Oqýshylardy ónerge baýlýdyń negizi retinde qosymsha bilim berýdiń tıimdi joldary
Oqýshylardy ónerge baýlýdyń negizi retinde qosymsha bilim berýdiń tıimdi joldary
Qazaqtyń halyqtyq mýzyka óneri salasynda shalqar sahara daladaı mol kósilip keń taraǵan bir janr bar. Ol - án janry.
Án tabıǵatynan halyq tarıhymen birge týyp - ósken qyryn, sol ónerdiń el ómirimen enshilestigin, úndestigin kóremiz. Adam qýanysh sezimin de, qaıǵysyn da, basqaǵa aıtqysy kelmese de, aıtýǵa bolmaıtyn jaǵdaıy bolsa da án arqyly syrtqa shyǵarady.
Urpaqtan - urpaqqa mıras bolyp kelgen halyqtyq qazynany, onyń tańdaýly úlgilerin jetkinshek urpaqty tárbıeleý quralyna aınaldyrý, naqtyraq aıtqanda, olardyń kórkemdik, mýzykalyq, estetıkalyq talǵamy men mádenı deńgeıin joǵarylatý – basty mindet. Abaıdyń túsiniginshe, balany jastaıynan kórkemdikke baýlýda úlkender neǵurlym erterek oılastyrýy qajet, óıtkeni besiktegi náresteniń ózi ananyń áldıi, qulaǵyna jetken án - kúıdiń áýezdi úni arqyly sulýlyq pen kórkemdikten habardar bolyp jatady.
Kishi jastan belsendi shyǵarmashylyq proseske ádettenip, óz oıyn ónerdiń ár qyry men túri arqyly qyzyǵýshylyǵymen tanytsa ǵana bala belsendi shyǵarmashylyqqa qalyptasa bastaıdy. Erte jastan balanyń ónerge qyzyǵýshylyǵy ózdiginen týylmaıdy, oǵan kóptegen faktorlar áser etedi. Olar - qorshaǵan orta, otbasy, bala - baqsha, mektep. Adamgershilik tárbıe búgingi qoǵamda bolyp jatqan áleýmettik - ekonomıkalyq jáne saıası ózgerister barysynda eń basty kókeıkesti problemaǵa aınalyp otyr. Mýzykalyq shyǵarmalarda ómir qubylystarynyń san qyrly beınelenýi, poezıa men mýzykanyń ózara baılanysta bolyp, birin - biri tolyqtyra kelýi bala janyna jaǵymdy yqpal etedi. Rýhanı qazynanyń móldir bastaý - bulaǵynan jas kezinen nár ala bilgen bala adamgershilik asyl qasıetterdi boıyna sińirip ósedi.
Mýzykamen shuǵyldaný barysynda eńbek tárbıesi mindetteri júzege asyrylyp otyrady. Bir jaǵynan, tyńdalatyn mýzykalyq shyǵarmalardy qabyldaý, este saqtaý qabiletteri damytylsa, ekinshi jaǵynan, án salǵan kezdegi daýys apparattarynyń is - qımyly nemese mýzykalyq - yrǵaqtyq qozǵalystar jasaý sıaqty eńbek prosesteri júrip jatady. Bundaı is - áreketter óz kezeginde oqýshylardyń ynta - yqylasymen eńbektenýin, tártiptiligin, iske degen jaýapkershilikti qarym - qatynasyn talap etedi, ári tıanaqtylyqpen eńbek etý iskerlikterin qalyptastyrady.
Án salý, mýzykalyq shyǵarmalardy túrli aspaptarda oryndaý fızıologıalyq proses bolǵandyqtan, balalardyń dene tárbıesine, densaýlyǵyna jaǵymdy yqpal tıgizedi. Osyndaı is - áreketpen júıeli túrde shuǵyldaný ókpedegi ottegi almasýyn belsendirip, daýys apparatynyń, dem alý organdarynyń shymyr da ıkemdi jetilýine, jalpy densaýlyǵynyń jaqsy bolýyn qamtamasyz etedi. Án salý, mýzyka tyńdaý adamnyń tonýsyn, ıaǵnı júıke júıesimen bulshyq etteriniń fızıologıalyq jaǵdaıdaǵy kúsh - qýatyn arttyrady. Mýzykalyq estý qabiletterin damytýǵa baǵyttalǵan júıeli túrde júrgiziletin jattyǵýlardyń da máni zor. Ondaı jattyǵýlar jasaý barysynda oqýshylar tek dybystardyń bıiktigi men uzaqtyǵyn, tembrin, kúshin bir mezgilde nemese birizdilikpen sabaqtasa estiletin dybystar keshenderin ajyratý qabiletterin ıelenedi.
Oqýshylardy ónerge baýlý dúnıetanymyn keńeıtedi, aqyl - oı qabiletterin jetildiredi. Qıaldyń, fantazıanyń damýy – tálim - tárbıeniń mańyzdy jaqtarynyń biri. Osy rette bala qıalyn sharyqtatyp, arman - maqsatynyń óresin bıiktetýde shyǵarmashylyqqa jeteleýde mýzykanyń mańyzy zor.
Jasóspirimniń damýy týraly ǵalymdardyń kózqarasy boıynsha, ósip kele jatqan árbir bala birnársege ıkemdi, daryndy bolyp keledi, sol qasıetin der kezinde baıqap, balaǵa jón siltep ári qaraı damytatyn - muǵalim. Negizi orta mekteppen birge oqýshylardyń darynyn tárbıelep qalyptastyrý maqsatynda qosymsha bilim berý mekemeleri de óz úlesin qosady. Sondaı mekemeniń biri - Qazaly aýdandyq Oqýshylar Úıi.
«Bulaq kórseń kózin ash» demekshi, úıirme jetekshisiniń ustanymy da ónerdi súıgen órimtal jastardyń eptiligin qalypqa salyp, shyǵarmashylyǵyn damytý bolyp keledi. Osyǵan oraı, «Jeke Án» úıirmesine qatysýshy oqýshylardy tańdaý kezinde, mánerli daýys, ánshilik qabilet, estý jáne este saqtaý qabiletiniń joǵarǵy bolýy, mýzykaǵa degen belsendi emosıalyq sezim, jaqsy dıksıa, eńbekqorlyq, sahnalyq syrt beıne, jaqsy daýys bolý kerektigin eskeremin. Osy qabilettiń barlyǵy birdeı bir balanyń boıynan tabyla bermeıdi, bireýi bolsa, bireýi bolmaýy múmkin. Únemi jattyǵýdyń nátıjesinde olar bir - birin tolyqtyryp jatady. «Daýystyń sapalyq negizi ne» degenge, men tembr, dıapazon, taza daýys jáne daýystyń qattylyǵy der edim. Án aıtý úshin eń áýeli qalaı tynys alý kerektigin úırenip, dybys shyǵarý úshin ony qalaı paıdalanýǵa bolatyndyǵyn bilip alǵan jón. Án tańdaýǵa erekshe mán berilýi tıis. Durys tańdalmaǵan repertýar ánshiniń daýysyna keri áserin tıgizip buzady. Repertýardyń tıimdi tańdalýy óz daýysyn baǵyndyrýǵa septigin tıgizedi. Alǵash sahnaǵa shyqqan ánshide qobaljý basym bolady. Odan qutylýdyń joldary: aldyn ala qalaı bolady eken degen artyq oıdan qutylý, konsertke shyǵý aldynda uzaq qydyrmaý, kitap oqymaý, repertýardyń qıyndyǵyn oılap ózin tejemeý, shyǵarda 2 - 4 ret baıaý jáne tereń tynys alǵan jón. Ózin bos erkin ustap, repertýarǵa tyńǵylyqty daıyndalsa ǵana qobaljýdy jeńe alady. Ár vokaldyq janrda is - qımylda ár túrli bolady. Qımyl oryndaıtyn shyǵarmaǵa saı bolǵany jón jáne mımıka tyńdaýshylardy qosymsha oılaýǵa ákelip, dybysqa minezdemelik sıpat qosady.
Ánshilik ónerde daýysty durys kúte bilý asa mańyzdy. Daýysty zıandy ádetterden saqtaýda: daýysqa saı kelmeıtin qıyn repertýarlardy tańdaý, aıqaılap án aıtý, aıqaılap sóıleý, shylym shegý, shań - tozańda júrý, óte ystyq jáne salqyn taǵamdar ishý, shemishke shaǵý t. b ádetterden aýlaq bolǵan jón.
Úıirmege qatysatyn balalardyń shyǵarmashylyq jaǵynan kórinýi onyń jeke bolmysy, muǵalim mádenıeti ár balanyń shyǵarmashylyq qabiletiniń damýyna yqpal etedi. Ónerge qyzyǵýshylyǵy basym balalardyń shyǵarmashylyq qabiletin damytý maqsatynda sabaqtar jetildirilip, túrli ádister qoldaný arqyly ótkiziledi. Mysaly: zertteý sabaǵy oqýshylardyń jan - jaqty izdenýi, shyǵarmashylyq sabaq oqýshylardyń shyǵarmashylyǵyn, qabilettiligin jan - jaqty damytý arqyly ótkiziledi. Osy oraıda «Jeke Án» úıirmesindegi oqý - tárbıe prosesindegi is - tájirıbemmen bóliskim keledi. Úıirmeniń jyldyq jospary eki oqý jylyna eseptelgen. Ioqý jyly - 144 saǵat, II oqý jyly – 216 saǵatty qamtıdy.
Úıirmege qatysatyn oqýshylardyń jasy ártúrli, jyldyq oqytý baǵdarlamasyn ataqty jáne jergilikti sazgerlerdiń ómiri men shyǵarmashylyǵyna baılanystyryp, ataýly merekelerge sáıkestendire otyryp ózgerister engizip otyramyn. Úıirmege qatysýshy úıirme múshelerimen júrgizilgen izdenisterim de búgingi kúni oń nátıjesin berýde oqýshylarym aýdandyq, oblystyq, Respýblıkalyq, Halyqaralyq (Ánshi balapan, Boztorǵaı, Ǵumyrdarıa, Asyl mura, Raýan, Aqkógershin, Meniń týǵan ólkem, Zvonkıe golosa Baıkonýra) án baıqaýlaryna qatysyp júldeli oryndardy ıelenýde. Úıirmege qatysqan kóptegen shákirtterim kásibı baǵytynda osy óner jolynan tańdady. Án úıirmesine qatysyp, qazirgi tańda Respýblıkamyzdyń mýzykalyq kolejderi men akademıalaryna oqýǵa túsip óz bilimderin jetildirip kásibin alyp jatqan shákirtterimiz de bar.
Mine, osyndaı ónerge jany jaqyn daryndy, talantty jastardy úıirmeden kásibı baǵyt alyp ómirine súıikti mamandyǵy etip ónerdi tańdaýy ustazdyq eńbegimniń janǵany dep bilemin. Qazirgi tańda shákirt janyn túsinetin zertteı biletin ustazdyń bilim deńgeıi, tereń sóıleý sheberligi, mádenı deńgeıi, shyǵarmashyl izdenisi joǵary ustaz ǵana egemendi elimizdiń bolashaǵy balalardy órge súıreı alady. «Maǵan jaqsy muǵalim bárinen qymbat, óıtkeni ol mekteptiń júregi»,- degendeı ustazdyqtyń uly jolynda shyǵarmashylyqpen, izdenýmen úlken nátıjege qol jetkize berelik.
Qarymsaqova Naǵıma Kóptileýqyzy
Qyzylorda oblysy, Qazaly aýdany,
Áıteke bı kenti, aýdandyq Oqýshylar Úıiniń
«Jeke án» úıirmesiniń jetekshisi
Qazaqtyń halyqtyq mýzyka óneri salasynda shalqar sahara daladaı mol kósilip keń taraǵan bir janr bar. Ol - án janry.
Án tabıǵatynan halyq tarıhymen birge týyp - ósken qyryn, sol ónerdiń el ómirimen enshilestigin, úndestigin kóremiz. Adam qýanysh sezimin de, qaıǵysyn da, basqaǵa aıtqysy kelmese de, aıtýǵa bolmaıtyn jaǵdaıy bolsa da án arqyly syrtqa shyǵarady.
Urpaqtan - urpaqqa mıras bolyp kelgen halyqtyq qazynany, onyń tańdaýly úlgilerin jetkinshek urpaqty tárbıeleý quralyna aınaldyrý, naqtyraq aıtqanda, olardyń kórkemdik, mýzykalyq, estetıkalyq talǵamy men mádenı deńgeıin joǵarylatý – basty mindet. Abaıdyń túsiniginshe, balany jastaıynan kórkemdikke baýlýda úlkender neǵurlym erterek oılastyrýy qajet, óıtkeni besiktegi náresteniń ózi ananyń áldıi, qulaǵyna jetken án - kúıdiń áýezdi úni arqyly sulýlyq pen kórkemdikten habardar bolyp jatady.
Kishi jastan belsendi shyǵarmashylyq proseske ádettenip, óz oıyn ónerdiń ár qyry men túri arqyly qyzyǵýshylyǵymen tanytsa ǵana bala belsendi shyǵarmashylyqqa qalyptasa bastaıdy. Erte jastan balanyń ónerge qyzyǵýshylyǵy ózdiginen týylmaıdy, oǵan kóptegen faktorlar áser etedi. Olar - qorshaǵan orta, otbasy, bala - baqsha, mektep. Adamgershilik tárbıe búgingi qoǵamda bolyp jatqan áleýmettik - ekonomıkalyq jáne saıası ózgerister barysynda eń basty kókeıkesti problemaǵa aınalyp otyr. Mýzykalyq shyǵarmalarda ómir qubylystarynyń san qyrly beınelenýi, poezıa men mýzykanyń ózara baılanysta bolyp, birin - biri tolyqtyra kelýi bala janyna jaǵymdy yqpal etedi. Rýhanı qazynanyń móldir bastaý - bulaǵynan jas kezinen nár ala bilgen bala adamgershilik asyl qasıetterdi boıyna sińirip ósedi.
Mýzykamen shuǵyldaný barysynda eńbek tárbıesi mindetteri júzege asyrylyp otyrady. Bir jaǵynan, tyńdalatyn mýzykalyq shyǵarmalardy qabyldaý, este saqtaý qabiletteri damytylsa, ekinshi jaǵynan, án salǵan kezdegi daýys apparattarynyń is - qımyly nemese mýzykalyq - yrǵaqtyq qozǵalystar jasaý sıaqty eńbek prosesteri júrip jatady. Bundaı is - áreketter óz kezeginde oqýshylardyń ynta - yqylasymen eńbektenýin, tártiptiligin, iske degen jaýapkershilikti qarym - qatynasyn talap etedi, ári tıanaqtylyqpen eńbek etý iskerlikterin qalyptastyrady.
Án salý, mýzykalyq shyǵarmalardy túrli aspaptarda oryndaý fızıologıalyq proses bolǵandyqtan, balalardyń dene tárbıesine, densaýlyǵyna jaǵymdy yqpal tıgizedi. Osyndaı is - áreketpen júıeli túrde shuǵyldaný ókpedegi ottegi almasýyn belsendirip, daýys apparatynyń, dem alý organdarynyń shymyr da ıkemdi jetilýine, jalpy densaýlyǵynyń jaqsy bolýyn qamtamasyz etedi. Án salý, mýzyka tyńdaý adamnyń tonýsyn, ıaǵnı júıke júıesimen bulshyq etteriniń fızıologıalyq jaǵdaıdaǵy kúsh - qýatyn arttyrady. Mýzykalyq estý qabiletterin damytýǵa baǵyttalǵan júıeli túrde júrgiziletin jattyǵýlardyń da máni zor. Ondaı jattyǵýlar jasaý barysynda oqýshylar tek dybystardyń bıiktigi men uzaqtyǵyn, tembrin, kúshin bir mezgilde nemese birizdilikpen sabaqtasa estiletin dybystar keshenderin ajyratý qabiletterin ıelenedi.
Oqýshylardy ónerge baýlý dúnıetanymyn keńeıtedi, aqyl - oı qabiletterin jetildiredi. Qıaldyń, fantazıanyń damýy – tálim - tárbıeniń mańyzdy jaqtarynyń biri. Osy rette bala qıalyn sharyqtatyp, arman - maqsatynyń óresin bıiktetýde shyǵarmashylyqqa jeteleýde mýzykanyń mańyzy zor.
Jasóspirimniń damýy týraly ǵalymdardyń kózqarasy boıynsha, ósip kele jatqan árbir bala birnársege ıkemdi, daryndy bolyp keledi, sol qasıetin der kezinde baıqap, balaǵa jón siltep ári qaraı damytatyn - muǵalim. Negizi orta mekteppen birge oqýshylardyń darynyn tárbıelep qalyptastyrý maqsatynda qosymsha bilim berý mekemeleri de óz úlesin qosady. Sondaı mekemeniń biri - Qazaly aýdandyq Oqýshylar Úıi.
«Bulaq kórseń kózin ash» demekshi, úıirme jetekshisiniń ustanymy da ónerdi súıgen órimtal jastardyń eptiligin qalypqa salyp, shyǵarmashylyǵyn damytý bolyp keledi. Osyǵan oraı, «Jeke Án» úıirmesine qatysýshy oqýshylardy tańdaý kezinde, mánerli daýys, ánshilik qabilet, estý jáne este saqtaý qabiletiniń joǵarǵy bolýy, mýzykaǵa degen belsendi emosıalyq sezim, jaqsy dıksıa, eńbekqorlyq, sahnalyq syrt beıne, jaqsy daýys bolý kerektigin eskeremin. Osy qabilettiń barlyǵy birdeı bir balanyń boıynan tabyla bermeıdi, bireýi bolsa, bireýi bolmaýy múmkin. Únemi jattyǵýdyń nátıjesinde olar bir - birin tolyqtyryp jatady. «Daýystyń sapalyq negizi ne» degenge, men tembr, dıapazon, taza daýys jáne daýystyń qattylyǵy der edim. Án aıtý úshin eń áýeli qalaı tynys alý kerektigin úırenip, dybys shyǵarý úshin ony qalaı paıdalanýǵa bolatyndyǵyn bilip alǵan jón. Án tańdaýǵa erekshe mán berilýi tıis. Durys tańdalmaǵan repertýar ánshiniń daýysyna keri áserin tıgizip buzady. Repertýardyń tıimdi tańdalýy óz daýysyn baǵyndyrýǵa septigin tıgizedi. Alǵash sahnaǵa shyqqan ánshide qobaljý basym bolady. Odan qutylýdyń joldary: aldyn ala qalaı bolady eken degen artyq oıdan qutylý, konsertke shyǵý aldynda uzaq qydyrmaý, kitap oqymaý, repertýardyń qıyndyǵyn oılap ózin tejemeý, shyǵarda 2 - 4 ret baıaý jáne tereń tynys alǵan jón. Ózin bos erkin ustap, repertýarǵa tyńǵylyqty daıyndalsa ǵana qobaljýdy jeńe alady. Ár vokaldyq janrda is - qımylda ár túrli bolady. Qımyl oryndaıtyn shyǵarmaǵa saı bolǵany jón jáne mımıka tyńdaýshylardy qosymsha oılaýǵa ákelip, dybysqa minezdemelik sıpat qosady.
Ánshilik ónerde daýysty durys kúte bilý asa mańyzdy. Daýysty zıandy ádetterden saqtaýda: daýysqa saı kelmeıtin qıyn repertýarlardy tańdaý, aıqaılap án aıtý, aıqaılap sóıleý, shylym shegý, shań - tozańda júrý, óte ystyq jáne salqyn taǵamdar ishý, shemishke shaǵý t. b ádetterden aýlaq bolǵan jón.
Úıirmege qatysatyn balalardyń shyǵarmashylyq jaǵynan kórinýi onyń jeke bolmysy, muǵalim mádenıeti ár balanyń shyǵarmashylyq qabiletiniń damýyna yqpal etedi. Ónerge qyzyǵýshylyǵy basym balalardyń shyǵarmashylyq qabiletin damytý maqsatynda sabaqtar jetildirilip, túrli ádister qoldaný arqyly ótkiziledi. Mysaly: zertteý sabaǵy oqýshylardyń jan - jaqty izdenýi, shyǵarmashylyq sabaq oqýshylardyń shyǵarmashylyǵyn, qabilettiligin jan - jaqty damytý arqyly ótkiziledi. Osy oraıda «Jeke Án» úıirmesindegi oqý - tárbıe prosesindegi is - tájirıbemmen bóliskim keledi. Úıirmeniń jyldyq jospary eki oqý jylyna eseptelgen. Ioqý jyly - 144 saǵat, II oqý jyly – 216 saǵatty qamtıdy.
Úıirmege qatysatyn oqýshylardyń jasy ártúrli, jyldyq oqytý baǵdarlamasyn ataqty jáne jergilikti sazgerlerdiń ómiri men shyǵarmashylyǵyna baılanystyryp, ataýly merekelerge sáıkestendire otyryp ózgerister engizip otyramyn. Úıirmege qatysýshy úıirme múshelerimen júrgizilgen izdenisterim de búgingi kúni oń nátıjesin berýde oqýshylarym aýdandyq, oblystyq, Respýblıkalyq, Halyqaralyq (Ánshi balapan, Boztorǵaı, Ǵumyrdarıa, Asyl mura, Raýan, Aqkógershin, Meniń týǵan ólkem, Zvonkıe golosa Baıkonýra) án baıqaýlaryna qatysyp júldeli oryndardy ıelenýde. Úıirmege qatysqan kóptegen shákirtterim kásibı baǵytynda osy óner jolynan tańdady. Án úıirmesine qatysyp, qazirgi tańda Respýblıkamyzdyń mýzykalyq kolejderi men akademıalaryna oqýǵa túsip óz bilimderin jetildirip kásibin alyp jatqan shákirtterimiz de bar.
Mine, osyndaı ónerge jany jaqyn daryndy, talantty jastardy úıirmeden kásibı baǵyt alyp ómirine súıikti mamandyǵy etip ónerdi tańdaýy ustazdyq eńbegimniń janǵany dep bilemin. Qazirgi tańda shákirt janyn túsinetin zertteı biletin ustazdyń bilim deńgeıi, tereń sóıleý sheberligi, mádenı deńgeıi, shyǵarmashyl izdenisi joǵary ustaz ǵana egemendi elimizdiń bolashaǵy balalardy órge súıreı alady. «Maǵan jaqsy muǵalim bárinen qymbat, óıtkeni ol mekteptiń júregi»,- degendeı ustazdyqtyń uly jolynda shyǵarmashylyqpen, izdenýmen úlken nátıjege qol jetkize berelik.
Qarymsaqova Naǵıma Kóptileýqyzy
Qyzylorda oblysy, Qazaly aýdany,
Áıteke bı kenti, aýdandyq Oqýshylar Úıiniń
«Jeke án» úıirmesiniń jetekshisi
You Might Also Like
-
«Elimniń baqytyn terbetken – Táýelsizdik» atty merekelik erteńgilik
