InfoHub Logo

Búgin qadir túni. Jer betiniń búkil ımandy jandary janyna rızyq, tánine saýlyq jáne jeke basyna uzaq ǵumyr tilep minájat etpekshi. Al men Alladan ómir súrý azabynan qutqarýyn surap qulshylyq jasamaqshymyn. Buryn-sońdy jylylyqtyń ne ekenin sezbeı kelgen men beıbaq janym tánimnen bólinip, kókke samǵap bara jatqanda ǵana oılaý quldyǵynan azat etilip máńgilik tynyshtyq tabarmyn. Sonda ǵana men bir sekýnd ta bolsa shyn baqyttyń ne ekenin sezinip ótermin...

... Men kúni boıy «qadir túnine» daıyndaldym. Kórshi-qolańdar kirip qalsa meniń oıymnan seziktenbeı, dastarhanymnan dám tatyp ketý úshin bazarǵa baryp anaý-mynaýlar ákelip qoıdym. Sonan soń aq nıet, izgi tilek kútetin adamdarsha jýynyp-shaıynyp, bólmemdi qasıetti shóptermen alastap, túnniń erterek kelýin kúttim. Oısha búkil týǵan-týys, jora-joldastarymmen, mynaý jap-jaryq álemmen qoshtastym. Maǵan eń aýyry adamdardan góri anaý alaýlap uıasyna qonyp bara jatqan kúnniń shapaǵatymen qoshtasý sáti boldy. Erteń myna jap-jaryq álemdi, qybyrlaǵan tirshilikti kóre almaımyn-aý degen oı kelgende qımastyq pen saǵynysh sezimi qosa qabattasyp, kórip qana emes, tula boıyńmen, jan-tánińmen barynsha sezinip qalǵyń keledi eken. Kópten daıyndalǵandyqtan ba, bul sezimder qas qaraıa seıilip, minájatyma shyndap kirise bastadym. Adamdar meni jaqsy túni ómirden ótipti dep oılaýy úshin qadir túnin asyǵa kútken edim. Osy túni bar zeıin, ynta-jigerimdi sala perishtelerden meniń janymdy alyp ketýin ótinem. Minájatym qabyl bolmaǵan jaǵdaıda ótkir zat, oramdy jipsiz-aq búkil anatomıany aqtaryp júrip tapqan aılamdy qoldanam. Maǵan keregi ómir súrý azabynan qutylý jáne meni izdeıtin adamdar arasynda «óz ajalynan ólipti» degen oı qaldyrý...

Qarańǵylyq qoıýlanyp, tún jarymynan aýǵanmen júzimdi tereze jaqtaýynan túsken kóshe jaryǵyna qaratyp, kúbirlep minájatymdy oqyp áli otyrmyn. Ajal túgili tiri tyshqan da meniń esigimdi qaqpady. Birte-birte kóshe shamdary da sónip, kólikterdiń dybystary da seıildi. Bólme ishinde meńireý tynyshtyq pen kózge túrtse kórgisiz qarańǵylyq. Kórde de osy qarańǵylyq shyǵar dep oıladym ishimnen. Minájatymdy taǵy bir qaıtalap óteıin, bolmasa qupıa aılamdy qoldanam. Kenet men tý syrtymnan soqqan lepti baıqadym. «Shynymen-aq kelgeni me» dep oılap úlgergenimshe álgi jyly lep jaqyndaı túsip, meniń tas tóbemdi áldebir adamnyń oń qolynyń alaqany jaýyp turdy. Qorqynyshtan meniń júregim aýzyma tyǵylyp, bir sát demsiz qaldym.

— Seniń minájatyń qabyl bolmaıdy! — dedi álden soń jeti qat kókten, álde jeti qat jer astynan shyqqany belgisiz kúńirengen zor Daýys.

Men esimdi jıa almaı uzaq otyrdym. Tula boıymdy bılegen úreıden búkil denem dirildep turdy. Meniń «nege» dep suraýǵa da, tipti qozǵalýǵa da shamam kelmedi. Tóbemdegi alaqannan birte-birte búkil deneme jylý tarap, qorqynyshym seıile bastady.

— ...Siz kimsiz, — dedim uzaq únsizdikten soń tilge kelip. Daýys ıesi jaýap ornyna:

— Men saǵan úsh suraq qoıamyn, — dep tótesinen sóz bastady. — Eger aryńmen shyn jaýap berseń, qalaǵanyńdy tile, oryndalady. Shyndyqpen jaýap bere almasań ómir boıy osylaı eki dúnıeniń ortasynda ótesiń. Sonymen birinshi suraq — «Ómirde kimge obal, kimge saýap jasadyń?!».

Men qapelimde ne aıtarymdy bilmeı, múdirip qaldym. Artyma burylmaqshy edim, zor alaqan moınymdy burǵyzbaı, otyrǵan betime qaıta túzep qoıdy... Júrek túbimde jatatyn bir adamǵa jasaǵan qıanatym áli kúnge esimnen ketpese de, ony túzeýge talpynbaǵan edim. Talpynbaq túgili esime túse qalsa ózimnen ózim qashqalaqtap, basqa nárselerge kóńilimdi aýdaryp, oıymnan shyǵarýǵa árekettenetinmin. Osylardy oılap úlgergen men ózim sıaqty Daýys ıesin de aldaýǵa tyrysyp:

— Eshkimge obal jasamadym, adamdardyń bárine saýap jasadym, — dedim shimirikpesten.

— Ótirik sóıleme! — degen zor daýyspen birge týra mańdaıymnan áldebir taıaqtyń ushy sart etti.

Soqqynyń kúshtiligi sonsha, alyp qýatty tok urǵandaı jalp ete quladym da, artynsha taǵy da bir qaharyna iligip qalarmyn degen kúdikpen boıymdy bılegen úreıdi jeńip, ornyma qaıta túzelip otyrdym. Osy sát men Daýys ıesiniń qasynda ózimniń múldem dármensiz ekendigimdi moıyndap, bar shyndyǵymdy aıtýǵa bekindim:

— Me-e-en, men... — dep ary qaraı aıta almadym, - ózińiz de bilip tursyz ǵoı!

— Iá, sen! Oıyńdy irikpe, sen maǵan shyndyǵyńdy, tek qana shyndyǵyńdy jáne de ony óz aýzyńmen aıtýǵa tıistisiń!

— Men bala kúnnen birge ósken dosymdy ja-a-sy jı-yr-maǵa kelgende jylatyp kettim. Onyń menen basqa senetin de, arqa súıeıtin de eshkimi joq bolatyn. Sony bile tura ekeýmiz birigip jasaǵan qylmysty onyń moınyna artyp, áke-sheshemniń arqasynda aman qaldym...

Men tiri pendege ashpaǵan shyndyǵymdy sýyrtpaqtaı bastadym.

— Ol jetim ósken ul edi, — dedi Daýys ıesi sózin nyǵyzdap. — Onyń kóz jasy seniń moınyńda tur. Ekinshi suraq: qalaǵa kelgende qasyńda bir qyz bolatyn, ony qaıda jiberdiń?!

— Onyń ózime degen teris pıǵyldaryn baıqap qaldym, sondyqtan menen bólek turǵanyn qaladym.

— Durys istegensiń, ol saǵan eshqashan adal dos bolǵan emes.

— Úshinshi suraq: Anańmen nege til tabysa almaısyń?!

Men úshin suraqtardyń eń aýyry osy boldy. Jurt aldymen taýyq paıda boldy ma, joq álde jumyrtqa paıda boldy ma dep bas qatyryp júrse, men beıbaq anasy balasyn artyq jaqsy kóredi me, joq álde balasy anasyn artyq jaqsy kóredi me dep bas qatyryp keletinmin.

— Keshirińiz, —dedim men álden soń, — áli kúnge san qaıtara oılansam da osy jaıly men bir tujyrymǵa kele almadym. Qanshama ret bir-birimizdi túsinisýge tyrysqanmen esh nátıje shyqpaıdy. Túsinispek túgili bir-birimizdi eshqashan jaqsy kóre de almadyq.

— Jaraıdy, bul jaıynda sońynan túsindirip beremin, al, endi ne tileısiń?

Men múdirip qaldym. Óziń ajal aldynda otyrǵanda erteńgi kúnnen ne úmit kúterińdi de bilmeıdi ekensiń. Uzaq únsizdikten soń men tilge kelip:

— Tóbemdegi alaqanyńyzdy alsańyz bolmas pa, óte aýyr eken, — dedim.

— Joq, alaqanymdy alsam boıyńdy qaıta qorqynysh bılep, shyn sózińdi aıta almaı qalasyń, — dedi ol saýsaqtaryn tóbeme odan beter batyra túsip. — Meniń alaqanymnan seniń deneńe jylý tarady. Sen ony sezine aldyń, al basqa adamdar «jylylyqtyń da salmaǵy bar» ekenin túsine me?! Al, endi saýaldaryńdy qoımaımysyń.

— Men teris qarap otyryp sizben qalaı suhbattasbaqshymyn. — Onyń júzin kórgim keletindigin kóldeneń tarttym.

— Qaıda qarap otyrsań da meniń júzimdi kóre almaısyń, — dedi ol sózin nyǵyzdap. — Odan da suraqtaryńdy qoı, áıtpese tań atyp ketedi.

Men qanshama jyl kókeıime keptelgen saýal-oılarymdy búkpesiz aqtarýǵa tyrystym:

— Keıde maǵan matematıka, fızıka sıaqty belgili anyqtamadan turatyn Ómirdiń de ózindik formýlasy bar sekildi. Siz maǵan ómir súrý erejesin úıretpes pe ekensiz?

— Mine, seniń menimen tildeserdegi basty tilegiń osy bolatyn. Ólim emes, Ómir týraly bolatyn.

Men óz oıymdy aıaǵyna deıin jetkizýge asyǵyp Daýys ıesiniń sózin bólip jiberdim:

— Mysaly, men kimmen sóılessem de ózimniń teńdigimdi, tepe-teńdigimdi taba almaǵan edim — bireý joǵary, bireý tómen; bireý bilimdi, bireý nadan; bireý ótirikshi, bireý qatygez; solaı-solaı kete beredi. ... Tarazydaǵy zatty ólshegende birde jetpeı, birde asyp ketip, eń sońynda ǵana teńesedi emes pe. Dál osylaı meniń de ómirimniń sońyna taman...

— Joq! — dedi meniń sózimdi kilt úzgen Daýys ıesiniń úni qatqyldaý shyǵyp. — Sen olaı shataspa. Ómirińniń sońyna jetpek túgili áli jartysyn da súrgen joqsyń.

— Meniń aıtaıyn degenim... — onyń sózin qaıta bóle bergenimde ol menen de jyldamdyq tanytyp, sózin jalǵap ketti.

— Tepe-teńdigimdi taptym demekshisiń ǵoı. Esińde bolsyn, adam adammen dúnıege kelgen sátte jáne dúnıeden ótken sátte, ıaǵnı Ómir men Ólimniń ótkelinde ǵana teńesedi. Al, osy ekeýiniń aralyǵy sender úshin jarys. Bir-birińnen ozýǵa tyrysasyńdar. Sondyǵymen de senderge ómir qyzyqty.

— Al, maǵan ómir súrý nege sonshalyqty qyzyqsyz?

— Adam balasy ólim bar ekenin jıirek sezingen saıyn jaqsy ister isteýge tyrysady jáne basqa adamdardyń júreginde de jaqsy adam bolyp oryn alyp qalǵysy keledi. Nelikten qylmystyń bárin jastar jasaıdy?! Nelikten jasy elý-alpystan asqan kisilerdiń qylmys isteýi sırek?

— ...

Meniń jaýap qaıtara almasymdy bilgen soń:

— Óıtkeni, — dep ol sózin qaıta jalǵap ketti. Adam jasy jer ortadan asqasyn ólim bar ekenin kóbirek sezinedi, janymen Qudaıǵa jaqyndaı túsedi. Sondyqtan jaqsy adam bolyp qalýǵa tyrysady. Al, jastar jastyq jalyn, qyzbalyqpen otqa da, sýǵa da túsýge daıyn. Jany márt, qylmys túgili ajaldyń ózin aq júrektermen qarsy alady. Seniki de sol myrzalyǵyń.

— Joq, meniki myrzalyq emes, basqasha. Men bul iske týra eki jyldaı daıyndaldym. Meniń shynynda da ólgim keledi. Kúıbeń-kúıbeń berekesiz tirlikten, qadymymdy bastyrmaıtyn sátsizdikterden, jan-dúnıemdi keýlep bara jatqan shatasqan oılardan ada, typ-tynysh álemde qalǵym keledi.

— Ras, seniń janyń tynyshtyqty qalaıdy. Eshkim mazamdy almasa eken deısiń, sondyqtan da sen óz tynyshtyǵyńdy buzbas úshin ózge adamdarǵa jaqsy bolsa eken dep oılaısyń. Árbir adam osylaı oılaıdy. Al seniń ólgim keledi degeniń ótirik. Kez-kelgen adam ólsem eken dep otyrǵan sońǵy sátterde de taǵy da ómir súre tússem eken dep oılaıdy.

Men olaı oılamadym.

— Endeshe, nege ózińe ólim tilep otyryp terezeden túsken jaryqtan kóz almadyń?

— ...

Men jaýap qatpaq túgili qol-aıaǵym dirildep oısha daıyndap otyrǵan saýaldarymnan da shatasyp qaldym. Eger Daýys ıesi sózin qaıta jalǵap ketpegende meniń qansha otyrarym da belgisiz edi.

— Nege sen ózge adamdarǵa «óz ajalynan ólgen» degen oı qaldyryp ketkiń keldi? — Daýys ıesi meni qaıta saýaldyń astyna ala bastady.

— Shynynda eshkim meni mazalamasa eken deıtinim sekildi ózim de eshkimniń mazasyn almaýǵa tyrysamyn. Sondyqtan da ólgennen keıin meni izdeıtin adamdar bar bolsa «ózin-ózi ne úshin óltirdi, oǵan ne sebep boldy eken» dep bastaryn qatyrmas úshin osylaı istesem dedim.

— Joq, seniń túpki oıyń basqalarǵa myqty bolyp kóringiń keldi. Túkke turǵysyz sátsizdikterden úlken qıynshylyqtar shyǵaryp alatyn janyńnyń borkemik, kúıreýiktigin jasyryp «ólip ketti, áıtpegende biraz is tyndyrar edi» degen oı tastap ketkiń keldi. Borkemik bolmasań aıtshy, sen nege qolǵa alǵan isterińdi aıaǵyna deıin aparmaısyń? Nege sen qaǵaz betine salǵan órnekterińdi bolmashy syndarǵa bola jyrtyp tastaı beresiń?

— Eshkimniń oıyna kelmegen sýretter salǵym keledi.

— Eshkimniń oıyna kelmegen «Tirshilikke qarsy tirshilik» kartınasyn saldyń ǵoı, ony nege jyrttyń?

— Ony da sizdiń túsimdegi daýysyńyz arqyly salǵanmyn. Men eshkimniń aıtýynsyz ózdigimnen eńbek etip, ony kópshilikke moıyndatqym keledi.

— Sen ne, jer betindegi búkil tirshilik ıeleriniń ómiri kók álemimen baılanysty ekenin bilmeýshi me ediń? Adamdardyń bilimi jetpegen oılaryna men tús arqyly baǵyt-baǵdar beremin, ony shyn aqyldy adamdar ómirinde damytyp, jetistikke jetip jatady, al sen sıaqty aqymaqtar ózdigimnen eńbek etkim keledi deıdi. Túsiń de seniń ómirińniń bir bólshegi. Kókten qol úzgen saıyn senderdiń ómirleriń kúrdelene túsedi. Senderdiń tiri kezderińde de, ólgen soń da jer beti men kókten baılanystaryń úzilip qalmaıdy. Kók jerge, jer kókke táýeldi. Sen qansha qasaryssań da úılesimdi jarytylystan qashyp kete almaısyń.

— Rasynda men óz múmkindigimdi paıdalana bilmeıtin adammyn. Ony aıtasyz meniń kartınalarymdy urlap, óz atynan satyp, kúnin kórip júrgen adammen de kim ekenin bile tura kúrese almadym. Kúrespek túgili meniń týyndylarymdy kórmesine ilip, shimirikpesten sol shyǵarma jaıynda áńgimelep turǵan sýretshini kórgende men óz-ózimnen uıalyp, kórme zalynan atyp shyqtym. Al sol adam birneshe kúnnen keıin áldebir sharýalaryna kómek surap kelgende jas balasha aldyna túsip ala júgirdim. Osy qasıetterimdi jek kóre tura men osylaı isteımin. Nege?

— Adam balasyn jaratqanda Alla-taǵala ony dene múshesiniń artyq-kemsiz ólsheýli jaratqanyndaı adamǵa tán qasıetterdiń bárin árbir janǵa teńdeı bólip beredi. Ony árkim qajetinshe paıdalanady. Demek, saǵan adamdarǵa qaıyrymdylyq jasaý kóbirek unaıdy, sony sen keregińshe molynan paıdalanasyń, al jek kórem degeniń ózińniń «mendik» kóńilińdi aldarqatý. Adam negizi birin-biri jáne ózin-ózi aldaýmen ómir súredi. Jaqsy kórýdi — Mahabbat dep at qoıǵandaryń sıaqty, aldaýdyń ádemi aty sendershe — Úmit.

— Osy sezimderdi men joǵaltyp alǵan sıaqtymyn. Jan dúnıem jer betinde jalǵyz ómir súrip jatqandaı qulazıdy da júredi.

— Adam balasy negizi myńmen birge júrse de jalǵyzsyraıdy. Ol jaratylysynyń jalǵyzdyǵy. Sonymen birge jeke basy úshin ómir súredi. Shyndap kelgende jeke basynyń muqtajdyǵyn qanaǵattandyrý úshin. Mysaly, adam ǵıbadatynyń eń abzaly — adamnyń kóńilin kóterý, ıaǵnı basqaǵa qýanysh syılaý arqyly ózin qýantý. Dálirek aıtsaq, ózin qýantý úshin ózgeni qýantady.

— Al, adamdar óz jaratylys qalpyn qalap tursa da kópshilik arasynda súıkimdi, mádenıetti bolyp kóringisi keledi. Nege?

— Onyń syryn bilgiń kelse men saǵan bir-aq mysal keltireıin. Kóp adamdar dońyzdy jek kóredi. Sebebi — las, kózine kóringenniń bárin jeıdi, tipti óz toraıyn da jep qoıady, óz tezegine aýnaıdy deıdi. Al, taýyqty jaqsy kóredi. Nege? Shyndap kelgende taýyq dońyzdan da las. Ol da óz balapanyn jep qoıady. Ol tipti adamnyń tezegin de jeıdi, al taýyqtyń tezegin jegen mal sol zamatynda óledi. Dońyzdyń súıkimdizdigi — qolapaısyz jaratylysymen qosa ebedeısiz júris-turysy, qomaǵaılyǵymen qosa qoryldap uıyqtaıtyndyǵy. Al taýyqtyń súıkimdiligi — ádemi júris-turysy, qalǵyp qana uıyqtap, shuqyp qana jeıtindiginde. Taýyqtyń sol mádenıettiligi adam tezegin jeıtin ádepsizdigin de jýyp jiberedi. Qoǵamdaǵy adamdardy da dál osy dońyz ben taýyq sıaqty elestete berińder.

Daýys ıesiniń árbir sózi meniń sanamda shatasqan oılardyń túıinin bir-birlep sheship kele jatqandyqtan tildesýimizdiń basyndaǵy basqa arnaǵa burylyp ketken oılarymnyń da jaýabyn bilgim kelip, jarty joldan qaıta suraq qoıdym.

— Sózimizdiń basyndaǵy meniń oılarym aıaqsyz qalyp edi, tepe-teńdik jaıyndaǵy, sony aıtyp óteıikshi. Menińshe, tarazynyń eki basy teńeskende, taýar alynady da, salmaq ólsheıtin tas ornynda qalady. Tirshilik úshin adamdy taýar dep alsaq, sol taýar tarazydan túsedi, ıaǵnı adam óledi, sonda «salmaq ólsheıtin tas» ornynda ne qalady? Adamnyń jalpy súrip ótken ómiri me? Bitirgen isi me? Adamdarǵa jasaǵan jaqsylyǵy ma?

— Tórtinshisin umytyp kettiń — ósirgen urpaǵy. Osy tórt birliktiń qosyndysy qalady jáne o dúnıelik ómirdegi jarqyn jolyń da tórt birlikke baılanysty. Al, Adam ómiriniń taryzysy onyń — Ary. Ar-uıaty joǵary adam jaqsylyq pen ıgilikti isti kóp jasaıdy. Senderdiń jer betinde jasaǵan jaqsy da, jaman isterińniń alǵashqy soty - óz Aryń. Sonan soń Allanyń sotynda qaralady. Sender osy ar, uıat, namystyń atasy Adamgershilik ekenin túsine turyp, nege túsinbegensısińder? Adamgershilik uǵymy adam balasyna ǵana berilgen uly teńeý ǵoı. Mysaly, ıtkershilik, mysyqkershilik degen uǵymdar joq. Sender haıýanmen uqsastyqtaryń men aıyrmashylyqtaryńnyń ne ekenin umytyp kete beresińder. Adamdar arasynda Adamgershilik sezimi asqaq aıtylady. Endeshe, árbir adam ony tabandaryńda taptamaı, júrekterińniń túbinde betin jaýyp saqtap qoımaı, bet-perdesiniń ornyna ustaý kerek.

— Adamdar arasynda nege jaqsy qasıetterge qaraǵanda jaman qasıetter kóp.

— Ekeýi teńdeı. Seniń tepe-teńdik jaıynda shatasatynyń da osy jer. Adamdar tek ózderi jaqsy men jamandy aıyra almaı sharshaıdy. Mysaly, olardyń qatarynda Ólim de bar?

— Sizdershe Ólim de jaqsy qasıet pe?

— Ólim jaman bolsa aıtshy, osydan jeti jyl buryn operasıa ústelinde ýaqytsha ólý kezinde ne sezindiń?

— Appaq shardyń ishinde aýasyz keńistiktegi ǵaryshkerlerdeı aýdarylyp-tóńkerilip jep-jeńil ózimniń ushyp júrgenimdi kórdim.

— Áldenárselerdi oılaı aldyń ba?

— Joq, eshnárse esimde bolmady, tek shardyń ishinen shyǵyp, sol rahat sezimmen sheksiz keńistikte ushqym keldi.

— Mine, naǵyz ólim kezinde adam jany sol sheksiz de, shetsiz keńistikke kóteriledi. Ólýge asyqpaý kerek. Onsyz da adam balasyna berilgen ómir ólsheýli. Onsyz da adam ólý úshin ómirge keledi. Ómir bar jerde ólim de bar. Al óz-ózine qol salǵan adamnyń jany jer betinen bıikke kóterile almaıdy. Ol óz qınalysymen birge jer betindegi beıkúná jandardyń da aıaǵyna oralyp, qyrsyǵyn tıgizedi. Ólimmen oınaýǵa bolmaıdy. Senderdiń túsinikterińshe ólim jamanshylyq, al jamanshylyq jaqsylyqqa qaraǵanda adam boıyn tez jaýlaıdy. Adamnyń ómirge kelýi qanshalyqty qıyn bolsa, ómirden ótýi sonshalyqty ońaı. Mysaly, ana qursaǵyndaǵy óli denege Alla-taǵala tórt aı degende jan bitirse, deneden jandy ajyratýǵa senderdiń ýaqyt ólshemderiń boıynsha bar bolǵany birneshe sekýnd qana ketedi. Alla-taǵalanyń ǵalamdy jaratýdaǵy eń úlken qınalysy adamǵa jan bitirý edi. Adam-Atanyń denesine uly mýzykanyń qudiretimen ǵana jandy elitip engizdi. Senderdiń jandaryńnyń qıalǵa jaqyndyǵy da sondyqtan. Mýzykany jek kóretin adamnyń bolmaıtyndyǵyna da osy qal sebep.

Adam balasy negizi perishtelerdiń yqpalymen dúnıege keledi. Perishteler tilinde olar túsinedi. Perishtelerden alystaǵan saıyn perishte-sezimnen de alystaıdy. Aqyl kire olar adamı bolmysqa, ıaǵnı pendelik, kúnáharlyq bolmysqa enedi. Adam aqyldy bolǵan saıyn aqymaq isterdi kóp isteıdi...

Osy sózderden soń Daýys ıesi únsiz qaldy. Qarsy suraq qoıǵym kelip oqtaldym da, oıyn bólip jiberermin degen kúdikpen til qatpadym. Onyń ústine Daýys ıesiniń Adam balasy dep bastalǵan árbir sózi qarańǵy túnde kóringen jaryq sáýlesindeı meni yntyqtyra tústi. Ol baısaldy qońyr daýysymen sózin qaıta jalǵap ketti.

— Adam balasyna úsh ómir beriledi. Ananyń qursaǵy, bu dúnıe jáne o dúnıe. Osy úsh ómirdiń bir-birine aýysý satysy adam sanasynan tys Allanyń ámirimen júzege asyrylady. Al, árbir ómir súrgen kezeńder nıet-pıǵylyna, jaqsylyq-jamandyǵyna baılanysty jyljyp otyrady. Adamnyń ana qursaǵyndaǵy jáne o dúnıedegi ómiri — perishte ómirler, al jer betindegi ǵumyry — pendelik ómir. Adam Alla-taǵalanyń uly shyǵarmasy. Adam egin ekkende belgili bir ýaqyttan soń onyń jemisin kútedi emes pe. Sol sıaqty Alla-taǵala da Adamdy topyraqtan jaratyp, ony sol topyraqtan ǵana nár alatyn etip jer betine jiberdi. Al Alla-taǵalanyń Adamdardan kútetin jemisi — onyń jany. Jannyń quny kókke qaıtyp oralǵanda onyń tazalyǵymen ólshenedi. Jan qanshalyqty taza bolsa, sonshalyqty bıiktikke kóteriledi. Al jannyń tazalyǵy jer betinde istegen jaqsylyǵynan nár alady.

— Men keıde osy ómirimde ózimniń emes, ózge bireýdiń azabyn arqalap júrgendeı bolam. Ras, bir adamǵa jasaǵan qıanatymmen birge osydan on jeti jyl buryn asa muqtajdyqpen bir kórshimniń bes teńgesin urlaǵan edim. Eger men osy eki qylmysym úshin ǵana jazamdy tartyp kele jatsam, onda halyqtyń aqysyn jep baıyǵandardyń, beıbit elge soǵys ashyp, beıkúná jandardyń qanyn tókkenderdiń jeke basy túgili onyń otanynyń da jer betinde kúli qalmas edi ǵoı.

— Adam jer betinde jasaǵan kúnási, ózgege jasaǵan qıanaty men obalynyń azabyn ózi tartady. Al eger aldyndaǵy ata-babasy aýyr kúnáǵa batyp, ony kóziniń tirisinde óteı almaı ketse, onda olardyń taýqymeti keıingi urpaǵyna qosylady jáne ol azapty da kótere alatyn adamyna beredi. Al, seniń azapty ómiriń anańnyń qursaǵynda-aq bastaldy. Sen anańnyń qursaǵynda paıda bolysymen ile-shala anańnyń ákesi men eki birdeı baýyry birinen soń biri qaıtys boldy. Olardyń qazasyna qatty qaıǵyrǵan anań seniń dúnıege kelýińdi jamanshylyqqa jorydy. Úsh birdeı jaqynymnan aıyrǵan bala jalmaýyz, qatygez, áıteýir bir jamandyǵy kóp adam bolady dep oılap, seni ómirge ákelýden bas tartty. Seni túsirý úshin nebir aıla-tásilderdiń bárin qoldandy. Sen anańnyń qursaǵynda jatyp anańmen qarsylastyń. Ekeýiń eki ómirde júrip bir-birińdi jek kórdińder. Sen jaryq dúnıeni kórýge yntyzar boldyń, al anań seni jaryq dúnıege ákelmeýge tyrysyp baqty. Anańnyń qarsylyǵyn jeńip, seniń ómirge kelýiń ákeńniń aq nıetiniń jemisi edi. Ákeń seniń ómirge kelýińdi jan-júregimen qudaıdan tilep júrip kútti. Adamnyń tirshiligi anasynyń qursaǵynan bastaý alady. Ata-anasynyń qalaýynsyz, ata-anasynyń qarsylyǵymen dúnıege kelgen bala erteńgi kúni ata-anasyna da, qoǵamyna da jaqsylyq ákelýi qıyn. Bul dúnıege kelgennen keıin jasaıtyn qarsylyǵyn bala ana qursaǵynda-aq sezinip týady. Balam jaqsy bolyp ósse eken, keıingi urpaǵym el azamaty bolsa eken dep oılaıtyn árbir ata-ana ana qursaǵynda jatqan balasyn aıalap dúnıege ákelgeni durys.

— Qazirde meni burynǵydaı tańnyń atysy da qýantpaıdy. Men úshin kún men túnniń aıyrmasy da qalmaı barady. Sheberhanama kirip shań basqan kartınalarymmen ǵana syrlasam, adam balasynyń bári meniń qas jaýlarym sıaqty.

— Seniń qazirgi jalǵyz serigiń shatasqan oılaryń. Sen ómirden adasqaly qash-shan... Ony sezinip ózińdi-óziń izdegeli de kóp jyldyń júzi boldy. Sen ózińdi-óziń izdeımin dep júrip onan beter shatastyń. Kezinde adamdardan oqshaýlanyp ózińe-óziń qurǵan shekaranyń kúnderdiń kúninde alynbas tas qamalǵa aınalyp keterin sezbediń.

— Men rasynda qajydym, múldem qajydym. Jan-jaǵymdaǵy adam-ańdardan, jalǵandyqtan, denesindegi tyrtyǵyn jasyryp ádemi kóılek kıgen qoǵamnan, bárinen-bárinen jeridim. Aıtyńyzshy, sonda maǵan qaıda baryp ómir súrý kerek?

— Dúnıege keldiń eken kindigińdi kesip, anańnyń aq tósine aýyzdandyratyn da bólek adam. Dúnıeden óttiń eken aq kebinge orap, topyraqqa tabystaıtyn da bólek adam — óziń emessiń. Adam adamǵa ómirdiń kez-kelgen sátinde kiriptar. Adamdardyń arasyna oral. Qastyqty adamdardan tapsań, dostyqty da adamdardan izde!

— Buǵan deıin aınalamnan adal adam tappaǵam, budan keıin de tabaryma kúmándimin.

— Adal adam?! Adal adam izdeseń onyń aramdyq jaqtaryn da qosa tabasyń. Bala anasynyń aram qanynan paıda bolady, ol ómirge kelgen soń qalaı adal bolmaqshy?! Alla-taǵala o basta tazalyqpen jaratqanmen osy aram joldy adamdar óz jazasyna qaraı qalap aldy. Sondyqtan olar aqyrzaman bolǵansha tazara almaıdy. Eger adamdy taza qannan jaratsa, onda olar Adam emes, perishte bolar edi. Adamdy perishte emes pende etip ádeıi jaratty. Adam pendeligimen baqytty!

— Sonda Adam qashan tazarmaqshy, ıaǵnı aqyrzaman qashan bolady?

— Adam balasy jerge túskeli ózine júktelgen synaqtyń úshten birinen de ótken joq. Olar Alla-taǵalanyń Adam men ǵalamdy jaratýdaǵy búkil qupıasyn meńgerip, ony óz aralarynda ǵylymı dáleldep, óz qoldarymen jasaı alǵanda ǵana túgel kók álemine qaıtady. ... Adamdar ómir súrgen saıyn ǵumyryn jep taýysqany sıaqty ǵylymdy meńgergen saıyn aqyrzamanǵa da asyǵady.

— Sonda bizder ǵylym men tehnıkadan, bilimdilik pen órkenıetten bas tartýymyz kerek pe?

— Joq, bas tarta almaısyńdar. Óıtkeni Alla-taǵala o basta senderdiń sanalaryńa nur quıǵanda aqyrzamanǵa asyǵýdy, ıaǵnı tazarý ýaqytysyna umtylý sáýlesin de jasyryn sanalaryna sińirgen.

— Jaraıdy, umtylys sáýlesi jasyryn deıik, al jasyryn emes, adam úshin uly sezimder sanalatyn qýanysh, saǵynysh, jaqsy kórý, ar-namys, adamgershilik sezimderin nege kózge kórinbeıtin etip jaratty?

— Kózge kórinbegenmen adamdarǵa ony sezine alý qabiletin berdi. Aınalyp kelgende bulardyń barlyǵynyń bir-aq ataýy bar. Ol — jylylyq. Jaqsy kórmeseń ol adamdy qýanta da, saǵyna da almaısyń. Adamgershiligi bolmasa, ol adamda ar da, uıat ta joq.

Adamǵa búkil ǵalam men tabıǵatty paıdalanýdyń erkindigimen birge kózge kórinetin, kórinbeıtin bolmys erkindigin de berdi. Sender tek kózben kórip, qolmen ustaı alatyn nárselerdi ǵana ıgilikterińe jaratýdasyńdar. Kózge kórinetin bolmys pen kózge kórinbeıtin bolmysty qatar alyp júrgende ǵana senderdiń ómirleriń jeńildeıdi.

— Búkil ǵalam túgili bizder adam jany men jarytylysynyń qupıasyn da meńgerip bitken joqpyz ǵoı. Sonda ǵalamdy qashan ıgermekpiz?

— Sender adam múmkindiginiń sheksizdigin bile turyp, onyń alǵashqy satysynda ǵana júrsińder. Alla-taǵala senderdi jaratyp, on segiz myń ǵalammen birge jer betindegi barsha tirshilikti senderdiń ıgilikterińe berdi. Senderdiń sanalaryńdy damytý úshin barsha jaratylys jaıynda jumbaq jasyrdy. Senderdiń eńbekterińdi jeńildetý úshin ǵalam men tabıǵatty qalaı paıdalaný kerektigin de, adamǵa ómir súrýdiń erejesin de budan qanshama myń jyldaı buryn aldaryńa jaıyp salǵan. Adam balasyna munan artyq erkinshilik bolmaq emes. Adamǵa eń birinshi adam bolyp dúnıege kele alǵandyǵynyń qadirin bilý kerek. Sonan soń bir-birińniń qadirińdi bilýleriń kerek.

Osy sózderdi aıtqannan soń Daýys ıesi únsiz qaldy. Men onyń sózderiniń qaıta jalǵasýyn qalap yntyǵa tústim. Kenet ol:

— Tań qylaýlanyp keledi. Men ketýim kerek, — dedi beımaza.

— Tura turyńyzshy, — dedim men qımastyqpen, — meniń sanamdy qaıta ashyp, janyma nur quıǵan Siz kimsiz?

— ...

— Men sizdiń júzińizdi eń bolmasa bir ret te kóre almaǵanym ba?

— Sen meniń daýysymdy estigenmen túsińde de kóre almaıtynsyń, demek óńińde de kórmeısiń! — Bul jolǵy daýys álgindegiden qatqyldaý shyqty. Men tiksinip qaldym. Álden soń:

— Daýysyńyzdy estigenime ǵana qanaǵat tutaıyn, — dedim amalsyz, —túsime jıirek enseńiz eken...

— Men saǵan endi eshqashan kelmeımin. Kerisinshe, sen maǵan keletin bolasyń! — dedi zor Daýys nyq senimmen.

Osydan soń Daýys ıesi tas tóbeme qoıǵan alaqanyn alyp, jyly lebimen birge menen alystaı berdi. Men tereze jaqtaýynan qylaýytqan bozala tańnan kóz almaǵan kúıi onyń esikke jaqyndaǵanyn sezinip otyrmyn. Kenet esik tutqasy syrt etkendeı boldy da bir sát te bolsa onyń beınesin kórip qalarmyn degen nıetpen jalma-jan artyma buryldym. Men esik ornynda adam boıynan da bıik boz tumannan basqa eshteńe kórmedim. Tuman seıilip, esiktiń sulbasy ábden aıqyndalǵansha kóz almadym. Álden ýaqyttan soń baryp terezege qaraǵam. Bozamyq tań seıilip, aınala aıqyndalyp keledi eken.

Assalaýmaǵaleıkým, Jaryq Kún!

Assalaýmaǵaleıkým, Adamdar!

---