InfoHub Logo

Kojanova Altynaı Mýhınbaevna

Qazirgi zaman psıhologıasy men pedagogıkasynda psıhologıalyq shyǵarmashylyq aýmaǵyndaǵy zertteýler belsendilik baıqalýda. Óıtkeni qoǵamdyq tájirıbe shyǵarmashylyq jetistik tulǵalyq emes, áleýmettik maǵynaǵa ıe bolǵandyǵyn moıyndap, psıhologıa-pedagogıkalyq oılardy osy problemaǵa nazar aýdarýyna májbúr etti.

Shyǵarmashylyq psıhologıasynyń negizgi mindeti shyǵarmashylyq proses pen kreatıvtiliktiń psıhologıalyq mehanızmderi men zańdylyqtaryn ashý. Kreatıvtilik – aǵylshynnyń “Creativity” sózinen aýdarǵanda shyǵarmashylyq degen maǵynany beredi.

Shyǵarmashylyq psıhıkanyń damý mehanızmi men negizi retinde qarastyrylady (N.V. Kıpıanı, A.M.Matúshkın, Ia.A. Ponomarev, I.N. Semenov jáne t.b.). Ony zertteý oılaý zańdylyqtarymen baılanystyrylady (N.G. Alekseev, S.M. Bernshteın, V.S. Bıbler, V.N. Pýshkın, O.K. Tıhomırov, E.G. Iýdın jáne t.b.).

Shyǵarmashylyq psıhologıasyndaǵy kreatıvtilik ataýymen belgili bolǵan baǵytty zertteýdi Dj. Gılford, S. Mednık, V. Smıt, K. Teılor, E. Torrens, H. Trık, M. Ýollah, D. Halpern jáne taǵy basqa shetel ǵylymdary júrgizdi. Biraq, N.T. Alekseev, S.M. Bernshteın, A.N. Lýk, Ia.A. Ponomarev, N.G. Frolov, E.G. Iýdın, M.G. Iaroshevskıı sıaqty avtorlardyń aıtýy boıynsha kreatıvtilikti zertteýdiń qorytyndylary aıtarlyqtaı nátıjeli bolmady. Shetel zertteýleriniń kreatıvtilikke bergen anyqtamalary men uǵymdaryn taldaı jáne jalpylaı otyryp, R. Holmenn bylaı deıdi: «Kreatıvtilik jańa tásilmen júzege asyrylǵan qabyldaý aǵyny (Makkellar), jańa baılanystar tabý qabileti (Kúbı), jańa qarym-qatynastardyń paıda bolýy (Rodjers), jańa shyǵarmalardyń týyndaýy (Merreı), jańalyqtar ashýǵa jáne olardy bilýge qabileti (Lassýel), jańa sheshimderge ákeletin aqyl-oı is-áreketi (Jerar), jańa uǵymǵa tájirıbeni kóshirý (Teılor), jańa konstellásıalyq maǵynalardyń elesi (Gızelın)» [1].

Biraq kóptegen zertteýshiler kreatıvtiliktiń anyqtamasynda tulǵanyń ereksheligine nemese qasıetine basty nazar aýdarady. Dj. Gılford kreatıvtilik pen shyǵarmashylyq potensıaldy tabysty shyǵarmashylyq oılaýǵa yqpal etetin qabiletter men basqa erekshelikteriniń jıyntyǵy tárizdi anyqtalýy múmkin dep esepteıdi.

Kreatıvtiliktiń jaratylysyn qarastyrý ony oqyp-úırenýdiń negizgi saraptamalyq baǵytyna negizdelgen. Jalpy alǵanda olardy baǵyttalýyna sáıkes úlken eki topqa biriktirýge bolady.

Birinshi topqa jalpy psıhologıalyq jáne konseptýaldyq baǵyttaǵy zertteýlerdi jatqyzýǵa bolady (D.B. Bogoıavlenskaıa, 1983; K. Dýnker, 1965; A.Ia. Ponomarev, 1976; S.L. Rýbınshteın, 1941; O.K. Tıhomırov, 1969 jáne t.b.). Bul toptyń psıhologtary shyǵarmashylyq psıhologıasynyń metodologıalyq negizderin, onyń zańdylyqtary men shyǵarmashylyq qyzmettiń mehanızmderin zerttedi. Shyǵarmashylyq psıhologıasynda jalpy psıhologıalyq teorıany qurý máselesi (B.F. Lomov, Ia.A. Ponomarev, O.K. Tıhomırov), pedagogıka men psıhologıanyń ártúrli baǵyttaryn zertteýdegi áleýmettik turǵydan mańyzdy qorytyndysyn birtutas ete alý qabileti shuǵyl sheshim qabyldaýdy qajet etip tur.

Ekinshi topty shyǵarmashylyq is-áreketke qabilettiliktiń tulǵalyq minezin sıpattaý men anyqtaýǵa baǵyttalǵan dıfferensıaldy-psıhologıalyq tıpti shyǵarmashylyqty saraptamalyq-empırıkalyq zertteý quraıdy.

Pándik-prosessýaldyq deńgeıge qatysty qazirgi zaman jáne shetel shyǵarmashylyq psıhologıasynda shyǵarmashylyq prosestiń satylanýy týraly pikir qalyptasqan (máseleniń paıda bolýy, ınkýbasıa, ıntýıtıvti sheshim qabyldaý, ıdeıalardy júzege asyrý, verıfıkasıa). Onyń ortalyq býyny bolyp ıntýıtıvti kezeń sanalady (A.V. Brýshlınskıı, A. Kestler, A.N. Lýk, V.A. Moláko, Ia.A. Ponomarev, T. Rıbo, R. Ýolles, P.M. Iakobson jáne t.b.). E. Torrens kreatıvtilikti bilimniń jetispeýshiliginen, qıyndyqtardy sáıkestendirýden, boljamdardyń paıda bolýy jáne qalyptasýymen baılanysty týyndaǵan máselege degen sezimtaldyqtyń paıda bolýy retinde anyqtaıdy (E. Torrens, 1996). Áleýmettik-psıhologıalyq jáne áleýmettik-basqarýshylyq deńgeıinde, basqasha aıtsaq, shyǵarmashylyq determınanttarynda zertteýler júrgizilýde (V.P. Karsev, R. Pıvı, B. Holeran, V.L. Hýdakov, F. Endrús, M.G. Iaroshevskıı jáne t.b.). Uıymdastyrý máselesi boıynsha jumystar, sonymen qatar ujymdy fýnksıonaldy-róldik saralaý jolymen ujymdyq shyǵarmashylyqty basqarý týraly jumystar bar (Ch.M. Gadjıev, V.P. Karsev, M.G. Iaroshevskıı jáne t.b.).

Kreatıvtilikti – jańa ónim nemese shyǵarmashylyq oılaýdyń qorytyndysy degen pikirdi ustanǵan ǵalymdar talasy áli de jalǵasýda (K. Teılor, V.A. Terehov, O.K. Tıhomırov jáne t.b.). Basqa zertteýlerde jańany qurýda shyǵarmashylyq prosestiń basymdylyǵy kórinedi (R. Arngeım, A.V. Brýshlınskıı, V.A. Moláko, V.N. Pýshkın, R. Ýolles, P.M. Iakobson jáne t.b.). Bul ustanym ásirese R. Arngeımniń eńbekterinde aıqyn kórinedi. Ol «shyǵarmashylyq týraly ol týyndatatyn nysanǵa qarap aıtýǵa bolmaıdy... Kreatıvtilik – bul bilim, áreket jáne tilekterdiń tolyq ashylýy» [6, 376]. Psıhologıadaǵy evrıstıka máselesin zertteı kele, V.N. Pýshkın: «Psıhologıalyq proses kómegimen sheshiletin jańa strategıa qalyptasady, evrıstıkalyq is-áreket degen ataýǵa ıe jańa dúnıe anyqtalady» degen pikirge keldi [2].

Kreatıvtilik sıpattamasy belgili bir ónimdi nemese kásiptik árekettegi týyndaıtyn psıhologıalyq qasıetpen baılanysty. Dj. Gılford, L.B. Ermolaeva-Tomına, A.N. Jýk, Iý.N. Kýlútkın, B. Olmo, Ia.A. Ponomarev, N.V. Rojdenstvenskaıa, E. Torrens jáne basqalar kreatıvtilik elementteri retinde ártúrli qabiletterdi kórsetedi. Olardyń oılarynsha, negizgi qabilet ıdeıalardy júzege asyrý jáne qanyqtyrý múmkindigimen aıqyndalady. Psıhologıalyq zertteýlerde kreatıvtilik termıni tulǵanyń ıntellektýaldyq jáne óz betinshe máseleni kóterýi, erekshe ıdeıalardy aıtyp, olardy ózgeshe jolmen sheshý erekshelikteriniń keshenin bildiredi.

Kreatıvtilik mańyzdy jáne erekshe fenomen bolatyn burynǵy zertteýler men qazirgi zertteýlerde kreatıvtilikti tulǵanyń ıntellektýaldyq jáne tulǵalyq erekshelikteri retinde qaraý betalysy aıqyndalady. Bul kreatıvtilik máselesine degen ár túrli baǵyttalǵandyqty kórsetedi: ol árıne, barlyq tulǵa birdeı jete almaıtyn kreatıvtilik qorytyndysy emes (bul másele kúrdelirek, óıtkeni qorytyndy retinde tek ǵylymdar men qas sheberler jetetin obektıvti áleýmettik mańyzdy jańa qorytyndy qarastyrylady), refleksıa jáne sýbektıvti óz-ózin baǵalaý negizindegi tulǵalyq mańyzdy jańa sapa dep zertteledi.

Kóptegen kreatıvtilikti zertteýlerde psıhologıalyq kreatıvtilik mehanızmderi men shyǵarmashylyq potensıalyn tulǵalardaǵy túrli sandyq jáne sapalyq qasıetterin anyqtaýǵa basty nazar aýdarylady. Bunda olardyń damýy jáne shyǵý deńgeıin ajyrata bilý qıyndyǵy týyndaıdy.

Sonymen, dástúrli psıhologıa men pedagogıkada kreatıvtilik tulǵalyq kategorıa retinde qarastyryldy, pikirler men talastar negizinen túsiniktemeni aıqyndaý jóninde boldy. atap aıtqanda kreatıvtilik dıvergenttik oılaý (Gılford, O.K. Tıhomırov) nemese ıntellektýaldyq belsendilik (D.B. Bogoıavlenskaıa, L.B. Ermolaeva-Tomına), nemese tulǵanyń yqpaldastyq sapasy (Ia.A. Ponomarev jáne t.b.) dep qarastyrylady.

Árbir ǵylymnyń ustanymy dáleldengen, maquldaýdy kútedi. biraq, pedagogıkada (kreatıvtik andragogıkada) onyń sapaly kórsetkishteri men paıda bolý deńgeıin anyqtaý tolyq múmkin emes. Eger kreatıvtilik sıpattalǵan ustanymdardyń tek bireýi arqyly ǵana túsindirilse, onda másele bir jaqty ǵana qarastyrylady. Tulǵanyń shyǵarmashylyq potensıaly jalpy alǵanda kreatıvtiligi damıtyn shyǵarmashylyq bilim berý men tárbıeleý prosesin uıymdastyrý jáne basqarý retinde qarastyratyn pedagogıkaǵa qatysty. Sol sebepti kreatıvti bilim berý jáne tárbıeleý prosesinde tulǵalyq kategorıa retinde kreatıvtiliktiń damytý múmkindigin zertteý qajettiligi týyndap otyr.

Zertteý pánine baılanysty qarastyrylatyn psıhologıa-pedagogıkalyq qubylysty júıeli túrde qarastyrý kerek. Mundaı ádistemelik baǵdar pedagogıkada kreatıvtiliktiń búkil prosesýaldy keshendiligin qarastyrýdy talap etedi, ıaǵnı ǵylym negizderin taný prosesi men qarama-qaıshylyq negizindegi jańa ıdelarynyń týyndaýynyń (ishki jáne syrtqy) bastapqy satysynan pedagogtyń shyǵarmashylyq gúldený kezeńindegi tulǵalyq jáne áleýmettik nátıjesine deıingi aralyqty qamtıdy.

Ia.A. Ponomarev shyǵarmashylyq psıhologıasynda týǵan jańa baǵyttardy sıpattaı otyryp, paıda bolyp, sodan soń óz betinshe ómir súre bastaǵan áleýmettik psıhologıany jáne shyǵarmashylyq psıhofızıologıasyn bólip kórsetedi. Shyǵarmashylyq psıhologıasynan joǵary qaraı shyǵarmashylyq áleýmettik psıhologıasy týyndady. Áleýmettik psıhologıasy arqyly qoǵamdyq ǵylymdarmen, al shyǵarmashylyq psıhofızıologıasy arqyly bıologıalyq keń kólemdi baılanys paıda bolady. shyǵarmashylyq psıhologıa jáne oǵan jaqyn psıhologıalyq toptar mańynda pedagogıkalyq jáne sol sıaqty basqa ǵylymdar, olar arqyly praktıkamen baılanystyratyn qoldanbaly pánder paıda bolady [4].

Pedagogıkada kreatıvtilik problemasyndaǵy kúrt ózgeris 60-70 jyldary bastaldy. Shyǵarmashylyqpen jumys isteıtin pedagog-jańashyldar paıda boldy. Olardyń bilim berýdegi ınovasıalyq júıesi basylyp, radıo jáne teledıdar boıynsha jańa ádisteri nasıhattala bastady. jańashyldyq nátıjeleri tek pedagogtardy ǵana emes, bilim men tárbıedegi shyǵarmashylyqtyń psıhologıalyq erekshelikteri men pedagogıkalyq psıhologıadaǵy shyǵarmashylyq áreket mehanızmderin oqyp-úırene bastaǵan psıhologtardy da qyzyqtyra bastady (V.V. Davydov, I.A. Zımnáá, N.V. Kýzmına, Ia.A. Ponomarev, A.M. Matúshkın, V.V. Rýbsov, D.I. Feldshteın jáne basqalar).

Kreatıvtilikti zertteýde ótkizilgen taldaý jalpy zańdylyqtar men erekshelikterdi taýyp, kásiptik andragogıkada júzege asyrýǵa múmkindik beredi. Kreatıvtilik tulǵanyń asa mańyzdy ıntellektýaldyq-evrıstıkalyq sapasy retinde emes, baǵaly-tulǵalyq, kóp deńgeıli bilim berý dep túsindiriledi.

Kreatıvtilik adamnyń rýhanı jáne tulǵanyń shyǵarmashylyq ózindik damý shartynyń ajyramas bóligi bolatyn baǵaly tulǵalyq sanaly kategorıasy. Ol onyń ózindik kókeıtestiliginiń aıtarlyqtaı rezervi bolyp tabylady. Kreatıvtilik tulǵanyń bilimniń jan-jaqtylyǵymen emes, qabyldaý, máselelerge sezimtaldyǵy, jańa ıdeıalardy qabyldaýǵa ıkemdiligi men jańany qurý maqsatynda turaqtap qalǵan stereotıpterdi ózgertip, ómirlik problemalardyń kútpegen jáne kezdeısoq sheshimin tabýmen aıqyndalady.

Pedagogıkada kreatıvtilikti zertteý onyń tulǵaly kategorıasy retinde ózdik bilimin kóterý men shyǵarmashylyq tulǵanyń damýyna jetý maqsatynda oqytý jáne tárbıeleýdiń shyǵarmashylyq prosesti tıimdi uıymdastyrý men basqarý formalaryn tabýǵa múmkindik beredi. praktıkalyq aspektidegi ǵylymı zertteýlerdi júzege asyrý mazmundy túrde ınovasıalyq praktıkada qorytyndylatyn bilim berý men tárbıeleý prosesin modeldeýden kórinedi. Tulǵanyń kreatıvtilik potensıaly sanaly is-árekette damıtyn bolǵandyqtan bilim berý áreketinde tulǵanyń kreatıvti proseske tıimdi kirisýine jaǵdaı týǵyzý kerek. Shyǵarmashylyq dara tulǵanyń sanaly jáne beısanaly uǵymdary qalyptasatyn kreatıvti prosesti úzdik uıymdastyrý men retteýde qıynshylyq týǵyzady.

Zertteý kórsetkendeı kreatıvtiliktiń damýynyń sanaly dıalektıkalyq prosesine tulǵalyq júıedegi sana jáne beısana uǵymdary jatady. Kreatıvtilik tulǵanyń sanaly jáne beısanaly fenomendarynyń psıhıkasyn zertteý ózin-ózi taný men ózindik sana satylaryn aıqyndaý qajettilikterine ákelip soǵady.

Fılosoftar men psıhologtardyń anyqtamasy boıynsha sanalylyq tulǵanyń qorshaǵan orta, adamdar jáne ózi týraly áleýmettik mańyzdy meńgergen sanaly bilim kólemi. Olar ınterıorızasıa men eksterıorızasıadan keıin verbaldy jáne verbaldy emes ádister, sımvoldar, emosıonaldyq kórkemdik obrazdar kómegimen áleýmettik jáne jeke tájirıbesi arqyly qorytyndylanyp, basqa adamdarǵa jetildiriledi. Biz sanaly túrde qabyldaıtyn mıdaǵy oqıǵalar mıdyń tildik júıesimen óńdeletin oqıǵa bolyp tabylady.

Sananyń paıda bolýy ishki prosesterdiń ınterıorızasıasy men ózin-ózi tanýynyń paıda bolýyna ákelip soǵatyn oı jáne verbaldy dıalogtar men kommýnıkatıvti prosestermen baılanysty. Ózin-ózi tanýdy psıhologtar sanamen genetıkalyq jáne fýnksıonaldy baılanystaǵy tulǵanyń ortalyq qalyptasýynyń biri retinde qarastyrady (B.G. Ananev, S.L. Rýbınshteın, A.G. Spırkın). Sana áleýmettik orta men psıhıkanyń joǵarǵy yqpaldyq formasy. Sananyń deńgeıi ıntellektýaldyq damýdan, dara aqparattyq tájirıbeden jáne ózin-ózi tanyp bilýge degen qabilettilikterine baılanysty. Túsken aqparat sanada óńdeledi jáne tulǵanyń ıntellektýaldyq tájirıbe, oılaý, dúnıetaný jáne sanalylyǵynyń negizi bolyp tabylady.

Tulǵanyń kreatıvtiligi men shyǵarmashylyq oılaýyn psıhologıalyq turǵydan zertteý olardyń shyǵarmashylyq ereksheliginiń ǵylymı-psıhologıalyq ádisterin tabýymen baılanysty boldy. Oılaý mehanızmderin zertteý problemalar men mindetterdi sheshý materıaldarymen ótkizildi. Bulaı isteý abstraksıanyń sáıkes júıesin qurastyryp, shyǵarmashylyq oılaýdyń ónimdiligin aıqyndaýdy talap etedi.

1914 jyly psıholog O. Kúlpeni tulǵa sanasyndaǵy oılaý prosesteri, al O. Zelsti tulǵanyń ıntellektýaldyq aspekti qyzyqtyra bastady. Sol kezdiń ózinde-aq ónimdi oılaý psıhologıasyna ıntellektýaldyq baǵdar paıda boldy. S.L. Rýbınshteın atap kórsetkendeı, bul mekteptiń shyǵarmashylyq sıpaty «ıntellektýaldyq ıntýısıamen» erekshelendi.

Zertteýdiń taǵy bir tarmaǵy oılaý problemalaryna tulǵalyq baǵdar turǵysynan damydy. B.V. Zeıgarnık, A.R. Lýrıa, Iý.A. Samarın, B.M. Teplov eńbekterinde aqyl-oıdyń tulǵalyq erekshelikteri sıpattalǵan.

Oılaýdy zerttep, bilýdiń joldary men prınsıpterin taba otyryp, S.L. Rýbınshteın zertteý prosesin tereńdetý jáne tulǵalyq aspektsin engizý qajettiligin basa kórsetken.

Oılaý salasyndaǵy psıhologıa-pedagogıkalyq zertteýlerdi taldaı otyryp, olardyń tulǵalyq sharttarynyń ártúrli aspektilerin aıqyndaýǵa bolady: daralyq-jikteý aıyrmashylyqtary, kreatıvtilik qasıetteri, shyǵarmashylyq belsendiligi, baǵyttylyq, jınaqylyǵy, qaırattylyǵy, túrtkilik jáne emosıonaldyq faktorlar.

Shyǵarmashylyq oılaýdy tanyp-bilýdegi ártúrli baǵyttardy saralaı otyryp, oılaý áreketiniń tanymdyq josparyn aıqyndap alý kerek.

Áleýmettik orta tanymdyq sferamen tyǵyz baılanysty sanaǵa áser etedi. Sanada óndirilgen aqparattyq, tulǵalyq mańyzdy tájirıbe sanasyzdyq, beısanalylyq, sanadan tys deńgeılerinde saqtalady.

Beısanalylyq jáne sanasyzdyq prosesterin tanyp-bilmeı, shyǵarmashylyq tulǵanyń damýy men kreatıvtilikti taný joldaryn anyqtaý múmkin emes.

Intýıtıvti fazadaǵy shyǵarmashylyq kezdeısoq, basqarylmaıdy, aıaq astynan týyndaıdy. Shyǵarmashylyq pen aıaq astylyqtyń ózara baılanysyn F. Nısshe ishki sebeptermen paıda bolǵan, syrtqy ásermen bolmaǵan, ıaǵnı aıaq astylyqty shyǵarmashylyqtyń qozǵaýshy kúshi dep qarastyrǵan. Bul sebepti zertteý baılanysymen yqpaldaspaıdy, sondyqtan kezdeısoq bolyp tabylady: «Men kezdeısoqtyq arasyndaǵy shyǵarmashylyq bastaýyn, belsendi kúshti ashtym: oqıǵa shyǵarmashylyq ımpúlstardyń qaqtyǵysýy», - deıdi F. Nısshe.

Mıdyń áreketiniń sanasyzdyq prosesterin zertteı otyryp, P.V. Sımonov bir-birinen aıyrmashylyqtarymen erekshelenetin úsh qubylysty atap kórsetti.

Birinshi top – sanasyzdyq;

Ekinshi top – beısana sferasy;

Úshinshi top – sanadan tys.

HH ǵasyrdyń sońǵy úsh jyldyǵy shyǵarmashylyq problemalaryn zerttep, tanýda ónimdi bolyp otyr. Bul zertteýlerdiń erekshelikteriniń biri – shyǵarmashylyq fenomeniniń basymdylyǵy. Sonymen qatar, termınologıalyq apparat jetildirile bastady. shyǵarmashylyq, shyǵarmashylyq potensıal, shyǵarmashylyq qabiletter, shyǵarmashylyq proses, shyǵarmashylyq oılaý, shyǵarmashylyq tulǵa, shyǵarmashylyq áreket taǵy basqa termınderge taldaý jasalyp, olardyń qoldaný aıasy, jiktelýi negizdele bastady.

Shyǵarmashylyq problemasyna áreketti túrlendirý arqyly qarastyrý tıimdi bola bastady. Burynnan belgili ǵylymı, tehnıkalyq, ádebı, mýzykalyq, kórkemdilik shyǵarmashylyqqa oıyn, oqytý, kommýnıkatıvti, jaǵdaıattyq, áskerı, basqarý taǵy basqa shyǵarmashylyq túrleri qosyldy.

«Shyǵarmashylyq jalpylamalyq sıpatta bola ma, ol neden kórinedi?» - suraǵyna jaýap izdegen qazirgi zaman zertteýshileriniń pedagogıkalyq áreketke kózqarastaryn qarastyraıyq.

L.I. Beláevanyń pikirinshe, «pedagogıkalyq áreket» uǵymy pedagogıkanyń negizgi kategorıalarynyń arasynan laıyqty oryn alǵan joq.

M.M. Potashnıktiń oıynsha: «pedagogıkalyq eńbektiń shyǵarmashylyqsyz bolýy múmkin emes, olaı bolmaıdy da, óıtkeni, qaıtalanbas balalar, túrli jaǵdaılar, oqytýshy tulǵasy jáne kez-kelgen pedagogıkalyq sheshim únemi osy erekshe faktorlardan týyndaıdy. Balalarmen jumys istep júrgen muǵalimder osy erekshelikterdi eskermese, onyń áreketi «pedagogıkalyq» eńbekten tysqary jatyr degen sóz. Ǵylym jáne óner qortpasynan týyndaǵan pedagogıkalyq áreket shyǵarmashylyqty týyndatady».

Pedagogıkalyq áreketti shyǵarmashylyq ustanym jaǵynan qarastyra otyryp, M.M. Potashnık onyń praktıkalyq turǵydan iske asatynyna nazar aýdarady: problemalardy úlgiden tys sheshý baǵdary; jańa formalar, ádister men tásilderdi daıyndap, sonylylyqpen úılestirý; tájirıbeni tıimdi túrde paıdalana bilý; jetildirý, tıimdilik, biletinderin jańa mindetterge sáıkes jetildirý; joǵary damyǵan ıntýısıany sáttilikpen qoldana bilý; bir problemanyń sheshimin ártúrli tásilmen sheshe bilý joldaryn taba bilý; ádistemelik usynystardy, teorıalyq bilimdi naqty pedagogıkalyq árekette qoldana bilý jáne taǵy basqa.

«Pedagogıkalyq shyǵarmashylyq» jáne «pedagogıkalyq sheberlik» uǵymdaryn taldaı otyryp, ǵalym olardyń maǵynalary jaǵynan uqsastyǵyn atap kórsetedi. «Sheber dep óz mamandyǵyn tereń ıgergen qyzmetkerdi ataýǵa bolady. Sheberlik úlken tájirıbege baılanysty. Sheber bola qoımaǵan jas muǵalim de shyǵarmashylyqpen jumys isteı alady».

HH júzjyldyqtyń sońynda psıhologıa men pedagogıkada shyǵarmashylyq týraly ártúrli málimetter jınaqtaldy. Biraq, jańa bilimge engizip, jetildirý úshin, barlyq aqparattyq materıaldar óz kezeginde maǵynalylyqty, júıelilikti qajet etedi. Bundaı jańa bilimge shyǵarmashylyq tulǵalardyń tıpterin, shyǵarmashylyq tulǵanyń aqylynyń belgileri men sapasy, shyǵarmashylyqtyń paıda bolýynyń mehanızmderi men formalary, shyǵarmashylyq eńbek sharttary men onyń túrtkisin jatqyzýǵa bolady.

ÁDEBIETTER

1. Chernılevskıı D.V. Kreatıvnye aspekty stanovlenıa obrazovatelnoı sıstemy. - M., 1996.
2. Shevchenko L.L. Pedagogıcheskoe tvorchestvo. - M., 1996.
3. Rahımov A.Z. Psıhologıa tvorchestva. - Ýfa, 1995.
4. Gnatko N.M. Problema kreatıvnostı ı ıavlenıa podrajanıa. - M., 1994.
5. Kan-Kalık V.A., Nıkandrov N.D. Pedagogıcheskoe tvorchestvo. - M., 1990.
6. Kalmykova Z.I. Prodýktıvnoe myshlenıe kak osnova obýchaemostı.- M., 1981.
7. Kozyreva L.A. Leksıı po pedagogıke ı psıhologıı tvorchestva. - Penza, 1994.
8. Morozov A.V. Dıagnostıka kreatıvnostı //Monografıa. - M., 2002.

---