InfoHub Logo

1

Janashyr aǵaıyn shamaly edi. Ákesiniń úshin ótkizgennen keıin-aq el aıaǵy sýyp, jurt úıdi-úıine taraı bastady. Keterlerinde bári de Ultýǵannyń aldyna kep, az-kem tize búgip otyryp, kóńilin jubatyp, aqyldaryn aıtty.

— Bekem bol. Ultýǵan shyraǵym. Eki dúnıede ata-anań saǵan rıza shyǵar. Uldan artyq kútpeseń, kem kútken joqsyń,— desti.

Sóıtip, ákesi ólgen soń, úsh kúnnen keıin keshkisin Ultýǵan úıde jalǵyz qalǵan. Neshe kúngi azan-qazan jylap-syqtaýdan keıin úńireıgen eki bólmeli eski tamnyń ishinde adamdy tunshyqtyrardaı tylsym tynyshtyq ornady. Búkil aýyl-aımaq kóterile kóship ketkendeı de, Ultýǵan jurtta jalǵyz qalǵandaı kúıde edi. Áınekteri kirleı bastaǵan tórt kózdi kishkene terezeniń jaqtaýyna qıyrdaǵy batar kúnniń aına synyǵyndaı jaryqshaq sáýlesi qyzǵylt jalqyndanyp túsip tur. Biraq úıdiń ishi ala kóleńke, kúńgirt. Bir aýyr zil eńse kótertpeı eki ıininen basyp, janshyp turǵan tárizdi. Qaza zili bolar. «Topyraǵyń torqa bolǵyr, kóke-aı, taǵy osyndaı bir tereze nege salmadyń eken»,— dep oılady Ultýǵan ákesin esine alyp.

Terezeniń kishkeneligi, úı ishiniń qarańǵylyǵy ony ábden beze qashardaı etken. Osy úıde týyp, osy úıde ósse de ol kishkentaı kezinen jalǵyz qalýdan qorqatyn. Myna melshıgen qalyń kirpish qabyrǵalardyń jutyp qoıardaı meńireý susy úreıin alýshy edi. Endi, mine, sol qorqynysh, sol susty úreı munyń japadan jalǵyz qalǵan shaǵyn ańdyp kep, qazir muny múldem tumshalap, qorshap alǵan sıaqty. Tórdegi tusyna oqaly tuskıiz ustalǵan óz tóseginiń aıaq jaǵyna súlesoq kúıde shoqıyp kep, bir ýys bop búrisip otyrdy da qoıdy.

Osydan úsh kún buryn mynaý oń jaq buryshta basyn qubylaǵa berip ákesi jatyp edi. Ábden júdegen, jaǵy sýalyp sopaıǵan, kózi ishine kirip shúńireıgen, bozǵyldana sarǵaıǵan óńi uzaq aýyryp azappen qınalyp ólgen keıipte, sonsha sýyq, úreıli bolatyn. Týǵan ákesi bolsa da Ultýǵan dáti jetip mańaılaı almaı, kóńili sýyldap teris aınala bergen.

— Kóke-e, shynymen-aq ketkeniń be?! — dep ańyraǵan.

Shynymen-aq ketkeni eken. Aqyry, sóıtip, kelmes saparyna attandy. «Mine, shesheden de, ákeden de qutyldym, basym bos,— dep oılady Ultýǵan.— Al endi ne isteımin?..»

Sol-aq eken tamaǵyna tyǵylǵan ashshy óksikteı ókinish júregin ýdaı ashytyp, syzdap ala jóneldi. Neshe kúnnen bergi jylaýy jylaý ma, búkil kókiregin kernegen ishqustalyq lyqsyp kelip syrtqa qaraı atyldy. Ózin-ózi tejeı almaı, bar daýsyn shyǵaryp, ishtegi sheri tarqaǵansha ańyrap turyp jylady. «Kóz jasym taýsylǵan shyǵar»,— dep oılaǵan, joq, taýsylmapty, tipti kól-kósir kóp eken, shyn tıegi endi aǵytylǵan sıaqty: ózin jaratqan taǵdyrǵa nalydy; kókiregi sherli adamnyń laǵnat qarǵysyn aıtty; osynsha tálkek qylardaı ne jazyp edi, ol taǵdyrǵa? Bul qaı qorlyǵy, qaı mazaǵy? Álde bar jazyǵy — dúnıege qyz bolyp kelgeni me, onda nege týdy, bekerge?

İshqusta adam yzaly bolady, sherin tarqatý úshin ashshy aıtady. Ásirese Ultýǵandaı otyryp qalǵan kári qyzdyń ókinish eteri de, aıtary da kóp edi.

Ul balany qyzdan artyq balaıtyn qazaqtyń eski rásiminen munyń ata-anasy da asa almapty. «Shirkin, ul-aı!» degende ishken astaryn jerge qoıyp, kókirekteri qars aıyrylyp júrgen ata-anasy, bul týǵanda muny qatelesip týǵan ulǵa balap, atyn Ultýǵan qoıypty. Aǵaıyn-týǵan, aýyl-aımaqqa atshaptyryp súıinshi suratqanda: «Sháriptiń áıeli ul tapty!» — dep jar salǵyzypty. Sóıtip týar-týmastan qudiretti jaratylys pen ata-ana muny talasqa salǵan. Qaıran ata-ana jaratylystyń qıanatyn moıyndaǵylary kelmegen de.

Apyl-tapyl júre bastaǵan kezinen Ultýǵan ózi qatarly er balalardyń tobyna qosylyp, solarmen oınap, solarmen alysyp-julysyp, solarsha tóbelesip, solarsha boqtanyp, betinen eshkim qaqpaǵan erke bop ósti. Ol kezde ózin ul sanaǵan sábı kóńil qaperinde túk joq, balǵyn balalyqty alańsyz keshti. Al bertinde, esi kirgende óziniń tálkek bolǵan kúıin uqqan kúngi qasireti sheksiz edi. Úı syrtyndaǵy jalbyzdyń ishine kirip alyp, jer baýyrlap aýnap jatyp jylaǵan. Sábı júrek taǵdyrǵa degen óziniń alǵashqy narazylyǵyn sonda aıtqan. Aıtqan da kóngen.

Ol er minezdi erke qyz bop ósti. Biraq jastaıynan tistenip ósti. «Jurttyń jaman on ulyn jolda qaldyrmasam ba!» — dep túıindi. Oqýdy da jaqsy oqydy, orta mektepti úzdik bitirdi, biraq ári qaraı oqı almady. Qartaıǵan ata-anasy qolbaılaý boldy. Kún sanap, jaýyn astynda birtindep ezilgen kirpish dýaldaı kempir-shaldyń qaýqary kemip, ýaqyt degen qatygezdiń erkimen mújile berdi, yńqyl-syńqyldary kóbeıip, jalǵyz qyzdyń — Ultýǵannyń qolyna qarady. Ultýǵan bolsa bilek sybanyp, eńbekke aralasty. Ata-anasynyń qas-qabaǵyn baǵyp, kóńilderine kirbiń túsirmeı, solar dep tańy atyp, solar dep kúni batty. Solardyń kóńiline qaraımyn dep júrip, turmysqa da shyqqan joq. Áıteýir mańdaıyma jazylǵan bir baq bar shyǵar dep, aqyryn kútti. Osydan úsh jyl buryn qyltamaqtan sheshesi dúnıe saldy, al kúni keshe uzaq sarylǵan naýqastan keıin ákesi qaıtty. Sóıtip, mine, ekeýinen de qutylǵan jáıi bar. Aıtar aýyzǵa ońaı da, áıtpese ata-ananyń jóni bólek eken ǵoı. Oryndary oısyrap bos qalǵan, joqqa aınalǵan. Tek keskinderin saǵynyshpen eske alǵannan basqa amal joq. Ekeýiniń de endi qaıtyp bu dúnıege oralmastaryn esine alǵanda Ultýǵannyń et-júregi úzilip, aýyryp sala berdi. Kóz jasy aǵyl-tegil taǵy da ańyrady.

— Shynymen-aq meni tastap ketkenderiń be?

Osylaısha qansha otyrǵany, qansha jylaǵany belgisiz, syqyr etip syrtqy esik ashyldy da, aýyz úıge tasyr-tusyr basyp bireý kirdi. Ultýǵan kóńil aıta kelgen bireý bolar dep, dereý ushyp turyp shamdy jaqqan, biraq qansha kútkenimen álgi adam ishki bólmege bas suqpady. Biraz alańdap otyrdy da, aqyry kóz jasyn súrtip, aýyz úıge Ultýǵan ózi shyqqan. Aýyz úıdiń shamy syǵyraıyp qana janatyn. Ala kóleńkede bosaǵa jaq buryshtaǵy ábdireni qalqalap suńqıǵan bireý tur.

— Bul kim?! — dedi qorqyp ketken Ultýǵan.

— Tss, men ǵoı. Ultýǵan, men... Maıdanmyn...— dedi álgi adam sybyrlaı jalynyp.

— E, Maıdan bolsań she. Neǵyp júrsiń?!

— Tss... Ultýǵan, aınalaıyn... áne, kelip qaldy. Úndemeshi, ótip ketsin.

Osy kezde esik aldyna jer-kókti julyp jep shabynyp, jurt bitkendi qarǵap-silep, Maıdannyń áıeli — búkil aýylǵa urysqaqtyǵymen kók doly atanǵan Sándibala keldi.

— Ádira qalǵyr, seni ne baı qylaıyn da, ne baıpaq qylaıyn...— dep qoıady.

Áıeliniń daýsyn estigennen suńqıǵan Maıdan kózi baǵjańdap tórt búktelip ábdireniń astyna kirip kete jazdap tur.

— Ultýǵan, óle-ólgenshe umytpaıyn jaqsylyǵyńdy, joq deshi meni, joq deshi,— dep jalynyshty únmen sybyrlaı berdi.

Sóıtkenshe syrtqy esik julqı ashylǵan. Qolynda qos bilekteı jýan oqtaýy bar, shashy albyr-jalbyr Sándibala kórindi. Ultýǵan ishke qaraı entelep kele jatqan Sándibalanyń qarsy aldyna baryp kóldeneń turdy. İshke qaraı onsha attaǵan joq.

Qansha paryqsyz bolsa da, ólik shyqqan úıden ımendi me, Sándibala da ekpini qaıtyp, abyrjyp qaldy. Ásirese Ultýǵannyń qyp-qyzyl bulaýdaı bop isingen kózin kórgende múldem abyrjydy.

— Álgi bizdiń Maıdan kelgen joq pa eken? — dep surady.

— Joq.

Sándibala sol abyrjyǵan kúıinde taǵy birer sát turdy da:

— Jer jutqyr qaıda kete qaldy? — dep ózinshe kúńkildeı urysyp, ári qaraı júrip ketti. Bylaı shyǵa bere doly tıektiń aýzyn qaıta aǵytty, aýzyna aq ıt kirip, qara ıt shyǵyp, búkil kósheni basyna kóterip barady.

Maıdan ábdireniń tasasynan shyqqan.

— Bir ajaldan qutqardyń, áı, umytpaspyn óle-ólgenshe,— dep sybyrlaıdy.— Oı, ol kók doly, aıamaıdy...

Ultýǵan endi ańǵardy. Maıdan iship alǵan eken, aýzynan araq ıisi burqyrap tur. Áıelin jamandaı jóneldi. Ultýǵanǵa onyń myna súmireıgen kúıi de, qylyǵy da unaǵan joq.

— Óı, seniń búıtken kúniń qursyn,— dedi zildi únmen. — Endi qaıteıin, Ultýǵan. Ursyp jeńe almaımyn, urýǵa bolmaıdy.

Ultýǵan onyń sózin tyńdamastan ishke bettegen.

— Ultýǵan ruqsat etseń, men osy aýyz úıde otyra turaıyn,— dedi Maıdan sońynan yqylyqtaı sóılep.

Ultýǵan úndegen joq. Meıli, otyrsań otyr degendegisi. İshki bólmeniń esigin japty da, álgindegi ornyna kep qaıta otyrdy. Jaǵyn taıandy. Manaǵy bir tunshyqtyra býnaǵan tymyrsyq tylsym da, jalǵyzdyqtan týǵan úreı de, aýyr qaıǵy da bir sátke seıilgen tárizdi. Kóz jasy qurǵap taýsylǵan sıaqty. Boıyn basqan delsaldyq, sharshaǵandyq bar. Úsh kúnnen bergi jylap-syqtaý, az uıqy ábden-aq qaljyratyp tastapty. Taǵy biraz otyrdy, tamaq jasap ishýge zaýqy soqpady. Aqyry shamdy sendirmesten tósekke shyqty da, sol kıimsheń kúıinde kórpege oranyp jata ketti.

Qatyp uıyqtap qalypty. Kózin ashyp alǵan, tóbedegi sham sol shaqyraıǵan kúıinde janyp tur. Saǵatqa qarap edi, tańǵy tórttiń kezi eken. Tyń-tyńdap, sál elegizgendeı boldy. Qoradan taýyq shaqyrdy. Aýyzǵy bólmeden qoryl estildi. Sóıtkenshe bolǵan joq jótel shyqty. Álgi Maıdan áli ketpese kerek. Baǵana ińir kezindegi onyń áıelinen qorqyp ábdireniń tasasyna tyǵylǵan sátin esine alǵan Ultýǵan sál ezý tartty. «Baıǵus, osynshama jýas bolar ma»,— dep kúlip qoıdy.

Maıdannyń jótelgeni, qoryldaǵany Ultýǵannyń elegizgen kóńilin qaıta ornyqtyrdy. Turyp shamdy sóndirip, terezeden bilingen bozamyq tań belgisine qarap maýjyrap jatyp taǵy da uıyqtap ketken. Tús kórdi: appaq kúmisteı jarqyraǵan sýǵa shomylyp júr eken. Kól me, ózen be, belgisiz sýy jyp-jyly, maltý bilmeıtin Ultýǵandy ózinen-ózi kóterip ketedi. Ultýǵan bolsa batyp ketem-aý dep júreksinedi, biraq qulashyn jazyp sál talpynsa-aq boldy, aq kúmis sýdyń betinde qalyqtaı jóneledi. Ózinde tipten salmaq joq sıaqty, jep-jeńil, bilekteri appaq qulashyn jazǵan kezinde jarq-jurq etedi. Óz bilekterine ózi suqtanyp qoıady. Ádemi ekenmin-aý degen oı keldi.

Tereze túbindegi torǵaılardyń shyqylyqtarynan oıandy. Kún arqan boıy kóterilipti. Ultýǵan ushyp turyp, kerilip-sozylyp, ústindegi uıpalaqtanǵan kıimderiniń qyrtystaryn júre túzetti de syrtqa bettedi. Aýyz bólmede Maıdan joq, ketip qapty. Qolqany alar araqtyń ıisi bilinedi. Tyjyrynǵan Ultýǵan syrtqy esikti shalqasynan ashyp tastady. Odan soń sıyryn saýyp, tabynǵa qosty da, qaıtyp kep kishkene samaýyryndy tutatyp shaı qoıdy. Jalǵyz adamǵa da tirshilik kerek qoı. Samaýrynnyń qasynda júreleı otyryp álginde kórgen túsin esine aldy, óziniń kúnge kúıgen bilekterine qarap kúlkisi keldi. «Túske ne bolsa sol kiredi eken-aý»... Búgin ne istep, ne qoıatynyn oılastyrdy. Endi úsh kúnnen keıin ákesiniń jetisin berýi kerek, sonyń qamyna kirispek.

Sóıtip, jalǵyzdyq ómirdiń alǵashqy túni keıin qap, alǵashqy kúni bastaldy. Joq, kúndiz bel jazýǵa murshasy bolǵan joq. Kórshi-qolań birinen keıin biri kirip-shyǵyp, abyr-sabyr boldy da jatty. Tek keshkilik mal óristen qaıtqan kezde árqaısysy óz tirshiligin kúıttep úıdi-úıine taraǵan, Ultýǵan taǵy jalǵyz qaldy.

Taǵy da ishqusalyq paıda boldy. Keshegideı álem-jálem iriń kúıge túsirmegenmen, toryqqan, jalǵyzsyrap elegizitken jabyrqaý kúı kóńilin júdetip, álsin-álsin óksikke tirele berdi. Jalǵyz jata almasyn bilip, kórshi úıdiń on jasar balasyn qasyna ertip ákep jatty. Bar táttini osy balanyń aýzyna ustap, asty-ústine túsip, ábden báıek boldy. Óz baǵasynyń artqanyn sezgen táttiqumar qý bala da qaıtqan joq, bergenniń bárin sypyrtyp soǵa berdi. Ózi dáýdir-dáýdir sóılep, balalarmen ózara alys-julys oıyndaryn aıtyp, maqtanyp jatyp azdan soń uıyqtap qaldy. Ultýǵan balanyń qylyqtaryn, sóılegen sózderin qyzyqtap, bir aýyq kóńili seıilip óziniń qaıǵysyn umytqandaı edi.

Baýyryna tyǵyla túsil tompıyp, pysyldaı uıyqtaǵan balany qysyp-qysyp qoıdy. Kekil shashynan sıpap, mańdaıynan súıdi. Topyraqtyń ıisi shyǵady ózinen. Taǵy da áldeqandaı sordyń ba, álde terdiń be, áıteýir bir aıyryp bolmas qońsyq ıister bar boıynda. Ultýǵan kishkentaı kúninde, er bala sanatynda júrgeninde kúshikter asyraıtyn, solardan shyǵatyn qońsyq ıister sıaqty, biraq sábı ústinen shyqqan soń ba, bir túrli, jırenishti emes. «Eger, anaý jyly Oraqqa turmysqa shyqqanymda ǵoı, endigi balamyzdyń aldy osyndaı bolatyn ba edi, kim bilsin»,— degen oı keldi.

Esine Oraqtyń oralýy muń eken, oı degender oraýy tarqatylyp, saǵyz jipteı sozyla jóneldi. Oraq, Oraq... Ol bir oryndalmaı qalǵan ókinishti arman ǵoı. Alpamsadaı zor deneli balýan jigit kóz aldyna yrjıa kúlip kep tura qaldy. Bulshyq etteri býranyń sanyndaı bileý-bileý, boıy tolǵan kúsh edi óziniń. Biraq sózge múlde joq bolatyn. «Yq-qy-qy-qy»,— dep kúlgeni bolmasa túk sóz aıtpaıtyn. Mine, sol Oraq Ultýǵanǵa ǵashyq bolyp hat jazyp edi bir kezde. Hatty, sirá, joldas jigitteriniń bireýi jazyp berse kerek, óıtkeni: «Altynnan ardaqty, kúmisten salmaqty, jaqsy qurbymyz Ultýǵanǵa...» — dep bastap, onan ári óleńdetip áketipti, tipti Oraq aıta alady, Oraq qurastyra alady deıtin sózder emes. Hatty júregi lúpildeı kúle otyryp oqyǵan Ultýǵan basqa qyzdarǵa kúlki bolǵan ebedeısiz jigitti sol olaqtyǵyna qaramastan unatty. Jaýap jazyp oǵan degen óz kóńiliniń ket ári emestigin tanytty.

Onan soń ekeýi ońashada kezdesip, qol ustasyp, ún-túnsiz aýyl shetinde ary-beri júretin boldy. Aıly túnder, aısyz túnder, kóktemgi tún, jazǵy tún... qaıran, oralmas balǵyn jastyq; Ultýǵan jigitke: «Qartaıǵandarynda ata-anamdy jylatyp qalaı ketem. Ekeýmiz bizdiń úıde turaıyq»,— degendi aıtqan. Sol kúni Oraq únsiz ketti. Birneshe kúnge deıin habarlaspaı qoıdy, aqyry hat joldapty. Bul jolǵy hatqa da joldasynyń kómegi tıse kerek: «Qoıandy qamys, erdi namys óltirer»...— dep máteldep bastap, taǵy da nebir sheshen sózderdi tógip-tógip jiberipti, hat sońynda: munyń áke-sheshesiniń qolyna kúshik kúıeý bop kire almaıtynyn, óıtkenshe er jigittiń ólgeni artyq ekenin jazypty. Ultýǵan hatty oqyp bolyp jyrtyp otqa tastady. Eshkimge lám dep tisinen shyǵarǵan joq, Oraqqa da jaýap jazbady. «Baǵyma qaraı kórermin, salt basty bireý keziger»,— dep jubatty ózin.

Amal qansha, sarylyp kútkenimen qolǵa kiretin salt basty kúıeý kezikpedi. Ýaqyt degen de aǵyn sýdaı toqtaýsyz eken, jylysyp óte berdi, óte berdi. Oraq sol Ultýǵanmen túsinise almaı ketken jyly kúzde úılengen, qazir bes-alty balasy bar, ózi qumdaǵy malda ferma baslyǵy, anda-sanda bolmasa aýylǵa da kóp kelmeıdi. Ultýǵan ony anda-sanda kelgeninde syrtynan kórip alasuryp, astan-kesten kúıde bop qalady. Jaqynnan oǵan qaraǵysy, baıaǵydaı qol ustasyp júrgisi keledi. Ultýǵannyń eń tátti qıaly osy. Oraq endigi kelgeninde bul uıalmaı baryp ony ońasha sóılesýge shaqyrýdy oılaıdy. «E, bir kezdegi dos adamdar ońasha otyryp sóılesse, onda turǵan ne ábestik bar. Men ony semásynan buzaıyn dep júrgem joq. Otyramyz, sóılesemiz... qyzyq, sonda ne sóılesemiz?.. Ol meni qolymnan ustasa she...» Osy tusqa kelgende Ultýǵan ózi qaıterin bilmeı dal bolady.

«Sonda ne deımin oǵan?..» Ultýǵan ózinen-ózi betinen oty shyǵyp, terlep ketedi. Qazir de sóıtip, beti dýyldaı bastaǵan.

Qoınyndaǵy bala aýzyn sylpyldatyp, birdeńe jep jatqandaı boldy. Ultýǵan basyn kóterip oǵan úńile qaraǵan: bir urty tompaıyp, aýzyn sylpyldatady, ezýinen silekeıi aǵyp jatyr jyltyrap, sóıtkenshe bolǵan joq, balanyń aýzynan muz konfet domalap jastyqqa tústi. Ultýǵan balanyń myna súıkimdi qylyǵyna eriksiz kúlip jiberdi. «Shirkin-aı, osyndaı bir balam bolsashy»,— dedi sybyrlap. Onan soń konfetti alyp, stol ústine qoıdy da, balany baýyryna qushyrlana qysa túsip, kózin jumdy. Dál keshegi mezgilde, tańǵa jýyq oıanyp ketken. Kózin baqyraıtyp ashyp aldy, óıtkeni bireý aýyz úıden jótelgendeı, qyryldap sóılegendeı boldy. Sham tóbede shaqyraıyp janyp tur. Aýyz úıden jótel taǵy shyqty. Ultýǵan shoshyp qaldy. İńirde óz qolymen syrtqy esiktiń ilgegin salyp jatqan. Endeshe bul neǵylǵan jótel, kim kirip ketti? Balany oıatýǵa oqtaldy da shoshytqysy kelmedi. Qorqyp jatty da qoıdy. Sálden keıin uıqysyraǵan sóz, qoryl taǵy estildi.

Ultýǵan júrek toqtatyp, ornynan turdy da, irgede jatatyn ákesiniń segiz órim qamshysyn alyp, aýyz bólmege shyqty, jyrtıǵan shamdy jaqty. Mássaǵan, ábdireniń túbinde, taqyr edende uzynnan sozylyp Maıdan uıyqtap jatyr. Shalqasynan túsken kúıi tátti qorylǵa basqan.. «Y-yǵq!» — dep keýdesin toltyryp demin ishine qoryldaı tartady da, aýzymen: «Fý-ýf!» — dep demin shyǵarady. «Y-yǵq!» «Fý-ýf!»...

Ultýǵan birden ne isterin bilmeı abdyrap turdy da qoıdy. Maıdan búgin de ishipti, araq ıisi shyǵady. Sirá, áıelinen qashyp kelse kerek. Esik kózinde maıysqaq uzyn symtemir jatyr, ilgekti sonymen ashqan. Ultýǵan ony túrtip oıatyp kórip edi, yńyrsyp aýdarylyp túskeni bolmasa oıana qoımady.

— Mynaý bir pále boldy ǵoı,— dedi Ultýǵan kúńkildep.

Biraq ashýlanǵan joq, ashýlana almady. Úıge kirip, qaıtadan tósegine jatty. Uıqysy qashyp ár nárseni bir oılap, kópke deıin dóńbekshýmen boldy. Kúıeýge shyǵýdy, turmys qurýdy, el qusap balaly-shaǵaly bop tirshilik etýdi oılady. Munyń bári de oǵan tek tátti qıal, alys arman ǵana bop kórindi. Óıtkeni munymen qurbylas jigitter áldeqashan tegis úıli-kúıli bop ketken, tek áıeli ólgen, ıakı áıel shyǵarǵan bireýler kezikpese. Meıli, qandaıy bolsa da, áıteýir kóńiline jaqqan bireý kezdesse bolar edi. Tipti ondaılar kezikpegen kúnde ózine unaǵan jigitti áıelinen ajyratyp tıýine de bolady ǵoı. Meıli, aıyptaǵan jurt aıta bersin, bul da adam, munyń da júrgisi, súıgisi keledi, úıli-barandy bolǵysy keledi... Esine taǵy Oraq oralǵan. Qyz kókireginde ańsaý, saǵynysh oıandy. Álýetti erkek qolynyń tabyn sezingisi keldi. «Oraq... Oraq... Eń bolmasa, túsime kirshi»,— dep tiledi.

Biraq bul kúni tús kórdi me, joq pa, belgisiz. Óıtkeni, taǵy da so tereze túbindegi torǵaılar shyrylynan oıanǵan, aýdarylyp túsken kezde oıynda eshteńe qalǵan joq. Tura sap sıyryn saýyp, óriske aıdap, kúıbeń tirshilikke qaıta kiristi. Kún uzynǵa esine áldeneshe ret Maıdan tústi. «Pálesinen aýlaq. Tyıym salý kerek eken ózine»,— dep qoıdy. Biraq Maıdandy kóre almady.

2

Kúnder óte berdi. Ultýǵan sol burynǵydaı kórshi úıdiń balasyn qasyna birge alyp jatyp júrdi. Bala da ábden ákki bop kánigip alǵan. Táttige toıǵyzbasa jatpaımyn dep báldenedi. Bir kúni dúken jabyq bop, tátti bolmaı qalyp edi, álgi bala Ultýǵanǵa ermeı qoıdy. Amal qansha, basqa tússe baspaqshyl. Ultýǵan ol kúni úıine jalǵyz túnedi. «Bireýdiń balasyn qashanǵy mazalaı bermekpin. Úıreneıin jalǵyz jatyp»,— dep túıdi.

Sol túnnen bastap ol jalǵyz uıyqtaıtyn boldy. Túnniń bir shaǵynda oıanyp alyp, syrttan estilgen árbir tyqyrǵa qulaq tigip, elegizip jatatyn boldy. Taýsylmas oılar birine-biri kógendelip jáne qajaıdy. Ábden qaljyratyp súlesoq kúıge jetkizedi.

Sondaı kúnderdiń birinde el orynǵa otyrǵan kez edi, úı syrtynan dúrsildete júrip kelgen adamnyń aıaq dúbiri estildi de, syrtqy esikti julqylaǵandaı boldy, onan soń ilgek syrt ete tústi de esik syqyr etip ashyldy. Ultýǵan ushyp turyp ishki esikti ashyp jibergen. Aýyz úıdiń bosaǵasynda kózin ashyp-jumyp teńselip Maıdan tur.

— Saǵan ne kerek osy? Nege kelgishteı beresiń? Álde, basynǵanyń ba?! — dedi Ultýǵan shańqyldaı aıqaılap.

Maıdan úndegen joq. Súmireıip, teńselip tura berdi.

— Ket, ary! Aýlaq! Shyq úıden!

Maıdan eshteńe estimegen adamsha meńireıip turdy da qoıdy. Yza bolǵan Ultýǵan júgirip baryp irgedegi ákesiniń qamshysyn julyp aldy da:

— Shyq, úıden! — dep, ony ıyǵynan ala shyqpyrta tartyp-tartyp jiberdi. Maıdan kózi baǵjań etip, basyn buǵa berdi. Sirá, qamshy qatty ótip ketse kerek.

— Shyq, deımin! — dep Ultýǵan ony qamshymen taǵy tartqan. Maıdan sol basyn buqqan kúıi búktetilip bosaǵa túbine otyra ketti. Únsiz otyryp aldy, ıyǵy ǵana selk-selk etedi. Ultýǵan onyń jylap otyrǵanyn sezdi. Biraq ózi sol ashýynan qaıtqan joq. Álden ýaqytta Maıdan betin basqan kúıde: «Ó-ó-ó...» — dep jas balasha solqyldap jylap qoıa berdi. Sonshalyq aıanyshty, músápir keıipte edi. Kenet Ultýǵan jany ashyp, ony qatty aıap ketti. «Baıǵus-aı, baıǵus-aı, pana tutyp kelgenińde aıamadym-aý»,— dedi óziniń kózi de jasaýrap.

Sálden keıin Maıdan ázer dep ornynan turyp, táltirektep ketýge yńǵaılanǵan.

— Qaıda barasyń endi, osy jeti túnde, jat osynda,— dedi Ultýǵan daýsy qaltyrap.— Sen de baǵyń janbaǵan baıǵussyń ǵoı,— dedi shynymen músirkep.

Sóıtti de ishki úıden kórpe-jastyq alyp shyǵyp, Maıdanǵa tósek salyp berdi.

— Jat endi. Tek tańerteń eshkimniń kózine túspeı, turyp ketetin bol.

Bul túni Ultýǵan eshbir oıanbastan, tań atqansha shoshymaı jaqsy uıyqtady. Osy túnnen bastap ol anda-sanda Maıdan bolsa kóp kúttirgen joq. Úsh kúnnen keıin-aq, ińir kezinde, Ultýǵan keshki shaıyn iship bop, endi jatqaly otyrǵanda, táltirekteı basyp, aqyryn ǵana kirip keldi. Kózi qyp-qyzyl, ishkendikten be, álde jylaǵan ba, kim bilsin, kilgirip tur.

— Últýǵan, keshir meni... keshir,— deı berdi dirildep.

— Kel, otyr.

Ultýǵan turyp tereze perdeniń sańylaýlaryn qymtap qoıdy.

— Shaı ishesiń be?

Maıdan basyn ızedi. Onan soń Ultýǵan quıǵan shaıdy yqylyqtaı otyryp soraptaı urttady. Eki urttady da keseni ári ıterip qoıdy. Endi basyn kóterip úı ishine, qabyrǵalarǵa, zattarǵa qaraı bastady. Ultýǵannyń apasynyń úlkeıtilgen sýretine tesile qarap, bir kezde solqyldap jylap jiberdi.

— Marqum, jaqsy kisi edi, talaı ret qolynan dám tatyp em...

Shydaı almady, Ultýǵan da jylady...

Sóıtip, ekeýi ózara týys, jaqyn jandardaı, bir-birimen únsiz uǵysqandaı bir jylasty, bir qoıdy, uzaq otyrdy. Ultýǵan shamdy óshirip, ekeýi qarańǵyda jáne otyrdy. Artyq aýyz bir sóz bolǵan joq. Ómirleri ókinishti eki jan osy otyrysymen bir-birine shaǵynǵan, birin-biri jubatqan eljireýik ezgek kúıde edi. Ekeýi de tańdy kózderimen atyrdy.

Osydan keıin Maıdan eki kúnde bir Ultýǵanǵa kelip, uzaq otyryp áńgimelesetindi, syrlasatyndy shyǵardy. İshpeı keletin boldy. Ekeýiniń arasynda jaqsy bir syılastyq, qarym-qatynas bastaldy. Endi Ultýǵan jatsa-tursa Maıdandy oılaıtyn. «Nesi bar, momyn jigit. Jar bolýǵa laıyq»,— dep qoıatyn. Sonymen birge Maıdannyń sóz bastar kúnin de asyǵa kútti. Kútkendeı-aq Maıdan birde qarańǵyda:

— Ultýǵan, men seni súıemin,— dedi.

Ultýǵan lám demesten dir-dir etip kelip, jigittiń qolyn alyp mańdaıyna basty. Beti dýyldap, basy sál aınalǵandaı boldy. Maıdan umtylyp kelip qarańǵyda ekinshi qolymen qyzdyń mańdaıynan, betinen sıpalap, ózine qaraı qapsyryp súıe bergen. Esi shyqqan Ultýǵan qapelimde óziniń ne istep, ne qoıaryn bilmeı dymy quryp, aqyryn tunshyǵa yńyrsyp, basyn shaıqady.

— Maıdan, toqtashy, qoıshy,— dedi.

Onan soń ekeýi de júrekteri dúrsildep uzaq turdy. Qyz múlde mop-momaqan aıanyshty halde, qarańǵyda jigitke tesireıe qarap qatty da qaldy.

— Ultýǵan, sen renjip tursyń ba?

— Joq. Bir túrli basym aınalyp ketti,— dep qyz shynyn aıtty.

Maıdan ony taǵy ózine tartqan. Qyz qarsylyqsyz jigit qushaǵyna qaraı ózi berildi. Maıdan tynysy tarylǵandaı entige dem alyp, taǵy da sıpalap, aımalaı bastady.

Maıdan Ultýǵannyń úıine qatarynan eki kún kelip qonǵan. Ystyq kóńilder tek bir-birin oılap, bir-birine yntyǵa túsýden ózge dúnıeni tegis umytqan edi. Kóp qýanysh, az baqyttyń sharpýy ekeýin de eliktirip, múlde mas qylǵan. Syrttarynan ańdyǵan kóz, kiná taǵar sóz bary qaperlerine de kelgen joq. Qarańǵy úıde áli de úırenise almaı kúıip-janyp, yssylap jatyp sybyrlasady, birin-biri qashan kórip, qashannan biletinderin esterine alady. Bir qyzyǵy, ekeýi de bir-birine kópten ishteı yntyq, ǵashyq jandar bolyp shyǵady, tek jaqyn kelip tanysar shaq, tabysar sáttiń reti kelmegen, buıryq bolmaǵan. Qandaı ókinishti!

— ...Esińde me, aldyńǵy jyly men brıgadır bop kók jorǵaǵa minetinde, sen pishende shómele salyp júrdiń ǵoı, sonda bir ret keshkisin aýylǵa qaıtarda, kel, aldyma min, atym jýas dep shaqyrǵanymda jolamaı qoıdyń emes pe,— dedi Maıdan.

— Iá, men so sen shaqyrǵanda bara qoısam, erteńine el ne deıtin edi. Óziń de bir maýbassyń, tamam jurttyń kózinshe shaqyryp,— deıdi Ultýǵan ony erkeleı jazǵyryp.

— Eger sonda ońashada shaqyrsam miner me ediń?

— Minbegende, miner edim... Jáne seni bylaı etip tas qyp qushaqtar edim de, jibermeı qoıar edim. Káne, qutylyp kórshi endi.

— Sen meniń qabyrǵalarymdy syndyrarsyń.

— Syndyrmaǵanda, syndyram... Maıdan, nege osynsha aryqsyń?

— Bilmeımin.

— Qara jumys istemegendiki ǵoı. Osy men es bilgeli seniń attan túskenińdi bir kórgen emespin, birese esepshi, birese brıgadır, ylǵı sondaı bir at ústinde júretin jumystardy isteısiń.

— Sen ystyqtaǵan joqsyń ba, Ultýǵan?

— Joq. Sen ystyqtap jatyrsyń ba?! Men árirek jataıyn ba?

— Joq, joq. Osylaı jataıyqshy. Seniń etiń ystyq.

— Seniń de...

Esik aldyna dúrsildeı júrip kelgen aıaqtyń dúbiri estildi. Syrtqy esikti julqyp qaldy da, sartyldata qaqty. Sándibala eken.

— Ultýǵan! Áı, Ultýǵan, ash esigińdi! — dedi.

Záre-quttary qalmaǵan Maıdan da, Ultýǵan da demderin ishterine tartyp, tym-tyrys tyna qaldy. Esik taǵy da satur-sutyr qaǵyldy. Aǵashpen, álde temirmen uryp turǵan sekildi.

— Ne isteıin? Ashaıyn ba? — dedi Ultýǵan.

— Tss... úndeme...

Esikti biraz toqpaqtaǵan Sándibala endi terezege keldi. Ultýǵandy jer-jebirine jetip, tildeı bastady. Tili mundaı ashshy bolar ma, saı-súıekten ótedi. Ultýǵandy teńemegen merezi joq.

— Shyǵar beri, káne, anaý qasyńda jatqan baıymdy. Áıtpese esik-terezeńdi kúlparsha ǵyp buzyp kirip, ekeýińniń ıt terilerińdi bastaryńa qaptaımyn,— dep zirkildeıdi.

Bular esh dybys bergen joq, bir-birine tyǵyla túsip jatyr. Býyn-býynyn sýyq alǵandaı Ultýǵannyń óne boıy qaltyrap ketti. Sándibalanyń aıtqan sózderinen jer bolyp qorlaný bar, óıtkeni jer betindegi áıel zaty ataýlynyń ishindegi baryp turǵan buzyǵy da, jeksuryny da osy sıaqty, munan ozǵan saıqaldyq, munan ozǵan azǵyn joq; keshe ákesiniń kózi jumyldy, al bu bolsa sol ákeden qalǵan qara shańyraqty oıran etip saıqaldyqtyń ordasy ǵyp jatyr. Qoryqqandiki bolý kerek, Ultýǵan jylaı da almady. Tereze áınegi saldyr ete túskende, selk ete qaldy. Maıdan ekeýi de úrpıisip ushyp-ushyp turdy. Qarańǵy úıde qoldaryna ilikken kıimderin kıe bastady. Terezeniń ekinshi kózi saldyr etip ushyp tústi.

— Mine, ádire qalǵyr, shańyńdy óstip aspanǵa qaǵam,— dep dolyryp alǵan Sándibala jerge túsken áınekterdi tabanymen kútir-kútir ezip qoıady.

Sóılegen sózi, entige alǵan demi ishtegilerge endi qol sozym jerden anyq jetip turdy.

— Má, kerek bolsa, ádire qalǵyr, taǵy da! — dep Sándibala qolyndaǵy zatymen salyp-salyp qap terezeniń qalǵan eki kózin de kúlparsha etti. Onan soń biraz qyby qanǵandaı, ishke qaraı basyn suǵyp:

— Al endi jatyńdar, eki jálep...— dep aıqaılap sóıledi de burylyp ketip qaldy.

Qarǵap-silegen, shaptyǵa aıtqan sózderi kópke deıin estilip turdy. Birte-birte aýyl kóshesine tynyshtyq qaıta ornady. Terezeden túngi salqyn samal jel soqty. Tereze perdeni jelpildetip, úıdiń ishine tystaǵy qarańǵylyqty tyqpalap jatqan sıaqty.

Maıdan men Ultýǵan ekeýi eki jerde álgindegi bir úreıli sátten esterin jıa almaı qalshıyp qatyp qalǵan edi. Áýeli Maıdan jıdy esin, qarańǵyda qarmanyp júrip shalbaryn izdep tapqan. Kımek bola berip edi, Ultýǵan umtylyp kep, jabysa ketti.

— Kımeısiń. Barmaısyń eshqaıda da, jibermeımin! — dep, býlyǵyp jylap, Maıdandy tyrp etkizbeı qushaqtap otyryp aldy.

Maıdan úndegen joq, tas bolyp qatqandaı melshıip otyrdy da qaldy. Ekeýi de shyryqtary buzylǵan, ińirde ǵana belsheden batqan qýanysh, baqyt ataýlydan jurdaı bolǵan músápir halde edi. Terezeden damylsyz úrgen túngi qońyr samal boılaryn sirep, jalańash denelerin dirdek qaqqyzdy. Ultýǵan qol sozyp, tósek ústindegi kórpeni alyp, arqalaryna jabynǵan.

Birtindep tań atty, úı ishine jaryq kire bastady. Ekeýi bir-birine qaraǵan, ekeýiniń de óńderi bop-boz, kózderiniń asty kógildir tartyp kúltildegen, shúńireıgen júdeý edi. Maıdan qyzdyń jalańashtanǵan ıyǵyn qapsyra qysyp ózine tartty da moınynan súıdi.

— Búgin jurttyń bári estıdi ǵoı. Ne betimmen qaraımyn elge. Sumdyq-aı! — dep Ultýǵan betin basty.

— Já, jylaı bermeseńshi,— dedi Maıdan.

— Jylap otyrǵam joq... Maıdan endi menen ketesiń be? — dedi Ultýǵan sybyrlap.

— Joq.

— Ketesiń ǵoı, ketesiń ǵoı...

— Joq dedim ǵoı, ketpeımin! Jat, demal...

Ultýǵan úshin búl kúnnen aýyr, bul kúnnen asqan jazaly kún bolǵan emes shyǵar. Kórshi-kóleń oıanbaı turyp, eleń-alańnan sıyryn saýyp, bos jibere saldy da, tósegine kep tars búrkenip jatyp aldy. Tamaq ta ishken joq, eshteńege zaýqy da bolǵan joq. Tús kezinde bireý kep esikti toqyldatqan, oǵan da turmady. Álden ýaqytta túndegi synǵan áınekterdi kútirlete basyp, ańǵal-sańǵal terezeden bireý basyn suqty.

— Hozáıka bar, jok? — dedi daýystap.

Kádimgi osy aýyldaǵy áınek salǵysh Ivan degen shal. Ultýǵan basyn kótergen.

— Magan aınek salady jıbergen,— dedi shal.

— Salyńyz,— dedi Ultýǵan, turyp esik ashty. Kim jiberdi dep shaldan suraǵan da joq.

Temeki sasyǵan shal murnynyń astynan yńyldap ándete júrip áınekterdi saldy da, jónshe ketti.

Ultýǵan tósekke qaıta jatqan. Eki shekesi solqyldap, júregi aınydy. Aqyry qystyǵyp jylady. Biraq burynǵydaı daýys shyǵaryp, ıakı óksik qysyp jylaǵan joq. Shalqasynan sulq jatqan kúıde eki kózinen jas parlaı berdi. Yp-ystyq bop betinen qıǵashtap taram-taram jol syzyp, jastyqqa tyrs-tyrs tamyp jatty.

Kún batty. Ymyrt úıirship, bólmeniń ishin qarańǵylyq jaılaı bastady. Ultýǵan sonda da qozǵalǵan joq. Solqyldap bolmaǵan soń oramalmen shekesin myqtap orap, tartyp tastady.

Ystyǵy bar sıaqty. «Aýyrǵan bolarmyn»,— dep túıdi. Maıdan keler me eken, kelmes pe eken?» Osy oıdyń oralýy muń eken, jyndanardaı halge jetti. «Kelmeıdi, kelmeıdi!» — degende búkil tirshilikten aıyrylǵan, kúder úzgen kúıge tústi.

Syrtqy esik syqyr etip ashyldy da, sálden soń aýyz úıdiń shamy jandy, onan ishki esik ashyldy, bosaǵaǵa sozyla basyp kep Maıdan tura qaldy.

— Nege keldiń?! Nege keldiń?! Ket!...— dep attandaı daýystap jibergen Ultýǵan ushyp baryp onyń moınyna asyla ketti. Tas qyp qushaqtaǵan kúıde esinen tanǵan adamsha: «Maıdan-aý, Maıdan... Janym-aý!» — dep daýys sap, solqyldap jylap jiberdi. Maıdan ony ázer dep kóterip ákep ornyna jatqyzdy. Ekeýi de so qushaqtaryn jazbaǵan kúıde, sheshinbesten, bul dúnıeden alys basqa dúnıege ketken edi. Lám-mım dep sóılesken joq, tek júrekteri lúpildep, ystyq demderi sharpysyp, kókirekteri ǵana saıraıdy.

Túnniń bir ýaǵynda ekeýi taǵy da Sándibalanyń aıqaıynan shoshyp oıandy. Es jıǵansha bolmady tereze taǵy da kúlparsha boldy. İshke tars-turs kesekter atyldy. Maıdan atyp turyp syrtqa ketken. Sálden keıin Sándibalanyń:

— Oıba-a-ı-ı! Óldim! Óldim!..— degen attany shyqty. Sóıtkenshe bolǵan joq, aýyl arasy shań-shuń aıqaı-shýǵa aınalyp ketti.

Ultýǵan qalsh-qalsh etip, záre-quty qashyp, jatqan ornynan qozǵala almady. So kúıi tań atqansha kózi bajyraıdy da jatty. Maıdan qaıtyp oralǵan joq. Ne istep, ne qoıdy, ne kúıge ushyrady? Ol jaǵy múlde belgisiz. Álde tóbelesip alyp burynǵy ádetterinshe Sándibalamen tatýlasqan shyǵar. Endi qaıtyp Ultýǵan jaqqa jolamastaı bop, birjola ketken bolar, sirá... Meıli endi, jylaǵannan ne paıda, oılaǵannan ne opa. Kelgisi kelse keler, kelmese taǵy ózi biler. Ultýǵan turyp, úı ishin sypyryp, jıystyra bastady.

Tańerteńgisin atqarýshy shal keldi. Bastyq keńsege shaqyrtqan eken. Ultýǵannyń júregi sý ete tústi. Bárinen de jaman qorqatyny bastyqtyń aldy edi, jınalysqa salyp, búkil el-jurttyń aldynda masqara etse, onan ótken ne qorlyq bolsyn. Onan da asylyp ólgeni artyq ta.

— Barmaımyn,— dedi Ultýǵan. Ózi úıdiń tóbesine qarady, eki kózi tintinip asylyp óler shege izdegendeı boldy. Atqarýshy shal birdeńe aıtqysy kelgendeı erni jybyr-jybyr etip biraz turdy da, aqyry Ultýǵannyń sóz tyńdamas túrin kórip, burylyp shyǵa berdi, tabaldyryqtan attaı bere sál bógelip:

— Jańa álgi Maıdandy milısá kep, aýdanǵa áketti — dedi.

— Nege?!

— Qamaıtyn shyǵar tárizi. Túnde áıelin kógala qoıdaı ǵyp sabap salypty. Táıiri, bul kúnde áıelge qol jumsap nesi bar deseńshi.

Osyny aıtyp atqarýshy shal shyǵyp ketken. Myna habar Ultýǵanǵa jaı oǵyndaı tıdi. Ne istep, ne qoıaryn bilmeı, birese dalaǵa shyǵyp, onan qaıta úıge kirip alasurdy. «Sorlady-aý, sorlady-aý!..» — dep kúbirleı beredi. Qaınap turǵan samaýrynnyń otyn sóndirip, sýyn tógip tastady. Shaı iship otyratyn qaı sáni qaldy endigi jerde. Ne isteıdi endi?! Qaıda barady, kimge barady?

3

Eger osydan birer aı buryn Ultýǵannan: «Osy Maıdan qandaı jigit, saǵan unaı ma, ózi?» — dep suraǵan bireý bolsa, bul tipti ne derin bilmes edi-aý. Suńqıǵan aryq, únemi araq iship júretin badyraq kóz jigittiń qaı túrin, qaı qylyǵyn unatamyn der edi. Qaıta kúler edi ǵoı. Ájýa qylar edi... Al endigi kúıi mynaý: dúnıedegi eń jaqyny, eń ardaqtysy Maıdan ǵana, jatsa-tursa sony oılaıdy.

Jańa kıimderin kıinip, qolyna túıinshek ustaǵan Ultýǵan sáskelikte keletin avtobýspen aýdan ortalyǵyna júrip ketken. Jol boıy Maıdan jaıyn oılaýmen boldy: kináli ol emes, onyń basyn shatyp qoıǵan bul ǵoı, qamaý kerek bolsa, muny nege qamamaıdy, eshbir ókinishsiz, artyna qaıyrylmastan kete berer edi ǵoı. Kimi qalyp barady artynda qaraılaıtyndaı? Tek Maıdan bosasa, so baıǵustyń kóńiline qaıaý túspese, buǵan sonan artyq ne qýanysh, ne baqyt kerek. Qazir aýdanǵa jetisimen bul tupadan týra mılısıa bastyǵyna barady, bar jaıdy esh búkpesiz soǵan týra baıan etedi de, ózin qamaýdy, Maıdandy bosatýdy ótinedi. Jylap otyryp alady, biraq qaıtse de Maıdandy bosatyp, ornyna ózi qalady.

Avtobýstan túsken boıda ol mılısıa bóliminiń qaı jerde ekenin surap aldy da, asyǵys basyp sonda tartty. Ystyq kúnde qońyrsyq lebi júrekti qapqan asfált kóshe bylq-bylq etip maıysyp, júrisin aýyrlatyp jiberdi. Sálden keıin ıis-qońys pen zyńyldaǵan ystyqtan basy aınalǵandaı bop ketti. Kózi qaraýytyp eki ókpesi keýdesine syımaı, loblyǵyp, loqsı bastady. Búkil óne boıyn zil birdeńe tómen tartqandaı. «Betim-aı, júkti bop qalǵam ba?» — degen oı osyp jibergen. Qorqyp ketti. Anadaı jerdegi baǵanǵa baryp, býyn-býyndarynyń dirili basylǵansha sál súıenip turdy. Úreımen qatar shym-shymdaǵan qýanysh ta oraldy.

Mılısıaǵa bul kelgende túski úzilis kezi eken. Bastyq joq bop shyqty. Áýelde jyly shyraımen amandasqan jylpyldaǵan jyltyr qara kezekshi jigit munyń Maıdandy izdep kelgenin estisimen, túsi kúrt sýyp sala berdi. Kishirek kózi tesireıip, óńmeninen ótip:

— Kimi bolasyń? Áıelisiń be? — dedi birden «senge» kóship.

Záresi ushqan Ultýǵan «joq» deýge de, «ıá» deýge de aýzy barmaı, bolar-bolmas qana basyn ızegendeı bolǵan.

— Nemene, jolyǵýǵa keldiń be?

— Iá.

— Jolyǵýǵa bolmaıdy.

— Bar jaǵdaıymdy aıtsam deımin bastyqtaryńyzǵa túsindirip.

— Sen qatyn, bastyqtyń da basyn qatyrma. Ábden daǵdy ǵyp alǵansyńdar, qıt etse urdy-soqty dep, mılısıaǵa habarlap, artynan jylap-syqtap kelip júrgenderiń óstip...

— Ol meni urǵan joq...

— Meni de urǵan joq, endeshe. Bar, qaıt úıińe, on bes kúnnen keıin bir-aq kóresiń!

Kezekshi munan ári sóılespeıtin túr kórsetip, keıin burylyp ketti. Ultýǵan syrtqy esik syrtyna shyǵyp, mılısıa bastyǵynyń kelýin dalada otyryp kútken. Biraq qansha sarylyp kútkenimen ol kisi tústen keıin jumysyna kelmedi. Bir kezde álgi kezekshi mılısıoner ashyq terezeden basyn shyǵaryp, bastyqtarynyń búgin-erteń kelmeıtinin, tyǵyz bir sharýamen jol júrip ketkenin aıtty.

Ábden qajyǵan, qatalap shóldegen Ultýǵan munan keıin de Maıdanǵa jolyǵýǵa árekettenip kórdi de, aqyry odan eshteńe ónbesine kózi jetken soń keshki avtobýspen aýylǵa qaıtty. Óne boıy saldyrap, qatty sharshaǵanyn sezdi.

Aýylǵa kún uıasyna qona jetken. Avtobýstan túse bergeninde qarsy aldynan quıǵyta shaýyp brıgadır Saǵynbaı shyǵa keldi.

— Áı, Ultýǵansyń ba? — dedi atynyń basyn irkip.— Qaıda júrsiń sonsha, búgin kúni boıy izdep taba almadym ǵoı. Terezeńdi salǵyzyp qoıǵam.

— Raqmet. Aýdanǵa baryp em.

— Á, álgi Maıdandy qamap qoıyp pa? Kóre aldyń ba?

— Joq.

— Baıǵus-aı! Al, endi óziń jumysty umytqannan saýsyń ba, osy? Úıde otyrýyń jetti emes pe? Ákesin qanjyǵasyna baılap júrgen eshkim joq, bárimizdiń de ákemiz ólgen. Tirshilik qamyna kirisseńshi. Erteń erte anaý Qoǵalybulaqtaǵy pishenge barasyń. Daıyn bol.

— Maqul. Tek bastyq shaqyrtqan edi, so kisige jolyǵaıyn.

— Jolyǵatyn dáneńe joq. Jumystan qalmaı júrip ket. Bastyqqa men ózim aıtarmyn.

Sońǵy sózin júre sóılegen Saǵynbaı shaba jóneldi. Ultýǵannyń kóńili edáýir sergigendeı bop qaldy. «Shynynda da jumysqa shyqpaǵanyma kóp bolypty-aý»,— dep oılady.— Tirshilik qamyn umytyppyn ǵoı, múlde».

Sol kúnniń erteńinde Ultýǵan shaı qoıyp iship, Qoǵalybulaqqa ketkeli jınalyp jatqanda, kútpegen jerden kórshi úıdiń kempiri keldi. Kaloshyn sheship, tórge ozyp baryp jaıǵasyp otyrdy da:

— Búgin kún juma bolǵan soń quran oqıyn dep keldim,— dedi qatqyl daýyspen.

Onan soń qońyr únmen zarlatyp bastaı jóneldi. Ultýǵan kóziniń qıyǵymen kempirge urlana qaraǵan: keskini asa saıabyr salmaqty eken. Bul dúnıeniń kákir-shúkir kóp tirliginen aýlaq, qońyr salqyn basqa bir dúnıege beti aýǵan sıaqty. Álden soń alaqanyn jaıyp, ishteı kúbirlep ketti de, Ultýǵannyń ákesiniń, onan sheshesiniń attaryn atap, solarǵa ıman baǵyshtap baryp betin sıpady. Kempirdiń myna qylyǵyna Ultýǵan ábden rıza bop qaldy. Shaıyn demdep jibergen.

Birer shyny shaıdy asyqpaı ishken kempir:

— Shyraǵym, Ultýǵan, asyǵys ekensiń, buıymtaıymdy qysqa sóıleıin,— dep bastady da, óziniń bala súımeı zaryǵyp júrgen, nemere inisiniń eger bul qomsynbasa sóz salar oıy baryn aıtty.

— Áli elýge kele qoıǵan joq, jas,— dedi kempir sóziniń sońynda. Kempirden ońaı qutylyp ketkisi kelgen Ultýǵan:

— Apa-aý, ol kisiniń áıeli bar ǵoı,— degen kúlip.

— Shyraǵym, áıeliniń ózi ruqsat berip otyr. Ondaıǵa zań da qarsy bolmaıtyn kórinedi ǵoı,— dep, kempir bultarar joldy kesip tastady.

Ultýǵan úndegen joq. Jumysqa asyǵys ekenin sezdirip, ornynan turǵan.

— Oılan, shyraǵym, qabyrǵańmen keńes,— dep kempir de ketti.

Gúldi oramalyn kózine tas qyp tartyp alyp úıden shyqqan Ultýǵan keńse aldynda pishenshilerdi Qoǵalybulaqqa aparatyn mashınanyń art jaq buryshyna kep eleýsizdeý otyra ketken.

— Ultýǵanbysyń eı, amanyń qaıda? — dedi bir kelinshek sampyldap.

Ultýǵan úndegen joq, estimegen adamsha teris qarap otyra berdi. Qoryqqany osyndaı tilder bolatyn, endi ne de bolsa shydap baǵýǵa, úndemeýge tyrysty.

— Ibaı-aý, ózi tipti sóıleskisi kelmeıdi. Bizdi mensinbeı qapty ǵoı,— dedi taǵy da álgi kelinshek.

— Jaıyńa otyr, eı, qatyn. Nemene baıyńnan aırylǵyń kep otyr ma,— dedi ekinshi bir sypsyń kelinshek.

— Sondaıy bar eken ǵoı, ha-ha-ha-ha...

Kózi jasaýraǵan Ultýǵan mashınanyń bort taqtaıyn tyrnaǵymen tyrnaı berdi. «Kúlińder, kúlińder... qalaı tabalasańdar da tabandaryńnyń astyna bir tústim ǵoı»,— dep oılady. Al áıelder bolsa sózdi birinen-biri qaǵyp áketip qaqpaqyldap jatyr.

— Sorlaǵanda Maıdan sorlady ǵoı, baıǵus,— deıdi.

— E, ózine de so kerek súıretilgen nemeniń...

— Álginde álgi Sándibala aýdanǵa ketti.

— O da bir beıbaq. Ózi aıdatyp jiberip, ózi artynan izdep júrgen.

Munan ári mashına júrip ketti de, qarsy aldynan jel gýlep Ultýǵan áıelderdiń sózin estýden qutyldy. Qoǵalybulaqqa jetisimen mashınadan jurttan buryn túsip, qolyna ilikken bir aıyrdy aldy da jyrylyp, ózinshe bólek shet ketti. Áıelderdiń bári buǵan jırenishpen jıyryla qarap, mańaılaryna jýytpaıtyndaı bop kórindi. Túske deıin eń bolmasa basyn bir kóterip, bireýge tiktep qaraǵan joq. Buta-butanyń arasyndaǵy shópterdi jınastyrǵan bop ylǵı qaltarysta júrdi. Eki-úsh áıeldiń basy qosyla qap, sampyldaı sóılesip, syqylyqtaı qalǵan kúlkileri estilse, eki beti órtteı janyp dýyldap, kirerge jer tappaı dyzaqtaıdy.

Tús kezinde áıelder bir jerge jınalyp, bastaryna kóleńke jasap, sýsyndaryn ishýge otyrdy. Árqaısysy úılerinen alyp shyqqan qarynǵa, torsyqqa quıǵan ashyǵan kóje, qymyz-aırandaryn ortaǵa qoıǵan. Ultýǵan bolsa basyna baılaǵan oramalyn jýǵan bop bulaq basynda jalǵyz qalǵan. El qusap úıden aıran alyp shyqpap edi. Asyǵysta qaǵazǵa oraı salǵan bir japyraq nandy sýǵa matyryp jep otyrǵan. Osy kezde áıelderdiń biri:

— Álgi Ultýǵan qaıda?! — dedi daýystap.— Ibaı-aý, neǵyp qashaqtap júr bizden.

Sóıtip edi, ekinshi áıel birdeńe dep kúńkildeı sóılep oǵan jaýap berdi.

— E, oǵan senderdiń ne shymbaılaryń kúıip barady? Já sandalmańdar,— dedi álgi birinshi áıel óktem únmen jekı sóılep,— Bir aıttyńdar, boldy ǵoı. Jaman qar, myqty bolsa Sándibala nege baıyn tyıyp almaıdy. Qoıyńdar, ondaı sózdi! Ultýǵan! Áı, Ultýǵan!

— Aý!

— Júr beri!

— Qazir...

— Bol, júr endi! Onysy ne?! Kináli bolsań Sándibalanyń aldynda kináli shyǵarsyń, júr beri.

Ómirinde bireýdiń ózine aıaýshylyq bildirip, músirkegenin sezse jarylyp keterdeı bop namystanatyn Ultýǵan, mynaý áıeldiń mynaý músirkeýine et júregi ezilip, múlde egilip ketti. Kózi jasaýrap, tamaǵyna óksik tyǵylyp úndeı almaı qaldy.

— Áı, Ultýǵan!

— Q-a-zir...— dedi álsiz qyryldap.

Bul kelgende áıelder sózden sý sepkendeı tyıylyp, sýsyndaryn ishýge kirisken.

— Kel, qaraǵym, qaqyryǵyń tútedi ǵoı, myna aırannan jutyp jibershi,— dedi álgi kekse áıel qasyna otyrǵyzyp. Munan keıin ony eshkim jerlegen de joq, qorlaǵan da joq. Tipti munyń bar-joǵyna da kóńil aýdarǵan jan bolmady. Buǵan aıtylar zárli sóz de tyıyldy. Báz-baıaǵy qalyp qaıta ornady.

Úsh kúnnen keıin jaýyn jaýyp, pishenshiler úıde qalǵan. Túske jaqyn jaýyn saıabyrlaǵan kezde Ultýǵan qant-shaı alý úshin dúkenge keldi. Oılamaǵan jerden Oraqqa kezdesti: múldem semirip ketipti, yrsyldap dem alady. Kún jaýyndy salqyn bolsa da ózi qara terge túsip byrshyldap tur. İship alsa kerek, Ultýǵandy kórip, qyzara kúlimsiredi.

— Sálemet pe, Ultýǵan. Ákeıdiń qazasynyń qaıyryn bersin,— dep kóńil aıtty.

Onan soń jaqyndap kep qol berdi. Qoly dobaldaı jup-jumsaq, maıly eken. Ultýǵan bir túrli sekem alyp, titirkenip qaldy. Oraq bolsa aýyldan jyraq, shalǵaıda jatatyndaryn, aıaq asty bir jol bolmasa, kele almaıtyndaryn aıtyp biraz aqtala sóıledi. Ózi oryndy-orynsyz yrq-yrq etip kúle beredi. Ultýǵanǵa onyń myna túri de, minez-qulqy da unaǵan joq. Tipti bir kezdegi ózi ǵashyq bolǵan Oraq osy deýge dáti barar emes. Oraq keıin burylǵan kezde, ishegin tartty: «Qudaı-aý, osyndaı da jalpaq adam bolady eken ǵoı. Sumdyq-aı!..»

Úıge qaıtyp oralǵan soń álgindegi Oraqpen kezdesýin esine alǵan. Jigittiń dobaldaı maıly qoly, kóńil aıtqan kezdegi qyzara tership kúlgeni esine túsken. «Túý, noqaı ǵoı, so kúıi... noqaı eken ǵoı, baıǵus-aı. Men de sony jigit dep esime alyp ókinip júrmin-aý... Uıat-aı! — dep ózin-ózi jerlep aldy.— Onan da baısyz-aq óteıin de!»

4

Bireý terezeni qaqqandaı bolǵan, Ultýǵan shoshyp oıandy. Úıdiń ishi tas qarańǵy eken. Túnniń ortasy bolsa kerek. «Ras qaqty ma, álde túsim be»,— degenshe bolǵan joq, terezeni bireý taǵy da aqyryn ǵana shertip tyqyldatty.

— Ultýǵan, men ǵoı...

Munan ári Ultýǵannyń tósekten qalaı atyp turǵany, esikti qalaı ashqany, Maıdannyń moınyna qalaı asyla ketkeni esinde joq. Maıdannyń ósip ketken saqal-murtyn da elemedi. Syrtqy esiktiń kózinde qushaqtady da turyp aldy.

— Toqtashy, Ultýǵan, ishke kireıikshi. Meniń ústi-basym kir...

— Meıli, meıli...

Onan soń jigittiń bet-aýzynan shópildetip súıe bastady.

— Meıli kir bolsań da súıem seni. Betińnen emes tabanyńnan súıem seniń, janym... Saǵyndym ábden...

Aýyzǵy bólmege kirgen soń qarańǵy buryshta ekeýi birin-biri sıpalap, maýyqtary basylǵansha uzaq turdy. İrgedegi qoradan qanattaryn sabalap, átesh shaqyrdy...

— Ultýǵan, men jýynaıynshy.

— Qazir, men sý jylytyp berem, biratala sýǵa túsip al.

Ultýǵan dereý qazannyń astyna ot jaǵyp, sý jylytty da, qarsylasqanyna qaramastan Maıdandy óz qolymen sheshindirip, dál bir tuńǵysh balasyn shomyldyrǵandaı, jókemen arqasyn ysty.

— Buryn da semiz baıǵus ediń, qur qabyrǵalaryń qapty ǵoı, yrsıyp,— dep músirkep qoıdy.

Shomylyp bolǵannan keıin Ultýǵan Maıdanǵa ákesinen qalǵan eski kıimderdi kıgizdi de, onyń kir kıimderin jınap alyp jýýǵa kiristi. Jaman ıis-qońystardy endi ǵana sezgen, júregi loblyǵyp ketti. Bir ýys bop búrisip otyrǵan Maıdan onyń qımyl-qozǵalysynan kóz alar emes. Shashy tyqyrlap alynǵan, saqal-murty qaýǵıyp ósken, urty ortaıǵan, túri júdeý, tek kózi ǵana ot shashyp, jalt-jult etedi.

— Baryp jatsańshy, demalsańshy..

— Birge jatamyz ǵoı.

— Óziń nemen keldiń?

— Jaıaý.

— Qudaı-aý, sonaý aýdannan jaıaý keldiń be? — dedi Ultýǵan shoshynyp.

— Iá, baǵana keshkisin bosatqan. Erteńge deıin avtobýs kútkenmen qaltamda bir tıyn aqsham joq, sonan soń jaıaý júrip kettim.

— Qarnyń da ash shyǵar.

— Eptep...

Ultýǵan kirdi jýyp bola sap, samaýryndy tutatty.

Bar dámdisin dastarqanǵa tógip, ekeýi uzaq otyryp shaı ishti. Tań aldynda Ultýǵan sıyryn saýyp, bosatyp jiberdi de, syrtqy esikke qulyp salyp, ózi bala kezindegisindeı ishke aýyz úıdiń terezesinen kirdi.

— Áıtpese, maza bermeıdi,— dedi.

Munan keıin ekeýi de uzaqty kúnge tuıaq serippeı jatyp uıyqtady. Tús kezinde esik aldyna dúrsildete shaýyp, atty bireý kelgen. Saǵynbaı eken.

— Apa, myna Ultýǵan qaıda ketken? — dep daýystaı surady kórshi kempirden.

— Bilmedim. Erteden beri úıi qulyptaýly tur ǵoı.

Ultýǵan da, Maıdan da raqattanyp kúlip aldy. Ózderiniń osynsha tapqyrlyqtaryna máz boldy. Bir-birine tyǵyla túsip, alańsyz uıqyǵa batty. Syrt dúnıe, tirshilik endigi jerde ekeýine de qajetsiz edi. Bul isteriniń aıaǵy nemen tynaryn, qalaı biterin ekeýi de oılaǵan joq. Oılaǵylary da kelmedi. Saǵynysý bar, yntyǵa túsý bar, bir-birine erkeleý bar, birin-biri ishteı aıaý bar.

— Túrmeniń ishi jaman shyǵar? — deıdi Ultýǵan.

— Atama. Jaqsylyǵy shamaly. Áýelgi kúni keshkisin qorlanǵanym sonsha, tipti ózimdi-ózim óltirgim de keldi. Bir lezvıe taýyp alyp, tyǵyp qoıdym. Jurt uıyqtaǵan soń kúre tamyrymdy qımaq bolǵam.

— Astapyralla, qoıshy, Maıdan. Onyń ne, aıtpashy. Qorqam.

— Teginde, ómirdiń opasyz jalǵan ekenin túrmede otyrǵanda sezedi ekensiń. Qaısy edi, bir ánde: «Bul jalǵan... opasyz, óter-keter esken jeldeı...» — deýshi edi ǵoı. Dál sol oı keledi eken. Jyldap otyrǵandardyń qalaı shydaıtynyna tańym bar. Sirá, olar ıtjandy bolyp ketetin shyǵar. Osylaısha uzaq kún ótti. Túnge qaraı el aıaǵy basylyp, jurt uıqyǵa ketken kezde, Ultýǵan esikti ashyp, syrtqa shyqty, sıyryn saýyp ózennen baryp sý ákeldi. Terezelerin qarańǵylap qoıyp, túnniń bir ýaǵyna deıin ońdyq-muńdyq sharýalaryn istedi. Tań aldynda esiktiń syrtynan qulypty qaıta salyp, ekeýi tym-tyrys bop taǵy jatty. Taǵy uıqy, sybyrlasa syrlasý, birin-biri jaqsy kórip eljireý, birin-biri aımalaý... Bu dúnıede tek ekeýi ǵana bar, ekeýiniń ystyq mahabbaty ǵana bar. Meıli kúnder óte bersin, meıli dúnıeni órt qaptasyn, ekeýi úshin báribir. Shatyrlap janyp kep aspan ekeýin osy jatqandarynda basyp qalsa qandaı jaqsy bolar edi.

Bul kún de uzaq ótti. Kósheden dabyr-dubyr sóılesip, jurt júredi, buzaý móńireıdi, ıt úredi, taýyqtar qyt-qyttaıdy. Ekinshi kún ekeýi de syrtqa shyǵyp, qol ustasyp aýyldan uzap, dalada qydyrystady, taza aýada boılaryn jazdy. Shyq túsken kók shópke otyryp, aldaǵy tirshilikterin sóz qyldy.

— Aýyldan ketkenimiz jón bolar,— dedi Maıdan.— Myna Qarasaıǵa baryp men temir jolǵa jumysqa kirem. Qalasań sen de jumys istersiń, áıtpese, tipti úıde otyr. Asyraı almaı bara jatqan kimimiz bar.

— Saǵan ýaqytynda tamaq pisirip qoıyp, kútip otyrsam ǵoı.

— Iá.

— Shynynda da men sen úshin tamaq pisirip, kútip otyrǵannan ózge eshteńe tilemes em, Maıdan...

— Ne?

— Men ekiqabatpyn.

— Ras aıtasyń ba? Janym-aý, meniń tilegim sol edi ǵoı. Endi boldy, endi bir-birimizden kete almaımyz. Ómir boıy birge bolamyz. Túý, tońyp qapsyń ǵoı.

— Júr qaıtalyq.

Shyǵys jaq baıaý ǵana qylańyta bastady. Qarańǵylyq ydyrap, tóńirek bozań tartty. Eń áýeli, bytpyldyq oıanady eken, ár tustan bir-birine habar berip «bytpyldyqtaı» bastady.

Kelesi kún eń uzaq kún boldy. Ýaqyt múldem jyljymaı qoıdy. Alǵashqy kúngideı uıqy da joq. Tús kezinde ekeýiniń de uıqylary qanyp oıandy da, sodan keshke deıin úı ishinde sendelip júrdi de qoıdy. Ekeýi de syǵalap perde astynan dalaǵa qaraıdy. Bolymsyz nárseni qyzyqtap sóz qylady.

— Myna kórshi kempirdiń ata qazy laqty qýyp júr, — dep kúledi Ultýǵan. Maıdan bolsa dúken jaqqa qaraıdy.

— Áne, Saǵynbaı kep atynan tústi ,— deıdi.

— Maıdan seni Sándibala izdestirip jatqan shyǵar, eki kúnnen beri qaıda júr dep.

— İzdestirse taýyp kórsin.

Ekeýi de qosyla kúledi. Sálden keıin Ultýǵan oıly kúıde kúrsine sóıledi:

— Búıtip qashanǵy tyǵylyp otyramyz, báribir tabady ǵoı, — dedi.

Osy sátte ekeýi de bir-birine týra qaraýdan taıqyp, shyryqtarynyń buzylar shaǵyn úreımen esterine aldy. Kóńilderi júdep sala berdi.

— Maıdan, osy seniń neshe balań bar?

— Tórteý. Meıli, tipti on bolsa da, endi qaıtyp Sándibalaǵa barmaımyn.

— Al men seni baram deseń de jibermeımin, — dep Ultýǵan oǵan erkeleı asyldy.

Endi ekeýi de kúnniń tezirek batýyn tiledi. Keshegideı qyrǵa shyǵyp, taza aýada qol ustasyp júrýge asyqty. Biraq ol oılaǵandary bolmady.

Keshke qaraı aspandy tutasqan qara bult torlap, jarq-jurq naızaǵaı oınap, daýyldatqan nóser jaýyn jaýdy. Sodan túni boıy bir tolastaǵan joq, seldetip quıdy da turdy. Tek erteńine túske jaqyn ǵana basyldy. Ultýǵan da, Maıdan da dalanyń tunjyr qabaǵynan eńseleri túsip ezilip, ishqusa kúıge túsken. Túste kúnniń kózi bult astynan jarq etip shyǵa qalǵan kezde, qýanyp ketken Ultýǵan:

— Túý, tamashasyn-aı, dalaǵa shyǵaıyqshy,— dedi shydaı almaı.

— Sen shyǵyp, biraz júrip qaıt.

— Sen renjimeısiń be?

— Joq. Tek syrtymnan jaýyp ket.

— Onda men biraz barlaý jasap qaıtaıyn, dúnıede ne bop, ne qoıyp jatyr eken. Suraǵandarǵa qalaǵa baryp qaıttym dep qoıam.

Jaýynnan keıin dúnıe tegis jýylǵan, móp-móldir taza edi. Aspandaǵy jel qýǵan bulttar toz-toz bop ydyraı jyrtylyp, jóńkip barady. Tysqa shyqqan boıda Ultýǵannyń kóńili alyp ushyp, ózinen-ózi bir jaqqa barǵysy, júrgisi kep ketti. Qaıda barsa? Á, aıtpaqshy, dúkenge barýyna bolady. Maıdanǵa bir jarty ákep berip, bir qýantsyn da. İshpegenine kóp boldy ǵoı, bir jasap qalar. Sóıtip dúkenge qaraı júrdi. Kóshe boıy esik-terezelerinen syǵalaı qalǵan qatyndardyń birde-birine pysqyryp ta qaraǵan joq. Keýdesin tik ustap, eregeskendeı aıaǵyn alshań basty. «Buǵa berseń, suǵa beredi degendeı jurttyń basynyp alatyn ádeti emes pe»,— dep qoıdy.

Dúkende kóp eshkim joq eken. Bir-eki baqtashy jigit araq alyp tur jáne topyrlaǵan bir usaq balalar júr. Alty-jetiler shamasyndaǵy qara domalaq balany qorshap alypty. Onyń qolynda eki bos bótelkesi bar, satýshyǵa usynyp tur.

— Kámpıt berińizshi, — deıdi taqyldap.

— Áı, senen bótelke almaımyn. Apańnyń ózi ákep ótkizsin, — degen satýshy.

— Apam aýyryp jatyr,— dedi bala.

— Á, aýyryp jatyr ma? Onda amal joq,— dep satýshy bótelkelerdi aldy da, arzan konfetten ólshemesten bir ýys qyp balaǵa ustata saldy.— Endigári bótelke ákelme, senen almaımyn,— dedi eskertip.

— Endi úıde bótelke joq.

Balalar shyǵyp ketken.

— Ózi bir taqyldaǵan súıkimdi bala eken,— dedi eriksiz jymıǵan Ultýǵan, sońynan súısine qarap.

— E, álgi Maıdannyń balasy ǵoı,— deı saldy satýshy.

Ultýǵannyń júregi zyrq ete túsken. Ne istep, ne qoıaryn bilmeı, bet-júzi dýyldap, atyp syrtqa shyqty. Balalar dúkenniń aldynda konfetti bólisip tur eken. Qaısysy edi, álgi bala? Á, anaý eken ǵoı.

— Áı, bala, seniń atyń kim?

— Saılan.

— Apańnyń aýyryp jatqany ras pa?

Ras. Baǵana úıge dóktir kelgen, júregi aýyrady deıdi.

Balalar birin-biri qýyp jarysa jónelgen. Ultýǵan esinen tanǵandaı sileıip turdy da qaldy. Álgindegi alyp ushqan kóńil, qýanysh ataýlylar túte-tútesi shyǵyp, ilezde ǵaıyp bolǵan edi. Endi ıini salbyrap, súmireıip keıin qaıtty. Týra Maıdannyń úıine qaraı bet aldy. Ne de bolsa Sándibalanyń ózin kórý kerek.

Maıdannyń úıi osydan úsh-tórt jyl buryn ózi brıgadır bolyp júrgende salǵan tórt bólmeli, verandasy bar, úlken úı edi. Ultýǵan kelgende jasy ondar shamasyndaǵy shashy jalbyraǵan qyz bala verandada kir jýyp otyr eken. Maıdannyń tuńǵyshy osy bolýy kerek. Óńi Maıdanǵa da, Sándibalaǵa da uqsaıdy. Jýyp otyrǵany kishkentaı inisiniń kıimderi.

— Apań úıde me?

Qyz Ultýǵandy kórip sál tiksinip qalǵan. Esi kirgen bala Ultýǵannyń kim ekenin ishteı sezetin sıaqty.

— Apam uıyqtap jatyr, oıatýǵa bolmaıdy,— dedi onan soń.

Ultýǵan verandanyń ishine, onan ashyq turǵan esikten ishki bólmelerge kóz tastaǵan; barlyq tusta shashylyp jatqan balalardyń kıimderi, jýylmaǵan ydys-aıaqtar, nannyń qoqymdary. Edendi myna qyz bala jýǵan bolý kerek, shamasy jetpeı satal-satal ǵyp ezip tastaǵan. Qarap turyp adamnyń kóńili júdeıdi, eriksiz aıaıdy.

Qyz munyń myna turysyna qaıtyp kóńil aýdarǵan joq, ezilgen kirin jýa berdi. Daladan shar etip balanyń jylaǵany estildi. Qyz atyp shyǵyp ketti.

— Men saǵan jylatpaı oınat dedim ǵoı,— dep ózinen kishi bireýine urysa bastady.

Ultýǵan endi baıqady: úıdiń kóleńke jaǵynda eki jasar ul balany bester shamasyndaǵy qyz bala qol arbaǵa otyrǵyzyp, súıretip júr eken. Júregi shym-shym etip shanshyp ketken. Ultýǵan munan ári tura berýge tóze almaı júgire shyǵyp úıine bettedi. Alqyna basyp kelgen boıda, sart-surt julqyp, esikterin ashty da, túpki bólmeniń bosaǵasyna kep tura qaldy.

— Maıdan, tez kıin de shyq! — dedi onan soń, buıyrǵan únmen.

— Ne bop qaldy?

— Kıin, kıin!

Túkke túsinbegen Maıdan kózi baǵjańdap kıinýge kiristi. Kıinip bolǵan soń:

— Iá, ne bop qaldy? — dedi úreılenip.

— Úıińe bar.

— Bar aıtpaǵyń sol ma edi?!

— Iá, Maıdan. Aınalaıyn, men deseń úıińe bar. Men eshqaıda ketpeımin ǵoı, tek búgin úıińe barshy. Tyńdashy, tilimdi alshy bir ret.

Maıdan eki ıini salbyrap, kóp otyrdy, aqyry Ultýǵannyń aıtqanynan qaıtpasyna kózi anyq jetkennen keıin baryp:

— Maqul,— dep lajsyz ornynan turdy.— Tek erteń qaıtyp kelem ózińe. Endigi jerde sensiz ómir súre almaımyn.

— Jaraıdy. Bara ǵoı, janym. Toqtashy, káne súıshi meni...

Maıdannyń úıden qalaı shyqqanyn, suńqıyp kóshe boılap qalaı júrgenin Ultýǵan terezeden kóz almaı baqylap turdy. Ystyq jas betinen sorǵalap, jol syzady.

Sol kúnniń erteńine Maıdan Ultýǵannyń úıine kelmes buryn, jolshybaı keńsege soqqan. Jurt gý-gý etip júr eken. Ultýǵan tańerteń ertemen bul aýyldan kóship ketipti, qaıda ketkenin jan bilmeıdi. Maıdan sener, senbesin bilmeı, alyp ushyp Ultýǵannyń úıine kelgen, ańǵal-sańǵal esiz jurttyń ústinen shyqty. Dymy quryp, búktetilgen kúıi bosaǵaǵa otyra ketti. Aıyrylyp qalǵanyn bildi. Tarqatylǵan san qıly oıdyń túıinine jete almaı dal boldy. «Apyr-aý, Ultýǵannyń munysy nesi!» dep nalydy.

---