InfoHub Logo

Qazaqtyń qaı jerinde bolsa da molda taralmaǵan, az-azdap bolsa da tóte oqý jaıylmaǵan jer joq esebinde. Sol molda atanǵan adamdarymyz meıli eski joldyń qý múıizdi, qulqyn óńeshtileri bolsyn, meıli jańa joldyń jaryp salma, jaryq oıly, ǵylym, pedagogıkany sýdaı aǵyzatyn azýy alty qarys ataqtylary bolsyn qazirgi qalpynda qazaq ultyna paıda tıgizip ǵylym, óner shashýdyń qıyndyǵy ishten týma soqyrdyń kózin ashý sekildi oraıy joq ótkelsizdeý kórinedi. Mine, buǵan qazirgi molda ustaý formyn kórsetemin. Mine, sen oqytý jóninen jaqsy ǵana habaryń bar, jaqsy jerlerden tártip, tárbıe alǵan moldasyń. Al seni keldi de qazaq myrzalary: «Mektep basyn mynadaı... bir jerde eki-úsh aýylmyz, oqıtyn bala mańaıymyzda adam aıtar emes, kóp, kempir-sempir jyǵylyp qalsa taǵy óz baqytyń» dep aparyp aldyńa 15-20 bala jıyp berip te qoıdy.

Al endi, qalaı oqytýǵa kerek? Bulardyń sany qansha bolsa, sabaqtary da sonsha basqa-basqa, árqaısyniki ártúrli. Biriniń balasy júırik, biriniki jorta, biriniki shaban. Báriniń bastaryn qosyp ustaıyn deseń, istiń túbi jamanǵa aınalatyn bolǵan soń amalyń bar ma? Onda da jigerli bolsań, balalardyń áke - sheshelerimen talaı qyzyl keńirdekke kelisip, eń azy alty-jeti bólimge bólip oqytýǵa kóndire alsań sol. Osy kúni qazaq ishindegi moldalardyń qolyna jeti bólimnen keıin shákirt joq. Sebebi: bir tártipke birinshi bólimniń balalaryn ata-anasynyń razy bolmaǵandyǵynan, ıa bir ýaqytta jınalmaǵandyǵynan eki-úsh bólim qylyp oqytýǵa týra keledi. Olaı bolǵanda árbir bólim basyna kúnine eki mezgil oqytqanda eń azy úsh túrli sabaq úıretýge kerek. Bólim basy úsh sabaqtan kúnine jeti bólimge 21 sabaq bolady. 21 sabaqty jaqsylap úıretýge 21 saǵat ýaqyt kerek. Mine, sonda meıliń bulbul bol, meıliń dúldúl bol, 21 saǵattyń jartysy 10 saǵat oqytatyn shamań bar ma? Joq. Otan sen de, balalar da, myrzań da shydamaıdy. Aldyńa kelgen balany qýyp jeńileıtýge shamań taǵy joq, onda múldem qara júz atanyp elden qýylasyń, ári jóndep oqytýǵa shamań kelmese, ári shamańnyń joqtyǵyn aıtsań, bu kúniń ózine kóp bolatyn bolsa, «kúl bolmasań, búl bol» dep tez-tez sýyldatyp birin-birine tirkep, eski qý múıizderdiń ar jaǵynda sý múıiz bolmaǵanda qaıtesiń? Jáne sende uıat degen nárse taǵy bar, ol seniń bul isińe razy bolyp tynyshtyq bere qoıa ma?! Óz isińnen óziń jıirkenip balalardyń aldynda kisi óltirip qylmysty bolǵan kisi sekildi amalsyz baılaýda turǵandaı bolyp otyrmaısyń ba? Árıne, solaı. Meniń túsinýimshe qazaq ishine oqýdyń taralmaýy, taralsa da ilgeri baspaýynyń birinshi sebebi: moldalardyń úırete bilmegendiginen emes, úıretý tizgininiń qoldaryna berilmeı, osyndaı bálelerge ushyraýlarynan dep bilemin.

Bıyl gazetterde áldeneshe ret jazyldy: «Qazaq oqyǵandary óz jurtynyń balasyn oqytýǵa arlanady. Boıyna teńgermeı aqymaqtyq qylady» dep. Olar nege aqymaqtyq qylsyn, olardyń kóbi el-jurtymnyń tabanyna qadalǵanyn mańdaıyma qadaımyn dep júrgen talapkerler. Biraq qyzmet qyla bastasa, álgideı bálelerge jolyǵyp, zárezep bolǵandyqtan qashady. Onan qashqanda basqa orynǵa kirip tóre bolamyn demeıdi, jalshylyqpen kúneltse de jurt balasyn óz qolynan búldirýge beti shydamaıdy da, kózine kúıik qylǵansha, boı tasa qylyp ólgisi keledi.

Qysqasy, bizdiń qazaq halqyna turǵan moldanyń mısaly mynaý sekildi. Bir kedeı adam bazarǵa jalǵyz atyn satady. Attyń baǵasyndaı eki ese boryshy bolady. Onyń ústine bala - shaǵalaryna kıim, tamaq kerek, anaǵan aına, mynaǵan taraq kerek, birine bolsa, birine joq, qaıterin bilmeı bısharanyń basy dal bolmaı ma? Bizdiń muǵalimderimizdiń basyna túsken júk tap osydan keıin emes. Osy júkti jeńileıtý jaǵyn qarastyrý kerek.

1913

---