InfoHub Logo

7 synyp
Taqyryby: Óleńim – ómirbaıanym
Maqsaty: Aqynnyń ómirnamasyna sholý jasaı otyryp, ár oqýshy sanasyna eline, jerine degen ińkár sezimderin odan ári aqyn tulǵasy arqyly darytý.
Sabaqtyń mindetteri: 1) bilimdilik: Orazaqyn Asqar týraly maǵlumat bere otyryp, ómiri men shyǵarmashylyǵyna toqtalý, mánerlep áserli oqýǵa daǵdylandyrý.
2) damytýshylyq: logıkalyq oılaý daǵdysyn, tanym prosesterin, shyǵarmashylyq qabiletterin, damytý, toppen, jeke jumys isteý daǵdysyn jetildirý.
3) tárbıelik: Otandy súıýge, qasterlep, aıalaýǵa, el batyrlarynyń erligin baǵalaı bilýge, tatýlyqqa, yntymaqtastyqqa, dostyqqa baýlý.
Kórnekilikter: ınteraktıvti taqta (taqyryptyq slaıd), kitap kórmesi, aqyn óleńderi

Kesh barysy:
İ júrgizýshi (Ámirhan): - Armysyzdar, qurmetti qonaqtar!
Qazaq eline tanymal aqyn, halyqaralyq «Alash» syılyǵynyń laýreaty, Orazaqyn Asqardyń .... jasqa tolýyna baılanysty «Óleńim - ómirbaıanym» dep atalatyn ádebı keshimizge hosh keldińizder.
İİ júrgizýshi (Aıgerim): Syrttan jaý san qaıtara shapqan qazaq,
San óshken otyn qaıta jaqqan qazaq,
Tap bolyp keń peıili tar zamanǵa,
Taǵdyrǵa án - kúımen muń shaqqan qazaq.
Ámirhan: Eldikke erte qanat qaqqan qazaq,
Sol jolda talaı azap tartqan qazaq,
Armanǵa ólip - talyp jettiń zorǵa,
Aıyryla jazdap til men salttan qazaq.,- dep Orazaqyn Asqar atamyz jyrlaǵan eken.

Gaýhar: Orazaqyn Asqar 1935 jyly 16 mamyrda Shyǵys Túrkistan ólkesiniń İle aımaǵyna qarasty Múkeı Qaratas degen jerde týǵan. Bastaýysh bilimdi Sarybulaq mektebinde alyp, Qulja qalasyndaǵy «Bilim jurty» dep atalatyn gımnazıada oqyǵan. 1951 jyly Úrimshi qalasynda ashylǵan Ulttar ınstıtýtynyń til jáne ádebıet fakúltetine túsip, onyń ekinshi kýrsyn aıaqtaǵannan keıin «Shyńjań gazeti» redaksıasyna qyzmetke turdy. Bul jyldary sol gazetke jáne «Shuǵyla» jýrnalyna óleńderi jıi jarıalana bastaıdy.
Gaýhar: Óz ómiri týraly Orazaqyn Asqar bylaı degen eken.(Interaktıvti taqtadan oqý)
«Kóshpendi qazaqtyń ishinde týdym. Taldyqorǵannyń Jarkent degen jerinen 1930 jyldary ákelerimiz Qytaı jerine aýyp barypty. Men 5 jyldan keıin dúnıege kelippin. Analarymyz týǵanymyzdan besik jyryn qulaǵymyzǵa quıyp ósirse, ákelerimiz batyrlar jyryn, hıssalardy aıtýshy edi. Mine, biz sodan mektepke barmaı turyp, batyrlar jyryn jatqa aıtatynbyz. Aýyldyń toılaryna kýá bolyp, án men kúıdi, tańǵa deıin aıtysatyn aǵa - apalarymyzdy tyńdap ósken biz óleń - jyrǵa jaqyndaý óstik» dep aǵamyz óleńge degen qumarlyǵynyń sebebin túsindirgendeı boldy. Mektepke barǵannan Abaıdyń óleńderin jatqa oqıtynyn aıtty. Sodan 7 - synypta oqyp júrgeninde ákesi qatty syrqattanyp 50 jasynda kóz jumady. «Negizinde anam 13 bala kótergen eken. Bala kúnderinde ártúrli syrqattan em tabylmaı, barlyǵy erte dúnıeden ozady. Sodan qalǵany menmin… Ákem jaryqtyq «Balam, elge oralýǵa qandaı da bir múmkindik týa qalsa, ata-mekenimizge oral» deıtin».

Ámirhan: 1955 jyly ata-mekeni Qazaqstanǵa kóship kelip, 1961 jyly Qazaq Memlekettik ýnıversıtetiniń fılologıa fakúltetin bitirgen. 1955 jyly jaryq kórgen «Qos júrek» atty jas aqyndardyń ujymdyq jınaǵyna alǵashqy óleńderi engen. Sodan beri 40 - tan astam óleń jınaqtary jaryqqa shyqqan.

Bıbish:
Orazaqyn Asqar Qazaq KSR Ǵylym akademıasynyń Sh. Ýálıhanov atyndaǵy Tarıh, etnografıa jáne arheologıa ınstıtýtynda kishi ǵylymı qyzmetker, odan keıin Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń kórkem ádebıetti nasıhattaý búrosynda nusqaýshy, respýblıkalyq Kitap palatasynda bólim meńgerýshisi, «Jalyn» baspasynda aǵa redaktor boldy.
Aıgerim:
1996 jyldan Qazaqstan jazýshylar odaǵy basqarmasynyń múshesi. Halyqaralyq «Alash» ádebı syılyǵynyń laýreaty ataǵyna ıe boldy.

Ámirhan: Orazaqyn Asqar – aqyn. Asqar qazaqtyń qara óleń túrlerin uzaq jyldar boıy el ishinen jınap, jıyrma myń joldyq eki kitabyn jarıalady.

Aıgerim: «Eren eńbegi úshin», «Táýelsizdiktiń 10 jyly» medaldarynyń ıegeri. Túrki áleminiń «Aqbozat» jáne Muqaǵalı atyndaǵy ádebı syılyqtardyń laýreaty.
Panfılov aýdanynyń Qurmetti azamaty. Ordaly otbasynyń otaǵasy.
(Interaktıvti taqtadan otbasy sýretterin kórsetý)

Aıgerim: Aqyn óleńderine kezek bereıik «Eń jaqsy óleń» Zeınesh Teljan
Taýdaı sózdiń túıini bar tarydaı,
Óleńniń de bermeıdi ǵoı bári unaı.
Maǵan Pýshkın - «Esimde ótken sol bir shaq»
Maǵan Abaı -«Jelsiz túnde jaryq aı».
Ábý desem, kókte kólber «Aqsha bult»,
«Men - qazaqpyn»dese Juban, jaqtadyq.
Aıttyq «Ózim týralysyn» Qasymnyń,
Alǵash oqı bastaǵanda - aq jatqa alyp.
Tere bersem, bul talaıǵa tán baqyt.
«Oı ormany» Qadyrdy alys samǵatyp.
«Arǵymaǵy» alyp ushyp Oljasty,
Kele jatyr dúnıe júzin sharlatyp.
Tumanbaıdyń bar «Stýdent dápteri»
Tólegenniń «Saǵynysh» ár sátteri.
Aqyndarǵa bular ortaq oı tastap,
- Óleńdegi óz bıigińdi tap,- dedi.
Asyldy izdep, meniń de esh mazam joq,
Oıdyń kenin kúndiz - túni qazam kóp.
Jańa óleńge kirisedi shyn aqyn:
- Eń jaqsysyn endi ǵana jazam,- dep.
Ámirhan: Orazaqyn Asqar elimizdiń eltańbasy, ánurany, rámizderi týraly da óz óleńderinde jyrlaǵan. «Rámizderim» Muhambetǵalıev Dıas.
R ámizderim!
Sen nátken mańyzdy ediń?!
Sensiń asyl qazynam naǵyz kerim.
Tóbemde tý, tósimde eltańbam bar,
Elurandaı aýzymnan án úzbedim.
Aspanymda kók týym tur óń berip,
Eltańbamdy tórimnen júrem kórip.
Eluranmen ár tańda oıanamyn
Rahattanyp dúnıem túgeldenip.
Aıgerim:: «Qazaqpyn» Jahıa Bıbish, Haırýtdınov Damır.
Qazaqpyn men ult bop uzaq uıyǵan
Seri elmin unatqan kúı, súıip án.
Dosqa qushaq ashyp, jaýǵa bas ımeı
Tarıhtyń ótken talaı synynan.
Qazaqpyn men dem berip bir - birine
Jetken jańa armandaǵan kúnine.
Bilgen elmin jaý da ońaı jik salyp,
Rýshyldyq jetetinin túbine.
Taýly, ormandy, kól, dalaly - jerim keń,
Fransıadan bes ese úlken delingen. 2
Panalatqan meıirimimdi mansuq qyp,
Jerime kóz alartpasyn kóringen.
Memlekettik mártebe alǵan tilim baı,
Qıyrym joq qınalatyn uǵynbaı.
Úırenbese ózge júrsin jaıyna,
Tilin tańyp kúnde tekke urynbaı.
Bar ózimniń úlgili erlik dástúrim,
Qorǵaı biler elimdi óz áskerim.
Qol suqpasyn eshkim derbestigime,
Dos peıilimen kelse daıyn as, tórim.
Aıgerim: «Balalyǵym keldi basyma» Ábdiǵazym Ámirhan.
Sabaqtan qaıtyp kelem eki - úsh qyzben,
Qyzdar máz bolýshy edi júrse bizben.
Aıtysyp ázil - qaljyń kúlisemiz
Nur tamyp, gúl jaınaǵan jastyq júzden.
Kári ákem kórindi aldan myjyraıyp,
Bul maǵan qyzdar kórse bolar aıyp,
«Júrińder, myna jaqta qyzyq bar»,- dep
Bir shetke qyzdardy ertip kettim taıyp.
Ózim de jyldar ótip boldym kári,
Moıyndaı qoıǵan joqpyn biraq áli.
Shynardaı boı túzedi ul - qyzdarym,
Súısiner symbatyna jurttyń bári.
Bardym da jýrnalǵa bir jyr usyna
Qyzymnyń soǵa kettim jumysyna.
Qyzymnyń qasyndaǵy qurbylary
Túrtisip qarap edi turmysyma.
Men ketip jıǵan qyzdar kúlkiden es,
Kórgendeı «Bul kim?» depti bir túrli eles:
- Ákem ǵoı,- dese qyzym, siltep qolyn,
- Aldama,- depti bári,- múmkin emes!
Aıgerim:: «Qorǵa, qazaq tilińdi» Mırzagalıeva Bahytgúl, Amanjolova Juldyz.
Qorǵa qazaq tilge týdy syn saǵat,
Tarıhynan almasa ońar kim sabaq.
Memlekettik mártebesi bar tiliń,
Shetke únemi qaǵylýda kún sanap.
Bizde turyp, bizdiń tildi bilmegen,
Salt - sanańnyń birin kózge ilmegen.
Qazaq tili qysym jasap jatyr dep,
Kelimsek shı júgirtýde irgeden.
Tıis ulyń ana sútin aqtaýǵa,
Bárin qoıyp ádepten de attaýda,
Shyndyq úshin shyryldaýdyń ornyna
Jalaqordy jan ushyra jaqtýda.
Qadirlemes qolda turǵan bardy biz,
Osynshama netken salqyn qandymyz.
Tilimizge alyp bergen mártebe,
Qorǵamaımyz nege ata zańdy biz.
Memlekettik tilde jıyn ótpese,
Qazaqsha hat jerine tez jetpese.
Tolyp tursa mártebeńnen ne qaıyr,
Shet tildegi jazýlarǵa tek kóshe. 3
Ámirhan: «Quspen syrlasý» Temırova Gaýhar.
Sıpaıyn dep kelip edim taıap men,
Nege ushasyń, túsinbeısiń ǵoı átteń,
Ekeýmiz de bul ómirde jer basyp,
Qarasańshy, júrmiz eki aıaqpen.
Qos butaǵy bolsaq ta ómir - terektiń,
Sen basqasyn, men de búgin erekpin.
Sen aldyńǵy aıaǵyńdy qanat qyp,
Men aldyńǵy aıaǵymdy qol ettim.
Qos qanatpen sen samǵaısyń zańǵarǵa,
Eki qolmen eńbek etem jan barda.
Qanat, qolǵa maza bermeý arqyly,
Uqsamaımyz tórt aıaqty ańdarǵa.
Usha almaısyń sen qos qanat qaqpasań,
Qanat, qanat bolmaıdy jer taptasań.
Men de adamsha kún ótkizdim demeımin,
Eki qolǵa bir qyzmet tappasam.
Aıgerim:: «Top torǵaı» óleńi Týgelova Aıgerim.
Jasaǵandaı kenetten beıne joryq,
Ketti úıge tal túste torǵaı tolyp.
Qaperimde ańǵarmaı ne bolǵanyn,
Basymyzdy jasqadyq qolmen qoryp.
Es jıǵansha «torǵaı» dep salyp attan,
Shyǵyp ketti esikten, shańyraqtan.
Sekem alǵysh kók qusyn ne boldy eken,
Úıde otyrǵan adamǵa jamyratqan?!
Onyń syryn aqsaqal bildi úıdegi:
- Úıge talaı qyrdyń qaz, kirdi úıregi,
Taǵylardy adamǵa panalatqan
Tura umtylǵan qyrdaǵy qyrǵı,- dedi.
Qamqor qalpyn ustar dep buzbaı bekem,
Torǵaılar da biz jaıly izgi oıda eken.
Shyndap qaýip tóngende ań da, qus ta
Adamdardan arasha izdeıdi eken.
Ámirhan: Abaıdyń 150 jyldyǵyna arnap jazǵan óleńderi
«Aıan bergen» Alpamys Albına «Maqtanysh» Nurtas Raıymbek.
Abaı jyryn ata - anamnan estidim,
Qonaqtyń da aıtary Abaı keshqurym.
Mektep bardym ustazdardan tyńdadym,
Qalt jibermeı eshbirin.
Abaı áni anam aıtqan besik jyr,
Tatána elmen birge kóship júr.
Lırıkasy sýret, fılosofıa,
Fızıka da desip júr.
Abaı boldy shyǵysym da, batysym,
Tyrnaqaldy kórkem sózge qatysym.
«Jigit sózi» boldy jastyq týymyz
Móldir mahabbat úshin.
Abaı dara portretim úıge ilgen,
Abaı tomy bas bop kitap jıdym men.
Abaı tuńǵysh epopeıam, qazaqty
Kúlli álemge súıdirgen. 4
Ámirhan: Aqyn Orazaqyn Asqar «Táýelsizdik tartýlary» jınaǵyna engen óleńinde:
Kórinesiń kózge shyqqan súıeldeı,
Suraqtar da shanshý bolyp tıer keı.
Qutylmaısyń barlyq tildi bilseń de,
Óz tilińniń kómegine súıenbeı...
Ana tilinde ata - baba syry bar,
Aýdarmadan túpnusqadaı kim uǵar.
Óse kele qustyń tilin bilseń de,
Ana tilsiz onyń qandaı quny bar, - dep óleń joldarynda óz tiliń ózge tildi úırenýge basty tirek ekenin baıandaǵan.
Aıgerim: Ol qazaq ekenine maqtanady, álemdi tek qazaq bop tanıtyn, tóńiregin tek qazaq bop kóretin taza qazaq aqyny. El táýelsizdigin eń qasıetti jetistik dep sanaıdy aqyn aǵa. Sondyqtan táýelsiz eldiń qıyndyǵy men kemshiligin qaıta - qaıta synaǵyshtardy jaqtyrmaı qaıta sol qıyndyqtardy jeńip, kemshilikterdi joıyp elimizdiń táýelsizdigine úles qosýǵa nasıhattaıdy.
Muǵalim: Sarkýlova A. J.
Óleńim – ómirbaıanym. júkteý