InfoHub Logo

Taqyryby: Orys demokratıalyq mádenıeti jáne qazaqtyń uly ǵalymy Shoqan Ýálıhanov.
Maqsaty:
1) HİH ǵasyrdyń ekinshi jartysyndaǵy orys mádenıetiń qazaq halqynyń ómirine áseri, qazaq halqynyń tarıhyn zertteýde aldyńǵy qatarly orys ǵalymdarynyń qosqan úlesi, Sh. Ýalıhanovtyń ómiri men qyzmeti, ǵylymı izdenisteri týraly maǵulmat berý.
2) Sabaq barysynda oqýshylardyń ózdiginen jumys isteý daǵdylaryn jetildirý, shyǵarmashylyq, tarıhı dúnıetanymdaryn damytý.
3) Oqýshylardy adamgershilikke, tarıhı tulǵalardy qurmet tutýǵa tárbıeleý.
Sabaq túri: aralas sabaq.
Sabaq ádisi: suraq - jaýap, sto tehnologıasyn damytý.
Sabaq kórnekiligi: ınteraktıvti taqta, slaıd t. b
Sabaq barysy: İ Uıymdastyrý.
Synypty túgendep, topqa bólý jáne nazarlaryn sabaqqa aýdarý.

İİ. Úı tapsyrmasyn suraý.
Orys demokratıalyq mádenıeti jáne qazaqtyń uly ǵalymy Shoqan Ýálıhanov.
(İlespe suraq arqyly úı tapsyrmasy suralady).

1. Semenov - Tánshanskıı qaı jerlerge saıahat jasady?
(Altaı boıyna, Jetisý, Orta Azıa)

2. Semen - Tánshanskııdiń qandaı eńbegi Qazaqstan men Orta Azıaǵa arnalǵan?
(Reseı. Otannyń tolyq geografıalyq sıpattamasy) degen eńbektiń «Qyrǵyz ólkesi», «Túrkistan ólkesi» atty eńbekteri.

3. İle alqabyn, Jetisýdy zerttep ol jerdegi halyqtyń aýyz ádebıet úlgilerin jınastyryp jarıalaǵan ǵalym?
(shyǵystanýshy, akademık V. V. Radlov)

4. M. Krasovskııdiń qazaq halqynyń shyǵý tegi týraly baıandalǵan eńbegi qalaı atalady?
(Sibir qyrǵyzdarynyń oblysy)

5. Kishi júz tarıhyn jan - jaqty sıpattaýǵa arnalǵan L. Meıerdiń eńbegi qalaı atalady?
(Orynbor vedmostvasyndaǵy qyrǵyz dalasy)

6. Qazaq jeriniń Reseı quramyna qosylý dáýirin zerttegen «Torǵaı oblysy. Tarıhı ocherk» eńbeginiń avtory?
(A. Dobrosmyslov)

7. Ýkraın halqynyń uly aqyny T. G. Shevchenko qazaq jerinde qaı jyly aıdaýda boldy?
(1847 - 1857 j. j)

8. T. G. Shevchenkonyń turmystyń shyndyq jaqtaryn beıneleıtin týyndysy qalaı atalady?
(Qazaq shańyraǵy, Atqa mingen qazaq, Baıǵustar)

9. Orys geografıalyq qoǵamy qaı jyly ashyldy?
(1845 jyl)

10. HİH ǵasyrda halyqtyń saýatyn ashyp, til bilimi máselesin zertteýdi jolǵa qoıý maqsatynda qaı qalalarda gımnazıalar ashyldy?
(Tobolsk, Tomsk, Orynbor, Saratov, Astrahan)

İİİ. Jańa sabaq.
Orys demokratıalyq mádenıeti jáne qazaqtyń uly ǵalymy Shoqan Ýálıhanov.

İ. Oı qozǵaý. Asosıasıa – Shoqan Ýálıhanov týraly ne bilemiz? Onyń qazaq tarıhyn, mádenıetin zertteýge qosqan úlesi qandaı?

İİ. Maǵynany taný. Mátinmen jumys.
1. Sh. Ýálıhanov.
2. Ómiri men qyzmeti.
3. Zertteýleri.
4. Eńbekteri

Suraq – jaýap kestesi.

Shoqan Shyńǵysuly Ýálıhanov
Shoqannyń shyn esimi: Muhammed Qanafıa
Qaı jerde týǵan Qostanaı oblysy, Sarykól aýdany, Kúntımes qystaýy.
Týǵan kúni: 1835 jyl, qarasha
Ákesiniń aty Shyńǵys Ýálıhanov
Anasynyń aty: Zeınep Shormanova
Ájesiniń aty: Aıǵanym
Jubaıy: Aısary Ýálıhanova
Ombydaǵy Sibir kadet korpýsyna qaı jyly oqýǵa tústi 1847 j, 12 jasynda
Kadet korpýsyn qaı jyly bitirdi? 1853 jyly, 18 jasynda
Qyrǵyzdardan jazyp alǵan jyry? Manas
Qaı jyly qaıtys boldy? 10 sáýir. 1865 jyl

İ. Toptyq tapsyrma: «Matematıkalyq shkatýlka».

İ – top: 500 * 3 + 800 / 2 + 706 =1856 jyl. (Jetisýǵa, Ystyqkólge, Quljaǵa sapar shegedi. Kúndelikter jazady. Qarasha aıynda P. P. Semenov – Tán-SHanskıımen tanysady. Qyzmette erekshe kózge túskeni úshin porýchık shenin alady).
İİ – top: 250 + 250 * 3 + 500 – 143 = 1857 jyl.(Orys geografıalyq qoǵamynyń tolyq múshesi bolyp saılanady. Qashqarǵa saparyna qamdaný úshin qys kezinde Almatyda turaqtap, qajetti maǵlumattar jınaıdy).
İİİ - top: 2000 / 2 + 900 - 42 = 1858 jyl.(28 maýsymda Semeıden Qashqarǵa bettegen kerýen quramyna Álimbaı saýdager degen qupıa atpen qosylady ).
İÚ – top: 700 * 2 + 926 / 2 + 700 = 1863 jyl. ( sot reformasy týraly halyq pikirin jınaý jónindegi komısıa jumysyna qatysady).

İİ. Tapsyrma: «Áńgime ne jaıynda?»
İ – top: Shoqan sol kúni sonaý Kadet korpýsynan bitirgen jyldan bastap sylap – sıpaı, kerbez bólip, qaıyra tarap qasterleıtin shashyn ustaramen qyrǵyzdy. Ústindegi ofıser kıimin sheship, Azıa eliniń uzyn shapan, sholaq jeń kamzolyn kıdi. Aıaǵyna jyltyr qara mási men kebis kıdi. Sóıtip Shoqan shyǵys eliniń saýdager beıbatshasy bolyp shyǵa keldi.
(Qashqarıaǵa sapary)
İİ – top: Ekspedısıanyń bir toqtaǵan jeri Shalkóde jaılaýy boldy. Bul jaılaý basy Kógershindi bulaǵynan bastalyp, aıaǵy Kegenge quıatyn Shalkóde ózeniniń boıy.
(Ystyqkólge sapary)
İİİ – top: Ońtústiktiń tamyljyǵan ystyq shildesi bastaldy. «Túni salqyn, kúni ystyq, sýy salqyn, saıy múk» dep jyrlanatyn Jetisýdyń Jońǵar silemin bókterleı salqar – salqar kóshin tartyp, kerýen mamyrlap basyp jol tartty.
İÚ – top: Shartastyń aınalasynda da birneshe ańyzǵa ózek bolarlyq sýretter tasqa oıyp salynǵan. Úńgirtastyń soltústik – shyǵysyna tómen jalpaq tastar qatarynan sozylǵan.
(Ystyqkólge saparynan)

İÚ. Bekitý: Sózjumbaq.
MUHAMMED QANAPIA
1. Shoqannyń Qashqarıa saparyna arnalǵan eńbegi qaı elderdi jaryq kórdi? (Germanıa)
2. Shoqan dúnıege kelgen bekinis? (Qusmuryn)
3. Shoqannyń tegi? (Ýálıhanov)
4. 1858 - 1859 jyldary Shoqan qaı elge saıahatqa bardy? (Qashqarǵa)
5. Shoqannyń ájesi? (Aıǵanym)
6. 1847 jyly Shoqan qaı qalaǵa kelip oqýǵa tústi? (Omby)
7. Shoqan qaıtys bolǵan jer? (Altynemel)
8. 1854 jyly Shoqannyń Ombyda tanysqan dosy? (Dostoevskıı)
9. 1856 jyly Shoqan topografıalyq jáne kartografıalyq derekterde sıpattaǵan jer.
(Ystyqkól)
10. 1856 jyly kúzinde Shoqan qaıda bardy? (Qulja)
11. Kadet korpýsyn bitirgen Shoqan qandaı ofıserlik ataq aldy? (Kornet)
12. Shoqannyń qyrǵyzdardan jazyp alǵan jyry? (Manas)
13. Shoqannyń anasy? (Zeınep)
14. Qytaıdaǵy dúngender kóterilisi týraly aqyrǵy eńbegi jarıalanǵan gazet?
(Rýskıı ınvalıd)
15. Ystyqkólge barǵan keıbir saparlarynda birge bolǵan orys ǵalymy?

Ú. Tapsyrma: Orys demokratıalyq mádenıeti jáne qazaqtyń uly ǵalymy Shoqan Ýálıhanov.
Shoqan Ýálıhanovtyń «Tańdamaly» atty eńbegin oqý.

Úİ. Baǵalaý.
500 * 3 + 800 / 2 + 706 =
250 + 250 * 3 + 500 – 143 =
2000 / 2 + 900 - 42 =
700 * 2 + 926 / 2 + 700 =

1856 jyl - Jetisýǵa, Ystyqkólge, Quljaǵa sapar shegedi. Kúndelikter jazady. Qarasha aıynda P. P. Semenov – Tán-SHanskıımen tanysady. Qyzmette erekshe kózge túskeni úshin porýchık shenin alady.

1857 jyl - Orys geografıalyq qoǵamynyń tolyq múshesi bolyp saılanady. Qashqarǵa saparyna qamdaný úshin qys kezinde Almatyda turaqtap, qajetti maǵlumattar jınaıdy

1858 jyl - 28 maýsymda Semeıden Qashqarǵa bettegen kerýen quramyna Álimbaı saýdager degen qupıa atpen qosylady.

1863 jyl. - sot reformasy týraly halyq pikirin jınaý jónindegi komısıa jumysyna qatysady

Shoqan sol kúni sonaý Kadet korpýsynan bitirgen jyldan bastap sylap – sıpaı, kerbez bólip, qaıyra tarap qasterleıtin shashyn ustaramen qyrǵyzdy. Ústindegi ofıser kıimin sheship, Azıa eliniń uzyn shapan, sholaq jeń kamzolyn kıdi. Aıaǵyna jyltyr qara mási men kebis kıdi. Sóıtip Shoqan shyǵys eliniń saýdager beıbatshasy bolyp shyǵa keldi.

Ekspedısıanyń bir toqtaǵan jeri Shalkóde jaılaýy boldy. Bul jaılaý basy Kógershindi bulaǵynan bastalyp, aıaǵy Kegenge quıatyn Shalkóde ózeniniń boıy.

Ońtústiktiń tamyljyǵan ystyq shildesi bastaldy. «Túni salqyn, kúni ystyq, sýy salqyn, saıy múk» dep jyrlanatyn Jetisýdyń Jońǵar silemin bókterleı salqar – salqar kóshin tartyp, kerýen mamyrlap basyp jol tartty.

Shartastyń aınalasynda da birneshe ańyzǵa ózek bolarlyq sýretter tasqa oıyp salynǵan. Úńgirtastyń soltústik – shyǵysyna tómen jalpaq tastar qatarynan sozylǵan.