbek bir kórgennen ózine qaraǵyshtaı bergeninen qysylǵan bolýy kerek.

— Nemenege qaraı beresiń maǵan? Tanyp tursyń ba? — dep jazǵyryp tastady.

Al qyzdar shýyldasa júrip birin-biri súıemeldep barlyǵy tegis mashına qorabyna mingen kezde keıindep qalǵan álgi qyz:

— Nemene, eshqaısyńnyń kabınaǵa otyrǵylaryń kelmeı me? Jigittiń jalǵyz ózine kóńilsiz bolar dep oılamaısyńdar-aý, á? — dedi sańqyldaı kúlip.

— İshimizden saǵan kózi túsip edi ǵoı, sen otyr, — desti qyzdar da ázildep.

Qyz Raıymbektiń janyna otyrdy. Tynyshsyz-aq eken. Jol boıyna anany-mynany aıtyp aýyz japqan joq. Raıymbekpen tanysyp ta aldy. Óziniń aty Darıǵa eken.

— Aýyldaryń kóńildi me? Jastar kóp pe? — dep surap qoıdy birde.

— Kóńildi... biraq qyzdarymyz az.

— Solaı ma?! — dedi Darıǵa máz bola kúlip.

Bul kúlki, árıne, qyzdardyń jigitter úshin ońaılyqpen qolǵa túspes qymbat jandar ekenin pash etken maqtanyshty kúlki edi.

— Biz de ýaqytsha kele jatyrmyz, — dedi onan soń kózin súze pańdanyp. Qarsy aldyndaǵy aınany ózine buryp tez qaranyp aldy da, mańdaıyna qaraı buıralana túsken shashtaryn taraǵyshtap túzetip qoıdy. Endi aına arqyly Raıymbekke kóz salǵan. Qyzdyń ózine bastan-aıaq shuqshıa qalǵanyn sezgende, Raıymbektiń aıaq-qoly muz bop, siresip qatty da qaldy. Múldem qımyldaı alar emes. Zýlaǵan mashına onyń erkinen tys tas joldyń ortasymen ózi oqsha zymyrap ushyp kele jatqan sıaqty. Dál qazir qarsy aldynan mashına jolyqsa, burylyp ta kete almas edi. Osy jaıdy bilip, jigitti odan beter tyqsyra túseıin degendeı qýlana kúlgen qyz taǵy da ún qatty.

— Menimshe siz óleń shyǵarasyz ǵoı deımin.

— Joq. Nelikten olaı deısiz? — dedi Raıymbek, qyzara kúlip.

— Túrińiz aqyndarǵa uqsas. Biletin adamdar estýimshe, aqyndardyń kóbiniń shashtary buıra, qabaqtary ilezde túıilgish, ilezde jadyraǵysh, kózderi naǵyz kúlimkózdiń ózi, biraq tereń oıshyl, al minezderi... minezderi birde dórekileý, batyl, al birde óte jasyq, uıań, ásirese ózderine unap qalǵan qyzdarǵa týra qaraı almaıdy, qyzarańdaıdy da otyrady dep. Al siz... dál sondaısyz. Uıalmaı-aq qoıyńyz, men estigenimdi aıtamyn. Eń bolmasa, jatqa óleń bilesiz be?

Qyz sózine bir qyzaryp, bir bozarǵan Raıymbek eki ezýin jıa almady. Joldastarynyń aıtýynsha kúlgen kezde aýzynyń dorbadaı bop tym sozylyp ketetinin biletin. Al endi mynadaı ózin qyz maqtap kele jatqan sátte qalaı kúlmeıdi, qalaı qyzarańdamaıdy, al Darıǵa bolsa endi odan biletin bir taqpaqty jatqa aıtyp berýin ótindi. Tyqylyqtap qoıar emes, «eń bolmasa, bir aýyz» dep qıylyp otyr. Áı, osy qalanyń qyzdary-aı, taqpaq aıtpasa, óleń oqymasa sózdiń sáni kelmeıtindeı bolady-aý.

— Eń bolmasa, bir aýyz, — dep qaıtalaı qıyldy qyz. Mańdaıynan ter shyǵyp ketken Raıymbek yńǵaısyzdyqtan qutylý úshin:

— «Bir sulý qyz turypty han qolynda»...— dep bastap jiberdi de, tilin tistep alǵandaı irkilip qaldy. Buryn mektepte jattaǵan bul óleńdi ushty-kúıli umytyp qalǵanyna odan ármen qysyldy. Umytyp ta qalǵan joq-aý, ánsheıinde kóńilinde saırap turatyn óleń joldary qapelimde esine oralsashy. Qara basaıyn dese óstip basady ǵoı.

Bul kezde kýzovty ústi-ústine urǵylaǵan mashına ústindegi qyzdar:

— Aý, óziń soqyrsyń ba, qalaı, jigitim? Otyn emespiz ǵoı, abaılap aıdasańshy mashınańdy.

— Bárin búldirip otyrǵan ózimizdiń Darıǵa da, jigit baıǵustyń kóńilin alańdatyp. Káne, shyq beri!

— Iá, shyq beri, Darıǵa! — dep, qyzdar shýlasyp qaldy...

***

Qala jastary kómekke budan burynǵy jyldarda da keletin. Olar ózderimen birge aýylǵa ózgeshe bir dýman ala kelýshi edi. Kúnde keshkisin kolhoz klýbynda saýyq keshteri ótip bıler bılenip, túrli oıyndar uıymdastyrylatyn. Kún uzynǵy jumystan keıin keshki tamaqtaryn isher-ishpesten jýynyp, taza kıinip klýbqa jınalatyn qalanyń jigitteri men qyzdarynyń ádeti kolhoz jastarynyń da boıyna sińise bastaǵan.

Jumystan keshirek qaıtqan Raıymbek apyl-ǵupyl tamaqtanyp, tek mereke kezderinde ǵana kıetin kostúmin kıip, klýbqa barýǵa asyqty.

Ol kelgende bıdiń naǵyz qyzǵan kezi eken. Keshti basqaryp júrgen komsorg jigit Nurmash óziniń qoıyn dápterin qolyna alyp, bıleýshilerdiń ortasynda vıktorına suraýlaryn oqyp júr. Kúreń júzi tership, daýsy qarlyǵa bastapty.

— Avtomat traktordy oılap tapqan kim? — deıdi ol. Bul suraýdy Nurmash búkil qys boıyna aýyl jastarynyń keshterinde áldeneshe ret qoıǵan. Árıne, bul joly buǵan jaýapty qala jastarynyń bireýi berýi kerek ekenin eldiń bári ishteı sezedi. Sondyqtan da aýyl jastarynan eshkim úndeı qoımady.

Raıymbek esik jaqtan kep tura qalǵan. Eki kózi bıleýshilerde, Darıǵa kórinbeıdi. Bı aıaqtaldy. Ortadaǵy jurt topyrlasyp, endi tarasqansha garmon úni oınaqy sazdy jańa áýendi bastap ta ketti. Bir-birinen ajyrasyp úlgermegen jigitter men qyzdar bıge taǵy da lap qoıdy. Osy kezde jaltaqtap turǵan Raıymbektiń dál ıeginiń astynan:

— Kesh jaryq, — degen izdegen adamynyń erke úni estildi. Qarsy aldynda Darıǵa tur. Alaburtqan júzi kúlim qaǵady. Úlbiregen juqa koftasynyń omyraýy kózdi arbap, erekshe tompıa qalǵan. Qyz boıynan esken átir ıisi mas qylǵandaı. Sál tájim etip, jigitti bıge shaqyrdy.

Alǵashqy sátte Raıymbek aıaǵyn qalaı alyp, qalaı bılegenin múldem bilgen joq. Onyń bar sezgeni ýysyndaǵy kip-kishkene jumsaq alaqan men jymıǵan súıkimdi qyz júzi edi. Qyzdyń marjandaı aq tisteriniń sırek ekenin de endi baıqady. Biraq sonyń ózi erekshe bir kórik berip turǵan tárizdi. «Sizge tek tary jegizý kerek eken», dep ázildegisi keldi de, aıtýǵa ersi kórdi.

— «Evgenıı Onegındi» tuńǵysh ret qazaq tiline aýdarǵan kim? — degen Nurmash daýsy ǵana kóńilin bóldi. Raıymbektiń oıyna Abaı aýdarǵan Tatána haty birden sap ete túsken.

— Amal joq qaıttym bildirmeı,

Iapyr-aý, qaıtip aıtamyn.

Qoımady dertiń kúıdirmeı,

Ne qylsań da tartamyn,—

dedi ol Darıǵaǵa ǵana estirtip. Qyz kúlkili keskinde basyn shaıqady:

— Óte asyǵys, óte tez, — dedi.

...Saýyq kesh tarady. Raıymbek daýsy dirildep sypaıy ǵana:

— Shyǵaryp salýǵa bola ma eken? — dep suraǵan. Darıǵa kózin kúlimdete jypylyqtatyp, basyn ızedi. Raıymbek ony qyzdar ornalasqan aýyl shetindegi jataqhanaǵa deıin shyǵaryp saldy. Qaladan kelgen qyzdardyń barlyǵy birge qaıtqandyqtan Darıǵamen birinshi kúnnen ońasha qydyrý múmkin emes edi. Jáne ishterindegi Dildá degen eńgezerdeı qara qyz óziniń úlkendigin kórsetip, basqalarǵa qamqorshy bola qapty:

— Já, kelmesten jatyp ushyp-qonyp, óz qasıetterińnen aırylmaı bylaı tákappar... menmen bolsańdarshy, — dep eshkimdi toptan shashaý jibere qoımady.

Raıymbek úıge qaıtqanda taýyq ekinshi shaqyryp tań qarańǵylyǵynyń qoıýlana túsken kezi edi. Juldyzdar da sý túbinde aqqan kúmisteı aıryqsha jaltyrap, tegis batysqa qaraı yǵysyp baryp, qaırańdaǵandaı shoǵyrlana bastaǵan. Aýa tymyq bolsa da ózen jaqtan jel qaqqan quraqtardyń shýyly estiledi. Kóshe boıyndaǵy terekterdiń japyraqtary sýsyldap, basynan — butaqtar arasynan oıana bastaǵan tańǵy qustar qanattary sytyrlap uıqyly-oıaý shyqylyqtasyp qoıady. Dál osynaý tańǵy tirlikti Raıymbek buryn esh ýaqyt sezip, baıqamaǵan edi. Osynyń bári alyp ushqan qýanyshty jigit júregin tamasha bir sezimge bóledi. Úıge kirgen bette ala kóleńke bólme ishinde sham jaqpastan terezeni aıqara ashyp qoıyp, bozara atqan tańǵa, shynydaı móldir aspanǵa qarady. Onan soń tátti uıqyda jatqan anasyn oıatyp almaýǵa tyrysyp eshbir tysyrsyz abaılap qana ústel tartpasyn ashyp dápter men qalam aldy. «Darıǵa» degen alǵashqy sóz de qaǵaz betine tústi. Kóńildegi tátti oı men jaqsy arman tizbektelip, óleń bolyp jazyla bastady...

***

Óleń jazýmen otyryp tańdy sol tereze aldynda atyrdy. Bir tún uıqysyz ótti. Biraq ókinishti emes. Raıymbek uzaq tańǵa kóz ilmese de, ózin-ózi sonshalyqty sergek te jeńil sezindi. Darıǵaǵa arnaǵan óleńin taza qaǵazǵa kóshirip jazdy da búktep qaltasyna saldy. Sharýashylyq aýlasyndaǵy mashınasyna qaraı asyǵa júrgen. Qyrmannyń janynan óte bergende qabyrǵa gazetine jazǵan keshegi maqalasy esine tústi. Qaltasynan alǵan búkteýli qaǵazdy ashyp qaramastan «maqala jáshigine» tastaı saldy, al ózi sol kúnnen bastap kúndiz-túni kombaınnan qyrmanǵa astyq tartýǵa shyqty. Jazǵan óleńin qaıtyp esine alýǵa da murshasy bolǵan joq.

Buǵan bólingen úsh kombaın bul sál birdeńege aınalsa-aq bolǵany birinen keıin biri damyl-damyl býnkerleri tolǵanyn habarlap búkil egis dalasyn qońyraýlata bastaıdy. Dalanyń qara jolyn burqyldata shańdatyp sol kombaındar men qyrmannyń arasynda qoldy-aıaqqa turmaı bezildeıdi. Mashınasyn da, ózin de bir jyl jýsa ketpesteı shań tutyp, kózi qyzara kirtıip, qatty sharshaıtyn da keshkisin qısaıǵan jerinde uıyqtaıtyn. Tek úshinshi kúni qyzyl múıis ornalasqan vagonetkaǵa kirgende kútpegen jerden Darıǵa kezdese ketti.

— Kórinbeı kettiń ǵoı. Túnde klýbqa nege kelmediń? — dedi.

— Qol tımedi.

— Men seni keledi eken dep, basqa eshkimmen bılegen joqpyn, — dedi Darıǵa kinálaǵandaı. Osy sózderdi estigen kezdegi Raıymbektiń qýanyshynda shek joq edi. Yrjıyp kúle berdi. Aýzynyń dorbadaı bop ketetini de esinen shyǵyp ketken. Qaltasyn aqtaryp kórip edi, óleń tabylmady, al osydan biraz kún buryn qabyrǵa gazetine jazǵan maqalasy qaǵazy julyqtanyp áli júr. Raıymbektiń qýanyshy sý sepkendeı basyldy, bir múlttiktiń bolǵanyn júregi sýyldaı turyp uqqan ol vagonetkadan júgire shyqqan boıda ala ókpe bop qabyrǵa gazetiniń redaktoryn izdesin. Mundaıda izdegen adam tabylǵan ba?! Onyń qaıda júrip, qaıda turǵanyn jan bilseıshi. Sol kúni Raıymbek qalaǵa astyq tasyp júrip ketti. Maqala jáshigine tastaǵan óleńi esine túskende óne boıy shymyrlap mashınasy aýdarylyp kete jazdaıdy. Sabyr, sabyr... Endi ne de bolsa artyn kútýge týra keldi. Raıymbek qaladan qaıta oralǵanda gazettiń kezekti jańa sany qyrman basyndaǵy taqtaǵa ilingen eken. Bul jolǵy gazet tym jaqsy kórkemdelip, óte qyzyqty shyqqan bolýy kerek. Túski tamaqqa shyqqan qyrmandaǵy jurt jınalyp kep gazetti qorshap alypty. Gý-gý etedi.

— Toqtańdar, mynaý lırıkaly óleńdi qarańdar, — deıdi daryldaı shyqqan jýan daýysty kombaıner. — Darıǵaǵa arnapty...

Raıymbek betinen oty shyqty.

Ketýge asyqty. Biraq bararǵa oryn tappady. Gazet ilingeli shala búlinip júrgen Darıǵa da ony izdep kep taýyp aldy. Raıymbek ne derin bilmeı, narttaı bop qyzaryp qyz aldynda tur.

Al Darıǵa bolsa qurby qyzdarynyń ortasynda turyp bar yzasyn tógip-aq salǵany.

— Áı, aqyn jigit! Sen nemene, mahabbatyńdy búkil elge áıgilep, ǵashyq bolasyń ba?! Álde mazaq etkiń keldi me?! Shirkinniń óleń jazǵyshyn! Toq eteri sol, qazir tez bar da anaý gazettegi óleńińdi aldyryp tasta! Múláıim bola qalýyn... Kúıip janǵan Májnún, biraq men saǵan Láıli emespin...

Budan ári Darıǵa áldeqandaı aýyr sózderdi taǵy da aıtty. Biraq Raıymbek estimesten júrip ketken. Turǵan qyzdar syqylyqtasa kúlip qala berdi. Betine tepken uıattan janyp kete jazdaǵan Raıymbek júgire basyp komsorgke bardy. Entigin basa almaı turyp, odan gazettegi óleńiniń toqtaýsyz alynýyn talap etti. Qoldy-aıaqqa turǵyzar emes. Nurmash ezý tartqan qalypta basyn shaıqady.

— Óleń óte jaqsy, mádenıetti jazylǵan ǵoı, oǵan nesin sasasyń, — dedi ol salqyn ǵana. — Gazetke ár berip turǵan sol óleń.

Raıymbek qansha ótingenmen, Nurmash óleńniń túgeldeı alynýyna kóngen joq, «Darıǵaǵa arnaımyn» degen jeri ǵana óshiriletin boldy.

Darıǵa ekinshi aınalyp kelgende gazetten onyń aty óshirilgen edi. Biraq óleńniń eshbir jeri ózgertilmepti. Ol túste qurby qyzdarynan uıalyp oqı almaǵan. Endi ózine arnalǵan óleńniń árbir jolyn, árbir sózin oılana turyp oqydy. Júregi dúrsildep, qaıtalaı turyp oqydy.

Óleńde jaqsy dostyq kóńilden ózge, oǵash eshteńe aıtylmaǵan. Kúıdim, súıdim degen eshteńe de joq, aýlyna kelgen meıman qyzǵa qadala kóz salý, minezine, qylyǵyna qyzyǵa súısiný bar. «Sen kelgeli aýlyma jańa bir sán-saltanat ornaǵandaı, búkil tabıǵaty jańasha bir qubylyp kúni jarqyraı shyǵyp, aıy uıań qyzdyń qabaǵyndaı syzyla týyp, erke jeli de ózgeshe bop esetindeı... «Darıǵaǵa arnadym» degende osynyń bári de naqtyly bir ıesin taýyp soǵan baǵyshtalyp aıtylǵan bolsa, endi sol arnaýdy alyp tastaǵanda jalpy aıtyla salǵan jalań sózdeı bop qalypty. Erteńgisin ǵana el qyzyǵa japyrlaǵan qabyrǵa gazetiniń dál qazir eshbir qyzyǵy da, quny da qalmaǵan sıaqty. Oǵan kinálini Darıǵa ózi dep eseptedi. Jańadan tanysqan jigit óleń arnapty, onyń ne ábestigi bar edi! Darıǵa óziniń qyzýlyǵyn, eshteńeniń baıybyna barmastan aqylsyz minez tanytyp Raıymbekti renjitkenine qatty ókindi.

Qyzdardan oqshaý shyǵyp, bıdaı ústine otyra ketti de, kózi jasaýraı bergen soń, kózine túskendi súrtken bop aınasyna qarady. Óziniń boıjetkenin endi ǵana sezgendeı qaıqıǵan uzyn kirpikterine, boıap qoıǵandaı kórinetin erinderine uzaq qarady. Óksip-óksip jylaǵysy keldi, biraq jylaǵan joq. Kózine qaıta-qaıta tola bergen ystyq jasty oramalymen súrte berdi. Ystyq jas neǵurlym kóp shyqqan saıyn júregindegi aýyr muń az da bolsa jeńildegendeı bop otyrdy.

— Darıǵa, — dedi qurby qyzdarynyń biri daýystap, — neǵyp otyrsyń jalǵyz?

— Kózime saban tústi-aý deımin.

— Kel, tezirek. Sen bolmasań jumys ónetin emes...

Bul otyrǵan qyzylǵa taıap kelgen Dildá baıqap qalǵan bolýy kerek.

— Ne boldy saǵan kishkene qyz? — dedi Darıǵany ıyǵynan qushaqtap.— Káne, beri qarashy.

Árıne, osy sát Darıǵa ózin-ózi ustaı almaı, kishkene balasha solqyldap jylap jiberdi. Yńǵaısyzdanǵan Dildá ony ıyǵynan qaǵyp jubatpaq bolyp edi, Darıǵa odan solqyldaı tústi.

— Jaraıdy, jetedi, — dedi Dildá kenet qatqyl únmen. — Dál bireý buǵan qaramaı qoıǵandaı qystyǵýyn, súrt kózińniń jasyn. Qaraı gór, muny...

Darıǵa jylaýyn qoıǵan. Eki qyz endi bıdaı ústine birine-biri qarama-qarsy otyrdy. Dildányń kishirek qıyq kózi úlken oıda, qadala qalǵan.

— Nemene, maǵan uryspaqsyń ba? — dedi Darıǵa.

— Ursyp qaıtem, men ózim de ǵashyqpyn...— dedi Dildá kútpegen jerden kúrsinip. Darıǵanyń et júregi dir etip, ózderine qamqorshy bop júretin, úp-úlken er tulǵaly Dildániń muńaıǵanyn kórgende tipten eljirep ketti. Bir sátke ol óz qaıǵysyn múldem umytqandaı.

— Nemene, biz qyz basymyzben jylap, jylasa solar jylasyn da, — dep qoıdy.

— Ol áne, anaý júr, — dedi Dildá sybyrlap. — Óte jaqsy jigit, ózi aqyldy, ózi uıań... Áne, anaý motorıst she? Kúni boıy aınalyp meniń janymnan shyqpaıdy. Qap kóterse tek maǵan kórsetý úshin ǵana kóteretin sıaqty. Bes kisi kótere almaıtyndy bir ózi kóteredi de maıysyp baryp mashınaǵa tıeıdi. Al keshe astyq ushyryp jatqanda, púlttiń bir vınti ushyp ketken, qyzdar dereý «tez jónde» dep shýlap berdik, ol ary aqtardy, beri aqtardy klúchi joq. Biz bolsaq, «bol, boldyń» astyna alyp turmyz. Ol dereý ushyp ketken vıntti aldy da qolymen buraı bastady. Baıqaımyn, vıntti buraǵan saıyn qabaǵy sál shytynsa da ezýin tartýǵa tyrysyp otyr. Eki kózi mende. Alǵashynda elemesem de, artynan bildim, akýmýlátor óte qyzyp tur eken. Al ol maǵan tesile qaraǵan qalypta vıntti buraı túsedi. Mańdaıynan quıylǵan ter betin jaýyp ketti... Keıinnen janymdaǵy qyzdar: «Dildá, sen jigittiń klúchin kózine kórsetip qoıyp turyp, ot ustattyń-aý» deıdi. Baıqasam, qý qyzdardyń biri onyń klúchin meniń tós qaltama salyp qoıypty...— Munan ary Dildá da tyǵylyp eshteńe aıta almaı, biraz únsiz otyrdy. — Búgin, áne, qolyn tańyp alypty, biz jaqqa jýymaı júr... Árıne, ókpeli ǵoı...

Darıǵa endi oǵan sonshalyqty bir syılaǵan qurmetpen qadala qarap qalǵan. «Bulardiki shyn, naǵyz mahabbat qoı, — dep oılady ol, — bizdiki nemene balanyń oıyny sıaqty».

Kúnder ótip jatty. Aýa raıy buzyla bastady. Jıi-jıi sirkiregen jańbyr jaýyp, aspandy tútin tústes surǵylt bult torlap alatyn boldy. Qyrmandaǵy astyq qyzyp ketpes úshin jal-jal etip, jıi-jıi aýdarystyryp turý — qyzdardyń mindeti edi. Bir kúni Darıǵa jańbyr jaýyp turǵan kezde Nurmashtyń qabyrǵa gazetti alyp jatqanyn kórdi. Jumysyn tastaı salyp, júgirip onyń janyna bardy.

— Nurmash, Raıymbektiń óleńin maǵan berińizshi? — dep surady.

— Nege? Bolmaıdy.

— Maǵan arnalǵan óleń edi ǵoı, berińizshi! Ótinem!..

— Ras, áýeli saǵan arnalǵan, biraq keıin avtordyń tilegi boıynsha ol sózdi alyp tastadyq.

— Á, solaı ma?..

Darıǵa qapelimde ne derin bilmeı eseńgiregen adamsha sileıip turyp qaldy. Túri sonshalyq aıanyshty bolyp ketti. Ol endi eki ıyǵy salbyrap keıin qaraı júre bergen edi.

— Toqta,— dedi Nurmash daýystap.

Darıǵa burylǵan joq. Nurmash júgirip, ony qýyp jetti de:

— Jáı aıtamyn, soǵan da renjip barasyń ba? Má, tez qoınyńa tyǵyp al, sý bolyp qalmasyn,— dep búktelgen óleńdi qyzdyń qolyna ustatqan.

— Avtory ruqsat etpeıdi ǵoı, báribir, — dedi Darıǵa jylamsyraǵan únmen, óleńdi qaıtaryp berip. Nurmash oǵan kúle qarady da eshbir búkpesiz-aq týrasynan:

— Shynymen súıesiz be? — dep surady. Darıǵa basyn ızedi.

— Áı, asaýlar men tusaýlar... Ruqsat etedi, má, al,— dedi de óleńdi endi qyzdyń qaltasyna tyǵa sap ózi jónine ketti.

Sol kúni keshkisin qyrmannan Dildá men Darıǵa basqa qyzdardan bólinip ońasha birge qaıtqan. Kún tuman, qońyr salqyn edi. Kolhoz kóshesindegi sabyndaı ezilgen saz batpaqta qyzdar taıǵanaqtap ázer júrip keledi. Darıǵa dereý aıaq kıimin sheship ala sap, syrǵanaı berip, shalqasynan túse jazdady. Dildá súıep qaldy:

— Aqymaq qyz sýyq tıedi ǵoı, kı aıaq kıimińdi, — dedi ol buıyryp, — erteń qaıtarda aýyryp qalasyń...

— Apataı, meniń qaıtqym kelmeıdi, — dedi máz bolǵan Darıǵa onan saıyn syrǵanaqtaı túsip.

— Ol taǵy qandaı óner?

— Osyndaı óner, osy aýylda birjola qalǵym keledi.

— Darıǵa, aqymaq qyz-aý, shynyń ba?

Darıǵa endi kúlkisinen tyıylyp tapochkalary qoltyǵynda, ózine tańdana qaraǵan Dildámen qatarlasa júrdi.

— Shynynda da kópten beri osy oı maza bermeıdi. Nege ekenin bilmeımin, ketkim kelmeıdi,— dedi ol oıly qalypta.

Dildá birazǵa deıin únsiz júrip kele jatty da, kenet Darıǵanyń qarynan shap berip ustaı alyp qapelimde ony selk etkizdi.

— Aınalaıyn-aý, shynymdy aıtsam, meniń de qaıtqym kelmeıdi. Jas kezimde aýylda óskendikten be, birtúrli mynaý tirlik maǵan óte ystyq kórinedi. Qımaımyn.

Endi azdan keıin eki qyz da osy aýylǵa birjola qaıtyp kelýge sóz baılasqan edi.

***

Astyq jınalyp bolyp, qyzdar qaıtyp ketken. Eki-úsh kún ótkennen keıin erteńgisin Raıymbekti kolhoz predsedateli shaqyrtty da, qaladan kolhozǵa kele jatqan adamdardy kóshirip ákelýdi tapsyrdy. Janyna Nurmashty qosyp berdi. Raıymbek odan kóship keletinniń kim ekenin suraǵan, komsorg syr bermesten:

— Barǵan soń kóresiń ǵoı,— dedi.

Bular qalaǵa túske taman jetken.

— Redaksıaǵa bur, — dedi Nurmash.

Eki etajdy úlken úıdiń aldyna bular kelgende, qaqpa aldynda eki-úsh chemodan men kórpe-jastyq býylǵan teńi bar. Dildá tur eken. Ol saǵatyna qarap qoıyp Nurmashqa:

— Ýádege berik ekensińder. On mınýt erte keldińder, — dedi qýanyshty únmen. Sálden keıin redaksıadan janynda orta jasqa kep qalǵan kózildirikti adamy bar, Darıǵa da shyqty.

— Mine, aǵaı, bizdiń mashına, — dedi ol,— kóp turýǵa bolmaıdy.

Onan soń qýaqylana kúlgen jaıdary qalypta Raıymbekke kózin qysyp qoıdy da:

— Aqyn jigit osy, — dep tanystyrdy. Kózildirikti adam Raıymbektiń qolyn qysty.

— Endi men ne deıin, qalqam. Jolyń bolsyn, barǵan jerińde de jaqsy iste, — dedi álgi kisi Darıǵamen qoshtasyp. Bylaıyraq uzap shyqqan soń Darıǵa:

— Bizdiń redaktor,— dedi ózinen-ózi.— Men osy redaksıada korektor bop isteıtinmin, endi mine, senderdiń aýyldaryńa birjolata bara jatyrmyn.

— Qalaısha? — dedi Raıymbek túsinbeı. Bul onyń alǵash ún qatýy edi.

— Kolhozǵa birjola baramyn, — dedi Darıǵa oǵan týra qarap.— Anaý joly sen aýylda qyz az dep ediń ǵoı.

Benzın ıisi ańqyǵan kabına ishinde motor qyzýynyń bet sharpyr jalyny bar. Qaladan shyǵa bere-aq besikshe terbetken mashına júrisinen Darıǵanyń uıqysy keldi.

- Uıqym keldi, — dedi maýjyrap. Onyń sırek tisterin kórgen kezde Raıymbektiń júregi lúp ete tústi, Darıǵa bolsa ony renjitip almaıyn degendeı asa saqtyqpen:

— Raıymbek, osy kúni óleń jazasyń ba? — dep surady. Jigit úndegen joq. Óńinen qany qashyp surlanyp, kóziniń tóńiregi qyzaryp, aıqysh-uıqysh joldan kóz alar emes. Birtalaıdan alynbaǵan sırek qara murtty ústińgi erni diril qaǵady. Qatty tolqyp otyr.

— Óleńderińdi maǵan oqýǵa beresiń be? Jaqsylaryn redaksıaǵa jiberemiz. Men redaktor aǵaıǵa jańa sen jaıynda aıttym. Al seniń maǵan arnaǵan óleńiń, mine...

Darıǵa qaltasynan bir jaǵy sol kúıi aq gazet paraǵyn aldy.

— Erteńgi gazette jarıalanady. Mynaý ottıskasy, men ázer degende aldym. Shynynda muny osy kúıinde alýǵa ruqsat etilmeıdi.

Raıymbek endi ǵana qyzǵa tesile qarady. Darıǵa kózin jumǵan qalypta áli sóılep otyr.

— Óleń jazatyn aqyn adamdy eldiń bári súıýge tıis qoı... «Al men tipten aqyn emespin ǵoı, — dedi Raıymbek óz ishinen, — ol óleń kezdeısoq jazylǵan. Ony jazdyrǵan sensiń ǵoı...»

Budan ary uzaq jol boıyna ekeýi de únsiz otyrdy. Ekeýi de tek ishteı qýanyshty edi. Dál aýylǵa jetken kezde Raıymbek:

— Keshkisin klýbqa kelesiń be? — dep surady sybyrlap qana. Darıǵa ádemi, marjandaı jarqyraǵan sırek tisterin kórsetip qýlana kúldi de, basyn ızedi...

Mart, avgýst, 1956 j.

---