InfoHub Logo

Zamannyń aıdaýymenen kún asqan saıyn qazaqshylyqtyń shylyǵy jyljyp ketip barady. Baıqaımyn, sirá shylyq ketkenmenen jáı ketpese kerek. Qazaqtyń burynǵy sán-sáýletiniń bárin túp kótere ala ketse kerek. Aı - haı! Kók shalǵynǵa aqboz úıdi shańqaıtyp tastap, shaljıyp jatatyn sán-saltanat qaıda! Oǵan aýzymdy aýyrtpasam da belgili, ol endi kórgen tús mysalynda, «jer baýyry sýyq» dep qoıýǵa laıyqty nárseler. Kórdiń be, eń arty dombyra - saýyq, tátti-tátti ánderimizge deıin azaıyp qara kúńgirt qapaǵa býlyqqan zamanǵa qaraı dedektep baramyz. Munan biraz buryn anda barsań - ándetken óleń, munda kelseń – dombyra - saýyq, eń arty malshy - qulshyǵa sheıin ulyp dalany jańǵyryqtyryp, mazańdy alýshy edi. Toptan ozǵan aqyny bylaı tursyn, aýyl basy saıyn bolmasa da, myrza basy saıyn bir-bir saýyqqoı ánshisi bolýshy edi.

Mine, osy kúni bolys basy ilýde bireýdi-aq tabasyń. Endi bir azda «aý» dep dybysyn shyǵarǵan kisi kóre almassyń desek te, qate bolmas. Kempir-shaldarymyzdyń da: «Aı - haı, zaman – aıynyń» bireýin qosylyp júrgen osy ánderimizdiń joǵalyp bara jatqandyǵy.

Bul ne deısiń, baıaǵydan beri jyr jyrlap, án salǵannan bolatyn bolsa boldy. Qaıta bitkeni ıgi deısińder me? Joq, joq. Kóńil qaraıtyn, rýh buzatyn eski baldyr-batpaq óleńderdiń tusynda ánniń bazary aspanǵa shytyp mynadaı jańa rýh, taza qan, túzý keýildi halqymyzǵa qolmen jýyp tyǵa almaı júrgen tarylmaly zamanda sóne qalýy baıaǵy ashylmaǵan qazaqtyń sorydaǵy. Sor deıtinim: bir halyqtyń sútpen birte baılanysqan irik-shirik qara keýilderin arshyp, jańa rýhpen qandyratyn, taza beıilimen jandandyratyn mashına, shyn júrekten shyp-shyp shyrqyrap shyqqan óleń-jyr, ádebıet degen nárse bolady. Kóńildi túzeıtin mashına - óleń jyr dedik. Ol mashınanyń tetigin bilip saıratyp, esitkenderdiń aýzynan sýyn aǵyzyp kóńilderindegi ýyn shyǵaratyndar kim?! Ol neshe túrli áýez biletin ánshiler, jyrshylar. Halyqtyń kóńili mashınanyń tetigin biletin ánge usta adamdar. Saırasa jibıdi. Qysqasy: syrnaı, ıakı dombyrany tarta bilmeı qur perne basyp barqyldatý qandaı súıkimsiz bolsa, ánimenen aıtylmaǵan óleńder de sondaı súıkimsiz bolady. Maǵan salsa, maıy tamyp tursyn, ánsiz qur óleńmen jaqsylyq sezdirgeniń sol, jurtty ózderińnen bezdirip alasyń. Sonyń úshin bizden basqa baqytty, talaıly jurttardyń ánpazdary ónegeli óleń, úlgili taqpaqtardy jattap alady. Sonymen sháhár - sháhárǵa júrip, halyqqa estirtip, júrek qozǵap býyn bosatady. Halyq oǵan qalypty teatrǵa kirgen sekildi bıletpenen jınalady. Halyqtyń arǵy - bergisin qozǵap, esterine túsirip, muń-muqtajdaryn zarlap, kem-ketigin kórsetip, ádemi daýysymen quıqyljytyp turǵanda, qandaı tas kóńil bolsa da jibimegen erkine qoımaıdy. Halyqtyń qaıdaǵy - jaıdaǵysy oıyna qozǵalyp túsip, qandary qaınap, tipti arqalary qyzyp ketedi. Árkimniń kóńil kózderinen jastar monshaqtap, boılary balqyǵandaı shart ta shurt qol shapalaqtasyp, aqshasynyń ústine myń qaıtara «Táńir jarylǵasyn» aıtyp tarqaıdy. Medireselerdegi ádebıet keshteri de osy maqsatpen jasalady.

Asa sýyryp áketerlik bola qoımasa da táýir - táýir oı qozǵarlyq óleńder bizde de bolyp keledi. Biraq bolmaǵanymen júrgize bilýshi joq, aıtýshy joq, jesip tur.

Baıqaımysyń, bizdiń qazaq án qumar halyq. Gazet oqyp, ne sharıǵat, ne nasıhat aıta bastasań, qulaǵyn salar - salmas shettep ketedi. Bireý qolyna dombyra ustap án sala bastasa, oıdaǵy - qyrdaǵysy jıylyp, segizdegi bala, seksendegi shalyna deıin qalmaı qamalap, aıtshy - aıtshylap janyn jaǵasyna keltiredi. Maǵynany kerek qylmasa da, ánge bola jıylady. Bara-bara ne bolsa da sol ándegi pyx súıegine sińedi, qulaǵynda qalady. Sonyń úshin eski kisiler «pálenniń óleńinde de bar ǵoı» dep keltirip otyratyn. Ne ǵajap? Baıaǵydan beri jyr jyrlap toıdyq dep qol sermeıtinder sáýleli degen adamdarymyzdyń ózinde bar.

Senderdiń maqsattaryń qazaqqa jan kirgizý bolsa, bularyń laqqandyq, ádebıettiń ne ekenine túsinbegendik, tym bolmasa «Taqı ǵajap»*1 oqyp shyqpadyńdar ma? Onda da aıtady: «dajal» degen bireý shyǵyp, halyqty gúrilimen, dúrilimen erte almaıdy, ánshisi, syrnaıshysy, saýyqshysymen qyzyqtyryp ertedi» degendi kórmedińder me? Qysqasy, bir halyqtyń áni ketse, ádebıeti jesir qalady, sáni ketedi, sáni ketse jany ketedi. Qazaqty jansyz aǵash qylyp otqa jaqqylaryń kelmese, ándi saqtaýdyń qamyn qylyńdar.

Moldalar! Jas balalardy án úırenýge qyzyqtyryńdar!Jańa shyqqan elderdiń júrek jandyratyndarynan úni jaqsy balalarǵa ánge salǵyzyp qoısańdar - aý! Shirkin, qandaı ótimdi! Óleń aıtýshy ánpaz adamdardy jurtqa esersoq dep kórsetpeı, esti dep qadirli etip kórsetýge tyrysyńdar, bolmasa jym-jyrt... dep sóılegenniń aýzyna qarap qalatynymyz haq. Durys, basqalardan shamamyz kelmegennen aıryldyq deımiz, mine, buǵan ne dep syltaý tabamyz! Masqaralyq emes pe?

1913

---