InfoHub Logo

«Taýlardy alasartpaı, dalany asqaqtataıyq» dep ún qatyp, ózge tilde jazsa da óz elin, tilin súıgen, halqyn qadir tutqan qazaqtyń birtýar azamattarynyń biri – Oljas Súleımenov. Týyndylarynan sezim qýaty, qazaq dalasynyń qudireti erekshe kórinedi. Baıtaq daladaǵy attyń tuıaǵynyń dúbiri oqyrman júreginiń dúrsilimen sabaqtasyp, baılanysyp ketetindeı áserli qalam terbeıtin ádebıet áleminde orny bólek jandardyń biri. Jazýshy, synshy Asqar Súleımenov Oljas Súleımenovtyń aqyndyq óneri týraly bylaı dep jazǵan: "Súleımenov óz óleńderin orys tilinde jazady. Osyǵan qaramastan, onyń barlyq óleńderi óziniń tabıǵatymen týǵan qazaq jerinen dem alady... Biz mamyr bulttarymen ushtasqan Alataý shyńyn, Mahambet pen Qurmanǵazy kúıiniń patetıkalyq yrǵaǵyn kóremiz...».  Bar KSRO memleketterine qazaqtyń máselelerin orys tilinde jetkizip, álemge kórsetip bergen ardaqty azamattyń shyn kelbeti osyndaı.

O.Sýleımenov shyǵarmashylyǵy da bir tóbe. Daý týdyrǵan "Az ı Ia"  kitabynyń ózin kópshilik moıyndady, biraq kereǵar pikirlerde joq emes. Baspadan basylyp shyǵýy úlken máselege aınalyp, D.Qonaevtyń qoldaýymen jaryq kórgen edi. Uzaq ýaqyt boıy oqyrman qolyna tımeýiniń de sebebi bar. Jalpy slaván halyqtaryna, ásirese orys halqynyń lıngvısıkasyna tereń boılap, kirme, burmalanǵan sózderdi shyǵý tarıhymen qosa ashyp jazady. Onyń "Slova o polký Igoreve" qypshaq sózderin zerttep jasaǵan eńbegi keńes ıdeologıasyn ustaýshylarǵa unamady, óıtkeni bul orys ádebıetiniń maqtanyshy edi. Oǵan qosa «Orys tilindegi 30% sózder túrkızmder» degeni zıaly qaýym arasynda, ǵalymdar men til zertteýshileriniń arasynda úlken daý týdyrǵan edi. Osy máselege baılanysty arnaıy Máskeýge de shaqyrylyp, "Az ı Ia" kitabynyń tek arhıvten alynǵan orys ǵalymdarynyń bergen materıaldary boıynsha jazylǵany belgili boldy.

Akademık Dmıtrıı Lıhachev óziniń «"Slovo o polký Igoreve" jáne onyń zaman mádenıeti» atty monografıasynda Oljas Súleımenovke jeke taraý arnaıdy. «Qazaq aqynynyń jazbalarynan "ultshyldyqtyń" dálelderinen taptym, onyń eńbekteri  eshteńe turmaıdy» degen tujyrymǵa keledi. Kitap tek qana shetel akademıkteriniń ǵana ashý-yzasyn týdyrǵan joq, óz elimizde de túsine almaı jatqandar qarasy kóp edi. Tipten, gazet-jýrnaldarda belgili ǵalymdar men profesorlardyń maqalalary jaryq kórgen bolatyn.

1977 jyly "Sosıalısık Qazaqstan" gazetinde Qazaqstan Kompartıasy Ortalyq Komıtetiniń "Az ı Ia" kitaby jáne onyń avtory týraly kózqarasyn bildiretin maqala jarıalandy: "...kitapta álemdik mádenıet tarıhyndaǵy túrki halyqtarynyń orny tabylmady, ǵylymı turǵydan eshqandaı qatysy joq kózqaras turǵysynan qaraldy; eki júz jyl ishinde bir aýyzdan orys jerlerin biriktirýge shaqyratyn shyǵarma bolyp sanalatyn " Az ı Ia " ıdeıalyq mazmunyn qaıta qaraýǵa tyrysqan O. Súleımenovtyń áreketin durys emes dep sanaýǵa bolady.; ǵylymı dáıektilikpen, durys emes tujyrymdar ınternasıonaldyq tárbıege yqpal etpeıdi; avtor osyndaı mańyzdy taqyrypqa ońaı qaraıdy, dıletanttyq kózqaraspen qaralǵanyn kórsetti" dep teris pikirler bildirip jatty.

Kitap shyǵa salysymen alǵashqy jaǵymsyz pikirdi tarıh ǵylymdarynyń doktory A. Kýzmınniń "Tochka v krýge, kotoroı vyrastaet repeı" atty maqalasymen "Molodaıa gvardıa" jýrnaly jazdy. «Kitaptyń negizgi mazmunyna avtordyń qatysy joq. Ol zertteýshi retinde saıası senimsizdikterge ákelip soqtyrdy. O.Súleımenov pozıtıvızm rýhynda tarıhtyń saıasattan táýelsiz bolýyn talap etedi»  degen bolatyn. L. Frızman esimdi jýrnalıs keıinirek jazylǵan maqalasynda osy bir túsiniktiń qate ekendigin dáleldeıdi. «Pozıtıvızm» uǵymynyń negizgi maǵynasyna toqtala otyryp,  qazirgi tańda tarıhtyń saıasattyń oıynshyǵyna aınalyp bara jatqandyǵyn alǵa tartady. 

"Molodaıa gvardıa"-nyń artynan O. Súleımenovtyń kitaby jaıly "Máskeý" jýrnalynyń jýrnalısi Iý. Seleznevtiń "Mıfy ı ıstıny" atty maqalasy jaryq kórdi. «HH ǵasyrdyń mıfteri, belgili bir "bas keıipkerdiń" ózi— otarshyldyq, basqynshylyq, ulttyq qozǵalystardyń bastalýy, násilshildik jáne ımperıalısik túriktiń ártúrli múddelerine qyzmet etken» dep aýyr aıyp taǵady. Biraq, mıfter men ańyzdardyń qandaı qatysy bar? Kitap bir sózben lıngvısıkaǵa jaıly ǵoı. Avtordyń jazýdyń reti osy eken dep taqyryptan birshama aýytqyp ketkeni nesi?

Al Dmıtrıev pen Tvorogovtyń baǵalaýy boıynsha «Ol kóne orys tiline bar-joǵy belgisiz jańa sózder jasap shyqpaqshy, kóne orys tiliniń gramatıkasyna qaıshy keletin jańa gramatıkany, qoljazbalardyń bir de bir mysaly rastamaıtyn jańa paleografıany jasaıdy» dep pikir bildergen edi. Shetel zertteýshileriniń syn-pikirleri bir arnaǵa kelip toǵysyp, bir-birin qaıtalap jatqan basylymdar sıaqty. Áıteýir, shamalary kelgenshe joqqa shyǵarý, moıyndamaý.

1986 jyly amerıkandyq "Problemy komýnızma" jýrnaly "Az ı Ia" kitabyn qaıta qurý jyldaryna daıyndyq dep kórsetti. Al osy maqsatta jaryq kórgen alǵashqy kitap - A. Soljenısynnyń «Arhıpelaga GÝLAG» kitaby deıdi.

Oljas Súleımenov «" Slovo o polký Igoreve " synshylary: "...Bul Ekaterına kezinde orys ádebıetiniń ejelgi tarıhyn dáleldeý úshin oılap tabylǵan" deıdi. Bul shyndyq, biraq kóp ret óńdelip berilgennen keıin sózderim burmalandy. Bul keńes Ǵylym Akademıasynyń meniń kitabymda jek kórýiniń basty sebebi boldy» dep sońǵy bergen suhbattarynyń birinde qysqa ǵana qaıyrǵan bolatyn. Ashyǵyn aıtqanda, jalǵan namys pen kemdemsoqtyq shyndyqtyń betine týra qaraýǵa múmkindik bermeıdi. Ózimshildikke salyp, ary-beri tartysyp, sheshimin tappaı turǵany sondyqtan. Asyly, dáleldengen dúnıeni joqqa shyǵarý durys bolmas.

---